-Դուք պետք է սովորեք ու պատրաստ լինեք. գուցե այս տարի բոլոր քննական առարկաները մարզում հանձնեք, դուք պետք է բարեհաջող ավարտեք, դուք պետք է․․․

Անվերջ լսվող արտահայտություններ դպրոցական հենց առաջին օրվանից:

Արդեն 12-րդ դասարանում ենք սովորում: Այս տարի կավարտենք, ու ինչպես ասում են, կվերջացնենք, կգնանք: Կգնանք՝ կարծելով, թե կարևոր գործը հաղթահարված է, 12 տարի պարտաճանաչորեն հաճախեցինք դպրոց, ու ահա, ժամը կգա հեռանալու: Տարիներ շարունակ ստանալով բաղձալի գովասանագրերը՝ կարծում ենք, թե ավարտին ենք հասցրել կյանքի կարևորագույն գործերից մեկը ու հիմա մեր գլուխը լի է դպրոցական դասագրքերի նյութերով, որովհետև մի ամբողջ տարի սերտել ենք այնտեղ գրվածն, ու մեզ գերազանցիկ են ասում:

Մենք գլուխներս բարձր քայլել ենք, որովհետև առաջինն ենք եղել, բայց մի՞թե սա ամենակարևորն է: Չէ՞ որ մենք չենք սովորել, որ ավելի լավ է հետ չմնալը, քան առաջինը լինելը, մենք չենք սովորել գրվածքը կարդալուց հետո մեր պատկերացումները թղթին հանձնել, այլ սովորել ենք անգիր անել, մենք չենք տրամաբանել, այլ պարտավոր ենք եղել հիշել, որ (a+b)²=a²+2ab+b² և այլն:

Մենք անգիր ենք սովորել «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծությունը և կարդացել ենք «Վերք Հայաստանի»-ն ոչ թե նրա համար, որ մեզ իրոք հետաքրքիր էր, այլ մենք պարտավոր էինք, որովհետև երեխաների մտածելակերպը սահմանափակող շտեմարան կոչվածներում զետեղված են հարցեր այդ ստեղծագործություններից, ու մենք պետք է կարողանանք պատասխանել դրանց` բարձր գնահատական ստանալու համար, ու էդպես շարունակ:

Տարիներ շարունակ «ծամված» և մեզ հանձնված նյութը սերտել ենք սիրով ու մեծ ոգևորվածությամբ, բայց երբ հերթը հասնում է իմացածը թղթին հանձնելուն, արգելակվում ես, որովհետև դու տրամաբանելու հնարավորություն չես ունեցել, դու պարզապես անգիր ես արել՝ փոքր-ինչ հասկանալով ու չհասկանալով, ու վերջապես արգելակվում ես, որովհետև նյութը դու չէիր «ծամել», այն շատ բարդ կերպով «ծամել» ու քեզ էին տվել:

Բայց ես չեմ մեղադրում իմ ուսուցիչներին, որովհետև նրանք կատարել են իրենց առջև դրված պարտականությունը. այն, ինչը տրված էր ծրագրով:

Հիմա պետք է պատրաստվենք. գուցե միասնական քննություններ հանձնենք: Հրաշալի գաղափար է: Եթե աշակերտը կարող է քննություն հանձնել դպրոցում, ապա ինչո՞ւ ոչ մարզում: Բայց ի՞նչ հիմքերով ստուգել ամենը: Ո՞վ է ասել, որ սա կդիտվի որպես բարեփոխում: Միայն պարզ կդառնա, որ ՀՀ դպրոցների աշակերտների մեծամասնությունը անբավարար է ստացել, դե, հավանաբար, տղաներն էլ բանակ կգնան առանց դպրոցն ավարտելու:

Եկե՛ք մեր կրթական համակարգը տան տեսքով պատկերենք: Տան ամեն անկյունում կան մի շարք ավելորդ առարկաներ, ինչպես դպրոցում, ու մենք չենք հասցնում ուշադրություն դարձնել դրանց, քանի որ կան կարևորները, ինչպես դպրոցում, բայց ցավոք մենք չունենք նաև հնարավորություն դրանք դեն նետելու, կամ լավագույն դեպքում՝ ընտրություն կատարելու: Մենք պարտավոր ենք․․․ Բայց մի՞թե հնարավոր է սերտել բոլոր առարկաները, կամ սիրել դրանք նույն կերպ։ Մենք միշտ պարտավոր ենք եղել հնարավոր դարձնել դա, ու մեզ թվացել է, թե դրա սահմաններից այն կողմ ոչինչ չկա: Մտածել ենք, որ ճիշտ ճանապարհի վրա ենք, բայց ահա, այդ «Ճիշտ ճանապարհին» մեր սխալներն անթիվ են:

Ու հիմա մենք պետք է տունը սկսենք կառուցել տանիքի՞ց: Երեխան դեռ առաջին դասարանից պետք է ճիշտ կրթվի, ըստ այդմ, տան հիմքը ամուր կլինի: Պետք է փոխվեն դպրոցական դասագրքերի նյութերը, կրճատվեն դասաժամերը, ուսուցումը դարձվի ավելի արդյունավետ, դյուրին ու հասանելի, չպարտադրվեն անգիրներ ու շտեմարանային գիտելիքներ, և ի վերջո, թույլ տրվի, որ գլխուղեղը շնչի ու տրամաբանի:

Ու հենց այս ժամանակ կարելի է վայելել ճիշտ աշխատանքի պտուղները:

Ու հիմա, այս ամենի բացակայության պայմաններում, ինչպե՞ս ստեղծել տանիքը, եթե չկա հիմքը:

Բնական է, սա անհնար է միանգամից անելը, բայց պետք է հուսալ ու ճիշտ գործելով առաջ շարժվել բաղձալի արդյունքի հասնելու համար: