–Յուրաքանչյուր թիվ սահման է, իսկ կատարելությունը սահմաններ չունի։
Չիանգ
Սենյակում լռություն էր: Ջոնաթանի ամենասիրելի, անսահման լռությունը: Այն սկսվում էր վարագույրով ծածկված դռնից, գալիս-խփվում բեմի վարագույրներին ու բեկվում, իսկ հետո օդում անկանոն շարժումներ անում: Լռությունը գեղեցիկ էր, իսկ ամենագեղեցիկը ազատությունն էր, որ այդ պահին գերակշռող էր: Ազատություն էր պարող-դերասանների ներդաշնակ շարժումները, ազատություն էր հանդիսատեսի դեմքին քարացած զարմանք-հիացումը:
Վերջերս Հայաստանում՝ Գեղագիտության ազգային կենտրոնում բեմադրվեց իմ ամենասիրելի ստեղծագործություններից մեկը՝ Ռիչարդ Բախի «Ջոնաթան Լիվինգսթոն անունով ճայը»:
Ջոնաթանն աշխարհում ամենից շատ թռչել էր սիրում, իսկ թռիչքն իր Երամի համար միայն կերին հասնելու միջոց էր, և, առհասարակ, ճայերն ապրում էին, որ սնվեն: Ջոնաթանը տարբերվում էր նրանցից. նրա համար թռիչքը կատարելություն էր ու դրան հասնելու միջոց, թռիչքն անսահմանություն էր, իսկ բացարձակ արագությունը, որ ավելին է նույնիսկ, քան լույսի արագությունը, որ թվերով չի սահմանվում՝ճանապարհ է դեպի երկինք:
Ջոնաթանն ու նրա մասին պատմող գիրքը ոչ այլ ինչ են, քան իրականության յուրօրինակ պատկերում: Մենք ամենքս էլ մի Ջոնաթան Ճայ ենք,և նա ապրում է մեզանից յուրաքանչյուրի մեջ, ինչպես նշում է հեղինակը: Մեր կյանքն էլ կատարելության հասնելու ճանապարհ է, որ կամբողջանա այնտեղ՝ երկնքում: Ամենից կարևորը այդ ճանապարհին սպասվող փորձություններն են:
Ջոնաթանին վտարում են ջոկատից, քանի որ նա խախտել էր կանոնն ու ճախրել ՝ ոչ սնունդ հայթայթելու համար: Ճայերի երամից մի «դերասան» հրում էր Ջոնին, վերջինս մի վայրկյանում հայտնվում բեմի ծայրին ու, մի քիչ էլ՝ թվում է՝ կընկնի: Կընկնի ու ազատությունը կախված կմնա բեմ-դահլիճ սահմանին: Կընկնի ու կավարտվի կատարելության համար պայքարը, իսկ ուտելիքն էլի կմնա ամենակարևորը: Բայց Ջոնը կանգնում է ու գնում դեպի վեր՝ իր հետ տանելով ազատության իր բաժինը, իսկ մնացածն ուղղում է բեմ, որ գալիս ու սառչում է հանդիսատեսի դեմքին, վերևից կախված, բայց չվառվող լամպերին, ու ամենքս մի-մի Ազատության արձան ենք դառնում այդ պահին:
Բեմի լույսերը ցավեցնում են աչքերս, փակում եմ ու նույնքան հստակ պատկերացնում այն, ինչ կատարվում է բեմում, ինչ կտեսնեի բաց աչքերով: Ջոնաթանն արդեն վերևում է՝ ամենավերևում, իսմ Երամը մնաց ներքևում, բայց Ջոնը դեռ կգա նրան էլ իր հետ վեր տանելու, սովորեցնելու կյանքի իրական իմաստը, այն, որ ինքը նոր էր գտել, գտել էր, երբ խենթորեն գալարապտույտներ էր կատարում ծովի վրա, երբ գնաց-բախվեց Երամին, երբ հեռացրեցին Երամից: Երկնքում Ջոնը գտավ իրեն, ճանաչեց ու հասկացավ:
Մեզ հետ էլ հաճախ է պատահում, չէ՞: Դու տեղդ չես գտնում այնտեղ, որտեղ, ասում են, թե քո իրական տեղն է, թե դու նրանն ես, իսկ նա՝ քոնը: Բայց միշտ էլ մի երկինք, կամ գուցե երկիր քեզ ստիպում է հակառակը մտածել: Գնում եմ, բայց դեռ hետ կգամ: Սովորում ենք թռչել, բայց ոտքերդ դեպի հող են քաշում ու կանգնեցում քարե անդունդի եզրին: Ճախրիր, կամ կընկնես, դու ես որոշողը…
Երաժշտության ձայնը ծակում է ականջներս, իսկ ներկայացումն ավարտվում է: Մի պահ նորից լռությունը պոկվեց վարագույրներից և լցվեց սենյակ, իսկ հետո նրան ծափերով hետ քշեցին:
Մի ողջ խումբ ու մի հեղինակ ազատության և թռիչքի դասեր տվեցին, իսկ լավ կամ վատ աշակերտ լինելն արդեն մեզանից էր կախված…