Անետա Բաղդասարյանի բոլոր հրապարակումները

Երգեր՝ գրված խրամատում

Տատս միշտ շեշտում է, որ արվեստի հանդեպ իմ և եղբորս սերը գալիս է պապիկից։ Պապս` Խաչատուր Նորայրի Բաղդասարյանը, ում ցավոք լավ չեմ ճանաչել, Արցախի ազատամարտիկ էր և իր կյանքի մեծ մասը նվիրել է հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարին և մարտնչել Արցախի ազատագրական ճակատում։ Լինելով ինժեներ՝ նա նաև բանաստեղծ էր։ Ստեղծագործել է իր ամբողջ կյանքի ընթացքում՝ թե՛ սահմանին, թե՛ Երևանում, թե՛ հայրենի Բոլնիս-Խաչենում։ Խորհրդակցել է Շիրազի հետ։ Մինչև այսօր իր իրերի մեջ գտնում ենք արդեն մաշված տառերով փոքր թերթիկներ, նոթատետրեր և տետրեր, որտեղ նա գրի է առել իր բանաստեղծություններն ու երգերը։ Այս անգամ էլ աչքովս ընկավ Դաշնակցություն թերթի 1992 թվի օգոստոս ամսվա օրինակը։ Գինը՝ 1 ռուբլի։ Դրա էջերից մեկի վրա տեսա պապիս՝ մի քիչ մաշված նկարը, իր՝ Խաչատուր Խաչենցի, կենսագրությունն ու կռվի ժամանակ գրված բանաստեղծությունները։

ԻՄ ԳԱՆՁԱՍԱՐ

Գանձասարը հեքիաթն է իմ,

Առասպելը հայ մանուկի,

Գանձասարը թովչանքն է իմ,

Կոմիտասը իմ անտունի։

 

Քեզ տեսել եմ երազիս մեջ,

Հայոց Սասնա հուր-հրեղեն,

Քո սիրով եմ այրվում անշեջ,

Իմ Մարաթու՛կ դու բոցեղեն։

Դու իմ սրտի արտասվող լար,

Մեր հեքիաթի անհաս Պեգաս,

Դու Շիրազի անգին քնար,

Մենք հավերժ ենք՝ քանի դու կաս։

 

ՀԱՅԱՇԵՆ ՇՈՒՇԻ

Շուշի՛, իմ Շուշի՛, դու՝ բերդ ու ամրոց,

Դու լույս՝ մշուշի և աշխարհի բոց։

Հայոց աշխարհի անհայտ ընդերքում,

Գանձերի գանձն ես իմ լուսե երգում։

Երբ նվիրեցին քեզ դավի ձեռքով,

Մենք ետ վերցրինք մեր սրտի վերքով։

Այժմ քեզ հետ ենք, չե՛նք տա ուրիշի,

Դու հար պիտ ժպտաս, Հայաշե՛ն Շուշի։

Շուշի՛, իմ Շուշի՛, դու՝ բերդ ու ամրոց,

Դու հույս՝ մշուշի, Անմահության բոց։

***

Իմ Ստեփանակե՛րտ, դու իմ փունջ ծաղիկ․

Դու իմ սրտի բերդ, դու հայոց բալիկ։

Քեզ ո՞վ կթողնի մնաս ուրիշին,

Բախտդ քո ա՛զգը պիտի որոշի։

Կմեռնեմ հողում ես քո տիրական,

Այս կռվի բովում քո նվիրական։

 

․․․ ԻՍԿ ՄԵՆՔ ԿՄՆԱՆՔ

Հավատում էի՝ այս օրը կգա՛,

Այնքան ուրախ եմ, ա՜րևս վկա,

Այսօր լցվեցին սրտերը փխրուն,

Արցունք երևաց աչքերում տխուր,

Եվ փչեց զուռնան մեր Հայոց երգի,

Որ բալասանն է մեր ցավոտ վերքի։

Բոլորի կողմից ձեզ հալալ լինի

Մեր ոսկեվազյան խաղողի գինին,

Երգը կմնա հողում Արցախի՝

Որպես մեր հիմնը մեծ հաղթանակի։

Դուք կերթաք վաղը, իսկ մենք կմնանք,

Խոստովանում եմ ձեզ, որ կդիմանանք,

Դուք միշտ կմնաք մեր սրտերի մեջ,

Որպես հաղթության հավատամք անշեջ։

***

Երբ շատ փոքր էի, հարցնում էի՝

Ի՞նչ է Հայաստան,

Որ այսքան թանկ է ու նվիրական․․․

Տեսնես ինձ հե՞տ է ծնվել իմ մորից,

Թե՞ մորս հետ եմ ծնվել նրանից․․․

Ասացին՝ չկա՛ ուրիշ Հայաստան,

Նա է լոկ հավերժ ու նվիրական։

Ու այդ օրվանից ընդմիշտ հասկացա,

Որ այլ սուրբ երկիր ինձ համար չկա։

aneta baghdasaryan

Անծանոթ ուղեկիցներ

Ժամանակին, այն է 2,5 ամիս առաջ, Նելլին ինձ մի մարտահրավեր նետեց։ Ինձանից վստահ ասացի «вызов принят» ու հավեսով մոռացա դրա մասին մի երկու ամսով։ Մարտահրավերն ընդունողը պետք է գրեր այն մարդկանց մասին, ում չի ճանաչում, սակայն անհասկանալի պատճառներով հիշում է։ Դե ինչ, Նելլի, եկավ պարտքեր տալու ժամանակը (դրամատիկ երաժշտություն)։

Եթե լիներ մարդկանց անունները հիշելու մրցույթ, ես դրան նույնիսկ չէի էլ մասնակցի։ Շատ դժվար եմ մտապահում մարդկանց անունները։ Իսկ այ դեմքերը՝ ընդհակառակը։

Օրինակ՝ մինչև այսօր հիշում եմ այն պապիկի դեմքը, ով համերգասրահի հեռվում նստած նշումներ էր անում իր թերթկի վրա և որոշում իմ՝ հաջորդ փուլ անցնել կամ չանցնելը։ Ամեն անգամ ելույթի վերջում փորձել եմ գուշակել նրա որոշումը, գուցե կարդալ այն իր գրչի շարժումից կամ դեմքից։ Չի ստացվել։

Հիշում եմ նաև նույն համերգի հաղորդավարին, ով ամեն ոչ դաշնամուրային ելույթից առաջ դանդաղ իջեցնում էր ռոյալի կափարիչն ու նույն կերպ բարձրացնում, երբ բեմ էր բարձրանում դաշնակահարը։

Հիշում եմ ավտոբուսի այն վարորդին, ով երևի նույն օրն էլ մոռացավ ինձ ու իմ զարմացած դեմքը, երբ ես սխալմամբ մեկնեցի իրեն 50 դրամ 100-ի փոխարեն, իսկ նա ձեռքի թեթև շարժումով գլխիս գցեց այն։ Հիմա ամեն անգամ կանգառում վարորդին մետաղադրամ փոխանցելիս 5972 անգամ ստուգում եմ, որ ճիշտ լինի։ Աչքս, ավելի ճիշտ գլուխս, վախեցած է։

Հիշում եմ փարիզյան հեծանվորդի՝ օլիմպիական հանգստություն արտահայտող դեմքն ու ինձանից մեծ ուսապարկը, ով հազիվ հասցրեց արգելակել, երբ փողոց էի անցնում։ Առհասարակ սկսել եմ չսիրել հեծանվորդներին։ Միգուցե նրանից է, որ ինքս չեմ կարողանում նորմալ վարել հեծանիվ ու մի քիչ նախանձում եմ այդ հմտությանը տիրապետողներին։

Չմոռանանք նաև Վերնիսաժում վինիլային սկավառակներ վաճառող պապիկին, ով մեծ սիրով հանեց այն, ինչի համար գնացել էինք իր մոտ։ Կամ էլ այն կնոջը, ով ոչ մի պայմանով չէր ցանկանում հայերեն չխոսացող երկու երիտասարդի համար իջեցնել ջերմաչափի գինը։ Չեմ հիշում, վերջը էժանացրեց, թե ոչ։

Մանկապարտեզի մոտ ապրող տատի, եթե կարդում ես այս նյութը, կատուներիդ թող դուրս գան բակ, կարոտել եմ փափուկներին։ Ամեն անգամ դրսում քըս-քըս անելիս աչքի ծայրով նայում էի նրա պատուհանին տեսնելու`  նայո՞ւմ է արդյոք։

Դեռ չեմ մոռացել Բարեկամության կամրջի տակ նստած կնոջ այլայլված դեմքը, երբ մեր երթուղայինը խփեց մեկ այլ երթուղայինի, ու մենք մի կերպ դուրս հանեցինք նրան։ Երբեք վթարի մասնակից չեմ եղել, տեսել եմ միայն ֆիլմերում։ Այդ կինն ամենաշատն էր վախեցել և վնասվել։ Ոտքը չէր կարողանում շարժել։

Ի դեպ, ոտքի մասին․ հիշեցի նաև երաժշտական դպրոցի բակում կանգնած աղջկան, ով ամենաարագը վազեց դեպի ընկնող ինձ, որ օգնի բարձրանամ։ Դեմքիս գնդակով հարվածողին էլ եմ շատ լավ հիշում։

Ելույթից առաջ միշտ կուլիսներից նայում էինք, թե ով կա դահլիճում։ Դիլիջանի համերգասրահի բեմ բարձրանալուց առաջ էլ տեսա ամենասև աչքերն ունեցող տղային, ով բոլորից արագ էր քայլել ամենադիմացը նստելու համար և ուրախությունից ոտքերն օդում ճոճում էր։

Մետրոյում մի աղջիկ էի տեսել, կարծես գիտական ֆանտաստիկայի ժանրի գրքի հերոս լիներ։ Ուներ կարճ կարմիր մազեր, մեծ աչքեր և  երկար թարթիչներ։

Հիշում եմ նաև հաղթանդամ ու ինձնից երկու անգամ բոյով պարոնին, ով զբոսնում էր կոշիկից էլ փոքր շունիկի հետ։

Շենքի բակը մաքրող կնոջն էլ չեմ մոռացել, ով եկավ մեր տուն` դույլը ջուր լցնելու համար և ձեռքի հետ ուղարկեց ինձ «կոֆե դնելու»։

Մի պահ հիշենք նաև 13 համարի ավտոբուսում կողքս նստած երիտասարդին, ով ինձ հետ զուգահեռ կարդում էր իմ իսպաներենի տնայինը, հավանաբար չհասկանալով և ոչ մի բառ։ Իսկ եթե հասկանում էր, ապա այդպես էլ չիմացավ, թե ովքեր էին ժամանել դոն Խոսեի հյուրանոց։

Երբեք չեմ իմանա՝ ինչ ազգության էր նա, ով մեզ հետ միասին սպասում էր իր հերթին, և ում տատիկս Վրաստանի սահմանին տվեց մեր այգու թուզը` «կե՛ր, հոգնած ես» խոսքերով։ Չեմ մոռանա նաև, թե ինչպես նա թուզն առանց մաքրելու ուղղակի գցեց բերանը։

Հուսով եմ՝ Նելլին կընդունի այսքան ուշ կատարած խոստումս։ Եթե հիշեմ, էլի կգրեմ, անծանոթները շատ են։ Իսկ եթե արդեն ծանոթ ես, ապա կներես, բայց այս ցուցակում քո մասին էլ չեմ գրի։

aneta baghdasaryan

Երկու բարդի

-Տատ, էս ի՞նչ ձայներ են գալիս բակից։

-Երևի էլի աղբն են տանում։

-Չէ, աղբը գիշերը կտանեին։ Առավոտից այս ձայներն են։ Ոնց որ ինչ-որ բան քանդեն։

-Հա, քանդում են, որ նորը սարքեն։ Էնքան տանից դուրս չես եկել, տեղյակ չես ոչ մի բանից։

Տատիկս ճիշտ էր․ արդեն մեկ ամիս ու երկու օր է, ինչ տանից դուրս չեմ գալիս ու, բնականաբար, ոչ մի բանից տեղյակ չեմ։ Բայց լավ, հիմա դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսել։

Այդ անտանելի աղմուկն իսկապես գալիս էր մեր բակից՝ դիմացի գործարանից։ Տասնյակ շինարարական մեքենաներ էին գալիս ու գնում՝ իրենց հետևից թողնելով շինանյութի սարեր ու փոշու խիտ ամպեր։ Փաստորեն մեր մոտ էլի շենք են պլանավորում կառուցել։ Իսկ թե ինչու՝ էլի պատմեմ ամենասկզբից։

Սովետի, կամ ինչպես տատիկս է ասում, կոմունիստների ժամանակ, մեր շենքի դիմաց լուսատեխնիկական գործարանն էր։ Տատիկս պատմում էր, որ այնտեղ ջահեր և լամպեր էին պատրաստում։

-Տատ, բայց լամպերի գործարանը․․․

-Անետա, մի վիճիր հետս, սա ուրիշ ա, լամպերինը չի։ Լամպերում ես աշխատել եմ, գիտեմ՝ որն ա։

Երբ տատիկս ինձ հենց իմ անունով է դիմում, այդ պահից կարող եք ինձ շնորհավորել՝ համը հանել եմ։ Մի խոսքով, Սովետական միության ժամանակ սա սովորական պետական գործարան էր, որը միության փլուզումից հետո փակվեց մի շարք այլ գործարանների նման։

Հետո մի մարդ գնեց այս տարածքն ու սկսեց ուղղակի վարձով հանձնել մի շարք բիզնեսների։ Այստեղ էր տաքսիների կայանատեղին, կար եվրոպատուհանների արտադրամաս, տարբեր պահեստներ և այլն։ Այս ամենը շրջապատում էին կիսաքանդ քարե պատերն ու մետաղյա կոնստրուկցիաները։ Այդքան էլ գեղեցիկ տեսարան չէր՝ ճիշտն ասած։

Հա, ի դեպ, տեսարաններից խոսք գնաց․ մի լեգենդ կա, որ ժամանակին մեր պատուհանից կարելի էր Մասիսը տեսնել։ Չեմ կարող ասել՝ որքանով է դա ճիշտ, բայց հիմա ենթադրյալ Մասիսի տեղը միայն մի կիսադատարկ նորակառույց է երևում։ Համարյա բնակիչ չունի այդ շենքը, մի քանի պատուհանի լույս է երևում երեկոյան։ Ինձ համար անհասկանալի պատճառներով այդ տներն այդպես էլ սեփականատեր չգտան։ Վերադառնանք նախկին լուսատեխնիկական գործարանի տարածքին։ Ինչ վեճեր ասես չեն եղել շենքի բնակիչների և տարածքի սեփականատրոջ միջև․ մեր ունեցած միակ երկու բարդին էին ուզում կտրել, շատ անգամ նույնիսկ ինչ-որ քիմիական նյութ են լցրել արմատներին։ Բարեբախտաբար բարդիները դեռ տեղում են և հույս ունենք՝ դեռ երկար կմնան այնտեղ։

Ինչի եմ ես այս ամենը ձեզ պատմում։ Բանն այն է, որ հիմա տարածքն ունի նոր սեփականատեր, ով այնտեղ պլանավորում է կառուցել երեք շենքից բաղկացած բնակելի թաղամաս։ Միանգամից երեք բարձրահարկ նորակառույց կհայտնվեն այդ տարածքում։ Իրականում, այդքան էլ կողմ չեմ այդ մտքին, շենքին այդքան մոտ միանգամից երեք նոր բարձրահարկ է հայտնվելու։ Հազիվ էինք սովորել Մասիսը փակողին, երբ պարզվեց, որ իրեն էլ շուտով նորակառույցներն են ծածկելու։ Երեկոյան գոնե հաշվում էի դրա՝ լույսերը վառած տների քանակը, կանխատեսումներ անում հաջորդ օրվա համար։ Ու հիմա, ինչպես ժամանակին մեր շենքն էր խանգարում դիմացի հինգհարկանու բնակիչներին՝ արտացոլելով արևի ճառագայթներն ու տաքացնելով շենքը, այնպես էլ միգուցե այս երեք նորակառույցների դեպքում ամռան տապին չդիմամանք և մենք։ Տատին հումորով ասում է, որ սա մեր կարման է։ Միգուցե և այդպես է, ո՞վ գիտի։

Ասում են՝ երեք տարուց շինարարությունը կավարտեն։ Կարող է այս ամենն իր լավ կողմերն էլ ունի, օրինակ, երեք տարուց կունենանք ընդհանուր բակ, կտնկվեն փոքր թփեր ու ծառեր։ Մի բան հաստատ է՝ պատուհանից էլ չեմ տեսնի այդ ժանգոտած մետաղյա սյուներն ու կոնստրուկցիաները, չեմ տեսնի նաև կիսադատարկ շենքի իմ՝ արդեն այդքան սիրված պատուհանները, բարդիների բախտի մասին դեռ ոչինչ պարզ չէ, չգիտենք՝ կկտրեն դրանք, թե ոչ, և ընդհանրապես, կհաջողվի արդյոք վերջացնել այս շենքերի կառուցումը, թե մի շարք շինարարությունների նման սա էլ կմնա անավարտ։

Ֆրանսիական օրագիր, մաս 6

Գիտեի՞ք, որ Նյու Յորքը ժամանակին Նոր Ամստերդամ են անվանել։ Ես էլ չգիտեի ու չէի էլ իմանա, եթե արագ հոլանդերեն խոսող նավաստու խոսքը չթարգմաներ ոչ այդքան արագ խոսող հորեղբայրս։ Բայց լավ, շատ առաջ չընկնեմ։

Սկսվեց մեր փարիզյան հերթական շաբաթը՝ վեցերորդը։ Սկսվեց սովորականի նման տրամվայ-RER-մետրո-մետրո-ոտք կոմբինացիայով, բայց այս անգամ նույն ձևով չշարունակվեց։

-Լա՞վ անցավ դեսպանի հետ հադիպումը,- հարցրեց բնիկ ֆրանսիացի Պասկալը։

-Դեսպանը չէր, համալսարանի ռեկտորն էր,- շարունակում էի ուղղել նրան։ -Բայց մի քիչ մոտ եք՝ վաղը դեսպանատուն եմ այցելելու։

-Օ՜, ինչ հայտնի ես այստեղ։ Դեսպանն անձամբ հրավիրել է դեսպանատուն։

-Երբեք դեսպանի չեմ հանդիպել,- ավելացրեց Վեղոնիկը։

-Էլի զգեստ ես հագնելու, չէ՞։

-Դե սա ավելի օպաշտոնական հանդիպում է։ Զգեստ չեմ հագնի այս անգամ։

-Էդ ինչու՞։ Ռեկտորի համար կհագնես, իսկ դեսպանի` ոչ։

Բարեբախտաբար հեռախոսը զանգեց, և հաշվապահն իր օգնականի հետ ստիպված էին շեղել իրենց ուշադրությունը դեպի ավելի «հետաքրքիր» թեմա։

Ինչպես արդեն հասկացաք, այս երեքշաբթի հրավիրված էինք Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպանատուն, որտեղ մեզ դիմավորեցին Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպան տիկին Տոլմաջյանը և Ֆրանսիայում Արցախի ներկայացուցիչ պարոն Գևորգյանը։ Ջերմ զրույցներ, տպավորություններ աշխատավայրերից, համեղ քաղցրավենիք և ֆոտո դրոշի մոտ։ Կարճ ժամանակով մեզ տանը զգացինք։ Հաճելի էր, ինչ խոսք։

-Հը՞, ո՞նց անցավ երեկվա հանդիպումը,-Պասկալը կրկին չէր կարողանում հետաքրքրությունը թաքցնել։

-Լա՞վն էր դեսպանը։

-Քանի՞ հոգով էիք։

Այս երկուսի հարցերի շարանն ավարտ չունի։ Սակայն բախտս միշտ բերում է, ու կամ հեռախոսը կամ էլ արտահանման բաժինն ինձ փրկում են։ Երևի դրա համար եմ այդքան սիրում այդ երկուսին, հատկապես երկրորդին։

Ամենասկզբում երևի մտածեցիք՝ էլի Ամստերդամ ենք գնացել։ Լավ կլիներ, իհարկե, ավելի լավ եղանակով տեսնել այդ քաղաքը։ Տեսնել, ոչ թե վազել մինչև մոտակա ծածկը։ Սակայն այս շաբաթ ոչ ես, ոչ Մարիամը, ոչ էլ Անուշը միասին չէինք հանգստյան օրերին։

Մարիամի պլանների մեջ էր` հասցնել Ռոդենի և Պիկասոյի թանգարաններ, իսկ ես ու Անուշը հանգստյան օրերը նվիրեցինք ընտանիքին։ Անուշի՝ ջրահարսի հուշարձանի նկարներից կհասկանաք, թե որ քաղաք է այցելել (դե բոլորիս հայտնի Անդերսենի քաղաքը՝ Կոպենհագեն)։

Իսկ ես առավոտյան ուսապարկիս ծանրությունից մի կերպ հավասարակշռություն պահելով հասա կայարան։ Գնացք, պատուհանի մոտ տեղ ու 2,5 ժամ ու 2 րոպե ճանապարհ։ Հասա Անտվերպենի կայարան, որը նման չէր իմ տեսած և ոչ մի կայարանի։ Փարիզում նման մի կայարան պատկերասրահի են վերածել։ Իսկ այստեղ սա իսկապես գործող շենք է, 5 հարկ և ավել, որտեղից ամեն ժամ և րոպե գնացքներն ուղևորներ են տեղափոխում մի երկրից մյուսը։ Աննկարագրելի է։ Բայց գեղեցկությամբ հիանալու ժամանակ չկար․ պետք էր մի կերպ դուրս գալ այստեղից։ Եվ հենց այդ պահին ես հակացա, որ գտնվում եմ Բելգիայի հոլանդական մասում։ Լիովին անծանոթ մի լեզու, որը նույնիսկ մոտավոր չեմ հասկանում։ Հասա ինֆո կենտրոն, կոտրտած ֆրանսերեն բելգիական ոճով, և ահա ելքը։ Հայացք աջ, հայացք ձախ։ Մի հատ էլ հայացք աջ․ տեսա ինձ այդքան հեռու, բայց միաժամանակ այնքան մոտ երեքին: Հենց այս երեքն էին այսքան անհամբեր սպասել այս պահին։ Եվ հենց այս երեքն էլ երեք օրից այս նույն վայրից ինձ կասեն «Աստված քեզ հետ, մինչ նոր հանդիպում»։

Պեր Լաշեզ` մեռյալների քաղաք

Պեր Լաշեզը Փարիզի ամենամեծ գերեզմանատունն է։ Տեղացիներն այն անվանում են «La cité des morts» (մեռյալների քաղաք)։ Այն իսկապես փոքրիկ քաղաք է իր փողոցներով ու թաղամասերով, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր համարը։ Մուտքի մոտ քարտեզի օգնությամբ կարող եք գտնել՝ որ թաղամասում ում գերեզմանը կամ էլ ընտանեկան դամբարանն է գտնվում, որոնց զարդանախշ դռների ներսից երևում են խորհրդավոր վիտրաժները։

Զբոսաշրջիկների մեծ մասն այստեղ է գալիս տեսնելու Ֆրեդերիկ Շոպենի, Ժորժ Բիզեի, Մոլյերի, Օսկար Ուայլդի, Ջիմ Մորիսոնի, Էդիթ Պիաֆի, Մարսել Պրուստի և այլ նշանակավոր արվեստագետների, գրողների, հասարակական գործիչների, կոմպոզիտորների գերեզմանները։

 

Փարիզեցիներն էլ սիրում են այստեղ գալ՝ զբոսնելու, կտրվելու առօրյա աղմուկից, միայնակ մնալու ինքներն իրենց հետ։ Տեղն իսկապես նման չէ ոչ մի այլ վայրի։

Ֆրանսիական օրագիր: Մաս 2: Հայի ստեղծած ֆրանսիական ընտանիքը

Երկրորդ շաբաթն էր, որ մենք Փարիզում էինք։ Կարծես թե հարմարվել էինք․ դե, ոնց ասեմ, դեռ Երևան ենք ուզում։ Արդեն սովորել ենք առավոտյան տրամվայ-մետրո-մետրո-ոտք կոմբինացիային, էլ չենք նայում հեռախոսին կամ էլ ցուցանակներին, անգիր գիտենք՝ որտեղ թեքվել ու որտեղից նստել։ Մեզ լրիվ տեղացի ենք զգում։ Չէ լավ, խաբեցի, երբեք չեմ կարող տեղացի լինել։ Որովհետև փարիզեցիները այդքան էլ տրամաբանական չեն։ Օրինակ՝ երբ դու մի կերպ փորձում ես կենդանացնել սառը քամուց փայտացած մատներդ, այս ժողովուրդը բարակ կոշիկով ու առանց բաճկոն հանգիստ դուրս կգա փողոց, և հավատա, դու հիվանդանալու ավելի մեծ շանսեր կունենաս։ Կամ էլ ամենաանհարմար պահին, տեղում և պայմաններում այս մարդիկ կհանեն իմ բոյի մի գիրք և կսկսեն այն կարդալ կամ էլ ֆիլմ նայել հեռախոսով։ Ախր, մետրոյում հազիվ խցկվելով ու մի մատով մի տեղից բռնվելով շունչս պահած մի կերպ հասնում եմ իմ կայարան, ուր մնաց` կարողանամ դրան զուգահեռ գիրք կարդալ կամ էլ առավել ևս ֆիլմ նայել։ Ո՞նց է ստացվում, չեմ հասկանում։ Հա, մի բան էլ կա․ չեմ կարող անդադար բոլորին բարևել, ներողություն խնդրել դեռ չարած անշնորհքությանս համար, կամ էլ լրիվ անծանոթ մարդու մաղթել լավ երկո։ Այս ամենի չափազանց շատ լինելը ձևական և անիմաստ է թվում, հատկապես, երբ այդ մարդուն տեսնում ես առաջին և վերջին անգամ։ Իհարկե, կան էլի փաստեր, որոնք առաջին իսկ օրվանից զարմացրել են մեզ՝ հացն առանց տոպրակ տուն տանելը, կարմիր լույսի տակ փողոց անցնելը, փնթիությունը և այլն։ Բայց դե պարզ է, որ ոչ բոլորն են այդպիսին։ Ասեմ, որ փարիզեցիների այն փոքր մասը, ում հետ անցկացնում եմ 5 օր շաբաթվա մեջ, հաճելի և հետաքրքիր մարդիկ են։ Խոսքս այն կազմակերպության աշխատակիցների մասին է, որտեղ անցկացնում եմ իմ մասնագիտական պրակտիկան։

Ճիշտն ասած, ամենասկզբում մի քիչ նեղվել էի, որ այդքան հեռու տեղում եմ գնում աշխատանքի։ Սակայն ընդմիջման ժամին քայլելով 17-րդ թաղամասի փողոցներով, հասկացա, որ ոչ միայն կազմակերպության, այլ նաև թաղամասի հարցում է բախտս բերել։ Եվ չնայած այն կենտրոնից բավականին հեռու է, ընդհանրապես չի զիջում իր աննկարագրելի գեղեցիկ շենքերով, դրանց կոկիկ պատշգամբներով և փողոցի ամեն անկյունում գտնվող այգիներով, չէ որ, ինչպես երեկ իմացա, 17-րդը համարվում է Փարիզի ամենագեղեցիկ թաղամասը։ Ու հենց այդտեղ էլ գտնվում է այն համեստ շինությունը, որի երկրորդ հարկում աշխատում է մի մեծ ձեռնարկության անձնակազմ։ Բոլորը ֆրանսիացի են, կազմակերպության սեփականատիրոջից բացի, ով հայ է։ Ինչպես ես էի առաջին օրն ուրախ այդ օտար երկրում հայրենակցի հանդիպելուն, այդքան էլ նա էր ոգևորված մի հայ ուսանողի հյուրընկալելու իր հոր ստեղծած կազմակերպությունում։ Մանկական ուրախություն կար այդ մարդու աչքերում և աննկարագրելի ջերմություն, երբ ներս մտա և հարցրեցի, որ փնտրում եմ պարոն Զելվեյանին։ Հենց առաջին վայրկյանից խոստովանեց, որ շատ վատ է հայերեն խոսում, ուստի իր հետ նույնպես շփվում եմ բացառապես ֆրանսերենով։ Եվ ամեն անգամ մեծ հպարտությամբ եմ մտնում այդ շենք՝ իմանալով, որ տեսքից համեստ, բայց նշանակությամբ կարևոր այդ կազմակերպության հինադիրն իմ հայրենակիցն է։ Ու երբ հարցնում են, թե ինչով է զբաղվում կազմակերպությունը, «իրենք»-ի փոխարեն ակամա ասում եմ «մենք», քանի որ արդեն առաջին օրվանից այդ մարդիկ ամեն ինչ արել են, որ ես ինձ իրենց ընտանիքի մի մասը զգամ։ Ձեզ էլ ասեմ՝ մենք արտադրում ենք մետաղյա, կերամիկայից, պլաստիկից և այլ նյութերից գնդիկներ և գլաններ՝ տարբեր տրամաչափերի, որոնք հետագայում օգտագործվում են մեքենաշինության, սարքավորումների պատրաստման, բժշկության և նույնիսկ օծանելիքի պատրաստման մեջ։ Եվ չնայած նրան, որ ամեն առավոտ մոտ մեկ ժամ եմ ծախսում այնտեղ հասնելու համար, երբեք չեմ զղջում, որ ընտրությունս ընկել է հենց այս կազմակերպության վրա։

Աշխատանքային ամեն շաբաթվա ավարտին հաջորդում են երկու մշակութային օր, որոնց ընթացքում փորձում ենք այցելել որքան հնարավոր է, շատ թանգարան կամ ցուցադրություն։ Ու հավատացեք, երկու օրը շատ քիչ է այդ ամենի համար։ Մեկ օրում չհասցրինք տեսնել այստեղի ամենահայտնի Օրսե թանգարանի բոլոր կտավներն ու քանդակները։ Այդ ահռելի շինությունը նախկինում եղել է կայարան, որը հետագայում դարձրել են Վինսենթ վան Գոգի, Կլոդ Մոնեի, Էդուարդ Մանեի, Օգյուստ Ռենուարի և մի շարք այլ նկարիչների գործերի ցուցադրության վայր։ Իսկ թանգարանի դիմաց՝ Սենայի մյուս ափին, գտնվում էր մեկ այլ պատկերասրահ Օրանժերի անունով, որտեղ տեսանք Կլոդ Մոնեյի «Ջրաշուշաններ» նկարաշարը։ Աննկարագրելի զգացողություն է կանգնել կտավի դիմաց ու հասկանալ, որ հենց այս պահին տեսնում ես այդ գլուխգործոցը։ Ու ամեն անգամ վախենում ես, որ կմոռանաս այն, չես հիշի ամենակարևորը։ Այցելեցինք նաև «Հայտնագործությունների պալատ», որտեղ շրջեցինք մի շարք սրահներում, իմացանք ամեն ինչ լույսի, մագնիսական դաշտի, ձայնի, կենսաբանության և քիմիայի մի շարք երևույթների մասին, տեսանք պլանետարիումի ցուցադրությունը։ Այս երկու օրն անցնում են շատ արագ ու տպավորություններով լի։

Ու չնայած ամեն օրվա երեկոն անցկացնում եմ ընկերներիս հետ, միևնույնն է, վաղը երեկոյան, երբ գործից հետո նստեմ հետդարձի մետրոն, էլի կսկսեմ փնտրել մի ծանոթ հայացք, աչքեր, խոսք, ինչու ոչ, քիթ։ Մի նշան, որն ինձ կհուշի, որ դիմացինս հայ է։ Երբեք չէի մտածի, որ կարոտը կարող է այսպես դրսևորվել։ Ամեն անգամ փորձում եմ ճանապարհս այնպես գծել, որ անպայման անցնեմ հայ ուսանողների հանրակացարանի մոտով, որ կարդամ հայերենով գրված «Հայ ուսանողների տուն» գրվածքն ու ինձ էլի մի քիչ մոտ զգամ հայրենիքիս։ Դժվար է տնից հեռու ապրելը։ Համենայնդեպս, ես շատ եմ կարոտում։

Ըհը, այս շաբաթն էլ վերջացավ։ Մնաց հինգը։

aneta baghdasaryan

Սանդուղքի էֆեկտն ու ես

-Եթե մի քիչ էլ նայես մութ մատերիայի նմանվող սև թեյիդ, ինչ-որ պահի ինքն էլ քեզ կնայի,- կասեր Նիցշեն, եթե հիմա ինձ տեսներ։

Բարեբախտաբար կողքիս ոչ մի փիլիսոփա էլ չկա, ու ես կարող եմ հանգիստ շարունակել «հիանալ» թեյի միջի արտացոլանքովս։ Արտացոլանքը նայում էր ինձ, և այստեղ ոչ մի փիլիսոփայություն էլ չկար։ Հոգնածությունը մի քանի ժամ առաջ կատարվածը ջնջել էր այս օրվանից, կարծես թե այն երբեք էլ չէր եղել։ Թեյի բաժակը երկու կողմից գրկած ձեռքերիս ափերն այրվում էին դրա՝ միևնույն ժամանակ և՛ հաճելի, և՛ անտանելի տաքությունից։ Ցանկանում էի խեղդվել այդ թեյի մեջ, որ գոնե այս պահին մոռանամ ամեն ինչ ու էլ ոչ մի բանի մասին չմտածեմ։ Բայց պետք էր ընդամենը մի պահ մտածել այլևս չմտածելու մասին, և ուղեղն այդ պահից սկսած ամեն ինչ կանի, որ միայն ու միայն մտածես։

-Այսպես անիմաստ նստելու փոխարեն գոնե խմի այդ թեյը,- կասեր նույն Նիցշեն, որը շարունակում է չլինել այս սենյակում։

Բաժակը մի կողմ դրեցի ու ավելի հարմար տեղավորվեցի բազմոցի անկյունում, գլուխս հենեցի ինչ-որ փափուկ կետի։

-Լավ, ինչի՞ չհակաճառեցիր, ինչի՞ չընդհատեցիր, որ ասես, որ ունես բոլոր հարցերի պատասխանը։ Էդ ձևական քաղաքավարության կանոններն էլ հենց փչացրին ամեն ինչ։ Սպասում էիր՝ վերջացնի միտքը, նոր պատասխանե՞ս, իզուր։ Դե հիմա այսպես նստիր ու կատաղիր ինքդ քեզ վրա, որովհետև էլ ոչ մի բան չես կարող փոխել։

Վստահ եմ՝ դու էլ ես կյանքում գոնե մեկ անգամ այսպիսի մտքեր ունեցել։ Երբ որևէ մեկի հետ վիճել ես ու չես կարողացել պատասխան տալ ինչ-որ հարցի․ ուղղակի ի վիճակի չես եղել դիմացինիդ ասածին պատասխանել, ապացուցել քո արարքը, արդարանալ, կամ ուղղակի խոսել։ Հաստատ պատահել է։ Ու այդ ամենից հետո տուն տանող ճանապարհին՝ ավտոբուսում կանգնած, դու միևնույնն է, շարունակում ես մտածել այդ դեպքի մասին ու փորձում դրան ճիշտ լուծում տալ, բայց արդեն ուշ է։

Իրականում այս երևույթն անուն ունի՝ «սանդուղքի էֆեկտ», որը համարժեք է ռուսերեն «задним умом крепок» ասացվածքին։ Այսինքն՝ որևէ անախորժ իրավիճակի ժամանակ մարդն ի վիճակի չի լինում նույն պահին խոսել կամ արտահայտվել, և միայն դրանից հետո՝ չափազանց ուշ, նրա մոտ առաջանում են հանճարեղ պատասխաններ։ Իսկ «սանդուղքի էֆեկտ» անվանումն առաջացել է դեռևս Ֆրանսիայում, երբ փիլիսոփա Դենի Դիդրոն պետական գործիչ Ժակ Նեկկերի առանձնատանը ճաշելիս նկատողություն է ստանում, որին պատասխանելու փոխարեն պարզապես լռում է։ Եվ միայն տան սանդուղքով իջնելիս է կարողանում պարզ և խելամիտ դատել իրավիճակն ու մտքում տալ անթերի պատասխաններ։ Հենց այստեղից էլ եկել է սանդուղքի գաղափարը, որն էլ հետագայում դարձել է կայուն արտահայտություն։

Իմանաս դու սա, թե չէ, միևնույնն է՝ շարունակելու ես նմանատիպ իրավիճակներում ոչինչ չանել, որ հետո ափսոսես չարածիդ ու չասածիդ համար։ Կամ հակառակը․միգուցե նման դեպքեր քիչ են պատահել քեզ հետ, որովհետև դու միշտ վստահ ես եղել քո արածի ու ասածի վրա։ Չեմ կարող հստակ ասել։ Ու չեմ էլ ուզում։ Չեմ ուզում խորհուրդ տալ կամ էլ խրատել։ Ոչինչ էլ չեմ ասի, որովհետև սուտ է։ Սուտ է մի մարդու այս ամենն ասել ու համոզել, որ նա անի հակառակը։ Ի՞նչ է փոխվելու նրա կյանքում, այս ամենն իմանալուց հետո։ Անվանի նա այս ամենը սանդուղքի, ավտոբուսի կամ էլ պատուհանի էֆեկտ, միևնույնն է, շարունակելու է մնալ նույն մարդը, շարունակելու է լռել, երբ պետք է խոսել, ամոթից չիմանալ՝ ինչպես արձագանքել իրեն ուղղված հարցերին։ Չի անի ոչինչ, որ հենց լքի տարածքն ու լինի ինքն իր հետ, ուշքի գա, սկսի մտորել ու ջղայնանալ։ Մտքում կառուցել իդեալական սցենար լավագույն ավարտով, որի մասին կիմանա միայն ինքը։

Ձեռքս տարա դեպի թեյի բաժակը, էլ տաք չէր։ Հավես չունեմ նորը սարքելու։ Եթե այսքան անիմաստ բաների մասին չմտածեի, միգուցե հասցնեի տաք թեյից գոնե մի քանի կում անել։ Ալարում եմ նորը պատրաստել։ Սարքելու եմ ու նորից մոռանամ, էլի սառի։ Գոնե Նիցշեն այստեղ լիներ, միասին կթեյեինք։

aneta baghdasaryan

Վեց պատուհան

Արդեն մութ էր․ ամպերը տեղ-տեղ ծածկել էին աստղերով լի երկինքը՝ տեսանելի թողնելով տանիքների ետևից երևացող լուսինն ու մի քանի համաստեղություն։ Քամին անխնա թափահարում էր ծառերի ճյուղերը և նրանց վրայինը լցնում պատուհանից ներս։ Երկարատև շոգից հետո թերևս ամենասպասվածը հենց այս քամին էր, որը հաշվված վայրկյաններում ամբողջ սենյակը լցրեց ավազով և տերևներով։ Հասկանալով, որ մի քիչ էլ, ու սենյակն էլ ոչ մի բան չի փրկի, որոշեց պատուհանը փակել։ Հավաքեց հատակին ընկած տերևները և փակեց պատուհանը։ Դիմացի շենքի վառած լույսերն այսօր զարմանալի շատ էին։

-Մեկ, երկու, երեք, չորս,- փորձում է դրանք հաշվել, ինչպես ժամանակին աստղերն էր հաշվում։ Բայց, ի տարբերություն աստղերի, պատուհաններ հաշվելը մի քանի վայրկյանի խնդիր էր։ Կար վեց սենյակ, որտեղ այդ պահին լույս էր վառվում։

-Տեսնես ի՞նչ են անում այնտեղի մարդիկ,- մատներով գրկեց այտերն ու արմունկներով հենվեց պատշգամբի բազրիքին՝ ուշադիր նայելով շենքի պատուհաններին։ – Էս մեկում եռուզեռ է, հաստատ երեխեքը դեռ չեն քնել․ վազվզում են սենյակում, միմյանց հետ վիճում, բարձր գոռում ու աղմկում, որ ներքևի հարևաններն էլ իմանան, որ իրենք դեռ արթուն են ու քնելու մտադրություն չունեն։ Մայրն էլ, հասկանալով, որ տվյալ պահին ցանկացած գործողություն անիմաստ է, հույսը կորցրած նստել է բազմոցին ու սպասում է, որ նրանք վերջապես կհոգնեն ու իրենց կամքով տեղում կքնեն։ Երազում է լուռ սենյակի ու մի բաժակ թեյի մասին  ու մտածում․ «Ե՞րբ են վերջապես սրանց դասերը սկսվելու, էնքան հոգնեն դպրոցում, որ գան տուն ու միանգամից քնեն»։ Քիչ մնաց, դիմացի՛ր։

Երևի նույնը երազում էին նաև ներքևի հարևանները, ում լույսերը նույնպես վառած էին։

-Քիչ մնաց, դիմացե՛ք,- միգուցե մտածում է ամուսնու մասին, փորձում է հիշել, թե երբ են վերջին անգամ միասին այս սենյակում նստել։ Անհամբեր սպասում է այդ զանգին, որ կհնչի ու, որ ինքն ու երեխաները կվազեն համակարգչի մոտ, որ մի քանի րոպե տեսնեն, խոսեն, պատմեն՝ ինչ են արել այսօր, ասեն. «Ե՞րբ ես գալու, պապ, կարոտել ենք քեզ»։

Երկու պատուհան դեպի աջ նույնպես լույս էր վառվում։ Երևում էր պատուհանի մոտ կանգնած մարդու ուրվագիծը՝ ոչ շատ պարզ, սակայն կազմվածքից հասկացվում էր, որ տղամարդ է։ Ենթադրեց, որ երիտասարդ տղա է, ուսանող, ով հավանաբար վարձում է բնակարանը, կամ էլ ապրում է ծնողների հետ:

-Չէ, հաստատ վարձում է։ Երևի աշխատանքից է եկել։ Ամբողջ ամառ աշխատել է, որ գումար հավաքի, ուսման վարձը տա, կամ էլ տան համար վճարումը կատարի, կամ երկուսն էլ։ Հավանաբար շատ է հոգնում, հասցնում է միայն տուն գալ ու անմիջապես քնել։ Ժամանակ չունի նույնիսկ ծնողներին զանգի ու ասի, որ իր հետ ամեն ինչ կարգին է, սոված չի, ու որ ամեն ինչ ունի, որ չանհանգստանան ու իրեն սպասեն Ամանորին։ Հիմա էլ դասերը կսկսվեն, գիշերը կաշխատի, իսկ առավոտյան կգնա դասի, ու այդպես մինչև տարվա վերջ։ Տեսնես` ի՞նչ է սովորում։ Տնտեսագիտությու՞ն, չէ, միգուցե ճարտարագիտությու՞ն կամ էլ ծրագրավորո՞ւմ։ Հա, ամենայն հավանականությամբ ծրագրավորող է ցանկանում դառնալ։ Հիմա էլ պատուհանի մոտ կանգնած մտածում է, թե ոնց է համատեղելու աշխատանքն ու ուսումը, ոնց է հասցնելու մյուս կիսամյակի ուսման վճարն ու տան վարձը հավաքել։

Ուրվագիծը մտորելով հեռացավ պատուհանի մոտից, և սենյակի լույսն անջատվեց։ Լուսինն էլ չէր երևում, իսկ ամպերը կամաց-կամաց բացվում էին՝ իրենց հերթին բացելով երկինքն ու աստղերը։ Շենքի ամենավերևի հարկի մեջտեղի սենյակի ու կողքի սենյակի լույսերն էլ էին վառված։

-Երևում է՝ մեծ ընտանիք է այստեղ ապրում։ Այս ժամին բոլորը տանն են, եկել են աշխատանքից, միացել են տանը իրենց սպասող մնացած անդամներին, նստել են մեծ սեղանի շուրջ՝ ընթրելու։ Տատիկն ամբողջ օրն անցկացրել է խոհանոցում համեղ ուտեստներ պատրաստելով, պապիկը երեխաներին տարել է այգի կամ էլ խաղահրապարակ, դե, մեծերն էլ ամեն մեկն իր աշխատանքի տեղը աշխատել ու հիմա եկել են՝ օրվա մի փոքր մասն իրենց ընտանիքի հետ վայելելու։ Ըհը, լույսերն անջատեցին։ Բայց ոնց որ չեն պատրաստվում քնել։

Պատուհանի սև ուղղանկյան մեջ երևացին լույսի գունավոր մասնիկներ։ Սերիալի ժամն էր՝ երեխաները քնած էին, տատիկն ու պապիկն էլ վայելում էին իրենց վաստակած հանգիստը։

Երրորդ հարկում ամեն ինչ հանգիստ էր, ոչ մի շարժ չկար սենյակում։ Բայց լույսը վառվում էր։

-Միգուցե մոռացե՞լ է լույսերը անջատել ու էդպես քնել է։ Իսկ եթե աշխատու՞մ է։ Նստած է գրասեղանի մոտ, սուրճի բաժակից մեկ-մեկ կում անելով, կարմրած ու հոգնած աչքերով նայում է համակարգչի էկրանին, որի վրա մեծ տառերով գրած էր «Գործողություն առաջին»։ Արդեն մեկ ամիս է, ինչ տանջվում է, պիեսը պետք է ավարտել, իսկ նա դեռ չի կարողանում այն սկսել՝ գրում է սկիզբը, կարդում այն, փոփոխում, նորից կարդում, ջղայնանում ամենքի ու ամեն ինչի վրա, ջնջում, նորից գրում։ Եվ այդպես մեկ ամիս, ամեն գիշեր, մինչև չհանձնվի։ Հույսը վաղուց է նրան լքել։ Նա արդեն պատրաստ է հաջորդ օրը տնօրինությանն ասել, որ հեռանում է աշխատանքից, որ թատերական արվեստն իրենը չէ։ Սակայն հիմա նա դա դեռ չի հասկանում ու փորձում է փրկել գործող անձանց, փրկել այդպես էլ չստացված կերպարներին։

Մի քանի րոպեից այս սենյակն էլ լցվեց մթությամբ։

-Բարի գիշեր, հուսամ քո վաղն այսօրվանից լավը կլինի։

Երկինքն էլ ամպամած չէր, քամին կարծես թե քշեց բոլոր ամպերը, իրենց հետ քշելով նաև բոլորի խնդիրներն ու անհանգստությունները։ Շենքի համարյա բոլոր բնակիչները քնած էին, հեռու էին առօրյա հոգսերից, մտածմունքներից ու դժվարություններից։ Վառվում էր միայն նրա սենյակի լույսը, նրա, ով մատներով գրկել էր այտերն ու շարունակում էր նայել դիմացի շենքին՝ պատկերացնելով այնտեղ ապրող մարդկանց։

aneta baghdasaryan

Պարապության վերլուծություն

Պարապության դեմ պայքարելու միակ միջոցը ինչ-որ բան անելն է, ինչքան էլ դա ակնհայտ չթվա։ Այս մտքին ես հասա կյանքիս 21-րդ տարում կատարյալ պարապության պայմաններում։ Կարծում եմ՝ սխալ է «կատարյալ պարապություն» բառակապակցությունն օգտագործել, հատկապես այս նյութի մեջ, քանի որ մի քանի տող վերև ասացի, որ ինչ-որ բան անելով մենք այլևս պարապ չենք։ Եվ եթե նույնիսկ դու հիմա նստած ես բազմոցին ու անիմաստ վատնում ես կյանքիդ րոպեները, ինչպես ես վատնեցի մի ամբողջ օր, կամ էլ կիսապառկած դիրքով կարդում ես հեռախոսիդ էկրանին գրված այս նյութը, ապա շնորհավորում եմ, դու արդեն պարապ չես։ Եվ ես ամենայն լրջությամբ եմ դա քեզ ասում։

Երբևէ ինքդ քեզ հարցրե՞լ ես, թե ինչու ես փռվել բազկաթոռին ու աննպատակ թերթում ֆեյսբուքյան պատդ։ Այդ հարցի պատասխանը ես էլ չունեմ, ազնիվ խոսք, ու կարծում եմ՝ դու էլ։ Դու վստահ ես, որ ոչ մի հետաքրքիր բան չես գտնի, ոչ ոք քեզ չի գրի, ու որ մինչև կյանքիդ վերջը կարող ես այն թերթել, եթե ձեռքդ չհոգնի, ու դու ստիպված չլինես հեռախոսդ մի կողմ դնել, կամ էլ ուղղակի փոխել ձեռքդ ու շարունակել «աշխարհի ամենահետաքրքիր» զբաղմունքը։ Կամ երբ չգիտես՝ ինչ անել, վերցնում ես սեղանիդ ամիսներ առաջ դրած գիրքը ու բացում այն էջը, որտեղ վերջին անգամ դրել էիր էջանշանը։ Կարդում ես այն, չհիշելով նույնիսկ գլխավոր հերոսներին, բացում առաջին էջն ու նորից սկսում կարդալ գրքի սկիզբը, որ էլի դնես գրասեղանիդ ու մի քանի ամսով մոռանաս դրա և հերոսների գոյության մասին։ Մոռանաս դրա մասին, որովհետև մնացած օրերի ընթացքում պարապությունից ամեն ինչով կզբաղվես, բայց ոչ գիրք կարդալով։ Ինչևէ, այս անգամ գրքի մասին չեմ ուզում խոսել։

Ինչքա՞ն է եղել, որ պառկես բազմոցին ու լիովին անգործության կարգավիճակում նայես առաստաղին, հստակ մի կետի, չթեքելով հայացքդ, չշարժելով մարմնիդ և ոչ մի մաս, նույնիսկ չմտածելով։ Միգուցե և երբեք այդպես չես արել, կամ էլ ամբողջ օրը դրանով ես զբաղված, կապ չունի։ Այդ պահին դու չես էլ հասկանում, որ մարմնիդ յուրաքանչյուր մաս, նյարդ և մկան, ամեն կերպ իրեն զսպում է, որ դու մնաս անշարժ պառկած, չշարժես ձեռքդ, չնայես ուրիշ տեղ, չծարավես։ Եվ մնում է մի պահ բջիջներդ շեղվեն, ու դու մտածես քիթդ քորելու մասին, երբ այն կսկսի քոր գալ։ Ու դու ստիպված կլինես ձեռքդ շարժել ու քորել այդ անիծյալ քիթը, որը խախտեց կատարյալ պարապության կարգավիճակը։ Սակայն ես կրկին կասեմ, որ թե՛ քիթը քորելուց առաջ, թե՛ քորելուց հետո դու պարապ չես եղել։

Դու իհարկե ինձ չես հավատա, կասես․ «Ո՞նց թե պարապ չեմ, ոչինչ չեմ անում, նույնիսկ չեմ շարժվում, չեմ մտածում, ոչ մի բան չեմ անում»։ Իսկ ես կասեմ, որ չշարժվելուդ փաստն էլ դեռ քննարկման կարիք ունի։ Ախր, երբ պառկած նայում ես առաստաղին, միևնույնն է, գործողություն ես կատարում՝ նայում ես։ Ասեմ ավելին՝ պառկած ես նայում։ Տե՛ս, մեկի փոխարեն երկուսն ես անում։ Բա դա կարելի՞ է պարապություն անվանել։ Որպեսզի դու տեսնես այդ կետը, ուզում ես դու դա, թե չէ, բայց աշխատում է մարմնիդ մկանների և բջիջների մի ամբողջ բանակ։ Այն ամեն ինչ անում է, որ լույսի արագությամբ աչքից ուղեղ հասնի մի փոքրիկ իմպուլս, որ դու, անշարժ մնալով, տեսնես այդ կետը։ Եվ դա պարապության պայմաններում։ Պատկերացնու՞մ ես՝ ինչքան բան ես անում զբաղված ժամանակ, ինչքան մկան, նյարդային հյուսվածք ու բջիջ է աշխատում, ինֆորմացիա հասցնում ուղեղ, որ դու վերջում էլի անտեսես բնությունից տրված այդ ամենն ու փռվես բազմոցին։

Չգիտեմ՝ հավես ունեցար մինչև վերջ կարդալ, թե չէ, արդյո՞ք տեղիցդ շարժվել ես, թե դեռ նույն դիրքով հենված ես բազմոցին, նայում ես հեռախոսիդ էկրանին, թե մտափոխվեցիր ու բացեցիր այն էջը, որտեղ երեկվանից դրված է էջանշանը։