Լեյլի Թադևոսյանի բոլոր հրապարակումները

Ամառ, փոփոխություններ և թարմություն

Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի

Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի

Ամառն իրոք որ տրամադրություն է բերում,  փոխում մարդկանց, նոր շունչ հաղորդում… Երևի գյուտ չարեցի, բայց այս հայտնի ճշմարտությունը ես միայն այս տարի զգացի իմ հայրենի Գյումրիում…

Աշնանը կամ առավել ևս ձմռանը, երբ ցուրտ է, տխուր են երկինքը, եղանակը, հետևաբար նաև մարդիկ էին տխրում, թվում էր՝ ապրում ես անմարդաբնակ մի վայրում, որտեղ ոչ ոք չկա, ոչ մի հետաքրքրություն ու ոչինչ: Մեր կենտրոնական վայրերում, ինչպես օրինակ, Վարդանանց կամ Թատերական հրապարակներում, այս եղանակներին մատների վրա կարելի էր հաշվել մարդկանց. այն տպավորությունն էր, ասես քաղաքում ոչ ոք չի ապրում: Դե մենք էլ՝ դիմորդներս, նկատելով ոչ ցանկալի երևույթը, արդեն թևավոր խոսքեր էինք ստեղծել, օրինակ.

-Լեննագան վեցից հետո մենակ պարապողներն էն, էն էլ պարապմունքից տուն կէրթան…

Վերջ այս գորշ պատկերին…

Հիմա ամառ է: Ամեն ինչ փոխվել է. քիչ թե շատ փոխվել են մարդիկ, դեմքերը, գույները, տրամադրությունը…

Ամենուր տեսնում ես ուրախ, վառվռուն երիտասարդների, պաղպաղակ վայելող ժպտերես մանչուկների, նարդի խաղացող ծերերի, ինչ-որ հետաքրքիր խմբերի (մեկը կիթառ է նվագում, մյուսը` երգում, երրորդը պարում), քննության շտապող ուսանողների, ինձ պես միասնական քննությունները հանձնած ուրախ ու երջանիկ դիմորդների և ընդհանրապես ամառվա անուշ բույրը վայելող մարդկանց…

Ախր, շա~տ համահունչ են ամառն ու Գյումրին…

Մի գնա, ամառ:

Թող որ հեքիաթը երբեք չավարտվի անկախ եղանակից…

Հ.Գ. էս քննություններից հէդո ըմբէս չէ, օր լավագույն նյութն է, բայց կարևորը լավ տրամադրություն կստէղծէ, ԸԲԸ…

Հայաստանը

Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի

-Ասում եմ, ա’յ Սեդա ջան, ընչի՞ ես մուննաթ գալի, ասում ա` որովհետև դու չես քնում, շու’ռ արի քնի: Ընչի՞, որ մնացած էրեխեքը քնում են, իրանք ուզո՞ւմ են քնեն: Էն էլ` չէ: Ինչ արի, էս Սեդան` մեր դաստիարակը, էլի, իրա էդ մուննաթով խոսալը չփոխեց: 

Որոշել եմ. «խանութվան» դառնամ: Ի՞նչ վատ կըլնի որ։ Էս Սվետուլենց խանութի մոտ մի խանութ կբացենք, ավտոն կգա «մայոժնի» կառնեմ, ծամոն կառնեմ ու կծախեմ, մինչև որ Հայաստան ինձ տանեն: Դյանից հետո ուզում եմ զինվոր դառնամ: Դե կայողա թղթերը կորեն, համ էլ ես սիրում եմ, որ գտնում եմ թղթերը:

-Իսկ կարո՞ղ է բժիշկ դառնաս:

-Կարող է դոկտոր դառնամ, կամ էլ պալիկլինիկայի բժիշկ, էրեխեքի ատամ հանող: Բայց ուզում եմ սամայոտի քշող էլ դառնամ:

-Իսկ դու գիտե՞ս ինչ են ասում սամալյոտի քշողին:

-Չէ’:

-«Լյոդչիկ»:

-Իի՜, չէ,- ու սկսեց ծիծաղել: -Չէ’, լավ էդ չեմ դառնալու: Բայց ամենից շատ Հայաստան եմ ուզում գնամ, էէէէ՜……

Սրանք չորսամյա Միլենայի մանկական երազանքներն են, որոնցից մեկը երևի կիրականանա ըստ իր ցանկության, բայց այն, որ Միլենան ապրում էր Հայաստանում, բայց ուզում էր Հայաստան գնալ, շատ տարօրինակ էր, և հետաքրքրություն առաջացրեց Վանաձոր գնացող բոլոր ուղևորների մոտ, ու ես փորձեցի պարզել ամեն ինչ… Հետաքրքիր է այն, որ Միլենայի համար Հայաստանը, որը հենց Վանաձորն էր, սկսվում էր Գյումրի-Վանաձոր ճանապարհի թունելից այն կողմ…Սկզբում, երբ լսեցինք նրա խոսքերը, ամենքս մեր հերթին փորձում էինք ինչ-որ գեղեցիկ տեսարան գտնել ու ապացուցել, որ Հայաստանը հենց դա է, բայց չէ. բոլորս էլ մի պատասխան էինք ստանում.

-Է՜, չենք հասել Հայաստան էլի, սպասե’ք, որ հասնենք ցույց կտամ, ու կտեսնեք Անո տատիս Հայաստանը…

Անցավ որոշ ժամանակ: Մեր ավտոբուսը կանգ առավ Միլենայի Անո տատի շենքի մոտ: Տեսնելով տատին՝ Միլենայի աչքերը այնպես էին շողում, նա այնքան երջանիկ ու ոգևորված էր, որ ես մի պահ մտածեցի, որ գուցե ես եմ ուրիշ տեղ ապրում ու երբևէ չեմ եղել Հայաստանում:

Հի՜ն Գյումրվա ավանդույթներից է…

Հայերս ընդհանրապես շատ մաքրասեր ազգ ենք, բայց վերջերս մի տեսակ եվրոպական մտածելակերպ ենք ձեռք բերել՝ կորցնելով հայկականը: Հայերիս մեջ էլ իրենց առանձնահատուկ մաքրասիրությամբ աչքի են ընկնում գյումրեցի կանայք կամ, ինչպես կոչում էին առաջ, «խանըմ աբլաները», որոնց համար շատ կարևոր էր տան մաքրությունը. ամեն ինչ պետք է մաքուր լինի`«ձնձղտա»:

Պատկերացրեք՝ ամեն շաբաթ հավաքել են տան ունեցած-չունեցածը, նստել են ֆայտոն ու մեծ-մեծ խմբերով գնացել են Արփա չայ՝ լվացք անելու, իսկ լվացք անելն էլ այսօրվա պես կես կամ առավելագույնը մեկ ժամ չի տևել. առավոտից իրիկուն մնացել են Արփա չայում, մի քանի հերթով լվացել են. սկզբից պարզապես թրջել են հագուստը, հետո լվացել են օճառով, դրանից հետո հագուստը օսլայել են, որից հետո էլ պարզաջրել են. հիմա կասեք՝ էլի լավ հագուստ է եղել, որ դիմացել է, բայց օրենքը կամ, ավելի ճիշտ, «ադաթն» է էդպիսին եղել: Դե իսկ ողջ օրը սոված չմնալու համար հետները ավանդական «բոխչա» են վերցրել, որի մեջ զանազան ուտելիքներ են դրել: Երեկոյան էլ ՄԱՔՈՒՐ լվացքով տուն են եկել, բայց հլը չավարտվեց լվացքի արարողությունը. սկեսուրները պիտի տեսնեին հարսների արած լվացքը ու ամենամաքուրը ընտրեին:

Նույն մրցակցությունը եղել է նաև լեննականյան բակերում. Աստված մի արասցե, եթե մեկի լվացքը կամ պարզապես օդափոխության գցած հագուստը կեղտոտ լիներ, ողջ բակը կքննադատեր, իսկ կեղտոտ հագուստի տերն էլ փնթի, ծույլ ու անբան կհամարվեր, բա…Իսկ նորահարսներն էլ պիտի ամենքից շուտ արթնանային, բակը մաքրեին, որ բոլորը արթնանային ու տեսնեին, որ մաքուր է, համ էլ հո ընտանիքի անունը գետնով չէի՞ն տալու: Ավելին ասեմ. այն ընտանիքներում, որտեղ չամուսնացած աղջիկ է եղել, բակն ու դուռը պետք է առանձնահատուկ մաքուր լիներ. եթե գալիս էին խնամախոսության ու տեսնում, որ բակը կամ դռան առաջ գցած գորգը կեղտոտ է, անմիջապես հետ էին դառնում, ու այդ աղջիկը «տանն էր մնում»…

Ամեն ամառ խանըմ աբլաները պիտի բուրդը լվանային, չփխեին, արևի տակ փռեին, որ լավ տեսք ունենա: Նույնիսկ մի զվարճալի դեպք է պատահել մի քանի տարի առաջ՝ կապված բուրդ չփխելու հետ. գյումրեցի մի ընտանիք տեղափոխվել է ԱՄՆ՝ ընդմիշտ ապրելու նպատակով, գալիս է ամառը, ու տանտիկինը իջնում է բակ՝ Հայաստանից բերած բուրդը չփխելու (հետո՞ ինչ, որ ԱՄՆ-ում են ապրում, բա մեր ադաթնե՞րը), այդ ժամանակ էլ ոստիկանները տեսնում են ու ձերբակալում գյումրեցի կնոջը՝ պատճառաբանելով, որ ագրեսիա կա այդ կնոջ մեջ, կարող է վնաս տալ մարդկանց…Դե, ի՞նչ արած, գյումրեցի ենք, մի բանով պիտի տարբերվե՞նք, թե՞ չէ…

Մի առանձին հանդիսություն էր ապակեղենի մաքրությունը. չէ՞ որ էդ ապակեղենի համար էն հին ժամանակներում հերթեր են կանգնել, բերել են ուրիշ երկրներից ու մինչև հիմա էլ նույն խնամքով պահում են. ահավասիկ մեր ապակեղենի «թանգարանը»՝ էլ «մադոննա» ափսեներ, կոբալտից ծաղկամաններ, հախճապակյա կամ որ ավելի հոգեհարազատ է, հնչում, «խռուստալ»-ից գավաթներ…Եվ միշտ էլ  հպարտանալու առիթ է եղել հարուստ ապակյա պահարան ունենալը:

Ավելի պատկառելի մասն էլ, ով ինքնաեռ կամ հայտնի ֆիլմի «կամոդ»-ից  ուներ, պիտի անթերի մաքուր պահեր եզակի հանդիպող իրը՝ պսպղալու աստիճան:

Իսկ մեծ տատիկները՝ մամերը կամ նանիները, նույն անթերի մաքրությամբ պահում էին իրենց գոգնոցները, որը փոխվում էր միայն հյուրերի հետ թեյ խմելու ժամանակ: Մինչև հիմա էլ, երբ դրսում կարկանդակ կամ թխվածքաբլիթ վաճառողի ենք տեսնում, գնում ենք միայն այն դեպքում, եթե գոգնոցը մաքուր է լինում, բայց մեծ մասամբ չենք էլ գնում. մեր ուզածի պես մաքուր չի լինում… Այսօր էլ Գյումրիում, թեև վաճառվող խմորեղենի առատությանը, մի տեսակ վիրավորական է հյուրի առաջ խանութից գնված խմորեղեն դնելը: Հյուրերը տանտիկնոջ թխածը պետք է համտեսեն:

Ու ըսպես էլ միշտ տարբերվում ենք ու աչքի ընկնում, լեննականցի ենք ախր, ըբը…

Մեր սովորույթները

Սովորությունները մեր երկրորդ բնավորությունն են. ոչ մենք ենք կարողանում առանց նրանց, ոչ էլ իրենք առանց մեզ, երևի…

Մեկի համար մյուսի սովորությունը կարող է անմիտ թվալ. Օրինակ, ինձ համար բավական անմիտ ու անքաղաքավարի սովորություն կամ ավելի ճիշտ սովորույթ է այն, ինչ անում են նորվեգացիները. Կպատկերացնե՞ք՝ նրանք երթուղայինում տեղը չեն զիջում տարեց մարդկանց՝ կարծելով, որ այդպես ընդգծում են իրենց ֆիզիկական առավելությունը: Եթե նման բան մեզ մոտ անես, կհամարեն, որ անկիրթ ես ու անդաստիարակ: Ինչևէ:

Բայց ես գիտակցում եմ նաև, որ այդպիսով առանձնանում ու ճյուղավորվում են ընտանիքները, գերդաստանները, ազգերը, մշակույթները:

Բայց, օրինակ, պատկերացրեք, թե ինչքան կուրախանային իրենց զոքանչներին չսիրող հայ տղամարդիկ հունական սովորույթից. Հունաստանում տղամարդկանց արգելվում է նայել իրենց զոքանչի աչքերին:

Մենք՝ հայերս էլ շատ սովորույթներ ունենք. Օրինակ, երբ սեղանին աղ է թափվում, տատս ջուր է լցնում աղի վրա, որ չարը խափանվի:

Կամ երբ անծանոթ, բայց հայազգի մարդու դուռն ես թակում՝ ինչ-որ մի բան հարցնելու, առանց հյուրասիրության չի ճանապարհի, թեկուզ եթե սեղանը ճոխ չլինի (կարևորը վերաբերմունքն է). այստեղից էլ, հավանաբար ծագել է հին հայկական ասույթը՝ պանիր ու հաց, սիրտը՝ բաց:

Հայկական սովորույթներին ես մեկն էլ կավելացնեմ. ամառը հանգստանալու, քաղաքից ու առօրյա հոգսերից կտրվելու եղանակ է, բայց ոչ Հայաստանում. ամառը սկսվելուն պես հայ կանանց մոտ սկսվում է ավանդական «ավլեմ-թափեմը». պետք է ամեն ինչ մաքրեն, փայլեցնեն, ձևափոխություններ անեն՝ հաշվի չառնելով, որ այն, ինչ ուզում են մաքրել, մաքուր է, թե ոչ: Եթե ավելի խորը նայենք, ապա այս սովորույթը հատկապես խիստ ` զարգացած Գյումրիում: Գյումրեցի կանայք մի առանձին պատմության թեմա են, որոնց սովորությունների մասին հետո կպատմեմ:

‹‹Դարի մասնագիտությունները››

Մենք՝ հայերս, ապրում ենք ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետությունում, ինչպես նշվում է ՀՀ սահմանադրությունում:

Միայն թե մեր պետությունում ապրելու համար հարկավոր է լավ կամ, ինչպես նշում են մեծահասակները, ճիշտ մասնագիտություն, որն էլ իրենց պատկերացմամբ, կամ բժիշկն է, կամ էլ իրավաբանը: Շա՜տ հետաքրքիր է…

Բայց մի՞թե կարելի է այս սոցիալական ու ժողովրդավարական երկիրը ‹‹պահել›› միայն իրավաբանների ու բժիշկների միջոցով. այդ դեպքում ի՞նչ են անելու արվեստագետները, մանկավարժները…Այսօրվա պայմաններից ու Հայաստանում արդեն իսկ ‹‹մոդա դարձած›› սովորույթից ելնելով՝ իհարկե, գնալու են ‹‹խոպան››:

Ամենացավոտ կողմ էլ այն է, որ խելացի թե անխելք, ընդունվում են բժշկական համալսարան, շատերը մի կերպ են ավարտում ու այդպես մի կերպ էլ բուժում են հիվանդներին. Ինչպես ասում է ժողովուրդը` ‹‹աչքի տեղը ունքն էլ հետը կհանէ››…

Մի անգամ եղբորս հարցրին, թե ինչ է անելու, երբ մեծանա: Նա էլ պատասխանեց, որ պարելու է, դպրոց է բացելու ու մեր ժողովրդական պարերը սովորեցնելու է երեխաներին ու երիտասարդներին: Ի զարմանս եղբորս՝ նրան ասացին, որ, ցավո՜ք, չի կարողանալու ընտանիքը պահել:

Ու այդպես էլ այսօր շա՜տ մարդիկ ընդունվում են թատերական ինստիտուտ, պարարվեստի ուսումնարան, մանկավարժական ինստիտուտ, ավարտում, բայց մնում գործազուրկ, ու զարմանալի չէ, որ Հայաստանը այդ ցուցանիշով գրավում է բավական ‹‹պատվավոր›› հորիզոնական:

Մի քանի օր առաջ ընկերուհիներիս հետ խանութում նվեր էինք ընտրում, միաժամանակ զրուցում էինք, անգլերեն ինչ-որ բառեր օգտագործում զրույցի ժամանակ: Ընկերուհիներիցս մեկը ‹‹Thank you, հայրիկ›› ֆիլմից մի դրվագ էր պատմում: Հանկարծ մի տարեց մարդ՝ ծովահենի գլխարկը գլխին, մոտեցավ ու ասաց.

-Thank you հայրիկ, շնորհակալություն, հայրիկ, спасибо папа…

-Վա՜յ, Դուք անգլերեն գիտե՞ք:

-Հա՜, բա ոնց, one, two, three, four, five…

Այս մարդու պես էլ շատերը  դերձակ,

ծովային, նկարիչ, երաժշտագետ, հաճախ էլ ուսուցիչ են դառնում ու մնում գործազուրկ:

Ինչևէ, եկեք ճիշտ մասնագիտություն ընտրենք, որպեսզի կարողանանք որևէ օգուտ տալ շրջապատին, ոչ թե մտածենք միայն սեփական ես-ի մասին…

Ես էլ, հետևելով մեծերի խորհրդին, որոշել եմ իրավաբան դառնալ. տեսնենք՝ երևի ամեն բան լավ կլինի…

Երաժշտության անդավաճան ընկերը

Շատերի համար գուցե և արտասովոր ու տարօրինակ կլինի շփվել կամ առհասարակ տեսնել վաթսունամյա կնոջ, ով ամբողջ կյանքը նվիրել է երաժշտությանը, ապրել դրանով և հենց դրանով էլ տարբերվել շրջապատից:

Այն հարցին, թե ինչպես է սկսել իր կարիերան, տիկին Բիլբիլիդին, որի ծնողները հույն գաղթականներ են եղել, պատասխանեց.

-Ես չեմ կարող ասել՝ դա հաջողություն էր, թե անհաջողություն. 1976 թվականին Լենինականում բացվեց  ‹‹Երիտասարդների պալատը››, որտեղ հարկավոր էր մեկը, ով ‹‹կվարեր›› դիսկոտեկը, իսկ մենք չգիտեինք` դա ինչ էր: Հավաքվեցինք համակուրսեցիներով, սկսեցինք մտածել՝ ինչ է դա, որ տարածվել է ողջ ԽՍՀՄ-ով: Հասկացանք, որ դա այդքան էլ դժվար չէ. պարզապես պետք է գործի դնել ձայնապնակը ու սպասել մինչև բոլորը կսկսեն պարել: Ի վերջո պետք էր որոշել, թե ով պետք է զբաղվեր այդ գործով. ամենաարդար ու փորձված տարբերակը, իհարկե, վիճակահանությունն էր կամ, ինչպես տարածված է մեզանում, ‹‹գիր ու ղուշը››, որով էլ որոշվեց իմ ապագան: Այդ ժամանակ մենք ունեինք ընդամենը երկու ձայնապնակ: Երբ ‹‹ձեռքիս տակ եղած›› երաժշտությունը վերջանում էր, շվարած նայում էի ընկերներիս ու հարցնում.

-Էրեխե′ք, ի՞նչ էնէմ օր:

Իսկ նրանք պատասխանում էին.

-Նորի′ց միացրու:

Ու այդպես էլ կարելի է ասել սկսվեց իմ կարիերան. ամեն շաբաթ դիսկոտեկներ էինք կազմակերպում քաղաքի տարբեր սրճարաններում. այսպես շարունակվեց մինչև ութսունութի երկրաշարժը, որից հետո էլ, երբ քաղաքը դեռ ուշքի չէր եկել, վերածվել էր փլատակների, լույս չկար, միայն մեր ‹‹դիսկոտեկում›› էր լույս‹‹ նշմարվում››:

1992 թվականին  Գյումրիում բացվեց  առաջին հեռուստաընկերությունը՝ ‹‹Շիրակ››-ը, որտեղ ես ունեի իմ հաղորդումը՝ ‹‹Стена››-ն, որում 3-4 տարի հիմնականում պատմում էինք ռոքի մասին: Այն ժամանակ ‹‹Շիրակ››-ում աշխատում էր ընդամենը հինգ հոգի, ես էլ երաժշտության, հիմնականոմ ռոքի մասնագետն էի:

Լսելով ռոք բառը՝ մենք միանգամից  հարցրինք.

-Դուք սիրո՞ւմ եք ռոք երաժշտություն:

Ի զարմանս մեզ՝ նա ասաց, որ առաջ շատ էր սիրում, իսկ հիմա՝  ոչ, որովհետև ռոքը պետք էր ինքնահաստատվելու համար, իսկ ինքը վաղուց ինքնահաստատվել է:

- Հետո բացվեց  ‹‹TM›› ռադիոն,  լավագույն ռադիոն Անդրկովկասում. ասեմ, որ այն ժամանակ նույնիսկ Երևանը իր ռադիոկայանը չուներ: Եվ ինձ հրավիրեցին այնտեղ աշխատելու: Ես էլ համաձայնեցի, քանի որ երկրաշարժից հետո դեմքիս հետ խնդիրներ ունեի, ուստի նախընտրեցի ռադիոն, և իսկական DJ-ի աշխատանքը սկսվեց այնտեղ՝ առանց անհրաժեշտ բոլոր սարքավորումների:

Քաղաքում ամենաշատ ձայնապնակներ ես ունեի. ծախսում էի վերջին գումարս, գնում էի դրանք, և պատահում էր, որ օրերով սոված էի մնում: Նույնիսկ մի անգամ, երբ հանդիպեցինք երգահան Արթուր Գրիգորյանին, նա զարմացած հարցրեց, թե որտեղից եմ այսքան ձայնապնակ ձեռք բերել: Ցավոք սրտի, տարիներ հետո դրանք այլևս պետք չեկան. հայտնվեց համակարգիչը, հետո էլ` համացանցը:

Երաժշտական խմբերից հիմնականում կառանձնացնեմ ‹‹The Beatles››ը. ես բիթլաման եմ: ‹‹The Beatles››-ից ամենաշատը սիրում եմ Ջոն Լենոնին, որովհետև, ուսումնասիրելով նրա կյանքը, հասկացել եմ, որ շատ ընդհանուր գծեր ունենք .‹‹You may say I’m a dreamer, but I am not the only one…››:

Երաժշտությունը իմ կյանքում շատ մեծ դեր է խաղում: Այն մթնոլորտ է ստեղծում: Երբ սկսում են ինձ ջղայնացնել, ես Մոցարտ ու Բախ եմ լսում: Բայց ամենից շատ հանգստացնում է Կոմիտասը:

Եվ այս ամենից ամենահետաքրքիրն այն է, որ այդ ծանր ու սուղ պայմաններին դիմանալով՝ մենք գոյատևում էինք:

Մեզ՝ Լիլիներիս համար էլ ամենաուրախալին այն էր, որ տիկին Լյուդան գնահատեց այն, ինչ մենք փորձում էինք անել.

-Համենայն դեպս, ապրեք, որ այսօր էլ զբաղվում եք նման գործով:

Լիլի Նալբանդյան, Լեյլի Թադևոսյան

Մենք մենակ չենք

-Էսօր գիշեր սաղդ կքնիք. ես ֆուտբոլ բդի նայեմ…

Այո’, երբ ես ֆուտբոլ եմ նայելու, բոլորը քնած են լինելու, կամ ցանկության դեպքում, եթե իհարկե մինչև վերջ նայելու են, կարող են ինձ հետ նայել հանդիպումը:

Իսկ իմ ֆուտբոլ նայելը մի իսկական հանդիսություն է. հագնում եմ իմ սիրած ակումբի՝ «Բարսելոնայի» շապիկը, դնում Բարսայի լոգոյով գլխարկս, պատին ամրացնում եմ իմ սարքած մեծ պաստառը, թուղթ ու գրիչը վերցնում եմ ձեռքս ու նստում եմ խաղը նայելու:

Ամեն ինչ պետք է ըստ կարգի լինի. սկզբում օրհներգն է հնչում, ու էդ րոպեից մերոնց քունը խանգարվում է, քանի որ ես, լինելով հավատարիմ երկրպագու, ֆուտբոլիստների հետ հավասար երգում եմ. Blaugrana al vent, un crit valent tenim un nom el sap tothom: Barca, Barca, Barca…

-Լիլի’, քիչըմ կամաց:

Կարող է թվալ, որ սա ձևականություն է, բայց հնարավոր չէ արդեն իսկ 7 տարի ձևացնել: Երբ փոքր էի, ֆուտբոլ մեծ եղբորս հետ էի նայում՝ թիմերին տարբերելով մարզաշապիկի գույներով միայն: Ճի’շտ է, եղբայրս բացատրում էր, սակայն միևնույնն է. շապիկի գույներով տարբերելը ավելի հեշտ էր…

Իսկ մի ուրիշ հաճույք է այն, երբ Բարսաս իր հերթական գոլն է խփում, և այդտեղ ես մտածում եմ, թե ինչ եմ ասելու այն ընկերներիս, որոնք Մադրիդի «Ռեալի» երկրպագու են. ֆուտբոլ նայողները կհասկանան ինձ, որովհետև ամենահավես բաներից մեկը այն է, երբ հեգնում ես քո չսիրած թիմին:

Այո˜… Հերթական հաղթանակը…

Առավոտյան գնում եմ դպրոց, ու սկսվում է.

-Հը, Լի’լ, ի՞նչ էղավ:

Ու ես հպարտորեն միշտ ասում եմ, որ հաղթել ենք՝ ոգևորված բացատրելով խփած գոլը:

Էդ էլ մի ուրիշ հաճույք է, երբ տղաները ինձանից են իմանում խաղի մանրամասները…

Բայց երբ սկսում են լուրջ չվերաբերվել, ինչ-որ մեկնաբանություններ անել, իմ սիրած ֆուտբոլիստներին ասել, որ լավը չեն, կամ որ շատ աղջիկների նման ես էլ եմ ֆուտբոլիստների գեղեցիկ լինելու համար նայում ֆուտբոլ, ես կատաղում եմ, որովհետև իմ սիրած ֆուտբոլիստների ցանկի մեջ մտնում են նաև Դիդիե Դրոգբան, Նիկոլա Անելկան, Զլատան Իբրահիմովիչը և այլք. չէ՞ որ նրանք այդքան էլ գեղեցիկ չեն:

Ինչևէ…Շատ եմ սիրում ֆուտբոլ: Ըստ իս, աշխարհում միակ բանն է, որի ժամանակ աշխարհը մի պահ կանգ է առնում և իր կարճատև քնից արթնանում, երբ բարձրանում է երկրպագուների հսկա ալիքը… Եվ երևի պատահական չէ այն, որ ամեն տարի ծննդյանս օրը միշտ համաշխարհային մակարդակի մի հանդիպում է լինում, որից ես էլ ավելի եմ ոգևորվում: Ֆուտբոլասերները մի ունիվերսալ լեզու ունեն, որը նույնն է բոլոր մշակույթների և մարդկանց համար: Եվ ես գիտեմ, որ իսկական ֆուտբոլասերները երբեք մենակ չեն: Մենք լեգեոն ենք, և միակ բանը, որ ընդհանուր է մեզ համար, ֆուտբոլն է…

Ջրափի

Գյուղը ինձ համար եղել ու մնում է գեղեցիկ ու հետաքրքիր մի նկար, որը լիովին տարբերվում է քաղաքային միապաղաղ ու հոգնեցնող կյանքից: Հիշում եմ, երբ փոքր էի, հաճախ այցելում էինք մեր մարզի Ջրափի գյուղը, որտեղ մեծ տուն ու հողամաս ունեինք: Ես միշտ անհոգ խաղում էի մեր այգում, թաքնվում մասրենու թփերի տակ, հաճախ ծաղիկներից փնջեր կապում ու խնդրում մեծերին, որ ծաղկեպսակներ պատրաստեն ինձ համար: Ու ինձ թվում էր, թե ինչպես իմ, այնպես էլ գյուղում ապրողների առօրյան շատ հետաքրքիր է, և նրանք շատ գոհ են կյանքից: Եվ իրոք… Ինձ թվում է, որ առաջ գյուղացին ուրախ էր, նրա համար կյանքը հեքիաթային էր թվում, չնայած՝ առավոտից մինչ իրիկուն կամ իր կենդանիների հետ էր, կամ էլ դաշտում՝ իր գործին: Երևի դա նրանից էր, որ, չնայած իր՝ դժվարություններով լի առօրյային, նրա դեմքին ժպիտ կար, նրա համար երջանկություն էր թվում հացահատիկի առատությունը: Շատ լավ եմ հիշում, որ երբ փոքր էի, գյուղացիները շատ էին սիրում մեզ, միշտ մեր տուն էին գալիս ու զրուցում մերոնց հետ:

Այս գունեղ ու հեքիաթային կյանքը ինձ համար ավարտվեց 2005 թվականին, երբ մենք վերջնականապես քաղաք տեղափոխվեցինք, ու ես այլևս չկարողացա իմ սիրելի գյուղ գնալ: Չգիտես ինչու, մերոնք եղբորս հաճախակի էին տանում, իսկ ինձ՝ ոչ: Այսպես, ես մինչև վերջերս էլ կարոտով էի հիշում իմ անցկացրած լավագույն պահերը ու չէի էլ ուզում մտածել, որ իմ գյուղը կարող է փոխվել, որ այն դասարանը, որտեղ ես որոշ ժամանակ սովորել եմ, կարող է առաջվանը չլինել…

Մոտ երկու շաբաթ առաջ մերոնք վերջապես ինձ էլ գյուղ տարան: Երբ հասանք, արդեն երեկո էր, ու ես ենթադրում էի, որ ինչպես նախկինում, հիմա նույնպես գյուղի երեկոն անզուգական է լինելու: Բայց ես սխալվեցի: Կայարանից մինչև մեր տուն երկար ու քարքարոտ ճանապարհ էր, որի նախկին տեսքից ոչինչ չէր էլ մնացել: Մինչ տուն  հասնելը միայն մի երեխայի հանդիպեցինք, ով, ի սարսափ ինձ, առանց վախի խաղում էր մի հսկա շան հետ այնպես, ասես գրկել ու շոյում էր իր փափուկ խաղալիքը: Ինձ համար շատ տարօրինակ էր այն ամենը, ինչը տեսնում էի ես այդ պահին: Նախկին կահավորված ու գործող բուժկետից մնացել էին միայն չորս պատերը՝ առանց տանիքի, պատուհանների ու սանդուղքների…

Իմ այն հարցին, թե ինչու են քանդել բուժկետը, տատս ասաց.

-Է՜, բալես, ո՞վ գիտի…

Ու ես սկսեցի մտածել, որ նույն վիճակում է նաև դպրոցը, բայց հետո իմացա, որ այն դեռևս գործում է, բայց, ինչպես գյուղացիներն ասացին. «Դասարանների կեսը մեռած է, էն կեսի բերանումն էլ ըսկի շունչ չկա…»:

Առաջվանից գրեթե ոչինչ չէր մնացել. նախկին աշխույժ գյուղը գրեթե ամայի էր դարձել, իրար հարևան չորս տներից երեքը անբնակ էին, այնինչ առաջ այստեղ մեծ ու ավանդական ընտանիքներ էին ապրում, բուժկետը չէր գործում, դպրոցի երեխաների թիվը վաթսունը չէր գերազանցում, մարդիկ էլ տխուր էին ու հիասթափված…

Միակ բանը, որ ուրախացրեց ինձ ու հույս տվեց, այն էր, որ նախկին փլված եկեղեցին այսօր նորոգված էր ու դարձել էր գյուղի երիտասարդների միակ տեսարժան վայրը, ուր կարելի էր գնալ շաբաթ-կիրակի օրերին:

Հիմա, երբ այլևս այնտեղ չեմ ապրում, մտածում եմ. տեսնես կգա՞ մի ժամանակ, որ Ջրափին կամաց-կամաց նորից դառնա այն գյուղը, որտեղ մարդիկ երջանիկ էին իրենց պարզ ու հասարակ կյանքով:

Մարգարիտը

-Ճանապարհ տվեք Մարգարիտին, երեխանե’ր:

Այո’, Մարգարիտին՝ քնքուշ, բարի ժպիտով մի աղջնակի, ով սովորում էր մեր դպրոցի տարրական դասարաններից մեկում իր հասակակիցների հետ, սակայն արտաքնապես տարբերվում էր նրանցից:

Դասամիջոցներին, երբ ողջ դպրոցը իրար էր խառնվում, միջանցքում տեսնում էի Մարգարիտին՝ միշտ դասընկերներով շրջապատված, որոնք կռվում էին իրար հետ Մարգարիտի անվասայլակը քշելու համար, և այդ ժամանակ Մարգարիտը միշտ ծիծաղում էր՝ ասես նախատելով ընկերներին:

Ուսուցիչները միշտ պատմում էին, որ մեծ դժվարությամբ, սակայն անսահման համբերությամբ նա մասնակցում էր բոլոր դասերին, խմբային աշխատանքների ժամանակ օգնում ընկերներին:

Մի անգամ էլ, երբ դպրոցում հանդես էր, իմանալով, որ Մարգարիտը մասնակցելու է, որոշեցի մնալ ու դիտել: Հենց առաջին համարը

նրանն էր. երգելու էր: Երբ նրան բեմ բարձրացրին ու սկսեց երգել, բոլորը հմայված լսում էին: Ելույթից հետո բոլորը ոտքի կանգնեցին. ծափերը չէին դադարում:

Երբ դպրոցի մասին ֆիլմ էինք նկարում, Մարգարիտը նույնպես մասնակցում էր: Մոտեցա, սկսեցինք զրուցել. և ինձ էր հաճելի, և իրեն: Երևի այսպիսի մարդիկ շատ քիչ են, որ զրկված լինելով շատ բաներից՝ չեն ընկճվում…

Աշնանը՝ նոր ուսումնական տարում, ես այլևս չտեսա նրան. մեկնել էր Մոսկվա՝ բուժման հերթական կուրսն անցնելու… 

Լեյլիի Լեյլի տատիկը

Անկեղծ ասած, ես մի տեսակ կարեկցանքով եմ վերաբերվում նրանց, ովքեր տատ ու պապ չունեն, որովհետև մարդը, ով չի մեծացել տատիկ-պապիկների հեքիաթներով, կոնֆետներով ու սիրով, մի մեծ աշխարհ է կորցրել: Հիշում եմ, մինչև եղբորս ծնվելը տատիս միակն ու անկրկնելին ես էի, որովհետև ամբողջ օրն ինձ հետ էր լինում, միասին այգի կամ հարևանների տուն` սուրճ խմելու էինք գնում, ինձ էր միայն հեքիաթներ պատմում, գրպանի քաղցր ու անուշ կոնֆետները, ի վերջո, ինձ էին բաժին հասնում, որովհետև հորաքույրներիս երեխաները բավական մեծ էին, ու տատիկն էլ միայն ԻՄՆ էր: Երբ եղբայրս ծնվեց ու տատիս ուշադրությունը գրավեց, ես խանդում էի ու անընդհատ լաց լինում: Մերոնք զգացել էին դա, քանի որ ես չէի գնում եղբորս սենյակ, նրա հետ չէի խաղում, ու մայրս փորձեց բացատրել ինձ: Ես էլ կարծես հասկացա, թե ինչու են նրան բոլորը սիրում:

Երբ պառկում էինք քնելու, ես ու եղբայրս ստիպում էինք տատիս հեքիաթ պատմել` հաշվի չառնելով նրա հոգնածությունը: Տատս միշտ ընդառաջում էր մեզ, պատմում մեր սիրած հեքիաթները: Մի օր էլ ես տատիս խնդրեցի մի նոր բան պատմել: Նա ժպիտով նայեց ինձ ու սկսեց մի շատ հետաքրքիր հեքիաթ պատմել գյուղացու ու հրաշագործի մասին: Երբ հարցրի, թե ինչ է այդ հրաշալի հեքիաթի վերնագիրը, տատս նայեց ինձ ու խորը շունչ քաշելով ասաց. «Է՜խ,է՜խ…»: Վերջերս հեքիաթը միտքս էր ընկել, ու տատիս հարցրի, թե որտեղից է իմացել այն: Ի զարմանս ինձ՝ նա ասաց, որ ինքն էր հորինել…

Երբ պարապմունքի շտեմարանը ձեռքիս վերադառնում եմ տուն, տատս հարցնում է.

-Էսօր ի՞նչ ես սովորել:

Ես, իմանալով, որ տատիս լեզուն ու գրականությունը կարելի է «տասը» գնահատել, միշտ ասում եմ.

-Տատ, դու էս մեկը չգիտես:

-Հնարավոր չէ, ասա, տեսնեմ՝ որն է:

Ու միշտ, երբ սկսում եմ սովորածիս առաջին տողերն արտասանել, տատս ժպիտով ընկերակցում է ինձ այնքան, մինչև ես մոռանում եմ, իսկ ինքը առանց սխալների ավարտում է:

Ու ամեն անգամ ծիծաղելով ավելացնում է.

-Չէ, Լիլի ջան, իմ դասատուն քոնից լավն է եղել:

Տատս հինգ թոռ ունի, որոնցից երեքը արդեն մեծ կյանք են մտել: Նրանցից հետո ես եմ ու այս տարիների ընթացքում իմ նվաճումներով փորձում եմ հետ չմնալ նրանցից: Գրեթե միշտ տատիս հարցնում եմ.

-Տատ, էդքան խելացի թոռ ունես, ամենախելացին ո՞վ է:

Տատս միշտ նայում է ինձ ու ամեն անգամ մեկիս անունը տալիս, բայց այն հարցին, թե ում է ամենից շատը սիրում, միշտ մեկ սպառիչ պատասխան ունի՝ քեզ:

Երևի մեծ դեր է խաղում այն, որ հենց ես եմ կրում Լեյլի տատիս անունը ու չեմ սիրում, երբ աղավաղում են այն՝ ասելով Լեյլա՝ իմանալով, որ ընդունում եմ կամ Լեյլին, կամ Լիլին:

Երբ ընկերուհիներս մեր տուն են գալիս, խնդրում են տատիս, որ մի բան երգի: Անգամ երբ տատս տրամադրություն չի ունենում ու մերժում է մեզ, նայելով ինձ՝ դեմքին ժպիտ է հայտնվում, ու սկսում է իր անուշ ձայնով երգել: Զարմանում եմ տատիս երաժշտական կարողությունների վրա: Երբ ընտանիքով դիտում ենք «Երգ երգոց»-ը, տատս գրեթե բոլոր երգերը կամացուկ երգում է ու հանկարծ տեսնում, որ բոլորս ապշած իրեն ենք նայում:

Ախր, շա՜տ լավն է տատս, հատկապես, երբ տուն է գալիս ու ասում.

-Լիլի, գիտե՞ս քեզ ինչ եմ բերել:

Ու իմ՝ հետաքրքրությունից փայլող դեմքը էլ ավելի է պայծառանում, երբ տատս հանձնում է նվերս:

Երբ նա պատրաստվում է տեղ գնալ ու հագնում է իր՝ զգեստապահարանում խնամքով պահված զգեստները, որոնք ես չեմ էլ տեսել, միշտ հարցնում է.

-Լիլի, սիրո՞ւն է:

Ու երբ դրական պատասխան է ստանում, ասում է.

-Քեզ եմ տալու:

Եվ ես, լսելով այդ, ակամայից հիշում եմ մանկությունս, երբ հագնում էի տատիս երկարափեշ, ծաղկավոր զգեստները, որոնց վրայից օծանելիքի հոտ էր գալիս: