Հայկ Քալանթարյանի բոլոր հրապարակումները

hayk qalantaryan

Երկրի ափի մեջ. Ճամփորդական օրագիր, մաս 3

Գնացքի արագությունից մոտ 6 անգամ բացվել-փակվելուց հետո՝ աչքերս վերջապես ի վիճակի եղան նայել հեռախոսին ու զգալ քարտեզի վրա իմ գտնվելու վայրը ցույց տվող նշանի և Ստոկհոլմ քաղաքի միևնույն տեղադրությունը: Շատ հոգնած էի մինչև վերջ ժպտալու համար, ուստի նորից փակեցի աչքերս, ամուր գրկեցի էն փոքր գիրքը, որը Մալմոյում գտնվող թանգարանից էի վերցրել, ու որը պատմում էր մի անհայտ նկարչուհու սիրուն գործերի մասին: Վայրկյաններն էի հաշվում՝ երբ են ձեռքերս մեկնվելու վերև, որ մի արագ շարժումով ճամփորդական պայուսակիս էս լուրը հայտնեմ:

CAA8F4B0-964D-44D0-823C-E92E6579629F

Շատ աղոտ են հիշողություններն առաջին օրվանից (ավելի ճիշտ՝ գիշերվանից, քանի որ երեկոյան 9-ին էինք տեղ հասել): Միայն երկու բան եմ լավ հիշում. «7-Eleven» խանութ կար ամբողջ քաղաքում, ու ես առաջին անգամ զգացի, որ էդ երկու թվերը հանգավորված են, իսկ երկրորդը հիշողություն է էն մասին, թե ոնց էի ես հորաքրոջս տղային տեսնելուց հետո էդ նույն խանութում նստած վայելում ինչ-որ համով բան: Հա, համով բան, էդ ճամփեքից հետո տեսողական զգայարաններդ քեզ սկսում են դավաճանել:

Առավոտյան լվացվող երեսիս մի ժպիտ էր կպել ու ոչ մի ձև չէի կարողանում դրա «դիմացն առնել»: Հետո հիշեցի, որ էդ ժպտացող աչքերը նույն երեկվա ժպտացող աչքերն են ու էդ պահին վախեցա նույնիսկ ջուր շփել աչքերիս մոտակայքում: Հիմարն էի. վախեցա, որ կմաքրվի:

Վերջապես դուրս եկանք փողոց: Մտքիս երկու բան էր մենակ. խմել ամենաթունդ սուրճն ու պատրաստ լինել ամբողջ օրվան: Դե, բնականաբար, էդ սուրճը գտնվեց «7-Eleven»-ում: Ավելի շատ էդ սուրճով ձեռքերս տաքացրի, քան վայելելով ըմպեցի, որ Սկանդինավների քամիներից միամիտ տավուշեցիս չքարանա: Ինչևէ, իմ ոտքերը վերջապես դիպան էն կարճ կամուրջին, որը դռներն էր բացում հին քաղաքի առջև:

IMG_2351

Մի պահ մտածեցի, որ ես լարված չեմ ու էս անգամ ժամերով չեմ նայելու շենքեր- շինություններին, բայց դե խաբելուն էլ չափ ու սահման կար: Ուղղակի ընդունեցի, որ չեմ էլ մտածել էդպիսի բան ու լարված քայլերով սկսեցի ստոկհոլմյան իրականության չափաբաժին ընդունել:

Ֆանտաստիկ մարդկային էին քաղաքի կառույցները, էդ կղզիների վրա էնքան չտեսնված ու չհասկացվող մշակույթ կար, որ էդ քաղաքի ամենածեր ծառն էլ պետք է մի երկու այդքան ապրեր, որ բոլոր հավանական քամիների հետ մի հուշում ուղարկեր ճամփորդողին, իսկ ճամփորդողը մի քանի անգամ էդ ծառից վայր ընկնող կանաչը պետք է տեսներ, որ մի զգայարան ավել ունենար ու կլաներ էդ ամբողջ մշակույթը:

IMG_2543

Քաղաքի ամբողջականությունը մտքերով վայելելու համար քեզ մենակ կարող են օգնել «Սքորփիոնս»-ն ու քաղաքապետարանի այգուց բացվող տեսարանը, որի քարացնող տեսիլքների հետ մեկ մեծանում ես, մեկ հանկարծակի ինչ-որ գաղփարազուրկ էության կրող ես զգում քեզ, հետո մի կերպ սթափվում, որ քեզ թափ տաս, բայց էդ մանրացված էությանդ մեջ ինքնադրսևորման բոլոր ունակություններից զուրկ ես՝ ենթակա էդ սովորական ափաջրերի ու կյանք տեսած քարերի հրամաններին:

Էս աննկարագրելի չինքնարդրսևորման մեջ էլ էր Ստոկհոլմը ճամփորդական արկածներ պատրաստել ինձ համար:

Հաջորդ օրը Նոբելյան թանգարանի տոմսերը արդեն ձեռքիս էին: Էլի լարված էի, չգիտեի՝ եկել եմ մրցանակակակիր գրողների համար, տնտեսագետների, թե առհասարակ, բոլորի համար:

IMG_2064

Թե եկել էի, որ մի քիչ էլ հասունանամ: Բայց երբ ձեռքս ընկավ Լյութեր Քինգի ելույթի տողերը, վերջնականապես հասկացա՝ ես հասունացողը չեմ, ինձ էն մնացած տարբերակներն են էստեղ բերել: Գրքույկը կարդալիս նկատեցի, որ անգիր եմ արտասանում էդ տողերը: Զարմանքս ինձ մի քիչ հիշողություն նվիրեց. իմ սիրելի անգլերենի դասախոսն էր հանձնարարել ինձ սովորել էդ երկար տեքստը, ու ես էլ գժի պես սովորել էի: Գիտեի, որ շուտով պետք կգա, երևի, կամ էլ ուղղակի պատահականությանը խորհրդավորություն հաղորդելու համար եմ էդպես ասում:

IMG_2073

Երեկոյան երկար սպասված այցս էր հորաքրոջս տղայի ընտանիքին: Երևի թե մի ամիս օտարության մեջ լինելուց հետո հազիվ մի անկյուն էի գտել, որտեղ 2 համով ճժեր կային իմ այցից ուրախացած, ինձ համար համով ու տեսակ-տեսակ ուտելիքներ կային պատրաստած ու մի տուն ու մարդիկ, որտեղ ու որոնց հետ ես մի քիչ Տավուշն էի զգում, մի քիչ Երևանը, բայց էդ մի քանի ժամ տևող հանդիպման մեջ անընդհատ մտքիս էն հրաժեշտի պահն էր նորից, որից հետո մնում եմ ես, մտքերս, ուսապարկս ու ուսապարկիս մեջ էն փոքր գրքույքը՝ գեղեցիկ կտավներ հեղինակած կնոջ մասին պատմող:

3A01E371-6FA3-4BA4-B579-D01CBF711D80

Հետո մեքենայով քաղաքի բոլոր թաքնված տեղերը գնացինք՝ ամեն անգամ մի նոր Ստոկհոլմ բացահայտելով, ամեն անգամ նորովի Ստոկհոլմի չափաբաժին ընդունելով ու ամեն անգամ անզոր զգալով, որ էն ծառերից եկող պատմությունները դեռևս ինձ հասու չեն:

hayk qalantaryan

ԵՐԿՐԻ ԱՓԻ ՄԵՋ. ՃԱՄՓՈՐԴԱԿԱՆ ՕՐԱԳԻՐ, ՄԱՍ 2

Երբևէ այնքան անմիտ ու ինքնավստահ չէի եղել, քան այն օրը, երբ սկսեցի իմ 2 ամիս պլանավորած ճամփորդությունը (Դանիա-Շվեդիա-Նորվեգիա)՝ ունենալով ընդամենը 1 տոմս՝ Ցվիկաու քաղաքից դեպի Դրեզդենի գնացքի կայարան: Մինչ օրս զարմանում եմ, թե ոնց էինք համարձակվել երկշաբաթյա ուղևորության համար, որը ներառում էր Ցվիկաու-Դրեզդեն-Կոպենհագեն-Մալմո -Ստոկհոլմ-Նարվիկ-Ցվիկաու ուղղությունները, չունենալ մնալու տեղի որևէ ամրագրում, իսկ տոմսերից ունենալ միայն  դեպի Դրեզդենինը:

Ինչևէ, ես փայլուն աչքերով էի, գարունը նոր էր սկսվում. դե, նոր էի Հայաստանից տեղափոխվել, ու շորերիս վրայից դեռ չէին մաքրվել գյուղի՝ փետրվարը մարտ ամիս հիշեցնող օրերից դեռևս ինձ մնացած հազիվ նշմարվող կանաչի հոտը, իսկ միտքը, որ ես մեկնում եմ Սկանդինավներ, ինձ հիշեցնում էին այն օրերը, երբ դպրոցում կանգնում էի դասարանի անկյունում, իսկ աշխարհագրության դասատուն ցույց էր տալիս քարտեզից տարբեր կետեր, ու ես պետք է կռահեի, իսկ վերջում հարցնում էր՝ հը՞ն, հիմա ո՞ր երկիրն ես քո ամենասիրելին դարձրել:

Ինչ խոսք, շատ անհավատարիմ ու դավաճան աշակերտ էի, ամիսը մեկ մի նոր երկիր էի շատ ուսումնասիրում ու որոշում, որ ես սիրահարվել եմ (ինչ տխմարն էի, գոնե էդ տարիներին Վալենտինը կտոնեի, էլի):

Ինչևէ, ժամանակն էր երբեմնի սերերիս այցելելու:

Էլի մի ամբողջ գիշեր քնեցի ֆլիքսբասում: Մի անհայտ ծագման էակ որոշել էր, որ գիշերվա 3-ին տհաճ հոտով ուտելիքներ ուտելը լավ գաղափար է, իսկ քնելիս ինձ վրա գլուխը հենելը՝ կատարելությանը հասնելու միակ ուղին:

Ուղևորությունը պահի տակ ընդհատվեց, ինչ-որ փակ տարածք էինք մտել, որից մի 3 ժամ քնած մարդը հազիվ էլ թե գլուխ հաներ: Իջանք բասից ու սկսեցինք բարձրանալ տարօրինակ աստիճաններով: Պարզվեց, մտել էինք նավ ու 2 ժամ Բալթիկ ծովի վրա պետք է անցկացնեինք: Ես աղոտ հիշում էի, որ երբևէ չեմ դավանել հեթանոսություն, բայց չգիտես ինչու` մի 10 րոպե մտքումս գոռում էի.  «Աստվածնե՜ր, ինչի պետք ա նավերից վախեցողին ասեին, որ ինքը 2 ժամ պետք ա մնա բաց ծովում»:

Վերջապես երևաց դանիական դրոշը, ու ես Դանիայում էի, էն լեգոների երկրում, որի անունը ինձ հանդիպած բոլոր գրքերում մարկերով ընդգծել էի, որի թաց կանաչը ինձ աշխարհագրության գրքերի հոտն էր հիշեցնում, որի մայրաքաղաքում ես ինձ զգում էի ոչ թե ձուկը ջրում, այլ հենց ջուրը՝ որպես օվկիանոս:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Էդքան քաղցր ու ժպիտով ազգ դեռ չէի տեսել, անընդհատ ժպտում էին, ցանկացած հարցով օգնում, ստիպում էին,որ սիրահարվես…

Կոպենհագենում ես առաջին անգամ կորա: Տարօրինակ ցանկություն էր միշտ մեջս առաջանում.  մի կողմ դնել քարտեզը և ուղղակի սրտիս թելադրածով քայլել, մի երկու հատ կրուասան առնել ու գնալ առաջին իսկ պատահած կամուրջի վրա նստել ու ամեն անցորդի մասին փորձել կարծիք կազմել՝ ելնելով դիմագծերից:

Էդ կամրջին նստած էի, երբ մի աշտարակ նկատեցի հեռուներում ու որոշեցի, որ պետք  բարձրանամ ու էդտեղից քաղաքը վայելեմ: Խարխուլ փողոցներով մեկ ժամ տևած ճանապարհից հետո, մի կղզուց մյուսը չհասկանալով անցնելուց հետո, վերջապես հասա նպատակակետիս:

Բայց նորից  հիշեցի, որ ես անմիտի մեկն եմ: Ախր, ո՞վ էր տեսել Եվրոպայում երեկոյան ժամը 6-ին բաց եկեղեցի, քիչ չի, մի հատ էլ կողքի աշտարակը բարձրանալու հնարավորություն: Շատ էի նեղվել, երևի թե անգիտակցաբար մի քանի անգամ նույն ճանապարհով անիմաստ քայլեցի ու վերջապես գլուխս վեր բարձրացրի:

Մթնում էր, ու  ես չգիտեի, թե քաղաքի որ մասում եմ: Ինձնից գոհ հանեցի հեռախոսս, որ հասկանամ, թե ուր եմ գնում, ու 10%… Ես նորից  հիշեցի, որ հեթանոս չեմ եղել երբևէ, բայց «աստվածներ» ասելուց հետո, քարացած կանգնել էի անհայտության եզրին, և ունակ էի էնքան բարձր գոռալու, որ Կոպենհագենի կենտրոնից հասկանան, որ օգնության կարիք ունեմ:

Միակ բանը, որը կարողացա ինքս ինձ հասկանալ, դա այն էր, որ ես քաղաքի արևմուտքում եմ, ու պետք է քայլել, շատ արագ քայլել: Բարեբախտաբար ճիշտ էի գնում, անընդհատ զգում էի, որ մոտենում եմ կենտրոնին: Ինձ մոտ էդ բնազդը միշտ ուժեղ էր, քաղաքների կենտրոնները աչքերս փակ էլ զգում էի, թե որ ուղղությամբ կլինեն: Ու հենց էդ զգալու գաղափարը, ու էն, որ ես 2 ժամ նավով ծովում եմ եղել ու հաղթահարել եմ վախս, ինձ ուղղակի տանում էին առաջ: Վերջապես մի զույգ տեսա, բարի-բարի հարցերիս պատասխանեցին, ու պարզվեց, որ ես էդ անտեր հյուրատան անունը սխալ եմ հիշում: Էդ կրկնակի շոկ էր, որ ես քաղաքի կենտրոն հասնելուց հետո էլ նույնիսկ չգիտեի, թե ուր գնալ:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Անընդհատ մի կղզուց մյուսն էի անցնում, հետ էի նայում, ժպտում, հասկանում, որ ես իրոք ադրենալին եմ ստանում էս ամենից, հիշում, որ ի վերջո, հենց էս է ինձ մեծացնելու, ու էդպես մեծանալով, բայց փոքրացող քայլերով գնում էի առաջ: Չերկարացնեմ, ի վերջո երեկոյան ուշ գտա իմ մնալու տեղը, ես երջանիկ էի ու… Ոչ թե նրա համար, որ ես գտա, այլ նա համար, որ ես անցա էդ ճամփով: “The Mountain between us” ֆիլմն էր մտքիս, թե ոնց էին անհայտ լեռներում երկու անծանոթ մարդ դեգերում՝ վայելելով էդ լեռների անտանելի սիրունությունը ու վերջում գտնում ճիշտ ճանապարհը:

Իսկապես, ես խելառ ու հիմար էի: Բայց քանի՞ անգամ ենք մենք հիշում էն օրերը, երբ մենք «նորմալ» էինք:

Բայց ես զգացի Կոպենհագենը: Էդ քաղաքը քեզ պետք է կուլ տա, որ դու ներսից տեսնես իր բարությունը, պետք է էդ քաղաքում շենքերին չնայես, պետք է էդ շենքերի մեջ քո պատկերը գտնես ու  նայես, որ քեզ հասկանաս: Պետք է դուրս գաս քեզանից, որ դատարկվես, որ մաքուր քաղաքի մարդասեր ժպիտները դատարկությունդ լցնեն, իսկ դու քեզ վերադառնաս միայն  կեսիդ չափով, բայց էն կեսիդ, որը ամեն դժվարությունից առաջացած մաղձը դուրս է նետել բաց օվկիանոսի մեջ, ու հիշես, որ էդ քաղաքում դու քեզ չէիր էլ զգում ջուրը՝ որպես օվկիանոս, այլ ջուրը՝ որպես քո մտքերի մաքրման միջոց:

Իմ հուշերի մեջ շատ բան դաջեց էդ քաղաքը: Ես երբևէ էդքան իրականությանը առերեսված չկայի: Ես վախի նոպայով ինձ հետ էի պահել մի բանից, որը կոչել եմ կոպենհագենյան իրականություն: Ես գտել էի վերջապես էն կետը, որը միշտ քարտեզի վրա հեռվից հեռու գտնում էի: Ես գտել էի, որ էդ քարտեզի առաջ եթե ես կանգնեի մի քանի տարի ու հպարտանայի, որ ակնթարթում գտնում եմ իմ ուզած երկրները, ես առաջ չէի գնա, այլ միայն կբոյովանայի, իսկ էդ կետին հասնելու համար մի հասարակ քայլ էր պետք: Դրա համար էլ մինչ օրս ցանկացած նոր քաղաքում լինելիս իմ ամենաառաջին նպատակն է՝ քայլել այդ քաղաքում նվազագույնը 30 կիլոմետր մեկ օրվա ընթացքում:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Սկզբից ուզում էի ամբողջ ճամփորդության ընթացքը գրել, բայց հետո հասկացա, որ մտքերս թաքնված քարանձավից դուրս եկան, ես էլ  անթաքույց կերպով ապրած օրերս գրչով թղթին հանձնեցի, որ էդ քարանձավը ինչքան էլ փակվի, տարիներ հետո թղթերը մի ակնթարթում բացեն:

Ես հասկացա, որ մտքերս շատ են, իսկ շարունակությունը՝ չգիտեմ էլ երբ, բայց օրերից մի օր կգրեմ:

hayk qalantaryan

Երկրի ափի մեջ. ճամփորդական օրագիր

Դպրոցական տարիներից  թումանյանական մի քառյակ  կա, որը ինձ անընդհատ տարօրինակ հուշումներ էր տալիս. «Տիեզերքում Աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին»:

Փետրվար ամսի  ցուրտ օրերն էին,  վառարանից ինձ հասնող չորացած փայտերի՝ ականջիս մշտապես հաճոյախոսող ձայները այդ օրը  փնթփնթում էին, որ իրենց վրա շուտով  գյուղական համեղ ծիպուլի (ձեր լեզվով՝ պլեճ) վերածվող կարտոֆիլները անուշադրության են մատնվել այն երիտասարդի կողմից, որը սիրում էր էդ կարտոֆիլները հենց հում էլ ուտել:

Բայց էդ  երիտասարդը հում կարտոֆիլները ուզում էր փոխարինել էդ հում ու չփորձված երիտասարդին փորձարկելով ու հասկանալով,  թե ինչ դուրս կգա իրենից՝ որպես ճամփորդ: Երկար ամիսներ էին սպասվում էրազմուսյան կյանքի համար, ու ես նստած էի գյուղի մեր տան ամենասիրելի տեղում՝ էն աթոռին, որից աչքերիս առաջ տարիներ շարունակ բացվել է երկու տեսարան ՝ դասագրքերս, գրքերս, համակարգիչը ու տնական համով ուտելիքները, որոնք դրված էին դրանց մոտ, կամ էլ ուղղակի սենյակիս պատը: Երևի թե էդ երկու տեսարաններն էլ ինձ ամենից շատ մոտիվացիա տվողներից են եղել, քանի որ ամեն անգամ, երբ ուժասպառ նայում էի դժվարամարս գրքերից այսկողմյան աշխարհին, առաջինը տեսնում էի էդ պատը, որը ինձ դաս է տալիս. «Նայիր ներքև՝ էդ անտանելիներին, որ հետո կարողանաս պարզ ու հպարտ աչքերով նայել աշխարհին»: Իմ կարծիքով եկել էր ժամանակը մի քանի ամսով բարձրացնել գլուխս ու աչքերիս գերլարվածություն հաղորդել: Դե, վերջապես ունեի հնարավորությունս շուրթերիս վրա հաճախ պտտվող ու իմ երազած «ես»-ը բնութագրող տողերը ափերիս մեջ տեսնելու:

«Երկրից անցվոր, երկրի փառքին անհաղորդ է իմ հոգին»:

Երկրի փառքից անտեղյակ, բայց երկրի փառքին քայլ առ քայլ հասած՝ ես վերցրի ճամփորդական ուսապարկս ու  Flix Bus-ով 10 ժամ տևած գիշերային երթուղով հասա Ֆրանսիայում գտնվող, բայց ինձ համար մինչ օրս գերմանական հատուկ ճարտարապետությամբ ու ոգով  Ստրասբուրգ քաղաքը:

Ստրասբուրգ

Ուժեղ անձրևն ու պայուսակի ծանրությունը ինձ դեռևս չէին թույլատրել աչքերս վեր բարձրացնել թաց փողոցներից, բայց աչքերս երևի թե ունակ էլ չէին այդ գեղեցկությունը մինչև վերջ ընկալելու: Փառահեղության մի ճիչով աչքերիս առաջ բացվեց Cathedrale Notre-Dame de Strasbourg-ը՝ վեհ, անասելի խրոխտ, գոթական ճարտարապետության ամենաազդեցիկ երանգներով… Երանելի էի: Ձեռքերս  դողում էին անասելի վախով, իսկ շնչառությունս ուղղակի վախենում էր, որ ես կմոռանամ իրեն ու անվերջ կհիանամ:

Բայց ժամանակն էր զբոսաշրջիկից դառնալու իմ երազածը՝ ճամփորդը:

Անձրևում էր ուժեղ, իսկ մնալու տեղ բացարձակ չկար ու չէր գտնվում, բոլոր հնարավոր տարբերակները՝  մնալու տեղ գտնելու, չէին աշխատում, իսկ անձրևի ամեն մի կաթիլ ինձ հիշեցնում էր, որ հիվանդանալուն պես օտարությունը կապտակի ինձ, քանզի նույնիսկ մի բաժակ թեյի համար պատասխանատվությունը ամբողջությամբ իմն էր, իսկ մյուս կողմից էլ ժամանակն էր հասկացնում, որ հիվանդանալու ժամանակ չկա, պետք է հնարավորինս շատ բան տեսնել քաղաքում: Չգիտեմ էլ՝ ինչքան տևած դեգերումներից հետո  ինչ հրաշքով  գտնվեց մի տուն՝ քաղաքի կենտրոնում, ընդամենը 22 եվրո՝ այն էլ երկու գիշերվա համար: Դե, 1-0,  հաշիվը բացեցի ես, մեկնարկը ոգևորիչ էր:

Աննկարագրելի սիրուն էին ստրասբուրգյան օրերը, թարմ կյանքով լեցուն, ֆրանսիացիների գրավիչ արիստոկրատությամբ ու հեծանիվների տեղատարափից մի քիչ վախեցած: Քաղաք էր այն՝ հասարակի մեջ ճոխություն ներարկող: Սիրտ էր տալիս ինձ, երբեմն չափից դուրս ծեր էր դարձնում ինձ, որ ավելի լավ տեսնեմ, թե ոնց է կառուցվել քաղաքը, բայց ուժեղ քամին ինձ վերադարձնում էր մանկություն՝ նկարչական ալբոմներիս մեջ խզբզած տնակների իրական գեղեցկությունը ամուր գրկելու: Այդ քաղաքում էդպես էլ չգտա իմ տարիքը, ես չափազանց տպավորված էի թվերի աշխարհ գեթ մի ակնթարթ ինձ տեղափոխելու համար:

Քաղաքի անվերջ դյութող ծաղիկների բույրը վայելելուց,  կամուրջների անհամարության մեջ ամեն անգամ մի նոր բան բացահայտելուց  ու մանկան պես ուրախանալուց հետո ճանապարհը  ուղղորդեց դեպի Ֆրանկֆուրտ՝ Գերմանիայի ֆինանսական կենտրոնը:

Առավոտյան ժամը 7-ն էր, ավտոբուսը ուշանում էր, իսկ Flix Bus-ի կայքում ոչ մի տեղեկատվություն  չկար, զանգերին էլ չէին պատասխանում, որ հասկանանք, թե ինչ է պատահել, ու որքան պետք է սպասենք, բայց ավելի շատ զգացողություն էր, որ ավտոբուսը ուղղակի արդեն գնացել է, ինչը, թերևս, կլիներ ուրախալի հանգամանք, քանզի օր ավել կվայելեի Ստրասբուրգը, բայց ելնելով այն հանգամանքից, որ կրթաթոշակը դեռևս բանկային հաշվին չէր փոխանցվել, իսկ ավտոստոպով Ֆրանսիայից Ցվիկաու հասնելը ֆանտաստիկայի ժանրից էր, պետք էր խուճապի մատնվել:

Հասանք Ֆրանկֆուրտ: Ցուրտ էր, անտանելի ցուրտ: Ամենադաժան օրերից մեկը  իմ ճամփորդության, բայց հիմա հիշվողներից՝ ամենաոգևորիչը:  Մեկ օր էր նախատեսված մնալ Ֆրանկֆուրտում, քանի որ դասերից չէր կարելի բացակայել:

«Հեռացել է ու վերացել մինչ աստղերը հեռավոր»:

Ճամփորդության այդ փուլը հիմա պատմեմ, թե ինչով էր առանձնահատուկ: Հաջորդ առավոտյան ամենաշուտ ու կարևորը՝ ամենաէժան գնացքը մեկնում էր դեպի Ցվիկաու առավոտյան 7-ին, և որոշված էր  չամրագրել  գիշերելու տեղ, որովհետև ամեն իրեն հարգող ճամփորդող ի վիճակի է մինչ գիշերվա հազարը թափառել սիրուն ու հավես քաղաքներում՝ լսելով   Scorpions –ի «Wind of Change» երգը: Ամենասիրուն ու ընդարձակ գետն էր  Մայն գետը, իսկ այդ գետի ափին քայլելը ուղղակի սրտիդ մեջ ներարկում էր մի նոր աշխարհընկալման մակարդակ, որից զատ կամ որի հետ պետք էր հաշվի նստել բոլոր նպատակները կառուցելիս: Հիացնում էին գետն ու կամուրջները անվերջ, բայց մարդու համար, ով այդքան ուժեղ քամիներ Հայաստանում հազարից մեկ էր տեսնում, դժվար էր դիմակայել այդ ամենին, իսկ դողալու արագընթաց տեմպերը ուղղակի ստիպում էին հասկանալ, որ դու գիշերելու կարիք ունես, իսկ քո պատկերացրած  դիմացկունը դեռևս չի էլ ձևավորվել: Մի ելք կար՝ գիշերել գնացքի կայարանում: Բավականին երկար ու բարդ ճանապարհով Գերմանիա հասած մարդուն այդ մի քանի ժամերը թվում էին շուտասելուկի պես մի բան, մինչև որ փորձեց կայարանում փակել աչքերը:
Սառնամանիք… Զարմանալի բան էր, կայարանում ոչ մի փակ տարածք չկար, ամեն կողմից քամի էր փչում, կողքիդ նստած կամ կիսաքնած էին մարդիկ, ովքեր ուղղակի ուզում էին միմյանց գրկել ու տաքանալ մինչ առավոտ: Տարօրինակ մարդիկ անընդհատ գալիս ու հրում էին, փող էին խնդրում՝ չամաչելով նույնիսկ նշել, որ խմիչք գնելու համար, իսկ բացասական պատասխանից հետո երևի թե հայհոյում ու առաջ էին անցնում՝ վստահ լինելով, որ զբոսաշրջիկներից ոչ մեկն էլ չի հասկանալու… Դե, խելացի էին. էդպես էր, որ կար:
Մի ելք կար՝ գիշերել McDonald’s-ում, ու դա արդեն իսկ հույս էր ներշնչում… Բայց էդտեղ էլ գործերը հաջող չստացվեցին. անվտանգության աշխատակիցները ուղղակի դուրս էին գցում էն մարդկանց, ովքեր փորձում էին աչքերը փակել ու քնել, իսկ ես… քնել էի ուզում ուղղակի, սառած էի չափից դուրս, իսկ չգիտեմ ինչի առանց կրթաթոշակ ստանալու էդտեղ հասած ուսանողին իր գումարը  չէր էլ  հերիքի մի ամբողջ գիշեր անընդհատ ինչ-որ բան պատվիրելուն, որպեսզի դուրս չգցեին ինձ:  Փակվում էին աչ… Զգաստացիր, հիմա դուրս կգցեն, բայց փակ…

-Don’t sleep…

-Ատում եմ ձեզ,- դուրս էին  թռչում իմ բերանից օտարերկրացիներին ոչ հասու այս բառերը, բայց միաժամանակ աչքերով փորձում էի  ցույց տալ, որ դուք, սրիկաներ, դուք նողկալի եք… Մի կերպ դուրս շպրտվելով այդ հիմար վիճակից, որին կարող էի երբևէ հանդիպել, հաջորդ փորձությունը ի հայտ եկավ: Տեսնելով, որ դեռևս 5 ժամ կա, գուգլում գտնվեց մի նյութ, ըստ որի, եթե գնել եք մեկ  քաղաքից մյուս քաղաք տանող տոմսը, ապա նույն ուղղությամբ (ներառյալ change  կոչեցյալը) կարող եք գնալ այդ օրը ցանկացած գնացքով: Շատ խառն էր գերմանական գնացքների համակարգը, վստահ էլ չեմ, որ մինչ էսօր էդ ամենը ճիշտ գիտեմ… Հրճվեցի, միանգամից պարզվեց, որ կա էդ նույն երթուղով այլ գնացք, և ընդամենը մեկուկես ժամից: Երևի թե գերերջանկության ու ապահովության նոպան էր պատճառը, որ ինձ ստիպեց գումար տալ այդ պահին մի մարդու, ով փող էր հավաքում խմիչք գնելու համար: Շատ հիմարն էի, է…
Ուրախություն կար մի տեսակ, ցամաքն էր երևում, սովն արդեն մոռացության էր մատնվում, բայց  «duble check» կոչեցյալը իրենն արեց… Պարզվեց, որ տոմսերը նայելուց ամիսը 03 նշելու փոխարեն նշել եմ  04 ու սխալ տոմս եմ գտել: Շոկի մեջ էի, գումար հավաքողը նորից կողքովս անցավ, ու ես նորից գոռացի՝ ատում եմ քեզ: Է, բայց խեղճ մարդն ի՞նչ աներ, հո ինքը չէ՞ր մեղավորը:
Իսկ առավոտյան կողմ ցուրտն ավելի սաստկացավ, տարօրինակ ու ոչ սթափ վիճակում գտնվող մարդիկ ավելի շատացան, ու ես աչքերս սառած նայում էի իրականությանը, բայց սփոփանքս այն էր, որ ժամեր անց կփոխեմ իրականությունս… Ախ, էդ ժամերը բայց…
Նորից ճամփա դեպի McDonald’s, նորից նույն անվտանգության աշխատակիցները, նորից դուրս շպրտված կարգավիճակը… Նորից նույն կայարանի նույն նստարանները… Մեջքս քարանում էր…

Չգիտեմ էլ՝ ոնց, բայց աչքերս ունակ եղան տեսնելու ու անմիջապես փայլելու, գնացքը եկավ: Գոյությունս մի կերպ քարշ տալով ընկա գնացքի նստարաններին ու դրանից հետո միայն հիշում եմ, որ արդեն իմ քաղաքում էի՝ անվտանգ ու իմ սիրելի տրամվայի մեջ՝ կիսաբաց աչքերով նստած:

Իրականությունս գտած լինելով ու իրերս վայր դնելով՝ աչքերիս առաջ երևացին այն բոլոր փորձությունները, որոնք ինձ սպասվում էին ընդամենը 4 օր անց դեպի Սկանդինավներ ճամփորդության ժամանակ: Դե, էդ մասին էլ՝ մյուս օրագրում:

«Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին»:

Տիեզերքում աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին.
Երկրից անցվոր, երկրի փառքին անհաղորդ է իմ հոգին.
Հեռացել է ու վերացել մինչ աստղերը հեռավոր,
Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին։

hayk qalantaryan

Հին արահետներով

Ողջույն: Արդեն 5-րդ ամիսն է, ինչ ուսումս շարունակում եմ Գերմանիայում ու վերջապես հավաքեցի համարձակություն, որ ինքս ինձ հետ անկեղծանալուց ու մտքերիս մեջ իմ զգացումները դաջելուց բացի՝ անկեղծանամ նաև գրելով՝ առանց վախենալու, որ կսխալվեմ ինքնաարտահայտման անթափանց դրսևորումների մեջ ու կմնամ չհասկացված (կամ էլ` չկարդացված) մի թղթակից կամ կոչենք այնպես, ինչպես որ կկամենանք:

Գիտակցական տարիքից սկսած՝ ինքս ինձ ուժեղ դարձնելուց ու ինքնատրամադրումից, որ ես պետք է միշտ լինեմ ամուր ու անհողդողդ ինքնադրսևորման ու պայքարների բոլոր ասպարեզներում՝ ես Հայաստանից դուրս գալուց ընդամենը շաբաթներ անց պարտվեցի: Ես պարտվեցի ոչ թե այն բանի համար, որ ես չկարողացա հաղթահարել կարոտս ու մենակության հետ ճանապարհ ընկա, այլ որովհետև իմ՝ տարիների պայքարը ինքնաամրապնդման համար մի րոպեում ոչնչացավ ու ես հասկացա, որ զրոյից սկսել է պետք…

Երբեք չեմ վախեցել զրոյից սկսելուց, բայց էստեղ ինձ պետք էր նախ զրոյին մոտենալ մինուսների կողմից, այնուհետև շարունակել շարժս դրականների առանցքով: Ես կարող եմ ժամերով խոսել դրսում լինելու ուրախ ու անմոռաց հավես օրերից, կարծում եմ՝ դա բոլորն էլ գիտեն ու պատկերացնում են, բայց քչերն են փորձում պատկերացնել մարդկանց իրական «ես»-ի տատանումները, երբ նրանք հեռու են ամեն ինչից:

Բարևիդ բարև ասող չկա, «հալլո», «հելլո», «հայ» բառերն են, որոնք շպրտվում են երեսիդ՝ հիշեցնելով, որ դու քո մայրենիով չես խոսում հիմա: Հայերի ու ընկերներիդ ջերմ ու հոգատար դեմքերը փոխարինվում են սառած հայացքներով, որոնք երբմեն-երբեմն նույնիսկ թքած ունեն քո եղելության վրա: Ամեն անգամ «Հայկ» կանչելուց հետո լեզվիդ ծայրին ակնթարթում փոշիանում է «հա ջան» պատասխանը, որովհետև որքան էլ բացատրես իմաստն ու հոգին էդ բառի, տեղ ես հասցնելու լոկ ճմրթված թարգմանությունը… Ոչինչ ավելին…

Երեկոյան քայլում ես փողոցներով, ու ամեն մի տան պատուհաններից ատացոլվում է հեռուստացույցի լույսը, մարդիկ վազելով մտնում են տուն՝ մի բաժակ տաք թեյով տաքանալու՝ նստելով իրենց ամենասիրելի բազմոցին ու վայելելով տան մեջ եղած ջերմությունը:

Օրերը տաքանում են։ Երևի թե շուրջդ ամեն ինչ փոխվում է, ու քո աչքերին տեսանելի փոփոխությունը զուտ իրողության ըմբռնում է՝ առանց որևէ զգացմունքների, որովհետև դու շարունակում ես քայլել ու քայլել… Տան այգիներում երևի թե ամբողջ գերդաստանով հավաքված են ու վայելում են զով երեկոները՝ գերմանական գարեջրով ու շոկոլադներով, ընկերներով քայլում են փողոցներով ու իրար աչքերով հասկացնում, որ իրենք ընկերներն են հավեժության, իսկ դու հավաքում ես մատներդ ու սկսում ճանկռել ինքդ քեզ, վախենում ինքնախոստովանումից ու ներսից գոռում ու փորձում գտնել պատասխանը հարցի…

Որտե՞ղ փնտրեմ։

Պատասխանը գիտեմ բոլորից լավ։

3500 կիլոմետր…

Էս էն ճշմարտություններից ամենաազդեցիկն ու կարևորն ա, որը սովորել եմ էստեղ։ Էս ճշմարտությունը՝ թաթախված ջահելական բոլոր զգացումներով։

Բայց ես հատել եմ զրոյի սահմանը ու դրականի մեջ եզրագծել ոտնահետքերս։

Hayk Qalantaryan

Ես խառնվում եմ հասարակությանը

Ես ուսանող եմ՝ մեկը այն ուսանողներից, որոնք ամեն օր մտնում են համալսարան ու նոր գիտելիքներով հարստանում, բայց այնպիսի մեկը, որը դասերից հետո չի վազում տուն` մի բաժակ սուրճով օրը շարունակելու և երիտասարդական եռանդը ձեռքից բաց թողնելու, այլ գիտության քաղցրությունը զգալուց հետո մխրճվում է հասարակության մեջ, դառնում հասարակության ոչ թե մի մասնիկը, այլ ինքնին հասարակությունը, իսկ մխրճման արագությունը մղում է դառնալու շարժիչը հասարակության:

Մարդկային կյանքը նման է անդադար կրկնվող իրադարձությունների մի շղթայի, որ հաճախ տրտում և անհետաքրքիր է դարձնում ներկան: Ակամա մենք հետ ենք նայում մեր անցած օրերին և հանկարծ նկատում, որ հիշողության մեջ պահպանվել են առանձին դրվագներ. որևէ տոն, ուրախության յուրահատուկ պահ, գուցե որևէ տխուր հիշողություն, որոնք ճանկռում են մեր հոգին… Հասկանալով, թե քանի-քանի օրեր, իրար ձուլվելով և վերածվելով միապաղաղ զանգվածի, դուրս են մղվել մեր հիշողությունից, և որքա՜ն ժամանակ ենք կորցրել մենք, որքա՜ն հնարավորություններ` մեր և մեր դիմացինի կյանքը առավել գունեղ դարձնելու, ես գիտակցեցի, որ ժամանակն է գործել: Գործել հանուն ընդհանրական գործի:
Որքան էլ զարմանալի է, այս միտքը այցելեց ինձ 13-14 տարեկան հասակում: Այդ ժամանակ ես չգիտեի՝ ինչ ասել է կամավորություն, ինչ հնարավորություններ ու առավելություններ է տալիս այն, մինչդեռ այժմ շռայլորեն կիրառում եմ այն ամեն հնարավոր պահի: Արդարև ես հիմա էլ չեմ ընկալում այդ բառերի իմաստը: Ըստ իս, այն ամենը, ինչ մենք համարում ենք բարեգործություն, իրականում մարդկայնություն է շրջապատի նկատմամբ, կարեկից վերաբերմունք դրսևորելու պարզագույն միջոց:
Փոքր տարիքում գյուղի երեխաներս իրար էինք օգնում անշահախնդրորեն. մենք պաշտպանում էինք մեզնից թույլին, բարեկարգում դպրոցը, մեր բակը, օգնում ճերմակ մազերով ու երկար հյուսքերով տատիկներին և ալևոր ծերունիներին` վար ու ցան անել մի քանի խնձորի կամ կոնֆետների դիմաց: Եվ պատճառը այդ ամենի ամենևին էլ ուտելիքները չէին, այլ տատիկների ու պապիկների ջերմ ու պայծառ ժպիտը, իրենց քաղցր խոսքն ու լոկ մի համբույրը մեր պարզ ճակատին: Մենք չէինք անվանում դա բարեգործություն, և դա մեզ ոչ ոք չէր սովորեցրել, և երևի թե մեր ճիշտ քայլերն էլ սկսվեցին այդտեղից, երբ մեր արարքները դիտարկեցինք որպես պարտք, ոչ թե բարեգործություն:
Երբ ավելի մեծացա, հասկացա, որ կան մարդկանց օգնելու բազմաթիվ արդյունավետ միջոցներ, և անդամագրվեցի բազմաթիվ կազմակերպությունների և կամավորական ծրագրերի, իսկ հիմա կյանքս առանց այդ ծրագրերի դժվար է պատկերացնել: Նպատակն էլ մեկն էր. օրը գեթ մեկ անգամ տեսնել մի շնորհակալ ժպիտ, մի թախծից ազատված աչք, մի նոր ձևավորված անհատ: Օրերս ավելի ու ավելի գունավորվեցին: Ես զգացի, որ ապրում եմ ոչ միայն ինձ համար, և կյանքս էլ այլևս միայն ինձ չի պատկանում: Եվ հենց այս փորձառություններն էին, որոնք եղան նպաստող խթաններից մեկը մասնագիտական աճի, գիտական գործունեության և նոր ձեռքբերումների:
Ես խառնվում եմ հասարակությանը, բայց չեմ փորձում երբևէ խառնել հասարակությունը:
Ես պարզապես մեկն եմ, կամ էլ` մեկնումեկը:

Hayk Qalantaryan

Գրադարանի առօրյան

-Հե՜յ, ծույլիկ, զարթնիր:

-Հեսսե, մի՞թե չգիտես, որ ես սիրում եմ քնել գրադարանի պատուհանագոգին:

-Հըմ, իսկ գրքերը ե՞ս եմ քո փոխարեն կարդալու: Դու այդպես էլ «Սիդհարթհան» չվերջացրիր. արագացրու ու այլևս չփնթփնթաս, թե չէ Բրեդբերիին կասեմ՝ գրքերդ այրել տա:

-Հա՜հ, ծերուկ, դու ավելի լավ է նայիր պատուհանից այն կողմ: Արի՛ ականջ դնենք մարդկանց զրույցներին ու միգուցե մի հետաքրքիր բան լսենք, թե չէ` դու անընդհատ ինձ փնովում ես:

-Բայց, միևնույնն է, նրանք խոսում են ոչնչի մասին, պարզապես դատարկաբանում են…

-Քլարիս, ի՜նչ լավ է՝ եկար, թե չէ այս ծերուկը ինձ խելագարության կհասցնի իր խրատներով:

-Իսկ դու ինչո՞ւ խատուտիկը չես փչում նրա դեմքին, միգուցե խատուտիկի գինո՞ւ է նրա ծեր հոգին կարոտ, և դրանից հետո հնարավոր է հաշտվեք:

-Ախ, անմիտ երիտասարդներ, դուք այդպես էլ խելք չունեցաք ու համարձակվում եք այդպես խոսել ինձ հետ:

-Բայց համարձակությունը երիտասարդության զենքն է, սիրելիս: Թող խոսեն իմ մանկիկները, իսկ դու, ավելի լավ է, լսիր. նրանց մանկական զրույցներից ավելին կսովորես, քան մեր հնացած բամբասանքներից:

-Ա՜հ, Ռեմարկ, դու միշտ իմ կողքին ես ու ինձ ես պաշտպանում: Տե՜ս, ծառերն արդեն գունավորվել են, ու հեռվից նշմարվում է… Հմմ, չէ՜, չէ՜, ձմեռը չէ, այլ ձնծաղիկի թարմ բույրը, որը սիրահարներին ապրեցնում է:

-Իսկ ինձ համար գարունը պայքարի ու հաղթանակի նշան է, և ես կսովորեցնեմ, թե ինչպես հաղթել:

-Բոռ, իսկ հաղթելու համար եղանակը կարևո՞ր է:

-Հայկ, բավական է անմիտ հարցեր տաս, մանկիկս, ավելի լավ է թեյ ու ծածկոցներ բեր, որովհետև գիշերը արդեն մոտ է, իսկ գրադարանում միայն մենք ենք մնացել: Ես քեզ գիշերը կտանեմ իմ գրադարան, և մենք կխոսենք այնտեղի պատուհանից բացվող տեսարանների մասին, որոնք քեզ ստիպել կտան զգալ Ռեմարկի՝ երիցուկներով զարդարված գրադարանից երևացող փոթորկահույզ տեսարանները:

-Հերիք է նրան քո ռոմանտիկ գաղափարներով վարակես, նա պետք է հեղափոխական դառնա, իսկ աղջիկը կարող է խանգարել նրան:

-Դորիան, սիրունիկս, դու ավելի լավ է՝ ինքդ քեզ զարդարիր նորաձև շորերով և մի խառնվիր մեր զրույցներին:

-Դուք պարզապես նախանձում եք իմ գեղեցկությանը:

-Լռեք, և թողեք Հայկն էլ խոսի, զազրախոսներ:

-Ախ, բավական է վիճեք, թողեք խոսեմ Քլարիսի հետ… Իսկ դու, Քլարիս, ինձ համարո՞ւմ ես գեղեցիկ:

-Ա՜հ, Հայկ, ինձ այդպիսի հարցեր մի տուր: Ես քեզ ընդունում եմ որպես իմ խենթ ընկեր և ոչ ավելին:

-Էյ, Բրեդբերի, սաստիր աղջկադ, նա ինձ կրկին նեղացնում է:

-Տղաս, նա աղջիկ է և ամաչում է զրուցել իր հոգում բույն դրած սիրո մասին:

-Ա՜հ, թողեք ինձ մենակ, ես ուզում եմ մի քիչ մենակ մնալ, նայել պատուհանից ու վայելել աշունը:

Ու այսպես գրեթե ամեն օր իմ շուրջն են հավաքվում համաշխարհային գրականության դեմքերը ու ինձ փորձում խրատել, սովորեցնել, ոգևորել, դե, մեկ-մեկ էլ խանգարել: Իսկ հիմա նրանք գնացին, ու ես մենակ եմ: Նստել եմ այն պատուհանագոգին, որից բացվում է ամբողջ քաղաքի տեսարանը ու սկսել եմ ուսումնասիրել մարդկանց ու բնությունը: Այնքան տպավորիչ է մարդ-բնություն խառնուրդը, երբ դու միաձուլվում ես սարերից փչող քամու ալիքներին ու հոգուդ ճիչերը դուրս շպրտում այնպես, որ քեզնից զատ ոչ ոք չի կարողանում ըմբռնել քամու սառնասրտության պատճառը, իսկ արևի շողի ամեն մի նշույլի հետ էլ քո հոգում նոր գարուն է ծաղկում՝ անկախ դրսի եղանակից, և դու սկսում ես զգալ հեռվից դեպի քեզ եկող փխրուն ձնծաղիկների հառաչանքը… Կրկին տրորել են խեղճին, իսկ այդ վեհագույնը, ի պատասխան մարդկանց վայրագության, թողել է նրանց կոշիկների տակ իր քաղցր բույրը։ Նա ներել է մարդկանց… Ա՜խ, երանի թե մարդիկ էլ լինեին ճիշտ այդպես, ինչպես ձնծաղիկներն են կամ էլ գոնե այնպես, ինչպես գրքերում է: Իսկ մարդիկ սիրում են ծաղկի ու գրքի համադրությունը: Այո՛, նրանք անմտորեն չորացնում են խեղճ ծաղիկներին գրքերի մեջ:

Ես կգիշերեմ գրադարանում՝ իմ խոհերի հետ առանձին, և լուսաբացից հետո կշարունակեմ նորից խորհել ու զգալ կյանքը:

Hayk Qalantaryan

Փակ աչքերով

-Րեխե~ք, ճամփեքը չուրացել են. կարանք արդեն տռանը խաղ անենք:

-Հա~, դուզ ա ասում. քանի օրերը տաք են, եկեք քնանք մորու:

-Քացինք…

Ու էսպես քանի ու քանի անգամներ ենք անհամբերությամբ սպասել օրերը տաքանալուն, որովհետև մի փոքր անձրևն էլ մեզ «զրկում էր» դրսում «գործնագործ» ու էլի լիքը խաղեր խաղալուց: Մենք միշտ տեղ գնալիս մրցում էինք, թե որ մեկիս կոշիկները ամենաքիչը կցեխոտվեն, իսկ էստեղ՝ Երևանում… էստեղ ցեխ չկա, էստեղ տաք օրերին այգուց բացվող անվերջանալի կանաչ տեսարաններ չկան, էստեղ քեզ համար գարունը չի սկսվում էն ժամանակ, երբ գնում եք ձնծաղիկ քաղելու ու դրանք ամենասիրելի ուսուցչուհիներին նվիրելու: Էստեղ շենքերի բարձրությունները չեն թողնում նկատել բնության ծաղկունքն ու զգալ, որ հեռվում՝ինչ-որ անհայտ տեղում, կրկին բացվում է ձնծաղիկը … Էստեղ չի իմ մանկությունը… Էստեղ հեշտ է ֆիզիկապես, էնտեղ՝ իմ հարազատ Չորաթանում՝ հոգեպես: Դե… Երևի, էլի: Կամ էլ ես եմ սխալվում: Էստեղ ամեն քայլափոխի սննդի կետ է, ու դու դրսում քաղցած չես մնա, մինչդեռ դպրոցում, երբ բուֆետը չէր գործում, մենք կռիվ էինք տալիս քաղցի հետ, ալարում էինք տնից բան բերել, ու գիտե՞ք ինչով էինք կշտանում. խակ ընկույզով: Իսկ դա, որ մեր լեզվով կոչվում է «կակալ», մաքրել և ուտելուց հետո քո ձեռքերը առնվազն մեկ շաբաթ սևանում էին, և ժավելը մի կերպ էր օգնում: Հա, հա, մենք հանուն դասարանցիներով մի բան ուտելու, էդպիսի բաներ էինք անում, ու թքած, թե սևանում էինք, կարևորը էդ ամենի մեջ դպրոցական (երևի թե մանկական) ջերմություն կար, իսկ հիմա՝ մնացյալ հուշեր ու կարոտ: Մենք երկար դասամիջոցին օգնում էինք դպրոցի նեքևում գտնվող տատիկին ցախերը տեխափոխել, ու գիտե՞ք՝ ինչու. որպեսզի թույլ տար իր բակից մանուշակներ հավաքենք ու փնջերով տանենք ուսուցիչներին, չնայած շատ հաճախ էդ գործընթացը էնքան երկար էր տևում, որ մենք ստիպված ուտում էինք մեր բաժին թուքումուրը, բայց դե էլի մենք անում էինք նույնը, էլի սիրահարված մեր գործին, էլի նույն հաճույքով, էլի նույն անկեղծությամբ:
Գյուղում ամեն մի անկյուն իմն էր, ամեն մի անկյուն մի հուշ էր ինձ համար, ամեն մի ճամփա տանում էր մեր տուն, ամեն անցնողի պարտադիր էր բարևելը, դիմացինը՝ թաղամասից նորություններ կորզելը, կամ էլ՝ գլուխգովելը, որ մեր թաղամասն ամենալավն է: Դե, հա, ում համար չի իր թաղամասը լավը…
Մենք մեր թաղում տուն էինք սարքել, կավիճով ներկել էինք պատերը, վերմակներով ծածկել էինք մուտքը, գդուլներից (կոճղերից) սարքել սեղանն ու աթոռները ու մեզ համար գտել էինք սնունդ. հարևանի ծառի խակ շլորներն էին, որոնք ձեռք բերելու համար մեզ պետք էր թաքուն ու անձայն մտնել այգի, երևի թե իսկական հետախույզի պես, որովհետև … Դե, պատկերացրեք:
Բայց էստեղ նույնիսկ մեր թաղը չեմ ուսումնասիրել: Միայն գիտեմ թաղամասի խանութի ու մի երկու փոքր բաների մասին, բայց կարող եմ ասել գյուղ տանող ճանապարհը առանց սխալվելու, նույնիսկ աչքերս փակ: Երևի թե ամենաշատը սպասում եմ էդ ճանապարհը նորից անցնելու ու էն հեռվում թողած մանկությունս գրկելու:

Hayk Qalantaryan

Ուսանողական կյանքի առաջին սեպտեմբերը

Իմ առաջին ուսանողական սեպտեմբերի 1-ն էր, առաջինը ու ամենադժվարը, ամենահաճելին, լարվածը… Հա, հա, լարվածը: Դպրոցում համարյա չես լարվում էս օրերին, մենակ առաջին դասարանում, ուղղակի էդ ժամանակ կիսով չափ, որովհետև դեռ չես գիտակցում։

Բայց փորձում էի առավելագույնս հաճույք ստանալ ամեն մի վայրկյանից՝ ֆիքսելով ամեն ինչ ու զգալով պահի լրջությունը։ Երևի ստացվեց (ախ, էս «երևի»-ները): Հավատացեք, էդ ամենի մեջ կար ինչ-որ ծիծաղելի, անհասկանալի մի բան․ մենք իսկական առաջինկուրսեցիներ էինք․բոլորս լարված, անտեղյակ, անընդհատ շվարած նայում էինք անորոշ ուղղությամբ կամ ջանում էինք, թաթերի վրա կանգնելով, մի քիչ էլ բոյ հավաքել ու փորձել հեռվից հեռու գտնել ինչ-որ ծանոթի, որպեսզի կարողանանք կոծկել էդ խառնաշփոթ ապրումները։ Բայց մեկ ժամ հետո սկսեց անցնել էդ ամենը, ու ակամայից սկսում էի զգալ ինձ տանը ՝ էլի դպրոցի պես, էլի նույն կանոններով՝ պարզապես մի բառի տարբերությամբ: Համալսարանը մեր տունն է… Իսկ երբ սկսեցինք դասերը, ես մտովի գնացի դպրոց․ ամեն բառի հետ հիշում էի դպրոցը, հիշում դասատուներիս ամեն մի խոսքը, էն որ ասում էին. «Էսա ուսանող կդառնաք, կիմանաք՝ էդ ինչ ա, ջահելություններդ կվայելեք»։ Էխ, դպրոցը…
Դժվար է ամբողջությամբ ու ճիշտ նկարագրել էդ ամեն ինչը, որովհետև դեռևս այս փոփոխությունների ազդեցության տակ եմ, չեմ կարողացել մտքերս լիովին ի մի բերել:

Hayk Qalantaryan

«Հայ ասպետյան» օրագիր

Մեկ տարի առաջ մտա «Հայ Ասպետի» դպրոց: Դե, կարելի է ասել, որ այսօր դարձա մեկ տարեկան: Մտածում էի՝ «Հայ Ասպետի» որ առավելության մասին խոսեմ, ու միանգամից մտքիս եկավ Ջերմուկի ճամբարը, որին մասնակցում էին կիսաեզրափակիչ անցած թիմերը: Երբ մասնակցության հայտն էինք լրացնում, ես միայն մեկ նպատակ ունեի, անդիմադրելի փափագ. տեսնել պատմական հայրենիքս, զգալ էդ օդը, Արածանու համով ջուրը խմել, Անին գրկել: Հա, հա, գրկել. Անիի սերն ուրիշ ա, Անին անբացատրելի ա… Երբ զանգեցին ու ասացին, որ անցել ենք հաջորդ փուլ ու գնում ենք արշավի, մտքումս ասացի. «Ջան, Ջերմուկում դեռ չեմ եղել ու վերջապես կմնամ վրանում»: Բայց արշավի հենց առաջին օրվանից բոլոր պատկերացումներս փոխվեցին: Մենք ընկել էինք ուրիշ աշխարհ: Շատ բան կա պատմելու, այց առաջին հերթին ուզում եմ խոսել ընկերությունից, մարդկանց հետ շփման կետը գտնելուց ու, որքան հնարավոր է, իրենցից սովորելու մասին, որը մենք սկսեցինք լավ գիտակցել Հայ ասպետի շնորհիվ:

Առաջին օրը ընկեր Սամվելն ասաց, որ մնալու ենք վրաններում, քնապարկի մեջ ենք քնելու, ապրելու ենք զինվորի կյանքով, փորձություններ ենք հաղթահարելու: Դե, ջան, այ, թե ինչ ասել է՝ «ջիջիլ գցել»: Երևի թե ամենադժվար փորձությունը քունն էր: Ջերմուկում գիշերները շատ ցուրտ էր լինում, ասես այսբերգները հավաքվել էին, որ մեզ վրա ծիծաղեն: Ու գիշերվա 4-ին ամենամրսկաններով հավաքվում էինք խարույկի մոտ ու… Ու քանի որ շատ հոգնած էինք ու մրսած, իրար գրկում էինք, ծածկվում ու քնում կրակի մոտ: Թվում էր, թե իրար մարմնից փորձում ենք գողանալ էն եղած 36.6 ջերմաստիճանը: Իսկ երբ զարթնում էինք, ճամբարի կեսը դեռ քնած էր, դե, մենք էլ, քանի որ չէինք կարող լուռ նստել, սկսում էինք բանավիճել, ու երբ կրքերը թեժանում էին, Մարիետ տատին զարթնում ու աղջիկներին ուղարկում էր կարտոֆիլ մաքրելու, տղերքին էլ՝ ցախ հավաքելու: Հավատացեք, նույնիսկ դա էր հաճելի, երբ մենք էինք անհրաժեշտ գործերը կատարում, մեզ հասուն մարդ էինք զգում:
Ցերեկները հավաքվում էինք անտառում ու սկսում զրուցել: Խոսելու ունակությունը կորցնելու չափ խոսում էինք, քննարկումներ անում, մեր ծրագրերից խոսում, ու ես, նայելով երեխեքի աչքերին, տեսնում էի կայծ, անսահման նվիրվածություն հայրենիքին, հանուն հայրենիքի կյանք (Էդ սերը ավելի ամրապնդեց, արմատավորեց հենց «Հայ ասպետը»): Երեկոյան սկսվում էր ամենահաճելին՝ խարույկ, կիթառ, երգ, պար, խաղեր: Ու հենց խարույկի մոտ էր, որ սկսվում էին Կարին Տոնոյանի զրույցները: Ու ամեն անգամ իրեն լսելով՝ ես հասկանում էի, որ մեր ազգին ոչ միայն Մոնթեներ, Նժդեհներ են պետք, այլև Կարին Տոնոյաններ: Դա հասկանալու համար պետք է լսել նրան գեթ մեկ ժամ, որովհետև իրեն մեկ ժամ լսելը համարժեք է մի հաստափոր գիրք կարդալուն, այն էլ՝ բոլոր էջերը հատ առ հատ անգիր անելով: Իսկ օրվա ընթացքում մեզ անընդհատ օրինակ էր ծառայում իր բոլոր մարդկային հատկանիշներով և գործողություններով:
Խարույկից հետո էլի քնի ժամն էր. էլի նույն մրսելը, իրար գրկելով տաքանալը, կողքինիդ «խռռացնելը»… Բայց կարոտել եմ ամեն ինչ, էդ ամեն ինչը չի փոխվի ոչնչի հետ:
Ու ամենակարևորներից մեկը. նախավերջին օրը պետք է գնայինք Գնդեվանք, ոտքով, 38 աստիճան շոգ, թեյի վերածված ջրեր, դժվար ճանապարհներ: Բայց հենց էդ պահերին է, որ դու սովորում ես մարդ լինել. երբ անցնում ես մի արգելքի վրայով ու օգնում ես, որ հետևից եկողն էլ անցնի, ու էդ պահին, երբ նայում ես դիմացինիդ աչքերի մեջ, ակամա ժպտում ես, միանգամից ավելի ես մտերմանում, քեզ էդ պահին մարդ ես զգում, հասկանում ես, որ էդ ամենամեծ հաճույքն է: Իսկ հետո իրար ձեռք բռնած քայլում եք, իսկ հաջորդին ինքն է քեզ օգնում, որ դու հաղթահարես դժվարությունը: Երբ, օրինակ, շշի տակի մի պուտ ջուրն է քեզ հետ կիսում, ու էսպես շատ բաներ, ու բոլորս իրար օգնելով: Ու վերջում էլ նստեցինք գետի մոտ ու մեր ճաշը կերանք՝ հալած պանիր, հաց, ձմերուկ… Իդեալական է, չէ՞:

Այս ամենը մի չնչին մասն էր «Հայ Ասպետի» «դասերի»: Ամենակրևորը այն գիտելիքների մեծ պաշարն էր, որ ստացանք նրանից: Վերջում էլ նշեմ, որ այդ օրերին ձեռք բերած մեր ընկերների հետ կապերը հիմա էլ ամուր է:
Սիրում եմ քեզ,Հայ Ասպետ

Hayk Qalantaryan

Սկսենք մեզանից

Միայնություն. թշնամիՙՙ՚, թեՙ՚ բարեկամ: Իրականում ամենաբարդ ու հակասական պատասխաններով հարցերից մեկն է ինձ համար: Իհարկե, երկար միայնակ լինելը լավ չէ, բայց հենց այդ ժամանակ է մարդ մնում իր մտքերի հետ ու սկսում խորհել: Մտածելով փորձում է գտնել իրեն հուզող հարցերի պատասխանները, բայց դրան հետևում են մի քանի նոր հարցեր: Ես միայնության մեջ գտա այդ հարցերի պատասխանները(չնայած հարցերս կրկնապատկվել են):

Երեք տարի առաջ էր, քայլում էի ընկերոջս հետ ու սովորույթի համաձայն դժգոհում էի. «Էս ինչ անհետաքրքիր գյուղ ա, ոչինչ չկա՝ ո՛չ ժամանցի վայր կա, ո՛չ տրանսպորտ, ո՛չ մի հատ սրճարան…»: Խոսքս մեր՝ Տավուշի մարզի Չորաթան գյուղի մասին է: Շատ լավ եմ հիշում ընկերոջս պատասխանը. «Դե, սահմանամերձ ենք, ո՞վ ա խելքը հացի հետ կերել, որ գա ըստեղ ու մի հատ սրճարան դնի: Սաղ Երևանում են, ընդեղ լավ ա, բայց Ռուսաստան ավելի լավ ա»: Լռեցի. ճիշտ էր ասում, համաձայնեցի: Բայց սկսեց ներսից մի հարց ինձ տանջել, բայց ի՞նչ հարց էր՝ չէի հասկանում: Մի քանի օր անհանգիստ փնտրտուքների մեջ էի, անընդհատ մտածում էի մեր խոսակցության մասին: Երկար մտածելուց հետո հասկացա, որ պետք է փոխեմ ինձ: Բայց իՙ՚նչ ասել է՝ փոխել ինքդ քեզ: Մի տեսակ ծիծաղելի է հնչում, բայց ես երկու շաբաթ մտածում էի ինձ փոխելու մասին: Բայց դե չէ, է: Ես չփոխվեցի, ուղղակի հասկացա՝ ով եմ ես իրականում: Երևի շատ էի ազդվել ընկերոջս խոսքից. «… ոՙ՚վ ա խելքը հացի հետ կերել, որ գա ըստեղ…»:

Բայց մեկ վայրկյան. իսկ ոՙ՚վ է պարտավոր գալ այստեղ ու ինձ համար ակտիվ ժամանց ստեղծել: Հետո իՙ՚նչ, որ սահմանամերձ ենք: Նշանակում է՝ մենք էստեղից գնանք ուրիշ տե՞ղ, իսկ ուրիշ տեղից գան այստեղ, որովհետև սահմանո՞ւմ ենք: Մենք՝ չորաթանցիներս, պետք է ստեղծենք մեր երազած գյուղը, բայց դրա համար առաջին հերթին պետք է փոխենք ինքներս մեզ: Բայց ինչ հեշտ է հնչում, չէ՞: Եթե չեմ սխալվում, Ուինսթոն Չերչիլը այդպիսի լավ բան ունի գրած. «Երբ երիտասարդ էի, ուզում էի փոխել աշխարհը, հասուն տարիքում ցանկանում էի փոխել երկիրս, երբ տարիքս առա, ուզում էի բարեփոխել ընտանիքս, բայց միայն ծերության ընթացքում հասկացա, որ պիտի փոխեի ինքս ինձ, արդյունքում գուցե փոխվեին իմ ընտանիքը, երկիրն ու աշխարհը»: Դե, ես էլ արդեն սկսել եմ փոխել ինձ (առանց գրքերի անհնար կլիներ այսքանը շուտ հասկանալ), նույնը փորձում եմ բացատրել հասակակիցներիս:
Թերևս ամենակարևոր բաներից մեկն էլ գնահատված լինելն է. մեկուկես տարի առաջ էր, զորամասերից մեկում միջոցառման էինք, ու կողքի գյուղի պարի խումը սկսեց պարել «Ծաղկաձոր» պարը, Բերդի (մեր շրջկենտրոնն է) էրեխեքը միացան իրենց, իսկ ես ճարահատյալ վերցրի հեռախոսը ու սկսեցի նկարել: Ու այդ օրվանից որոշեցի սովորել մեր ազգագրական պարերը ու սովորեցնել համագյուղացիներիս, որպեսզի համ ծանոթ լինեն մեր ազգային արժեքներին, համ էլ իրենք ունենան պարի խումբ: Սկզբից դժվար էր, մանավանդ որ սովորում էի համակարգչով… Բայց դե ստացվեց: Ու հիմա, երբ գյուղում մի միջոցառում է լինում, սկսում ենք մեր ազգագրական պարերով, ու ես դրանից շատ եմ ուրախանում:
Տեսաՙ՚ք. սկզբից փոխեցի ինքս ինձ, հետո շրջապատիս: Սկզբից տվեցի շրջապատիս, հետո ակնկալեցի լավ պատասխան: Ու հասկացա՝ ինչ լավն է աշխարհը, երբ դու նրան մի բան ես տալիս:
Ժպտացեք, մարդիկ, դուք ապրում եք աշխարհում. ենթարկեք կյանքը ձեզ, ոչ թե ենթարկվեք: