Իմ էջը խորագրի արխիվներ

Mariam Harutyunyan new

ՉՍԵՐ

Երբ շոշափելի իրականությունը մխրճվում է բանականության պատերից ներս, սկսում ես ինչ-որ անիմաստ տառերի կույտով հանդերձավորել զգացածդ։ Դու կանգնած ես քո՝ երբևէ չբարձրաձայնած խոսքերի առջև այնպես, ինչպես մեղադրյալը կկանգներ սեփական դատավճիռը լսելու։

«Չհանդուրժե՛ս, չպայքարե՛ս, չխոսե՛ս….»

Ու դատարկվեց, հետո նորից լցվեց ու ծանրությունից պայթեց. ցավոտ էր, բայց ոչ անտանելի, անտանելին հավատալն ու գիտակցելն էր։

Գորշագույնը դարձավ երանգոտ այն ժամանակ, երբ սերը հորինվեց։ Դա մեկն էր այն հորինված արժեքներից, որ ծնվում ու մեռնում են միաժամանակ։

Լռությունը աղմկում էր, նա լսելի չէր, նրան միայն ես էի լսում։ Խամաճիկները դուրս եկան պայքարի, նրանք տեր ունեին, բայց անտեր էին, խոսում էին, բայց լեզու չունեին, հեկեկում էին, բայց հոգի չունեին, սիրում էին, բայց…. Չկար։

Երանգոտը նորից դարձավ գորշագույն, երբ չսերը խոսեց։ Քեզ հարազատ այն խաչմերուկը հիմա ուրվատեսիլներով է լցված, նրանք սնվում են քո վախերով ու հիասթափություններով. նրանք շատ են… Շա՜տ-շատ։ Հոգի չունեն, սիրտ չունեն, դատարկ են, բայց խամաճիկների պես դժբախտ չեն։ Խամաճիկները փորձեցին սիրել, բայց չսերը խոսեց։ Ու կյանքի ներկապնակից հեռացավ կապույտը, հետո՝ դեղինը, հետո՝ կարմիրը… Մնաց միայն գորշագույնը, որ չսերը երգի։ Քո սիրելի մեղեդու նոտաները հիմա գորշ ակորդներ են, որ դու կլսես, երբ պոկվեն մաշված կիթառիդ վերջին լարերը։

Գնացքի վերջին ուղևորը միշտ ամենատխուրն է լինում։ Նա անհանգիստ է, մռայլ է, որովհետև ուշանում է։ Գնացքը մեծ թափով առաջ է սլանում՝ հետևում թողնելով հսկա տարածության մառախլապատ տեսարանը։ Մառախուղի միջից երկու ձեռքեր գրկում են գնացքը՝ փորձելով պատուհանից ներս սողոսկել։ Դու նրանց չնայե՛ս. քո հետևից են եկել։ Կիսախավար, կիսակեղտոտ միջանցքում լսում ես քո շնչառության ձայնը, որը խառնվելով հեռվում լսվող  ոտնաձայներին, ստիպում է քեզ ափերովդ պինդ փակել բերանդ և… Եվ լսել։ Լռիր, որովհետև լռելը գեղեցիկ է, արժանապատիվ է ու արդար է։

Երբ անձրևի, պատուհանից չնայես. դու սենտիմենտալ չես։ Կլռես։

Գորշագույնը դարձավ անգույն, երբ դավաճանված ազնվությունը բախվեց ուղիղ դիմացդ ու չարախինդ հեգնանքով հիշեցրեց քո անհասկանալի հավատարմությունը։

Չհիասթափվե՛ս, որովհետև չսերը կա։

Գտիր նրան, բայց արագ կորցրու….

հատված գոյություն չունեցող գրքի 25-րդ էջից

nare barsexyan

Թափթփված մտքեր

Թափթփված մտքեր, շփոթված հայացք,

Կիսամութ ժպիտ, խավարոտ նայվածք։

Հետո պատուհան, վրան` կաթիլներ,

Հետո ձյուն եկավ, դարձան փաթիլներ։

 

Աշունը անցավ, ձմեռն էլ իր հետ,

Փաթիլը տարավ ու կորավ անհետ։

Փաթիլը դու էիր, իսկ կաթիլը՝ ես,

Չքացար դու, չքացա և ես։

 

Փոթորկի մեջ մեկ կաթիլ, մեկ ձյուն,

Մութ աշխարհի մեջ իրար չէին գտնում։

Հետո չքացան անգույն օդի մեջ,

Ոչ ոք չտեսավ նրանց լույսի մեջ։

 

Sabina Davtyan

Նամակ նրան, ով երբեք չի կարդա այն

Նամակ գրել երբեք չեմ սիրել, որովհետև երկար ժամանակ էր միշտ խլում թղթին հանձնել իմ խառնված մտքերը, կորցրած ժամանակս ու զգացմունքներս… Երբ վերջացնում էի գրել նամակներս արդեն շատ ուշ էր լինում, բայց ոչ ժամի առումով, այլ ժամանակի… Կյանքումս ուշացել եմ երեք անգամ, բայց սիրել եմ նաև երեք անգամ… Առաջինը պապիկս էր, ում բարի աչքերը մինչև հիմա դաջվել են հիշողությանս մեջ, ով միշտ ուշադիր էր իմ հանդեպ ու հետս հավասար մուլտֆիլմեր էր նայում… Նրան նամակ չգրեցի, քանի որ այդ ժամանակ տառերը նոր էի սովորում ու փոքրիկ ես-իս անծանոթ էր մահ բառը: Միգուցե գրել գիտեի, բայց իմաստը` ոչ…

Երկրորդը, ում համար կամ պատճառով սիրում էի բժշկության հետ կապված ամեն ինչ՝ խալաթից մինչև հիվանդանոցի սպիտակ պատերը, իսկ երբ նա էլ չկար, այդ օրվանից ատում եմ սպիտակ խալաթը, հիվանդանոցի հոտն ու ճնշող պատերը… Տատ, ամեն ինչ այնքան արագ կատարվեց, անգամ հրաժեշտ չհասցրեցի ու չկարողացա տալ… Տատ, ախր այդ սպիտակ խալաթը միայն քեզ էր սազում… Կներես, որ քեզ էլ նամակ չգրեցի, իսկ հիմա նամակներս լիքն են, իսկ երկինք ուղարկել ցավոք չեմ կարող…

Երրորդը ու վերջինը, նա էր, ում առաջ անգամ մահն էր անզոր, բայց ոչ հիմար մարդիկ ու կարծրատիպերը: Ծիծաղելի է, չէ՞, որ սկսում ես մեղադրել ինքդ քեզ՝ բոլորին նման չլինելու մեջ, բայց չես կարողանում մեղադրել մի մարդու, ով չկարողացավ սիրել իսկական եսդ, որը հագուստիդ ու դաջվածքներիդ հետ ընդհանրապես նման չէ, բայց կարողացավ թողնել քեզ, այնքան հեշտ, ինչքան իր սիրելի ծխախոտի գլանակ վառելը, որն ընդամենը խլում է վայրկյաններ… Հ.Գ.Գրում եմ այս նամակը, որ մարդիկ տեսնեն, թե ինչքան լիքն է սիրով, մեծ սիրով… Կարդան ու հավատան, որ կան կամ եղել են մարդիկ, ովքեր գիտեն սիրել, մինչև վերջ սիրել…

«Բարև, սիրելիս, ինչպե՞ս ես: Գրում եմ քեզ՝ շատ լավ իմանալով, որ երբեք էլ չես կարդա նամակս: Երկար ժամանակ է անցել, ինչ մենք հեռու ենք իրարից, թե՛ հոգեպես, թե՛ ֆիզիկապես, բայց այսօր դու վերադարձել ես Հայրենիք, բայց ոչ ինձ մոտ: Ապրում ենք այսքան իրար մոտ, բայց լինելով իրարից շատ հեռու… Ամիսները գլորվում են, իսկ ես ամեն մանրուք դեռ հիշում եմ: Վստահ եմ՝ դու նույնպես: Հիշու՞մ ես, թե ինչպես ծանոթացանք, բայց, երևի, դա էլ կարևոր չի: Էլ երևի ոչինչ կարևոր չի: Հիշում եմ, երբ առաջին անգամ քեզ տեսա, հասկացա, որ մենք ոչ մի ընդհանուր բան չունենք ու երբեք էլ չենք ունենա, բայց ինչպես ասում են. «Երբեք մի ասա «երբեք»… Իսկ հետո, երբ սկսեցինք մտերմանալ, ապշեցինք, որ այդքան նմանություններ ունենք: Գիտեմ՝ սկսեցիր ինձ մեջ քեզ տեսնել. դա քեզ համար նորություն էր, երբ մեկ այլ ուրիշի մեջ տեսար այդքան նմանություններ քեզ հետ՝ բնավորության գծեր, մտածելակերպ, նույն գաղափարները, նույն համոզմունքները ու սառը դատելու կարողությունը: Հիշու՞մ ես, թե ինչպես էիր ինձ առաջին անգամ համոզում, որ քո սիրած ավտոմեքենայից այն կողմ ուրիշ ավտոմեքենաներ աչքիդ չեն երևում, ու հետագայում ես էլ քո նման սկսեցի միայն այդ ավտոմեքենաները նկատել, տեսնել ու սիրել: Ընկերներս վախենում էին իմ նոր ես-ից, քանի որ էլ ավելի գնալով նմանվում էի քեզ: Լսում էի այն երգերը, որոնք դու էիր սիրում, անգամ սկսել էի ֆուտբոլ նայել ու սիրել նույն թիմերը, որոնք դու: Մենք կոտրել էինք սահմանները, անցել դրանց վրայով, կոտրել էինք կարծրատիպերը, որոնք փաթաթված էին մեր վզին: Հիշում եմ, երբ սկսեցինք էլ ավելի մտերմանալ, սկսեցիր պատերազմից խոսել, ապրումներիցդ, պայքարիցդ հենց այդ պահին հասկացա, որ կյանքումս առաջին անգամ ինձանից էլ ավելի կամքով ուժեղ մարդու եմ հանդիպել, ով 44 օր պայքարեց Հայրենիքի համար ու գրեթե երեք ամիս սիրո: Հիշում եմ, երբ առաջին անգամ ինձ ծաղիկներ նվիրեցիր, այնքան ծիծաղելի էիր, որովհետև կյանքում ոչ ոքի ծաղիկ չէիր նվիրել, ու անսովոր էր քեզ համար: Չգիտեիր, թե ինչը ոնց անել, ինչ խոսել, ինչպես շարժվել… Այսօրվա նման հիշում եմ, թե ինչպես էիր վարդերը պահել մեջքիդ ետևում, իսկ երբ մոտեցա քեզ, միանգամից շփոթված, կողքերդ նայելով, ծաղիկները տվեցիր ձեռքս:

Հիշու՞մ ես, երբ հեռանում էիր, խոստացար, որ երբ օդանավդ րոպե շուտ իջնի, վազելով կգաս ինձ մոտ, որ անգամ մի րոպե չկորցնես ու րոպե շուտ գրկես ինձ… Մենք խոստացել էինք, որ հանդիպելու ենք կրկին: Հանդիպելու էինք, որ քննարկեինք մեր ապագան, ծրագրերը, նպատակները, ապրումները, հույզերը, իսկ ես հիմա այս ամենը հանձնելու եմ ընթերցողների դատին… Հա, շատ բան էինք խոստացել, որոնք ուղղակի մնացին մեր կոկորդին ու օր օրի էլ ավելի են խեղդում, բայց դա ոչ քեզ է հուզում ու ոչ էլ ինձ: Մարդկանց շնորհիվ կամ մեր բախտի, մենք չկարողացանք սիրել իրար առանց քմահաճույքների, առանց խարդախությունների, նախանձի, ստի… Չսիրեցինք իրար ամենամարդկային, ամենամեծ սիրով, վշտացրեցինք իրար, բայց չվշտացանք երկուսով ու չփարատեցինք մեկս մյուսի վիշտը, փոխարենը ընտրեցինք միմյանց տանջել, տխրեցնել, կասկածների մեջ գցելը: Չկարողացանք խելացի լինել մեր սիրո մեջ և մի կողմ չթողեցինք գոռոզությունը, ինքնասիրությունը, սկզբունքները, խարդախությունները, միջադեպերը, վշտերը, տխրությունը, որոնք ոչ թե անզոր էիր մեր սիրո դիմաց, այլ սերն էր անզոր այդ ամենի դիմաց:

Ներիր ինձ, իմ լա՜ վ, իմ թա՜ նկ, իմ չգիտեմ` ինչքա՜ ն լավ: Ներիր, որ հավատացել եմ քեզ, մեզ…

Lali Manukyan

Պայքարել, հավատալ, հասնել

Ես հայ եմ, ծնվել և մեծացել եմ Վրաստանում, Ջավախքում։ Չնայած այն բանին, որ ապրում եմ այստեղ՝ Հայաստան աշխարհը միշտ իմ սրտի մի անկյունում եղել է, կա ու կմնա։

Այս աշխարհում ես իմ տեղը գտել եմ արվեստում։ Առավելագույնը նվիրվել եմ արվեստին, սիրում և զբաղվում եմ նկարչությանբ։

Ունեմ երազանք, որին արդեն հասել եմ կիսով չափ, իսկ մնացածը ժամանակի հարց է։ Փոքր հասակից նկարել եմ մինչև այսօր, ու հպարտ եմ, որ Աստված շնորհել է նման տաղանդ, որի համար ամբողջ կյանքս պետք է երախտապարտ լինեմ։ Ես չեմ սիրում մեծամտանալ ու ինձ բարձր դասել մյուսներից, չեմ սիրում խոսքով ապացուցել,  որովհետև ամեն անգամ այնպես է ստացվում, որ գործով եմ ապացուցում իմ ամեն քայլը, ու զգում եմ, որ կյանքը ինձ ամեն անգամ ստիպում է հավատալ, պայքարել ու հասնել անհնարինին։ Նկարում եմ այն, ինչ ինձ հոգեհարազատ է, ու այն, ինչ ինձ դուր է գալիս, սիրում եմ իմը ստեղծել, հորինել, առանձնապես ակտիվ եմ նման գործերում։

«Արվեստը զգում եմ, ոչ թե հասկանում»

Աշխա՜րհ անցի՝ր,

Արարատի նման ճերմակ գագաթ չկա,

Ինչպես անհաս փառքի ճամփա,

Ես իմ Մասիս սարն եմ սիրում։

Մոտ մեկ ամիս առաջ ընդունվեցի Հայաստանի պետական Մանկավարժական համալսարան, որի համար շատ պայքարեցի, ուզում եմ գեղարվեստական կրթություն ստանալ, և ուզում եմ, որ մեր նոր սերունդը չանտեսի արվեստը, ես չեմ ուզում ինչ-որ բան հստակեցնել, բայց ես սովորել եմ մի հաստատությունում, որտեղ արվեստը բացարձակապես անտեսված է եղել։ Ես այսքան տարի սովորելու հետ մեկտեղ մի բան եմ թաքցրել մտքումս, որ պետք է ապագայում անեմ այն, ինչ ես չեմ տեսել, ուզում եմ այն գեղարվեստական կրթությունը, որը ես չեմ ստացել, փոխանցել ապագայում նոր սերնդին։ Մոտ մեկ շաբաթ առաջ էլ ընդունվեցի Վրաստանի՝ Իլիայի պետական համալսարան, սակայն չեմ ցանկանում ուսումս այստեղ շարունակել, դա իմ իրավունքն է, պարզապես ծնողներիս խնդրանքով ընդունվեցի, ու շրջապատիս էլ ապացուցեցի, որ ես կարող եմ։

Այսօր ինքս հասել եմ ամենակարևորին, ճիշտ է, մի փոքր դժվարությամբ, բայց հասել եմ, իսկ հիմա շարժվում եմ դեպի երազանքս։ Ուզում եմ խորհուրդ տալ հասակակիցներիս, արեք այն, ինչը ձեզ հոգեհարազատ է, արեք այնպես, ինչպես ձեր սիրտն է ձեզ թելադրում, միշտ լսեք բոլորի կարծիքները, բայց ուղղորդվեք ձեր կարծիքով։ Դժվարությունները կգան ու կգնան, պարզապես պետք է պայքարել, դա ես իմ փորձից եմ ասում։ Ինձ համար երեք ուղղություն կա այս կյանքում

1. Պայքարել,

2. Հավատալ,

3. Հասնել:

Ես իմ երազանքն եմ համարում կայանալը որպես մարդ, կրթվելը` որպես որակյալ մասնագետ:

Խոստացել եմ դառնալ լավ մասնագետ ու նոր սերնդին փոխանցել արվեստը, որը ինձ այդպես էլ ոչ ոք չփոխանցեց։

Lilia Gevorgyan

ՃԱՆԱՊԱՐՀՆԵՐԸ ՔՇՈՒՄ, ՏԱՆՈՒՄ ԵՆ

Բոլոր ժամանակներում ճանապարհները մեզ քշում, տանում են։ Կամ քշում են ու սիրուն տեղավորում մի քարի տակ, կամ էլ էնպես են շպրտում, որ կորացած մեջքով թույլ փռվելու տեղ էլ չենք գտնում։ Ես սիրում եմ այդ քշել, տանելու ընթացքը։ Մի տեսակ ապրածովդ թոթափվելու շանս են տալիս, որ քերծվես, բայց քամին արյունդ չմաքրի, որ մաքրվես, բայց առանց ջրոտ իրականությունների, որ ապրես ու շա՜տ ուղղակի։

Ճանապարհները մեզ թալանում են ամենամեծ անխղճությամբ ու մեկուսի թողնում։ Մի լավ թափ են տալիս, կրծում են, հետո իբրև կշտանում։ Կշտանալուց հետո նախկին ախորժանքդ չեն նշանավորում կարմիր գրիչով։ Առաջինը լեզուդ են կտրում, հետո եսդ, որ չգա մի պահ, ու մտածես, թե դու ինչ-որ պահի երկրավոր ես եղել։ Միայն կրծելու ժամանակ մենք անլեզու ենք լինում ու նման դեպքերում ներսային ամենատաք ուժերով օժտված չենք լինում, որ ասենք, իրենց կրծած հատվածը դառնահամ է ու անկորիզ։ Ճանապարհները մեզ չեն տեսնում այնպիսին, ինչպիսին մենք ենք սրտի ու հոգու խառնության մեջ, ու դա երևի նրանց ամենավատ սովորույթն է։

Բոլոր տարիներին ու բոլոր քաղաքների կապման հարսանիքներում, ճանապարհները հիշելու նուրբ հակում ունեն։ Իրենք գիտեն առանձնացնել ըստ արժեքների ու աղյուսակ կազմել՝ առաջնայինից մինչև ծպտյալ անկարևորներ։ Իրենք չեն հիշում մեքենաների համարները, կամ թե ինչ մակնիշով են ծնվել ժամանակին։ Իրենք հիշում են գույնը՝ մարդկանց, աչքերի, պահերի։ Իրենք լռում ու սիրահարվում են, ու իրենց մեջ ազգային հավելումներ չկան։ Իրենք սիրահարվում են րոպեում տասն անգամ ու չեն թքում իրենց երեսին։ Բոլոր դեպքերում ատում եմ դրանց ազդեցությունն ու խղճում դրանց կրողներին։ Իրենք հիշում են և ուզում են, որ մի պտղունցի չափով իրենք էլ հիշվող լինեն։

Մեկ է, եթե սուտ չլինեմ ու սուտ չհամարեմ աշխարհին, ուրեմն ամենից շատ իսկապես սիրում եմ այն քշել, տանելու ընթացքը։ Տանում են ու առանց հարցերի, առանց կամքիդ մակերեսը հասկանալու։ Տանում են, ու կարևորը, սրտով։ Ոչ հարցնում են` ոտքերդ ցավում են ու ոչ էլ հարցնում, թե սովդ ինչքան կպահես։ Շաղ են տալիս իրենց շալակներին ու փողոցի փոշին որպես ընթրիք հրամցնում շրթաճաքիդ։

Օրեր առաջ ճանապարհները քշել ու ջրախում ալիքների մեջ էին տաքացրել մարմինս։ Ես գոհ էի, սիրտս էլ էր գոհ, ներսս էլ։ Հովացա ու պինդ արյունով կրծվեցի։ Փոշին կերել էի, ջուրն էլ խմեցի։ Կարևորը, որ դառնահամ ես չզգացի։

Մեկ-մեկ անլեզու լինելդ պիտի մոռանաս ու շարժումներով հասկացնես, որ ծարավ ես, ու մի բռաչափ փոշին էլ քեզ բավարար է։

Ամեն դեպքում, ճանապարհները քշում, տանում են, ու միայն բախտդ գիտի, թե ուր։

Sabina Davtyan

Վերջինը կամ վերջինիս…

Ես քեզ հրաժեշտ չտվեցի… 

Ես չեմ սիրում հրաժեշտ տալդա իմը չէ… 

Երեկոն քամոտ էր, անձրևոտ ու անհանգիստ ինչպես ես: Չգիտեմ, թե ինչպես է ստացվում, որ հոգեվիճակս եղանակին միշտ համահունչ է լինում, բայց հարազատ բան եմ միշտ զգում, հանգստություն ու նմանություն եմ զգում…  Եղանակն էլ ինձ նման շփոթված, փոփոխական ու տարօրինակ է: Այնքան արագ է փոխվում, չես հասկանում, թե ինչ հագնել, վերարկու վերցնել քեզ հետ, թե կարճաթևով ման գալ, եթե վերարկու վերցնես, միգուցե ամբողջ օրը քեզ նեղություն ու անհարմարություն պատճառի, իսկ եթե չվերցնես, միգուցե մրսես: Քչերը կհասկանան, թե ինչ է իրականում թաքնված այս տողերի տակ, ինչևէ չեմ ցանկանա, որ այս բառերի տողատակը ձեզ ծանոթ լինի, բայց չգիտեմ անգամ ձեզ ինչ խորհուրդ տալ. Մրսե՞լ, թե՞ ինքներդ ձեզ նեղություն տալ, ինչպես անում էի ես, բայց մի օր խելքի եկա:

Հա, հա, սիրելիս, խելքի եկա…  Չե՞ս հավատում, չէ՞…  Շփոթված ես հիմա, գիտեմ… Անգամ գիտեմ, թե հիմա ինչպես ես ծխախոտի գլանակները իրար ետևից նյարդային հանգցնում, անգամ կարող եմ ասել, թե քանի տուփ զգացմունքներիդ զոհ կգնա, իսկ պակասության դեպքում խանութի ճանապարհը լավ գիտես, կհագնվես, մազերդ կսանրես (դու մազերիդ հանդեպ միշտ ուշադիր ես եղել, միգուցե ինձանից շատ) երկար կնայես հայելուն, հետո դուռը կփակես ու մտամոլոր խանութ կգնաս:

Ծխախոտը կգնես, կհանգստանաս, բայց սիրելիս, իմ պակասը ո՞նց ես լրացնելու:Արդյո՞ք խանութներում կամ փողոցներում, քաղաքներում ու գյուղերում, ակումբներում կամ համալսարաններում, միգուցե ուրիշ երկրներում փոխարինող գտնելո՞ւ ես, թե միշտ շողքս հետապնդողի դերում կլինի:

Այնքան անսովոր է քո մասին անցյալով խոսել, անունդ չտալ, քեզ գաղտնի պահել: Գիտե՞ս, ասում են սիրելու դեպքում հանգամանքները բաժանման պատճառ չեն դառնում: Ստում են հանգամանքնե՞րը, թե՞ մարդիկ: Ստում են,   բոլորն են ստում, ու դու ես ստել ինձ միշտ: Դու բացառություն չես: Դու ուղղակի կրկնվող երևույթ ես: Դժվար է չստել ինքդ քեզ, բայց ավելի դժվար է խոստովանել, որ ամենամոտ մարդն է  քեզ ստում…

Ասա, նայիր աչքերիս ու ասա, թե ինչպես ես համարձակվել  ստել քո ունեցած կամ չունեցած, կիսատ թողած սիրավեպերի մասին:

Ստիր ինձ ու ասա, որ այս անիծյալ քաղաքում ամեն քայլափոխիդ դավաճանություն տեսնելով գլուխդ բարձր ես անցել, քանի որ մտքումդ ես էի՝ ընտրությունդ, իսկ քո ընտրությունը միշտ անդավաճան պետք է լինի:

Լինի՞, թե՞ լիներ, կլինի՞, թե՞ եղավ…

Չգիտեմ` ներողություն խնդրե՞մ, թե՞…

Իսկ ո՞րն է իմ մեղքը:  Միգուցե մեղավոր եմ, որ չափից շատ բան եմ արել քեզ համար, որ հիմա միակ հնարավոր հաջորդ քայլը՝ կանգ առնելն է: Հանգիստ թողնել քեզ: Հեռանալ:

Միգուցե հեռանալուցս հետո սկսել տեսնել, գնահատել, գիտակցել, հասկանալ, ափսոսել ու փոշմանել…

Միգուցե պետք է մոռանալ այն, ինչ զգում ես, և հիշել այն մասին, թե ինչին ես արժանի…

Անտառում

Լուսաբացներն ու մայրամուտները անտառում առավել քան հրաշալի են։ Կարծես ֆիլմից հատված լինի, երբ հայացքդ սևեռում ես երկինք ու փորձում գտնել ճյուղերի հետևում թաքնված արևը, որից օրեր առաջ ինքդ էիր թաքնվում։ Եթե լավ փնտրես, քեզ մոտ հաստատ կստացվի որսալ որոշ ճառագայթների ու թույլ տալ, որ դեմքիդ ընկնեն։ Դու կզգաս ամբողջ ջերմությունն ու վերջապես կորոշես բացել աչքերդ, որոնք փակել էիր հենց այդ նույն ճառագայթների պատճառով։

Կարծում եմ ամեն բան մեզնից է կախված։ Մեր որոշումներից ու այն մարդկանցից, ովքեր նույնպես մեր որոշումն են։ Երևի ամեն բան ավելի հաճելի ու հեքիաթային է, երբ կողքիդ իրենք են։ Երբ ունես մեկին, ում հետ դիմավորում ես լուսաբացներդ։ Ով նայում է քեզ նույնքան զարմանքով ու հիացմունքով, որքան դու մայրամուտի ժամանակ մայր մտնող արևին։ Ում հետ արևը առավել ջերմ է, իսկ գիշերվա քամին` մեղմ ու հպանցիկ։

Երազանքս էր լինել անտառում, գիշերել գոնե մեկ օր ու հավատալ հրաշքների գոյությանը։ Ծննդյանս օրվա նախօրեին ընկերներս իրականացրին այն։ Վրան, լույսեր, խարույկ և անտառային տրամադրություն, թերևս ամենագեղեցիկ պահերն իմ կյանքում։ Հենց այդ օրը հանդիպեցի նրան, այն մեկին, ով դարձավ իմ որոշումը։ Նա վախեցած էր, շփոթված, ու վայրկյան առ վայրկյան հոր զգուշացումներից ավելի էր շփոթվում, որովհետև որսորդ լինելը նույնպես արվեստ է, որին պիտի կարողանալ ճիշտ տիրապետել։ Ես հիշում եմ նրա աչքերը, որոնք լուսավորված էին արևից, երևի հենց դա էլ պատճառ դարձավ, խոսելու արևի մասին այնպես, ինչպես խոսել եմ րոպեներ առաջ, ու ինչպես խոսելու եմ միշտ։ Չէր կարողանում դիպուկ հարվածել նշանակետին, միգուցե հենց այդ նույն արևն էր պատճառը: Կամ գուցե լարվում էր իմ ու ընկերներիս ներկայությունից։ Բայց բավական էր հոր մեկ հայացքը, որ ամեն բան միանգամից տեղն ընկներ։ Սիմոն պապի թոռն էր Արամը, սակայն տարիները ստիպել էին երկուսին էլ բազում դժվարություններ հաղթահարել, զգալ միայնության դառը համը ու սովորել մեկը մյուսի ներկայությանը։ Արամին պապն էր մեծացրել, հոր ու մոր կարոտը պապից էր առնում, չնայած նրան, որ ողջ կյանքը կարոտ մնաց և’ հորը, և’ մորը։ Պապին հայր էր կոչում ու շարունակ կրկնում, որ իր Հայրը հենց Սիմոն պապն է։ Բնակվում էին անտառի մոտ գտնվող փոքրիկ գյուղում, իսկ անտառում հաճախ էին լինում, որպեսզի Արամը պապից որսորդություն սովորեր։ Արամը փոխեց ամեն բան։ Սովորեցրեց ինձ լսել, որից միշտ թերացել եմ։ Սովորեցրեց գնահատել իմ մարդկանց, որոնք իմ որոշումների արդյունքում են հայտնվել կողքիս ու սովորեցրեց տեսնել արևը, որն առաջին անգամ հենց իր աչքերում էի նկատել։ Անտառում եղավ այն, ինչի մասին անգամ գրքերում չէի կարդացել, և այո, գուցե ես այնքան էլ կինոման չեմ, սակայն ֆիլմերում էլ չեմ տեսել ինձ հետ կատարվածը։ Անտառում գտա լույսը, որը սովորաբար պակասում էր օրերիս մեջ։ Գտա այն, ինչի մասին գրեթե միշտ երազել էի։ Երազանքս իր հետ նոր երազանք նվիրեց ինձ, բայց արդեն իսկ իրականացած։ Անտառում լինելը ինձ թույլ տվեց տեսնել շուրջս կատարվող ամեն բան, չթաքնվել արևից, այլ հակառակը` ամեն բացվող օրվա հետ գրկել ճառագայթները, փակել աչքերս ու խորը շունչ քաշել, մտքում գրքի կամ ֆիլմի սցենար գրել, ու խելքը կորցնելու աստիճան սպասել աչքերիս բացվելուն, որովհետև այն արևը, որին որսում եմ, գտնվում է Արամի աչքերում, իմ Արամի, ում հանդիպեցի իմ երազանքի անտառում…

Bella Harutyunyan

Առանց հետհաշվարկ

Բավականին երկար ժամանակ է, ինչ հոդվածներ չեմ գրում, պատճառը գերզբաղված լինելն է` ընտանիքս, տղաս։ Իսկ հիմա հասկացա, որ արդեն ժամանակն է գրելու ու կիսվելու իմ պատմությամբ այն հարթակում (17.am), ուր վստահ եմ, որ ինձ լիովին հասկանում են։

Դե ինչ, տխուր, բայց արդիական թեմայով եմ ուզում խոսել: Արդեն երկու տարի է Գեղարքունիքի մարզի Ծովազարդ գյուղից ամուսնացել և տեղափոխվել եմ  Արցախի Մարտակերտ:

Շրջափակումից մոտ մեկ շաբաթ առաջ որոշեցի տղայիս հետ մի քանի օրով Հայաստան գալ, ծնողներս այստեղ են ապրում։ Եկա, և արդեն հինգերորդ ամիսն է լրանում, ինչ տղաս չի տեսնում իր հորը, համացանցով էլ` հազվադեպ, դե Արցախում ինտերնետ գրեթե չկա։

Ու քանի ծնող չի լսել իր երեխայի առաջին բառը, չի տեսել առաջին քայլը անմարդկային շրջափակման պատճառով։

Գիտեք, ամենադաժանը ոչ թե մենակությունն է, այլ անորոշությունը։

Երբ զինվոր ես ճանապարհում ծառայության, թեկուզ ամենավտանգավոր տարածքում, գոնե կա հնարավորություն հետհաշվարկ սկսելու, թե երբ ետ կգա, ամուսինս էլ ծառայում է, բայց ավարտը չի երևում։

Ամենախոր մթության մեջ կա մի աղոտ, աննշան լույս, որը հույս է ներշնչում, էստեղ` չկա։

Նա այս տարիքում հասցրել է մասնակցել երկու պատերազմի, և Աստված չանի, որ սա էլ պատերազմով ավարտվի։

Ապրումներ, որոնք հատուկ են ոչ միայն ինձ, այլ 120 000+ մարդու, ծնողի, երեխայի։ Մթություն, վախ, մենակություն ու խավար։

Մի փաստ էլ է շատ ծանր. Այն, որ չգիտես` ում դիմել այս հարցով, ում մեղադրել։ Ուզում եմ ուժեղ լինենք: Երբեմն թվում է, թե արդեն անհնար է, սակայն երբ ետ եմ նայում, հասկանում եմ, որ քիչ չենք դիմացել, էլի կդիմանանք: Միայն լույսի նշույլը շատ չուշանա, երբ ծնողը երեխայի, թոռան առաջին քայլի ընթացքում կողքին չի եղել, գոնե երեխան նրա վերջին քայլերի ընթացքում կողքին լինի։

120 000 մարդ, եկեք չմտածենք ցեղասպանության, անհայրենիք մնալու և նմանատիպ այլ սահմռկեցուցիչ երևույթների մասին։

Վստահ եմ, որ առանց հետհաշվարկի, միանգամից լույսը կերևա: Ուժեղ մնանք անկախ ամեն ինչից, առավել ևս, երեխաները պետք է սովորեն ամեն պարագայում լինել և մնալ ուժեղ…

Meri Araqelyan

Մենք ապրելու ենք, ինչ էլ պատահի

Մեռնում է արդեն դարն այս կատաղի:

Հ. Սահյան

 

Կյանքի և մահվան գաղափարը ինձ ուղեկցել է մանկուց, երբ ես ընդամենը մանկահասակ աղջնակ էի, ով ապրում էր սահմանին՝ կյանքի ու մահվան սահմանին։ Կյանքիս քսաներկու տարիների ընթացքում ծննդյանս երազանքը միշտ եղել է խաղաղությունը: Սահմանին, երբ հասկանում ես «կյանք» բառի իմաստը, պարզ է դառնում, թե ինչու է այն մեկուկես վանկից կազմված, որովհետև կյանքն աչք թարթելու պես արագ է անցնում, ուստի պետք է կարողանալ տնօրինել կյանքի յուրաքանչյուր վայրկյանը այնպես, որ ապրելն իմաստ ունենա:

Ապրելու հանդեպ ունեցած տենչը մենք ժառանգել ենք մեր նախնիներից. մեր արյան մեջ պայքարի ոգի կա: Մեզ չեն սովորեցրել սիրել հայրենիքը, մեզ ցույց են տվել այն, և մենք սկսել ենք ապրել հայրենիքով, որովհետեւ հայրենիքը լոկ տարածք չէ, հայրենիք ենք մեզնից յուրաքանչյուրը:

Պայթյուն, կրակ, աղմուկ լաց… Երբ սկսվեց պատերազմը, ես ապրում էի ընտանիքիս համար, սահմանին հայրս ապրում էր մեզ համար, հայրենիքն ապրում էր բոլորիս համար: Այո՛, մենք ապրում ենք մեկս մյուսի համար, հանուն հայրենիքի, հանուն վաղվա: Շիրվանզադեն տասնիններորդ դարը «խաբեության» դար է անվանել, իսկ ինձ թույլ տվեք քսանմեկերորդ դարը «գիշատիչների» դար անվանել: Աշխարհը ցանկանում է կուլ տալ քարտեզի վրայի այն կետը, որը Հայաստան է կոչվում: Մենք փուշ կդառնանք, կկանգնենք աշխարհի կոկորդին, բայց կապրենք, կապրենք, որովհետև պարտավոր ենք ապրել, մեզ հարկադրել են ապրել նրանք, ովքեր մեզ հնարավորություն տվեցին ապրելու, բայց իրենք անմահացան:

Քաղաքակրթությունը տեղի է տալիս մարդկային բարբարոսությանը, և մարդիկ նահանջում են բանական լինելուց, քանի դեռ կոթը մեզնից է, մենք նահանջելու ենք: (Իսկ ծառերը հավատում էին կացնին, քանի որ կոթն իրենցից էր): Բայց եւ մենք ապրելու ենք, ինչ էլ պատահի, մեր անտեր գլխի տերն ենք լինելու:

«Մենք ապրում ենք: Մենք անվերջ ապրում ենք: Երբ արթնանում ես, ու գարուն է, երբ քնում ես՝ աշուն, իսկ նրանց միջև հազար անգամ ձմեռը հերթափոխում է ամռանը և հակառակը: Եվ եթե մենք սիրում ենք միմյանց, մենք հավերժ ենք և անմահ, ինչպես սրտի տրոփյունը կամ անձրևը կամ քամին, և դա է ամենակարևորը»:  Էրիխ Մարիա Ռեմարկ

Shushan harutynyan

Պատերազմ

Պատերազմ

Թող որ վառվեն լույսեր անմար,

Թող որ վառվի կրակն անմար,

Թեժ ու կարմիր կրակի շուրջ

Թող պտտվեն ամենքն հիմա:

 

Բայց թե հնչեն զանգերն բարու,

Ետ չի թեքվի ոչ մի գլուխ:

Աչքերի մեջ կրակն առած,

Կշարունակեն խաղ տալ նրանք:

 

Ետ կդառնան այնժամ միայն,

Թե հասկանան՝ պիտ հանգցնել

Կրակը այն, որ խաբկանք է,

Չարի ծուղակ, բայց մարելու ունի հնար:

 

Չարին ծառա, չարին ծուղակ՝

Պատերազմ է՝  անավարտ…

 

_______

Սգատուն է ու տխուր,

Իմաստունի սիրտը միշտ,

Խրախճանք է, անհոգ կյանք,

Անվախ մարդու սիրտը միշտ…

 

Բառերի մեջ այլազան,

Գործերի մեջ զանազան,

Որոշել էիր դու ընտրել

Մութն ու խավարը,

Իմ ընկեր:

Չէ, ետ պահել չի լինի,

Առաջվանը չէ ամեն ինչ,

Մեծ ես, հասուն, ինքնուրույն,

Ու՞մ խորհուրդն ես լսելու:

Բայց ինչ խղճով ես լռեմ,

Լավ է՝ վատը լինեմ ես:

Հազար խոսքի, խրատի մեջ,

Չարը, բարին հասկանալու,

Խոսել, լռելու մեջ

Մոլորվել ես  միգուցե:

 

Գիտեմ՝ բարդ է, իմ ընկեր,

Բայց միշտ պիտի դու հիշես՝

Սգատուն է ու տխուր,

Իմաստունի սիրտը միշտ,

Խրախճանք է, անհոգ կյանք,

Անվախ մարդու սիրտը միշտ:

Ճիշտ է լռել, հեռվից նայել,

Զվարճանալ՝  թե ճիշտ գիտես,

Բայց բոլորից սուտն ես լսել…

______

Պատրանք

Գույներ ու լույսեր կար անհամար,

Ու լիքը մարդիկ՝  արագ ընթացող,

Մեկը հեռու անկյունում կագնած,

Անցուդարձը այս ուշադիր զննող:

Խաղաղ ու մաքուր փողոցն այդ մեծ,

Բարի, ժպտացող հայացքներ անհերթ,

Շտապելը մոռացած, ընկածին օգնող…

 

Չէ, բավական է, որ ստեմ ես անվերջ,

Սա նկար է, ոչ իրականություն,

Որտե՞ղ եք տեսել այդքան բարություն:

 

Յոթ անգամ

Հավատով անսանձ, ոչ չարով ըմբոստ,

Բարով անսահման, ոչ վատով անեզր,

Վախով չափավոր, ոչ անվախ անչափ,

Հույսին զորավիգ, ոչ կեղծ ու ստին:

 

Հնչում են զանգերը յոթն անգամ հզոր,

Յոթն անգամ գլուխդ խոնարհիր անզոր,

Յոթն անգամ ներում խնդրիր դու Աստծուց,

Ծանրացած հոգուդ, կարծրացած սրտիդ,

Վերևից կիջնի լու՜ռ հանգստություն…

 

______

Դիմակ

Դու քեզ կարող ես ուժե՞ղ համարել.

Չէ որ դու չունես այնքան դիմակներ,

Որ ամեն խոսքի հետ շտապ պիտի փոխել,

Խելամիտ լինել, արագ տարբերել,

Դրությանը հարիր ճիշտ դիմակ ընտրել…

______

Ետ նայեցի՞ր ու տեսա՞ր,

Որ անցել էիր մի ճանապարհ,

Որ բերել էր քեզ խոստանում

Զղջում, ցավ ու տառապանք:

 

Առաջ նայեցի՞ր ու տեսա՞ր

Մարդկանց բազմություն մի խռնված,

Որ անել էր քեզ խոստանում

Անզիրջում դատ ու դատաստան:

 

Ու …հասկացա՞ր, որ կանգ առնել

Ու խուսափել փորձությանը առերեսվել,

Խոստանում է քեզ բերել

Մեծ պարտություն՝ անարգել…