Վերջին շրջանում զարթուցիչի ձայնն իմ ականջներում ամենաանտանելին ու ատելին է դարձել: Ընդհանրապես, ձայների տեսանկյունից ես միշտ տանել չեմ կարողացել շների շարունակական հաչոցն ու ծանր ռոքը, բայց հիմա, անկեղծ եմ ասում, պատրաստ եմ յուրաքանչյուր օրվաս մի քանի րոպեն անցկացնել դրանք լսելով, քան առավոտ շուտ զարթուցիչիս ձայնից արթնանալով:

Ամեն ինչ ավելի վատ դարձավ այսօր, երբ, ի հակառակ սովորությանս, արթնացա զարթուցիչիս առաջին հնչյունների հետ ու միանգամից բաց արեցի աչքերս: Անկեղծ ասած՝ այդքան շուտ բաց արեցի աչքերս, որովհետև ինձ թվում էր, թե նոր-նոր եմ աչք կպցրել ու լիովին համոզված էի, որ ինչ-որ սխալմունք կա, ժամը 3-ը կամ 4-ն է, և դեռ մի քանի ժամ էլ ունեմ քնելու: Հայացքս գցեցի պատուհանին. դեռ մութ էր, ամբողջական, գիշերային մութ, ոչ թե աղջամուղջոտ մի բան: Համոզվեցի մտածածումս, բայց ապահովության համար նայեցի հեռախոսիս էկրանին: Ժամը 7:10 էր: Ճիշտ այն ժամը, որի վրա երեկ (չէ, ավելի ճիշտ այսօր, օրն արդեն վաղուց փոխվել էր, երբ պառկեցի) քնելուց առաջ դրել էի զարթուցիչս: Իսկ այն դեռ զնգում էր ու զնգում: Հիասթափված անջատեցի: Գիտե՞ք՝ երբեմն ինձ թվում է՝ լավ է, որ հեռախոսս եմ օգտագործում զարթուցիչի փոխարեն, հակառակ դեպքում, էնպես ուժեղ ու բարկացած կսեղմեի անջատելիս, որ հաստատ կկոտրվեր: Դե՜, հեռախոսս գոնե ափսոսում եմ՝ թեկուզ վաղ առավոտյան՝ աշխարհի ամենաանտանելի ձայնը լսելիս: Մի խոսքով, այսօր հասկացա, որ սկսվեցին այն օրերը, որ քնում եմ, երբ արդեն մութ է ու արթնանում, երբ դեռ մութ է: Այս օրերի անձրևոտ ու մառախլապատ եղանակն էլ մի կողմից է ամեն ինչ ավելի մռայլ դարձնում՝ առավոտյան արթնանալը դարձնելով բարդագույն երևույթ, որի համար, թվում է, վերերկրային ճիգեր պիտի գործադրես ամեն օր: Միակ հուսադրող բանն այն է, որ օրերի կարճանալու այս տհաճ պրոցեսը ավարտվելու է դեկտեմբերի 22-ին: Բան չմնաց…

Բացում եմ դուռը ու դուրս գալիս: Արագ եմ քայլում կամ արդեն վազում եմ, ձեռքումս թղթերս են, թափվում են գետնին, հավաքում եմ, մի կերպ մաքրում վրայի ցեխը ու գնում առաջ: Ականջակալներիս միջից մի աղջիկ երգում է. «I’m a big big girl in a big big world. It’s not a big big thing if you leave me»…

Չգիտեմ` ինչ կզգամ, եթե թողնեն ինձ, բայց ես եմ արդեն թողել այս աշխարհի կյանքն ու ընկղմվել մեկ ուրիշում: Քայլում եմ, գուցե անէացած, գուցե գոյություն չունեմ, ու այն ճանապարհը, որով քայլում եմ, չքանում է հետզհետե: Նորից երևակայությունս գլուխ բարձրացրեց:
Ի՞նչ երևակայություն, լավ էլ իրականություն է, ցեխը մաքրում տանում է ամենը, ցեխը, որ աշնան միակ բանն է, որ մարդիկ չեն սիրում, իմ ամենասիրելին է իր ցեխաջրափոսային մայթերով: Արդեն ջրափոսերի մեջ արտացոլանքս եմ փնտրում: Նայում եմ ինձ: Նույնը չեմ: Կնայեմ ինձ հազարավոր հայելիներում, հեռախոսի անջատած սև էկրանում, կմիացնեմ էկրանը, կփնտրեմ ինձ ամենուր ու չեմ գտնի: Իսկ ջրափոսում ես եմ` տարօրինակություններ սիրող ու առօրեական օրենքները չհանդուրժող մեկը:
Արդեն ջրափոսերի մեջ եմ, թռչկոտում ու երջանկանում եմ, ասես ես հասա իմ մեծ նպատակին:

Հա, ես տանել չեմ կարողանում սովորական կյանքը:

Չգիտեմ դու` ոնց, բայց ես՝ ապրել սովորական ու անիմաստ օրենքներով, չեմ կարողանում: ես զարմանում եմ` դու չե՞ս հոգնում: Երբ պիտի անես այն, ինչ բոլորն են անում, ինձ մոտ մի տեսակ չի ստացվում:
Այ, օրինակ, երբևէ մտածե՞լ ես, որ կարելի է գնալ հազարավոր հետաքրքիր հանդիպումների, քննարկումների, միջոցառումների, կամ ընդամենը թափառել ընկերներիդ հետ ու վերջում դասերդ անել ավտոբուսի մեջ նստած, նույնիսկ երբեմն կանգնած ու այն էլ լույսի արագությամբ:
Կամ ասենք, փորձե՞լ ես քննության համար պարապել մի քանի գիշերում, իսկ ցերեկներդ նվիրել ավելի հետաքրքիր բաների, քան դասերն են:
Չէ, է, բայց լավ կանես օրինակիս չհետևես, դու աովորիր, մեկ-մեկ էլ կգաս ինձ կպատմես` ինչ եք սովորել: Գիտես, չէ՞, ինձ եթե որևէ կարևոր բան են պատմում, ես երբեք չեմ մոռանա:
Կամ ասենք, երբևէ բարձրացե՞լ ես Կասկադը ոչ թե վերևից նայելու Երևանին, ոչ թե տեսնելու, թե ինչ կա այնտեղ, այլ ընդամենը հաշվելու, թե քանի աստիճան կա էնտեղ: Գժվելու բան էր, է: 3 հոգի իրար ձեռք բռնած շատ լուրջ ու ուշադիր հաշվում էինք` 1, 2, 3… հասանք 555-ի: Հա հասանք, մի ուրախություն էր պատել: Թե բա՝ «գյուտ» էինք արել, է:

Չէ, դու դեռ վաղ ես զարմանում, սպասիր, ես դեռ շատ բան ունեմ պատմելու քեզ: Դե, ասենք անձրևի տակ բարձր երգելու, մինչև վերջին բջիջը թրջվելու երևույթը քեզ համար անսովոր է, չէ՞:
Ինձ համար ապրելակերպ է: Կամ օրինակ, Իջևանից մինչև Նորքի զանգված մի տերև բերելը ու ճամփին էլ մեկ ուրիշը տեսնելը ամայի մայթին և վերցնելը` մտածելով, որ տերևը մենակ է մնացել և մրսում է, ու երկու տերևներին ընկերներ դարձնելը քեզ համար մանկական հիմարություն կլինի, ինձ համար երջանկություն է:
Մետրոյի մասին շատ եմ պատմել: Էնտեղ հանգստանալու, զբոսնելու, հանդիպումներ կազմակերպելու ու նույնիսկ քնելու գործընթացները քեզ խորթ կթվան, իսկ ինձ այնքան հարազատ են:
Ճանապարհին ամեն պատահած ծաղիկը մազակալի տեղ մազերին փակցնելն ու կոշիկին պատահմամբ կպած տերևները չգցելը ձեզ համար չգիտեմ ինչ է, ինձ համար` իմ ամենասիրելի ոճը:
Ճանապարհներին ուշանալու ժամանակ կարմիր լույսի տակ անցնելը, ամբոխին շրջանցելն ու բեմի ամենաառջևում հայտնվելը, թաքուն ֆոտոներ անելն ու փախչելը տարօրինա՞կ են: Չէ, ընդամենը իմն են, ձեր երկրի խախտած կանոները իմ մոլորակի հիմնարար օրենքներն են:
Հիմա կմտածես` ես երբեք չեմ սովորում, թափառում եմ միայն, չեմ կրթում ինձ և այլն: Բայց ես մեկ ուրիշ տսրօրինակություն էլ ունեմ իմ կյանքում, արտառոց պայմաններում եմ գիրք կարդում: Դա իրականում արվեստ է: Ամեն օր ես ու Տաթևը գնում ենք համալսարանիս ամենամոտ գտնվող «Բուկինիստը», բացում ընտրածս գիրքը ու սկսում կարդալ: Ամեն օր մի քանի էջ, ու մի օր հասկանում ես, որ կարդացել ես ողջ գիրքը: Հավես է, չէ՞, նույնչափ էքստրեմալ: Բայց ոչ ոքի չպատմես, հա՞: Թե չէ գրավաճառները կիմանան ու ինձ կարգելեն մտնել գրախանութ: Իսկ ես դեռ այնքան մեծ ցուցակ ունեմ ու ապրել առանց գրքերի չեմ կարողանում:
Դու փորձիր հասկանալ ինձ: Ես խենթ չեմ, մի գուցե սխալվում եմ, բայց մի օր փորձիր ուղղակի գոյություն չունենալ, այլ ապրել, իրական կյանքով ապրել: Մի օր թող միապաղաղ ու հոգնեցնող կյանքդ, խառնիր կյանքիդ գույները ու սկսիր ներկել այն գույներով, որով իրական եսդ ավելի պարզ կերևա, որով թվացյալ աշխարհի փոխարեն կլինի մոլորակիդ՝ քո ստեղծած անկրկնելի ու անգո գույները:

Այս տարի ես ընդունվել եմ Ֆրանսիական քոլեջ: Առավոտները պետք է իջեցնեմ դասից ուշանալու հավանակությունը: Ասեմ, որ սկզբում ամեն ինչ այնքան էլ հեշտ չէր: Չեմ հիշում՝ ես առաջ եղե՞լ էի Զեյթունում, թե՝ ոչ: Դրա համար մի ամիս հայրիկիս հետ էի գնում: Այն ժամանակ ավելի շատ էին դժվարությունները, որովհետև սեպտեմբերի սկիզբն էր: Բայց ես այդ մասին չեմ ուզում գրել: Ես ուզում եմ գրել այն մասին, թե ինչպես Նորքի 2-րդ զանգվածից ժամանակին հասնել Ֆրանսիական քոլեջ:

Նախևառաջ պետք է ճիշտ ժամանակին տնից դուրս գալ: Ես հիմնականում տնից դուրս եմ գալիս ժամը 8-ին: Իսկ եթե տնից դուրս գամ ժամը 8:05-8:10-ին, ապա ուշանալուս շանսերը կմեծանան:

Հետո պետք է ոտքով հասնեմ 63-ի կանգառ: Մեր տնից մինչև կանգառ հինգ րոպեի ճանապարհ է, չհաշված այն փաստը, որ իմ մենակ քայլելը վազելու հաշիվ է: Ճիշտն ասած, տնից դուրս գալուց ես չեմ նայում ժամացույցին, բայց մոտ երեք րոպե անց ես արդեն կանգառում եմ: Հիմնականում իմ բախտը չի բերում, և ես չեմ հասցնում նստել ժամը 8-ի «գազել»-ը: Երբ համարյա վազելով մոտենում եմ 63-ին, իսկ մյուս կողմից մի մարդ հանգիստ քայլերով մտնում է ներս ու նստում վերջին ազատ նստարանին: Ստիպված պետք է նստեմ 8:05-ի երթուղայինը: Այդ ժամանակ պետք է իմանալ, թե որն է հաջորդը: Հիմնականում ես գուշակում եմ: Մի անգամ  նստել էի, իմ կարծիքով, ճիշտ ավտոմեքենան: Հետո տեսա, թե ինչպես էր մյուս 63-ը գնում: Բայց ես դուրս եկա, իմ կարծիքով, ճիշտ ավտոմեքենայից և հասցրեցի նստել իրականում ճիշտը:

Քանի որ նստեցի իրականում ճիշտ ավտոմեքենան, կարելի է սկսել 63-ի խաղը: «Իսկ ի՞նչ է 63-ի խաղը»,- կհարցնեք դուք:

«Գազել»-ը նստելու քայլերը կատարելուց հետո, ես այլևս ոչինչ չեմ կարող անել դասից ուշանալու հավանականությունը փոքրացնելու համար: Մնացածը վարորդից և խցանումներից է կախված: Ահա, թե ինչու հենց «63-ի խաղ»:

Առաջին արգելքը, որին վարորդը հանդիպում է՝ 135 դպրոցի խցանումն է: Այս շաբաթ դպրոցականները արձակուրդ են: Այս մի քանի օրը այնտեղ խցանում չի լինում:

Կանգառից մինչև Առևտրի քոլեջ 63-ը մարդկանց է հավաքում: Մարդիկ էլ, երևի, խաղի միջի կոպեկներն են: Հավաքում է մինչև ավտոմեքենայի մեջ շնչելու տեղ չի լինում: Ես նստած եմ լինում, բայց ինչ-որ մեկը պարտադիր վերևից շնչում է իմ վրա այնպես, որ ես չեմ կարողանում շնչել (ի դեպ, ես քամու ժամանակ էլ չեմ կարողանում շնչել): Մի անգամ էլ մեկը կծու ծամոն էր ծամում: Ես էլ ստիպված էի շնչել նրա արտաշնչած, խեղդող հոտը: Հա, ու մարդիկ կան, ովքեր իրենց պայուսակները հենում են իմ նստարանին: Գիտեմ, որ կանգնածներին անհարմար է, բայց ինձ էլ է տարածք հարկավոր: Հետո էլ ես ինքս պայուսակով եմ: Ի՞նչ են մտածում, որ կվերցնե՞մ իրենց պայուսակը:

Առևտրի քոլեջից մինչև Գայի արձան 63-ը խցանումների չի հանդիպում: Եթե վարորդը արագ է վարում, ապա ժամանակ է շահում, իսկ եթե՝ ոչ, ուրեմն ուշանալու հավանականությունը մեծանում է: Գայի արձանի մոտ սկսվում է խցանումը: Գայի արձանից մինչև Հայկի արձան ավտոմեքենան հասնում է 15 րոպեում: Դրա համար էլ 63-ը մինչև իմ կանգառը 20 րոպեի ճանապարհը 45 րոպեում է անցնում:

Մասիվի խցանումներն անցնելուց հետո ճանապարհին գրեթե խցանումներ չեն լինում: Մեքենան արագ է առաջ շարժվում: Մարդիկ էլ սկսում են իջնել ավտոմեքենայից: Իսկ հիմա, ուշադրություն: Շատ վարորդներ կան, ովքեր լավ չեն լսում կամ համարյա չեն լսում: Պետք է իմանալ ճիշտ «կանգառում կկանգնե՛ք» ասելու արվեստը: Երկու ամսվա ընթացքում ես կարողացա տիրապետել այդ «արվեստին»:

Հիմա պատմեմ մի փոքր պատմություն իմ ու հայրիկի հայտնագործության մասին: Ամեն անգամ ես ու հայրիկը իջնում էինք Ռայկոմի կանգառում: Հետո մենք պետք է անցնեինք 10-15 րոպեի ճանապարհ մինչև հասնեինք Ֆրանսիական քոլեջ: Այդ պատճառով ես մի անգամ (կյանքումս առաջին անգամ) 2 րոպեով ուշացա դասից: Տատիկը ասում էր, որ այնտեղ ավելի կարճ ճանապարհ կա: Մի անգամ ես ու հայրիկը քաջություն արեցինք և որոշեցինք մի կանգառ շուտ իջնել ու գտանք տատիկի ասած կարճ ճանապարհը: Այդ օրվանից ես էլ երբեք չեմ ուշացել:

Երբ դուրս եմ գալիս մեքենայից: Գնում եմ կարճ ճանապարհով և համարյա առաջինը (երբեմն նաև առաջինը) հասնում քոլեջ:

Սա էլ իմ պատմությունը 63-ի խաղի մասին:

Աչքերս կիսաբաց՝ ձեռքս մեխանիկորեն տարա հեռախոսին։ Օրգանիզմումս թթվածինն ու ածխաթթու գազը մի երկու-երեք անգամ հավասարակշռելուց (հորանջելուց) հետո արեցի դրան տրամաբանորեն հաջորդող ևս մի քանի՝ ընդարմացած մկաններիս համար դաժան գործողություններ: Երկու րոպե անց տեսողական ռեցեպտորներիս հասավ «կարմիրը»՝ մեջը սպիտակով «հինգ»։ Հետաքրքրությունը ստիպեց ուղեղիս բջիջներին զարթնել։ Մի տեղից 99+ նամակ՝ 99+ զգացմունքների անարդյունք արտահայտման ձև: Քսան հոգի արձագանքել է նույն երևույթին տարբեր քանակով «էմոջիներով» 99+ անգամ։ Գժվելու բան է: Մեկից բարի լույսին համարժեք «բարի գիշեր», մեկը՝ «հաաա», մեկից՝ «լավ», թե ասա ինչ լավ, է՜, մեկն էլ թե բա՝ «ապրես», ու առավոտ շուտ չես էլ հիշում, թե գիշերը 4։54 ինչի համար պիտի «ապրեիր»։

Կարմիր հինգն էլ տրամադրող էր, գրավիչ ու սիրուն։ Կարմիրի տեղ անցնողներից էին, բայց մի տեսակ կարմիր չէին։ Իրական կարմիրները չկան, որովհետև դու էլ իրական կարմիրները ստեղներին չես տալիս, ես էլ։ Եթե տայինք, հավես մեղեդի կստացվեր։ Չհասկացա՞ր։ Պատկերացրու՝ ես էլ, ուղղակի սիրուն տող էր, ասացի՝ չջնջեմ։ Չէ, բայց «տըկ-տըկ», ահագին էլ սիրուն է։
Իրական կարմիրները սկսել ենք չգրել։ Պոետիկ է, չէ՞։ Ո՞վ մեր կարմիրների ժամանակն ունի։ Դրա փոխարեն կասենք՝ «հաա», «ապրես»։ Ու կապրենք։ Էլի ամեն առավոտ մեխանիկորեն քնաթաթախ ձեռքներս անփույթ ձախ-աջ, մեկ էլ «հինգը» միլիոն հինգ կերևա, կբացենք ու 99+ «հաա»։
«Հաա»-երի ավելցուկ ու «կարմիրի» պակաս ունի օրգանիզմս, հա՜…

«Ինչո՞ւ երեխաների համար ամեն ինչ վատ է արվում: Լավ նկարիչը մեծերի համար է, իսկ ամենաանպետքը՝ երեխաների: Երեխաների համար գրքեր է գրում ամեն ոք, ով չի ծուլանում. և՛ ոտանավորներ, և՛ երգեր: Ում որ մեծերը լսել չեն ուզում, գնում է երեխաների մոտ: Իսկ մենք էլ հենց բոլորից շատ ենք սիրում լավ հեքիաթներ, նկարներ և երգեր»:

Յանուշ Կորչակ

Այդ դեպքում իսկապե՞ս լավագույնը երեխաներինն է…

Պատժաթոռներ

-Տիկի՛ն Կարապետյան, Տիգրանը այսօր չի գալու՝ մեջքն է բռնվել…

Ընդամենը մեկ ամիս է, ինչ սկսվել են դասերը, բայց Տիգրանը արդեն երկրորդ անգամ է բացակայում՝ պատճառը մեջքն է: Խեղճ տղան ամբողջ դասին մեջքը աթոռին չի հենում, քանի որ այնքան չոր է ու կոպիտ, որ մեռնելու չափ ցավեցնում է:

Կարծում եք՝ արդա՞ր է, որ ուսուցիչները նստում են փափուկ և հարմարավետ աթոռին, իսկ մեզ բաժին են ընկել այս չոր և արդեն օգտագործման համար ոչ պիտանի աթոռները: Կամ ինչո՞ւ են գրասենյակներում պահարաններն այդքան լավը, իսկ մեր պահարանը կոտրվում է անգամ մեկ տետրի ծանրությունից… Այո՛, անարդար է:

Ես հաստատ գիտեմ, որ Տիգրանը վաղը նույնպես դասի չի գա…

Դիանա Շահբազյան, 14 տ.

***

Հացի երեք փշրանք

-Երեխաներ, այս գումարը վերցրեք և գնացեք խանութ և ինչ ուզում եք՝ ձեզ համար գնեք,- ասաց մայրս, որպեսզի ես և եղբայրս պարզապես տանից դուրս գանք, և ինքն ու մորաքույրս հանգիստ զրուցեն:

-Մամ, բայց հաստա՞տ ինչ ուզենք՝ կարող ենք գնել,- համենայնդեպս հարցրի ես:

-Հա, հա, ինչ ուզեք,- իմիջիայլոց պատասխանեց մայրիկս:

Ժպիտը դեմքիս, մեծ վճռականությամբ մորաքրոջս որդու ձեռքը բռնեցի և քարշ տվեցի խանութ:

Նրա տրամադրությունը, չգիտես ինչու, ընկած էր: Սակայն դա երկար չտևեց: Ինչքան էլ նա դիմադրում էր, ես հասա իմ նպատակին: Եվ շուտով ժպիտը կախարդական մի շարժումով հայտնվեց նրա դեմքին: Դա այնքան էլ դժվար չէր:

Երբ հասանք խանութ, ես թխվածք գնեցի, հյութ և առաջարկեցի մի բան էլ ինքն ընտրի: Նա ոչինչ չասաց, սակայն ես գիտեի, թե ինչը կարող է նրա տրամադրությունը բարձրացնել: Դրանք, իհարկե, վնասակար, բայց շատ համեղ պաքսիմատներն էին՝ «Հացի երեք փշրանքը», որ մայրիկը երբեք չէր գնի: Ինչ մեղքս թաքցնեմ, ես էլ եմ դրանք սիրում:

Ուրախ-ուրախ հասանք տուն, թխվածքը դասավորեցի ափսեի մեջ, հյութը լցրեցի բաժակները, իսկ պաքսիմատները տոպրակով դրեցի սեղանին:

Երբ մայրիկները ներս մտան, միանգամից նկատեցին արգելված տոպրակը:

-Այս ի՞նչ եք գնել,- զայրացավ մայրիկս:

-Այն, ինչ ուզել ենք: Դու չասացի՞ր՝ ինչ ուզում եք, գնեք,- հանգիստ ձայնով հիշեցրի ես:

-Բայց սա շատ վնասակար է առողջությանը: Հանկարծ չուտեք: Ավելի լավ է՝ մենք ուտենք, որպեսզի դուք առողջ մնաք,- ասաց մորաքույրս և արագ-արագ սեղանի վրայից վերցրեց «վտանգավոր» պաքսիմատները:

Լուսինե Ալեքսանյան, 14 տարեկան

***

Առանց ընկերների

«Դե արի ու հարմարվի էս անհարմարությանը,- մտածում էի ես,- ախր, սենց ո՞նց կլինի, ես չեմ կարա հարմարվեմ էս նոր դպրոցին: Չնայած ուրիշ ինչ կարամ անեմ, հը՞, ի՞նչ: Էս ամենը ինձնից կախված չի»:

Հիմա էլ լուռ նստած եմ նոր դասարանում, բոլորը աղջիկներ են, ոչ ոք չի խոսում, իսկ ես ուզում եմ ծանոթանալ կողքիս աղջկա հետ: «Ի՞նչ անեմ,- նորից մտածում էի ես,- լավ, հաշվում եմ մինչև տասը, եթե մինչ այդ չխոսեց, ես եմ խոսելու՝ 1, 2, 3… 10»:

-Դու այս դպրոցի՞ց ես,- հարցրի ես:

-Հա:

«Այ քեզ մարդ, նենց կոնկրետ պատասխանեց, որ էլ չկարողանամ շարունակել: Բա հիմա էլ ի՞նչ հարցնեմ»:

-Իսկ դպրոցում բուֆետ կա՞:

-Հա, կա, ոնց չկա,- հարցիս քմծիծաղով պատասխանեց նա:

«Հա, կծիծաղես, բա ինչ կանես, ասա՝ էդ հարցը որտեղից եկավ գլուխդ մտավ, մենակ ես կարայի էս րոպեին սենց անկապ հարց տալ: Է՜, լավ հա, ես էլ չեմ խոսելու, պետքս էլ չի»,- հազիվ զսպելով, որ բարձր չասեմ՝ մտածեցի ես: Ու արհամարհական շարժումներ անելով՝ հանեցի մի թուղթ ու սկսեցի նկարել:

-Իսկ դու ո՞ր դպրոցից ես եկել,- խոսեց կողքիս նստած աղջիկը:

-Երկրորդ,- զարմանալով, որ հարցն ինձ էր ուղղված, կամ որ վերջապես որոշեց խոսել, կարճ կոնկրետ պատասխանեցի ես ու էլի հազիվ ինձ զսպելով, որ բարձր չասեմ, մտածեցի. «Ըհը, հիմա էլ դու տանջվի, իզուր քո պատճառով այդքան բարկացա»:

Ո՞վ հնարեց էս ավագ դպրոցները, հը՞: Եթե մեծահասակների փոխարեն մեկը որոշեր, թե ում հետ ընկերություն անեն, ուր գնան սովորելու ու հաշվի չառնեն իրենց կարծիքը, կհամաձայնե՞ն: Մի՞թե մենք իրավունք չունենք ընտրելու այն, ինչ մենք ենք ուզում…

Սիրան Մանուկյան, 14 տարեկան

***

Մեր կյանքի կակտուսները

-Տիկ, Տիկ, կլինի՞՝ ես էլ ձեզ հետ զբոսնելու գամ:

-Չէ, Մաշ, մենք մեծերով ենք գնում: Գաս՝ ի՞նչ ես անելու:

-Էէ, բայց իմ ծնդդյան օրը քո նույն ընկերները չէի՞ն: Համ էլ, ես այդքան փոքր չեմ,- հետո բողոքեցի մայրիկին,- մա՜մ, ինչո՞ւ ինձ էլ իր հետ չի տանում:

-Նա է մեծը, լսիր նրան:

Ես վերցրի իմ արջուկն ու սկսեցի ինքս ինձ հետ խոսել.

-Ինչո՞ւ են մեծերն այսքան անարդար: Ասում են, թե ամեն ինչ մեր օգտին են անում, բայց հակառակն է ստացվում: Ասում են, թե մենք նրանց կյանքի ծաղիկներն ենք, բայց ծաղիկ ասելով հասկանում են կակտուս: Ասում են՝ մենք ենք նրանց կյանքի իմաստը, բայց կյանքի «արգելակների» նման են վերաբերվում: Երբ պետք է՝ նրանց նրանց համար մենք փոքր ենք, երբ պետք չէ՝ մեծ: Օրինակ, երբ ավագ եղբորս խնդրում եմ ինձ էլ կինո տանի, ասում է՝ դեռ փոքր եմ: Իսկ երբ խնդրում եմ, որ հյութ գնի, ասում է՝ մեծ եմ և ինքս կարող եմ գնել:

Մտքիս թելը կտրելով՝ իմ սենյակ ներխուժեց կրտսեր եղբայրս.

-Մաշ, ընկերներդ են եկել, քեզ զբոսնելու են հրավիրում:

-Հա՞… ասա թող ներս գան, ես հիմա կգամ:

-Ինձ էլ քեզ հետ կտանե՞ս:

-Չէ, դու դեռ փոքր ես:

Մանե Ռոստոմյան, 13 տարեկան

***

Վաղվանից՝ երեխաների ժողով

-Վաղը ծնողական ժողով է,- հայտարարեց դասղեկը,- բոլոր ուսուցիչները բողոքեր ունեն:

Այդ ժամանակ մտածեցի. «Ինչո՞ւ է այդքան «անարդար» երեխաների աշխարհը: Ինչո՞ւ չկան երեխաների ժողովներ, որտեղ կբողոքեն ծնողներից և ուսուցիչներից: Եվ ինչո՞ւ մեծերը տնային աշխատանք չեն անում: Ֆիզիկա, քիմիա, պատմություն, լեզուներ…

Վա՜յ, ինչ մեղք ենք մենք՝ երեխաներս»:

Բայց հետո հասկացա: Չէ որ նրանք էլ են երեխա եղել, դաս արել, նստել անհարմար աթոռներին: Ամեն ինչ ունի իր ժամանակը: Հետո էլ մենք կմեծանանք և կգնանք ծնողական ժողովների:

Բայց գոնե իրենց «դաժան մանկությունը» հիշելով՝ չկրկնեն նույնը:

Գևորգ Պողոսյան, 13 տարեկան

***

Ի՞նչ կփոխվեր

Երբ ես տարրական դասարանում էի սովորում, մեր դպրոցը որոշեցին վերանորոգել: Մենք ստիպված եղանք տեղափոխվել ուրիշ դպրոց, և մինչև մեր դպրոցը կվերանորոգեին, պետք է դասի գնայինք երկրորդ հերթով: Դպրոցից անմիջապես հետո ես և քույրս գնում էինք երաժշտական դպրոց: Երբ ես նվագում էի, քույրս էր նստում դասասենյակի բազմոցին և սպասում, իսկ երբ ես վերջացնում էի, մեր դերերը փոխվում էին:

Մի անգամ, երբ սպասողը ես էի, հոգնել էի նստելուց և որոշեցի կանգնել: Հենց կանգնեցի և փոքր-ինչ հեռացա բազմոցից, առաստաղից մի մեծ կտոր պոկվեց և ընկավ բազմոցի վրա: Բոլորս վախեցած շրջվեցինք, հատկապես՝ քույրս և ուսուցչուհիս, որովհետև նրանք կարծում էին, թե ես դեռ նստած եմ բազմոցին: Ուսուցչուհիս, իհարկե, շատ անհանգստացավ, անմիջապես տեղյակ պահեց բոլորին, սակայն ոչ ոք չանհանգստացավ, քանի որ արդեն ուշ երեկո էր:

Իսկ եթե անհանգստանային, դրանից ի՞նչ կփոխվեր:

Մարիամ Նալբանդյան, 12 տարեկան

2011 թվական