Իմ մանկության հիշողությունից դեռևս չէր ջնջվել այդ տեսարանը։ Միշտ հիշել եմ այդ անվասայլակով մարդուն, ով փոփքորն էր վաճառում Ստեփանավանի փողոցներում։ Փոքր ժամանակ պապիկս շատ էր իմ ու եղբորս համար այդ պապիկից գնում։ Բայց որոշ ժամանակ անց նա այլևս չէր երևում։ Ես հաճախ էի պապիս հարցեր տալիս նրա մասին, թե ինչո՞ւ այլևս չի երևում, ինչո՞ւ փոփքորն չի վաճառում, ո՞ւր գնաց, և միշտ էլ նույն պատախանները ստանալով՝ նորից ու նորից հարցնում էի։

Պարզվեց, որ նրա երկրորդ ոտքը նունպես անդամահատել էին, և քանի որ նա միայնակ էր ապրում քաղաքի շենքերից մեկի չորրորդ հարկում, տանից այլևս չէր կարողանում դուրս գալ։ Հիմա կմտածեք, թե ո՞ւր է նրա ընտանիքը, արդյոք ունի՞ նա ընտանիք, ո՞ւր են նրա բարեկամները, ընկերները։ Այս բոլոր հարցերի պատասխանները կգտնեք նրա հետ իմ ունեցած զրույցը կարդալուց հետո։

Մի օր պապիկս առաջարկեց նրանից հարցազրույց վերցնել, և եթե հնարավոր է` նաև ֆիլմ նկարահանել։ Ես հավանություն տվի պապիս առաջարկին։ Օգոստոսի չորսին՝ չորեքշաբթի օրը ես ու պապիկս որոշեցինք այցելել նրան։

Ինչպես ասացի, նրա տունը չորրորդ հարկում էր։ Մոտեցանք դռանը, զանգը տվեցինք։ Ներսից մի ձայն ասաց, որ դուռը բաց է, և որ մենք կարող ենք ներս մտնել։

-Բարև Ձեզ։

-Բարև, բարև Վիգեն ջան։ Ներս եկեք, նստեք։ Էս մեծ թոռնիկդ ա՞, էս ինչքա՞ն ա մեծացել։ Ո՞ր դասարան ես, ազիզ ջան։

-Տասնմեկ։

-Հա՜։ Խաղող փորձեք։ Շատ ժամանակ չգիտեմ ինչ անեմ, ֆռռում-ֆռռում, խալադելնիկը բացում մի բան ուտում, ֆռռում- ֆռռում․․․ Անգործությունից չգիտեմ ինչ անեմ։ (Դադար)։ Լսում եմ Ձեզ։ Հիմա պետք ա սաղ հարցերին պատասխանեմ։ Ես Գագիկ Մկրտչյանն եմ, ծնվել եմ 1955թ․-ին։

-Տատիկի տարիքին ա, էլի,- ասում է պապիկս։

-Հա, տատիկդ ինձանից մի ամսով մեծ ա, էտ էլ ասեմ։

-Ո՞րտեղ եք սովորել։

-Ստեփանավանում։ Սկզբից ընտանիքի ոչ ապահով պայմաններից ելնելով սովորել եմ գիշերօթիկում՝ առաջին դասարանից մինչև ութը։ Իններորդ և տասներորդ դասարանները սովորել եմ առաջին դպրոցում։ Ամենաշատը պատմությունն ու ռուսաց լեզուն եմ սիրել։ Չեմ հիշում, վեցերորդ թե յոթերորդ դասարան էի, մի դասատու ունեի․ որ դաս էր բացատրում, բերանս բաց արած լսում էի, էնքան լավ էր բացատրում։ Տենց ռուսերենը շատ եմ սիրել։ Մի պատմության դասատու էլ ունեինք, էլի հարգում էի, չնայած խմող էր։ Գալիս էր, գիրքը փակում, թե պատմի, ես պատմում էի, ինքը արդեն քնած էր։ (Ծիծաղում ենք):

Դպրոցն ավարտելուց հետո բարձրագույն ընդունվելու համար մի քանի անգամ քննությունների եմ գնացել։ Մի անգամ Վանաձորում` պատմական, մի անգամ էլ Երևանում` իրավաբանական։ Երկու անգամն էլ երկու միավոր պակաս եմ ստացել ու չեմ ընդունվել։ Ջղայնացել եմ, 1973-ին գնացել եմ բանակ։ Երեք տարի եմ ծառայել։

-Երեք տարի՞։

-Հա, մարսկոյ, մարյակ։ Հետո էնտեղից միանգամից Տուապսե եմ գնացել։ Էնտեղ հանդիպել եմ ապագա կնոջս, սիրահարվել, վերցրել ու փախցրել եմ։

-Ո՞նց հանդիպեցիք ձեր կնոջը։

-Ուրեմն, ասեմ, աղջիկ ջան։ Նավի վրա էի ծառայում։ Հիվանդացա։ Գնացի Տուապսե ու էնտեղ էլ հանդիպեցի։ Մի քանի անգամ ասին` մածուն մերել սովորացրա։ Էնտեղի հայերից էին, բայց չգիտեին։ Սովորացրի, բայց տենց էլ չսովորին։ Էդպես ա եղել։ Փախցրեցի բերեցի էստեղ, կես տարի մնացինք ու 77 թ.-ին գնացինք նորից Տուապսե։ Ընտանիք կազմեցի, երկու աղջիկ ունեցա, իմ հալալ քրտինքով տուն դրեցի։

-Իսկ Տուապսեում ի՞նչ եք աշխատել։

-Տարբեր տեղեր եմ աշխատել։ Առևտրի ցանցում եմ աշխատել, կաթի գործարանում, հետո սկսեցի ողջ Ռուսաստանով շրջել, գործարքներ կնքել և այլն։ Ասեմ, որ ինձ ոչ ոք չի օգնել։ Երկու տարեկան էի, երբ հայրս ու մայրս բաժանվեցին։ Դրա համար մամաս ինձ ստիպված գիշերօթիկ տվեց։ Շատ ծանր մանկություն եմ ունեցել, ճիշտն ասած, բայց երբեք չեմ ընկճվել։

Հետագայում մեր կյանքը հարթ չընթացավ։ Մի օր էլ բաժանվեցինք։ Դե, ընտանիք ա, քսան տարի ապրեցինք` ձանձրացանք երևի։ Թե իմ մեղքով, թե իրա մեղքով։ Ընտանիքը մութ անտառ ա, շատ դժվար ա ասել` ոնց եղավ, ինչ եղավ։ 1996 թվին եկա Հայաստան։ Էստեղ էլ` ինչ, 98թ-ին պապիկիդ մոտ պահակ աշխատեցի։ Հետո ուզում էի էլի գնալ, բայց հիվանդություն ի հայտ եկավ, և ոտքերս էլ սենց եղան։ Սկզբից ոտքիս մատները կտրեցին, ու էդպես աստիճանաբար 2002թ-ին ամբողջ ոտքս կտրեցին։ Բացի էդ, էնտեղ էլ տուն չկար։ Ինչ-որ պատճառով գրավի տակ էին դրել և զրկվել տնից։ Հիմա էլ տեսնում ես, աղջիկ ջան, ապրում եմ, էլի, ծանր պայմաններում, բայց ապրում եմ։ Հիմա ես կարամ շեշտեմ, որ միակ մարդը, որ ինձ օգնել ա, Վիգենն ա` պապիկդ։ Միակ մարդը քաղաքում, ով իմ ամենադժվար պահերին կողքիս ա եղել։ Մի քանի անգամ էլ քաղաքապետն ա օգնել՝ Միքայել Ղարաքեշիշյանը։ Իսկ ընդհանրապես թոշակը` ի՞նչ։ Երեսուներկու հազար թոշակով մի՞թե կարելի ա ապրել։ Ասում են` դեղերը անվճար են, բայց էդ դեղերը էն դեղերը չեն, որոնք պիտանի են հիվանդի համար։ Դժվար ա։

-Ձեր կյանքում եղե՞լ ա մի էնպիսի դեպք, որ դուք մինչև հիմա չեք մոռացել։

-Ես կարամ հիշեմ միայն մի դեպք։ Էդ ժամանակ 9-րդ դասարան էի։ Շատ լավ դեպք ա։ Դե բոլորը մամա-պապա ունեին, ես պապա չունեի։ Իմացա, որ հերս Ռոստովում ա։ Թողեցի ու գնացի հորս գտնելու, որ հորս մորս հետ միացնեմ։ Հարցուփորձով ա, ինչով ա, մի կերպ գտա տունը։ Գնացի, հերս տանը չէր, կինն էր։ Ասավ թե` աշխատանքի ա։ Էնքան էլ ցուրտ էր, փետրվարն էր։ Չկարողացա գտնել։ Բայց շատ էի ուզում գտնել-բերել։ Ճիշտ ա, հերս ինձ համար ոչ մի բան չի արել, բայց ծնողը մնում ա ծնող։ Մի երկու տարի հետո, երևի իմացել էր, որ գնացել եմ, ինքը եկավ։ Դա արդեն 73 թիվն էր, բանակ գնալուց առաջ։ Բերեցի մեր տուն։ Մերս եկավ դուռը թխկթխկացրեց։ Բացեցի, ասավ` ո՞վ կա տանը, ասեցի․«Ամուսինդ ա, բերել եմ, որ միանաք»… Թողեց հետ գնաց։ Ու էդպես էլ չստացվեց։ Երբեք չեմ մոռանա։ Ես էլ աղջիկներ ունեմ, բայց իրենք շատ սառն են, դա սխալ ա։ Մեկ-մեկ զանգում են, ասում եմ` հա, ներել եմ, բայց ինքս ինձ խաբում եմ։ Սենց ասում եմ, բայց սիրտս լաց ա լինում։

(Այս խոսքերն ասելիս նրա դեղնած աչքերում փայլ նկատեցի, արցունքի մի շողացող փայլ):

-Աշխարհին նայում ա էս բալկոնի բացվածքից,-ասում է պապս։

-Էս չորս տարի ա` տնից դուրս չեմ եկել։

-Շատ դժվա ա,- ասում է պապիկս,-բայց դե էս մարդու մեջ էնքան ուժ ու հավատ կա, որ պայքարում ա, դժվարությունները հաղթահարում ա, հաճախ էլ ինքն ա օգնում ուրիշներին,-այս ասելով պապս ցույց տվեց պահարանի գլխին դարսված ստվարաթղթե արկղիկները, որոնք դատարկ էին, և օգտագործվում էր ձմեռը տունը տաքացնելու համար։

-Օգնություն չի, աղջիկ ջան։ Բա մի անգամ հոքրիս աղջիկը եկավ ասավ․«Գագո, էս լավ էլ ապրում էս, էլի», ասի․«Հա, օգնություն ա, չեմ հասցնում` հանեմ օգտագործեմ»: Բայց հետո ասի, որ կարդոններ են։

-Հիմա ճիշտ ա, կյանքդ փոխել չես կարա, բայց էս պահին ի՞նչ կուզեիր, որ լիներ,- հարցնում է պապիկս։

-Կուզենայի ամենամոտ բարեկամների ու ընկերների մեջ արթնանար մարդկությունը։

-Այսինքն, բարի վերաբերմունք կուզենայի՞ր քեզ շրջապատող աշխարհից,-ասում է պապիկս։

-Բարի վերաբերմունք, դա ա մնում կյանքում։ Շատ կուզեի թոռնիկներիս տեսնեի, նրանցով շրջապատված լինեի, նրանց ճղոցը լսեի, բայց ո՞ւր ա, չկա։

-Էս աշխարհի մարդկության մասին ի՞նչ ես մտածում,-կրկին հարցնում է պապիկս։

-Մարդկություն չկա։ Այլասերված են բոլորը։ Կորել ա մարդկությունը։ Չկա։ Էսքան ժամանակ ես եմ ինձ համար պայմաններ ստեղծել, գոնե որոշ չափով բարվոք ապրելու համար։ Գոնե որ առաջին հարկում լինեի` լավ կլիներ։ Չնայած էս բոլորին, գոհ եմ իմ կյանքից, հետաքրքիր կյանք եմ ունեցել, ճիշտ ա, բարդություններով ու խնդիրներով։ Փառք Աստծուն, հիմա առողջ եմ, կամ, ապրում եմ՝ ունենալով մի երկու հոգի՝ լավ մարդիկ, բարեկամներ, և դա ինձ շունչ ա տալիս, հույս ա տալիս։

-Պատկերացրա, որ մի տիեզերանավի մեջ տիեզերքով գնում ես։

-Է՜, Սուքիասյան ջան։ Կարելի ա և այդպես մտածել։ Ինչպես տիեզերագնացն ա իր փոքրիկ պատուհանից տիեզերքին նայում, այնպես էլ ես եմ իմ պատշգամբից նայում աշխարհին։