Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի
Սուրբ Գրիգորի Բարձրաքաշ վանքը կառուցել են Մամիկոնյանները 13-րդ դարում: Այն գտնվում է Դսեղ գյուղից մոտ 3 կմ հեռավորության վրա, անտառապատ ձորում, Մամիկոնյանների համար ծառայել է որպես տոհմական գերեզմանատուն: Վանքը մեզ է հասել ավերված`մեծ մասամբ երկրաշարժերից:
Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի
Տեղանքի խոնավ կլիման նպաստում է վանքի կանգուն մնացած մասի քանդվելուն: Այժմ միջոցառումեր են ձեռնարկվել վանքը իր իսկ քարերով վերակառուցելու համար: Ըստ բանվորների՝ վերակառուցման առաջին փուլը ավարտվելու է մինչև այս տարվա վերջ, մյուս փուլերը առաջիկա տարիներին:
Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի
Վանքի պատվին ձորի այդ հատվածը կոչվել է Սուրբ Գրիգորի ձոր: Վանք հասնելու ճանապարհին`ծառերի տակ տեղադրված են գրեթե նույն ժամանակաշրջանի խաչքարեր, որոնք ավելի են զարդարում վանքն ու իր շրջակայքը:
Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի
Վանքից մի քանի մետր հեռավորության վրա է գտնվում ձիթհանքի մի մասնիկ, որով նախկինում ընկույզից ձեթ են ստացել գյուղացիք: Հիմա այն զբոսաշրջիկների ու գյուղացիների համար ծառայում է որպես կլոր սեղան «մի կտոր հաց» ուտելու համար:
Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի
Ձորում`վանքի հարևանությամբ է գտնվում մի մատուռ, որը հայտնի է Ագռավախաչ կամ Ագռավաքար անունով: Մատուռի հետ կապված մի հետաքրքիր ավանդություն կա, որը փոխանցվել է բերնեբերան, ինձ էլ պապս է պատմել: Ասում են, երբ բանվորների մի խումբ վանքը կառուցելիս է եղել, մի ուրիշ խումբ էլ վանքից մի փոքր հեռավորության վրա նրանց համար ուտելիք է պատրաստել` մեծ կաթսայով: Այն պահին, երբ կաթսայի մոտ ոչ ոք չի եղել, մի թունավոր օձ եկել ու մտել է ուտելիքի մեջ: Տեսնելով սա, ագռավը, որը երկար ժամանակ հսկում էր խոհարարներին, նետվել է կաթսայի մեջ: Մարդիկ տեսել են ու մտածել, որ ճաշը հարամ է: Աստծու կամքով է ագռավը այնտեղ ընկել, ու թափել են ուտելիքը, մեջը տեսել արդեն խաշված ու խեղդված ագռավին ու օձին: Բոլորը հավաքվել են, և որպես երախտագիտության նշան, ագռավի համար մատուռ են կառուցել, անունն էլ կնքել Ագռավաքար կամ Ագռավախաչ, հստակ անունը պատմողները չեն հիշում:
Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի
Ձորում է գտնվում նաև «Գիքորի աղպիրը», որից հավանաբար Թիֆլիս գնալիս ջուր է խմել Թումանյանի հերոս Գիքորը:
Ս. Բարձրաքաշ վանքն ու նրա շրջակայքի պատմամշակութային կոթողները գյուղացիների ամենասիրելի վայրերն են, օտարականներին էլ առաջինը այստեղ են առաջնորդում: