Գազ չի կա՝ պլիտա կվառինք։

Լյուս չինի՝ փիչնք վռլան,

Փիչ չինի՝ մոմնք վռլան

Մոմել չինի ՝ մի աձեալում փթաթվելուվնք, հարազատներավ մի օթաղում նստինք ֆանարիկնեն միացնինք, խոսինք, ծիծաղինք, ապրինք։

Վեշմինը թող ուրխանա վեչ, վեր արցախցին սոր էս օրինա։Ու մտածեվեչ, վեր արժանիյա, կամ կոտրվալա։

Մեզ հինչքան շատ փորձին հեռու պահին ստղան, էնքան ավելիյնք սիրլան մեր տոնը։

Ես իմ անունասում խոսում, ու ընտանիքիս անունան։

Սաղել գիդումն հինչքանում սիրում քաղաքս, միշտում սիրալ, ու սիրլանում։

Մունք ուժ օնինք, ոգի, թասիբ, ինքնասիրություն։

Մենակ գազ չի օնինք։

Էքուծել կարողա լյուս կամ ինտերնետ չի ինի, վեչինչ

Աշխարհի վերջը չի

Մարդու տրվումա էնքան հինչքան կարե հաղթահարե։

Տիյեր Աստված կա

Դեղնանարնջագույն նոյեմբեր… Արևը սառնագույն ու նուրբ շողերով փաթաթվեց այգու ամբողջության միակությանը: Աղջիկը մտամոլոր ու փնթի քայլերով հաշվում էր հսկայական այգու երկարությունը: Տերևները՝ դեղին, կարմիր, բայց առավելապես շագանակագույները, նրան ընկերակցում ու օգնում էին… Նրանցից յուրաքանչյուրը դասավորված էր յուրահատուկ կերպով, որոնց ետնամասում աղջիկն ինչ-որ նշումներ արեց ու հեռացավ: Տուն տանող ճանապարհն այնքան տհաճ ու միաժամանակ հեռու էր թվում, որ նա առաջին իսկ պատահած նստարանը դարձրեց իր տունը: Չէ՜, ցուրտ չէր… Տերևները տաքությունն ամբողջությամբ ապահովում էին. Դե՜, էլ ինչ էր պետք երջանիկ զգալու համար. գույներ, մի քիչ ջերմություն ու նոթատետրը…

Անդադար գրում ու ջնջում էր, լացում, իսկ արցունքները միահյուսվելով կապույտին, մաքրում էին կոպիտ տառերը սահուն գույնով:

Մի քանի բառ ընթեռնելի էր. այնպես, հենց, արև, քար…

Փորձեցի նորից ստեղծել ջնջվածը, ու արդյունքում ստացվեց. «Կյանքում հենց այնպես ոչինչ չի լինում, հենց այնպես արևն անգամ չի շողում: Անձրևը նույնպես այնպես չի գալիս, կապույտը կամար չի կապում այնպես, բայց հիշիր՝ կյանքում արև ու անձրև, կանաչ ու կապույտ, քեզ ուղեկցում են «հենցայնպես» ճամփով:

Շարժվիր դու առաջ, առանց «այնպես»-ի, որ կյանքում հանկարծ չբախվես «հենց»-ի:

Ուզում եմ հասնել անծայր արևի ես հենց կենտրոնին

առանց «այնպես»-ի ու առանց «հենց»-ի,

Միշտ պայծառագույն հստակ քայլերով:

Ու հիշի՜ր, աղջիկ, այդ ճանապարհին քեզ կկանգնեցնեն ամենահսկա քարերն այն սուր, բայց դու չընկճվես ու չվախենաս, քայլերդ ամուր կսեղմես գետնին ու կբարձրանաս ու դու կհասնես հենց այն կենտրոնին` ամենաանծայր արևի կողքին…

Աղջիկը փակեց նոթատետրը, հավաքեց իրերն ու հեռացավ:

Ճանապարհին բախվեց դեղնակարմիր, բայց առավելապես շագանակագույն տերևին, ոտքն անմիջապես ետ քաշեց, որ չտրորի… Հետաքրքի՜ր էր, թե ինչու այդքան երանգավոր ու նոր տերևների կողքին հենց դա ընտրեց: Հենց այդ տերևն էր, որ թույլ չտվեց նրան շարունակելու անիմաստ չափումներն ամբողջ այգով: Վերցրեց ու ամրացրեց նոթատետրին: Արևն էլ չէր շողում, նստարանը դատարկ էր, իսկ գետինը համարակալված տերևներով. Այգու ծայրամասում գունավոր աղջկա վերջին շողքն էր, որ չքացավ…

Սիրուն էր, շատ  ամեն ինչ, ամեն բան ամեն ինչի ներսում, դրսում էլ: Մեզ մնում է մեր մտքերը համարակալել այնպես, ինչպես աղջիկը՝ տերևները: Մեզ մնում է չվախենալ միայնության զգացումից ու քայլել, իսկ միայնության վախը կանցնի հենց իմ ստեղծած ամենատարբեր գույներն ունենալով գրպանում, հոգում ու ամեն-ամեն տեղ…

Դեղնանարնջագույն նոյեմբեր… Աշնան վերջը ու էլի` ես:

1992 թվականի պատերազմի մասին ծնողներիցս ու դասախոսներիցս էի լսել, 2016-ի պատերազմի մասին խոսել չեմ ուզում, որովհետև փոքր էի ու ոչինչ համարյա չէի գիտակցում, իսկ այ, սեպտեմբերի 27-ի մասին լռելը հանցագործություն կլինի ուղղակի:

Ուղղակի` ինչու՞ հենց մենք, ինչու՞ հենց մեր սերունդը…

Պատերազմ բառի մեջ շատ ցավ կա, կորուստներ, ապրումներ, անքուն գիշերներ, մղձավանջներ… Այնքան բան կա պատերազմի մասին ասելու… Դժվար է գիտակցելը, որ առաջ պետք է շարժվես, որովհետև տեղում մնալը նույնպես անիմաստ է, բայց դա չի նշանակում, որ պետք է դադարես պայքարել: Պայքարել միշտ էլ պետք է  հանուն նրանց, ովքեր հերոսի մահով ընկան ու հանուն նրանց, ովքեր պատերազմից վերադարձան, ու եթե նրանք շարունակում են ապրել, դու չապրելու իրավունք չունես, հանձնվելու իրավունք չունես…

…Իր հետ խոսելիս միշտ պատերազմի թեմայից խուսափում էի` ցավ չպատճառելու համար, իսկ նա էլ ընդհանրապես չէր էլ խոսում: Մի՞գուցե դեռ վերքերը լիովին չէին ապաքինվել, իսկ միգուցե ինձ ցավ չպատճառելու համար խոսել չէր ուզում, բայց թե ինչը ստիպեց նրան խոսել պատերազմից այդ օրը, չգիտեմ: Չէ որ այնքան ժամանակ բառ անգամ չէր ասել ու միանգամից կտրուկ սկսեց խոսել:

- 44 օր տևած պատերազմի ընթացքում Օմարը 45 օր կանգուն պահեցինք, 44 օր աչք չփակեցինք, այնքան ցուրտ էր, որ ձեռքերս ցրտահարվել էին, բայց զենքը ձեռքիցս դնելու միտք չեմ ունեցել: Մահվան մասին չեմ մտածել ոչ թե որ ժամանակ չկար կամ ժամանակը չէր, այլ  գիտեի, որ կյանքի ու մահվան ուղիղ մեջտեղում եմ գտնվում, բայց չէի վախենում, այլ պայքարում էի… Պայքարում էի հայրենքիս համար, ու ինչու չէ, նաև քո, թեկուզև այդ ժամանակ ծանոթ չենք եղել, բայց ներքին ձայնս հուշում էր, որ ընտանիքիցդ զատ սպասող ունես, պետք է պարտադիր տուն վերադառնաս…

Գիտե՞ս, Օմարում սիրուն էր, նամանավանդ, երբ ձյուն էր գալիս: Ճիշտ է, ձյան ժամանակ դժվար էր, մի կերպ էինք կարողանում քայլել ձյան մեջ, որովհետև բավական խորն էր, բայց սիրուն էր, շատ սիրուն…

Եթե հնարավորություն ունենայի, քեզ կտանեի, ու քո աչքով այդ գեղեցկությունը կտեսնեիր: Գիտեմ՝ սիրում ես բարձրությունը, բացի դրանից՝ լուսանկարել նույնպես սիրում ես: Այնքան գեղեցիկ նկարներ կլինեին…

Ու վերջապես, կտեսնեիր` ինչի համար ենք պայքարել, ինչի համար ենք անքուն մնացել, ինչի համար են ընկերներս իրենց կյանքը տվել…

Իր խոսելու ընթացքում ոչինչ չէի խոսում, որովհետև կյանքում առաջին անգամ խոսելուս ունակությունը լքել էր ինձ: Ի՞նչ խոսեի, ինչպե՞ս մխիթարեի, չէ որ կյանքի գնով պահված հողը ուղղակի հանձնեցին թշնամուն… Մնում էր միայն գրկել նրան այնքան պինդ, որ գոնե ցավի կեսը վերցնեի ինձ: Գոնե քիչ ցավեր, գոնե ցավը հավասար կիսվեր մեր մեջ: Զգացմունքներս խառնվել էին իրար: Չգիտեի անգամ, թե ինչ էի զգում հպարտությու՞ն թե՞ թշնամանք, հուսահատություն թե՞ ուրախություն…

Հպարտություն կոչվածը կոկորդիցս պինդ բռնել ու խեղդում էր, իսկ հուսահատությունն էլ փորձեր էր անում, որ ոտքի կանգնի կամաց-կամաց: Բայց հասկանում էի` ավելի լավ է խեղդվեմ հպարտությունից, քան թույլ տամ պարտվել հուսահատությանը, քանի որ Հերոսի կողքին լինելու համար առաջին հերթին պետք է արժանի լինել, այսինքն՝ մոռանալ հուսահատության մասին, խաչ քաշել «հանձնվել» արտահայտության վրա ու միայն կարմիրով գծել «պայքարել» և «ուժեղ լինել» արտահայտությունները:

Ես նայում էի նրան ու չէի հասկանում, ինչպես կարող է նրա համեստ հայացքի և գեղեցիկ դարչնագույն աչքերի ետևում այդքան ուժ, մի ամբողջ ազգի պատմություն, մի ամբողջ պայքար, մի ամբողջ կյանք թաքնված լինել:

Ուշադիր նայում էի նրան ու հասկանում, որ կրկին կռիվ լինելու դեպքում անգամ ես ետ պահել նրան չեմ կարողանա: Միգուցե սերս բավական էր ետ պահելու նրան շատ այլ քայլերից, բայց Հայրենիքի պաշտպանությունից նրան ոչ ոք ետ կանգնեցնել չէր կարող: Միայն կարողացա նրան ասել.

-Չգնաս էլ… Դու քո կռիվն արդեն տվել ես…

Մի պահ անթարթ նայեց աչքերիս, հետո համբուրեց ճակատս ու ժպիտով ասաց.

-Եթե ես չգնամ, ո՞վ քեզ պետք է պաշտպանի, ինչպե՞ս գլուխս հանգիստ դնեմ բարձին ու քնեմ, եթե ընկերներս այնտեղ` սահմանին, միայնակ են… էլ ո՞ր օրվա ընկերն եմ ես…

-Վախենում եմ հայրենասիրությունդ, նվիրվածությունդ ու ընկերասիրությունդ քեզ խլեն ինձանից…

-Իսկ դու վախենալու իրավունք չունես, ես քեզ սովորեցրել եմ ոչնչից չվախենալ, առավել ևս, կապ չունի, թե ես ուր եմ գնում: Ես միշտ հետ եմ գալու, միշտ քեզ մոտ եմ գալու:

-Գիտես, որ միշտ կսպասեմ:

-Գիտես` երկար սպասեցնել չեմ տա:

Ու այդ պահից ի վեր հասկացա, որ եթե թշնամուն դեմ դիմաց լինենք կամ կռվի էպիկետրոնում, և նա ասի, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, ես նրան կհավատամ…