-1975 թիվն էր,- պատմում է մայրս,- մորաքրոջս ընտանիքում վեց աղջիկներից հետո վերջապես ծնվեց այդքան սպասված տղա զավակը։ Զավակի ծնունդը համընկավ Սուրբ Զատկի տոնին, ու մորաքույրս, տղայի ծնունդը համարելով Աստծո կողմից տրված պարգև, թոնրի անուշ հաց թխեց ու բաժանեց գյուղացիներին։

Այդ գեղեցիկ ավանդույթը շարունակվում է մինչ օրս՝ անկախ այն բանից՝ Զատկի փոփոխական օրը համընկնում է տղայի ծննդյան հետ, թե ոչ։ Մորաքրոջս համագյուղացիները գիտեն, որ այսօր նրա թխած հացից պիտի բաժին ստանան, ու հաստատ հիմա թոնրատունը լիքն է մարդկանցով։ Ես էլ բազմիցս օգտվել եմ այդ հյուրասիրությունից ու հիմա կարոտով եմ հիշում այդ օրերը, որովհետև վաղուց հեռացել եմ իմ գյուղից, բայց ամեն տարի՝ Զատկի տոնին, հոգով ու սրտով այնտեղ եմ։ Վստահ եմ, որ ավանդույթը շարունակվում է, քանզի մորաքույրս ասում էր․ «Քանի Աստված ինձ ապրելու ուժ ու օր ա տվել, պիտի էս քայլով շնորհակալ լինեմ Տիրոջից։ Կերեք, անուշ լինի էս սուրբ հացը։ Աստծուց էլ արևշատություն ու երկար կյանք խնդրեք որդուս համար»։

Բոլորն էլ լսած կլինեն, որ բազմաթիվ անեկդոտներ, հումորներ վերագրում են ապարանցիներին: Ու երբեմն այդ հումորներն այնքան տհաճ ձևով են մեզ ներկայացնում, ասես ապարանցիները մտածելու ունակ չեն: Ես բնիկ ապարանցի չեմ: Ապարանի գյուղերից մեկում եմ ապրում: Նախնիներս էլ Ապարանից չեն եղել: Եղել են Ալաշկերտից, Մանազկերտից: Մի խոսքով՝ այդ տեղերից են գաղթել ու եկել Ապարանի Արագած գյուղ: Բայց ես ինձ կիսով չափ ապարանցի եմ համարում: Հիմնականում հումորն անելուց հետո էլ ասում են, թե բա՝ լավ, լուրջ մի ընդունիր, կատակ ա, ես լիքը ապարանցի ծանոթներ ունեմ: Հումոր անողը կարո՞ղ է «ուրեմն էս ապարանցին» փոխել «ուրեմն մի մարդ»-ով: Թե՞ էդպես հումորը ծիծաղելի չի լինի: Տատիկն ասում է, որ երբ սովորում էր, և ապարանցիների մասին իր ներկայությամբ վատ էին արտահայտվում, դրանից իրեն վատ էր զգում: Ասում է՝ դասախոսը եկել ու ասել էր, որ պիտի հպարտանա, որ ապարանցի է, չէ՞ որ ապարանցիները թուրքերին չթողեցին, որ անցնեն սահմանը, և արեցին դա առանց զենքի:

Գիտե՞ք՝ ինչն է «աղբյուր» հանդիսացել էդ հումորների: Կհետաքրքրի: Ասում են՝ մի կին ավտոբուսի մեջ մի ժամ ճամփա է գնացել, ու էդ մի ժամն էլ ուսից ծանր պարկը չի իջեցրել: Այդ կինը եղել է Ապարանի գյուղերից մեկում բնակվող կին:

Ինչևէ: Հումորներ շատ ենք լսում ապարանցիների մասին: Երբեմն ծիծաղում, երբեմն՝ բարկանում: Պետք է ուղղակի հումոր անողը հասկանա, որ ինքը, լինելով այլ քաղաքի, գյուղի բնակիչ, իրավունք չունի այլ վայրերում ապրող մարդկանց ծաղրելու: Դա այդքան էլ ճիշտ չէ: Ու ի դեպ, ապարանցիների նման հյուրասեր մարդկանց ոչ մի տեղ չեք հանդիպի:

Հ. Գ․ Ուրեմն կիսով չափ ապարանցին ավարտում է նյութը՝ ասելով, որ էդ ապարանցի կինը ավտոբոսում պարկը իջեցնում է: Իսկ էդ պատմությունը հորինողի երևակայությունը սահմաններ չունի:

Հա, մեկ էլ, այսօր ապրիլի մեկն է, Հումորի օրը, մաղթում եմ բոլորիդ բարի հումորներ:

«Նորից գարնանային արձակուրդներն են, հանգստանալու շաբաթն է մոտենում, վերջապես ընտանիքով միասին կլինենք»,- մտածում էի ես և քայլում դեպի տուն:

Մեկ շաբաթ տանն ենք, 17-ի հոդվածները պիտի ուղարկեմ: Հավաքեցի սենյակս ու գնացի համակարգչի մոտ, մինչ համակարգիչը կմիանար, և ես կբացեի Word ծրագիրը, լսվեց մայրիկի ձայնը.

-Է՛մ, հլը արի՛:

-Ասա, մա՛մ:

-Մի հատ գնա ու հյուրասենյակը փոշեկուլով մաքրի, հետո սենյակներով կանցնես: Արագ-արագ կանես, չքնես կանգնած տեղդ:

Հազիվ ազատ ժամանակ ունեի, հիմա էս էլ կորցրի: Անցավ 1-2 ժամ, վերջացրի ու գնացի մայրիկի մոտ.

-Մա՛մ, այսօրվա համար վերջ, հա՞:

-Հետ արի՛, ի՞նչ վերջ, բա փոշինե՞րը:

-Թող մնա վաղը, հա՞, մա՛մ, գործ եմ անում համակարգչով:

-Կարո՞ղ ա էս գործ չի, արագացրո՛ւ։

Մի կերպ ինձ համոզելով՝ հավաքեցի տան փոշին:

-Մա՛մ, հիմա կարո՞ղ եմ լուռ հեռանալ:

-Իհարկե ո՛չ, սիրելիս, այսօր հյուրեր ենք ունենալու, վազիր խանութ ու արագ հետ արի:

Մի հոգնած հայացք նետեցի առավոտից խոհանոցում ճաշ պատրաստող մայրիկիս.

-Լավ, էս էլ կանեմ:

Հյուրերը եկան, և ազատ ժամանակը մեկ շաբաթվա համար դարձավ երազանք: Իսկ համակարգիչն արդեն անջատել էին, կամ էլ սպասելուց հոգնել էր:

Ուրբաթ օր էր: Վերջին ժամ: Պատմություն: Ինչպես միշտ, դասը պատմելուց հետո մտածում էի, թե ինչ եմ անելու այդ օրը։ Հետո հիշեցի, որ գարնանային արձակուրդներն են սկսվում և մտածեցի, որ շատ վաղուց ես և հայրիկս ուզում էինք կրեմ-բրյուլե պատրաստել, մայրիկիս հետ պետք է մեր պատշգամբի պատերին նկարեինք, իսկ քույրս խոստացել էր, որ իրենց գրասենյակում ինձ պետք է ֆիլմ մոնտաժ անել սովորեցնի, ընտանիքով էլ ցանկանում էինք Թբիլիսի գնալ:

Դասերը վերջացան: Երջանիկ գնացի տուն այն հույսով, որ այս տարի արձակուրդներս ավելի հետաքրքիր կանցնեն, և կհասցնեմ անել այն, ինչ պլանավորել եմ:

Երկուշաբթի էր: Առավոտյան արթնացա ուրախ, այն հույսով, որ ընտանիքով նախաճաշելու ենք, բայց տանը լռություն էր: Սենյակիցս դուրս եկա, որպեսզի տեսնեմ, թե ինչն է տարօրինակ լռության պատճառը, և տեսա, որ տանը ոչ ոք չկա: Զանգեցի մայրիկիս.

-Մամ, որտե՞ղ եք:

-Էլզա, որտե՞ղ պետք ա լինեինք, աշխատանքի:

-Մամ, արձակուրդներին ի՞նչ աշխատանք:

-Էլզա, ես էլ շատ կցանկանայի արձակուրդ լիներ, բայց մի մոռացիր, որ մենակ դու արձակուրդ ունես: Լավ, ես քեզ հետո կզանգեմ, հիմա շտապում եմ:

«Վայ, դե, էլի ինչպես միշտ պետք է ամեն ինչ վատ լինի, հնարավոր չէր, որ ամեն ինչ լիներ այնպես, ինչպես ես էի պլանավորել»: Հիասթափված գնացի, միացրեցի հեռուստացույցը և դժգոհ այն բանից, որ այս արձակուրդներն էլ պետք է անցնեն մնացած բոլոր արձակուրդների նման, սկսեցի թերթել ալիքները և որոշել, թե ինչ եմ դիտելու:

Ուրբաթ օրն էր` դասերի վերջին ժամը: Բոլորը պլանավորում էին իրենց շաբաթվա գործերը: Մեկը քաղաքից դուրս էր գնալու, մյուսը ամբողջ շաբաթը ընկերուհիների հետ պիտի անցկացներ: Իսկ ես մտածում էի, թե ինչ լավ է, որ արձակուրդներ են, ոչ ոք տանը չի լինի, հանգիստ երկար կքնեմ, ոչ մեկը չի խանգարի, երաժշտությունը  բարձր կմիացնեմ, կպարեմ, դաս չեմ անի:

Եկան գարնանային արձակուրդները: Առավոտյան արթնացա մայրիկի փոշեկուլի ձայնից: Զարմացա, քանի որ մայրիկը այդ ժամին տանը չի լինում: Դուրս եկա սենյակիցս և տեսա, որ բոլորը տանն են: Անընդհատ գործեր էին տալիս ու չէին թողնում վայելեմ արձակուրդներս: Հիշում էի ամառային արձակուրդները, երբ միշտ տանը միայնակ էի, իսկ հիմա բոլորը տանն են: Տատիկս գնում էր հորաքրոջս տուն, իսկ այս արձակուրդներին մնաց ինձ հետ: Եվ ոչ միայն մնաց, այլ նաև այնպիսի գործեր էր տալիս անելու, որոնց մասին ես առաջին անգամ էի լսում: Իսկ երբ ընկերուհուս հետ զրուցում էի, և նա բողոքում էր, որ տանը մենակ է, ես ավելի էի ջղայնանում:

Հաջորդ առավոտյան արթնացա տատիկի ձայնից.

-Ժամը 11-ն ա, դու դեռ քնա՞ծ ես, օրդ անցավ:

Նայեցի ժամին և տեսա, որ դեռ 9-ն էր:

-Տատ, դեռ 9-ն ա ժամը, թող մի քիչ էլ քնեմ:

-Շատ ես խոսում արդեն, արագ վեր կաց, հազար գործ ունես անելու:

Մի կերպ վեր կացա, նայեցի եղբորս, տեսա, որ դասի չի գնացել, բայց դեռ քնած է: Նրան չէին արթնացնում, քանի որ մի օր դասի չէր գնացել, գոնե այդ մի օրը երկար քներ: Իսկ ես այդ մի օրն էլ չունեցա:

Վեցերորդ, թե քսաներեքերորդ կոնֆետն էի ուտում։ Անունը չեմ ասի, մեկ է՝ չես հիշելու։ Պետք էլ չի, որ հիշես։ Լավ կանես նաև մտածես, որ մտածված չեմ ասում։ Նախանձ եմ, ինչ խոսք։ Բայց արժի՞ նախանձություն համարել էն, որ դու ինչ-որ բանը կամ ինչ-որ մեկին քոնն ես դարձրել ու չես ուզում կիսել ուրիշի հետ։ Չեմ կարծում։ Համենայնդեպս, ես քեզ հետ իմ կոնֆետները չեմ կիսելու, ոչ էլ քեզ՝ ուրիշի հետ։ Դու կրակն ես ընկել, կրակը չէ, է, հրդեհը։ Ահռելի, անմար հրդեհը։ Չեմ հիշում հրշեջ ծառայության հեռախոսահամարը, թե չէ, գիտե՞ս, շտապ կզանգահարեի, կգային, քեզ կհանեին այդ անիծյալ կրակից։ Ի՜նչ վատ հիշողություն ունեմ, չէ՞։

Ամբողջ գիշեր չեմ քնել, նայել եմ սենյակիս պատին շատ պատահաբար «թանաքոտած» անունիդ ու նոր անուն եմ մտածել քեզ համար։ Ավելի հարմարը, կարծում եմ, չկա։ Դե, համենայնդեպս մինչև շաբաթվա վերջ եմ այդպես կարծելու։ Դեմենտոր։ Ի՞նչ կասես։ Հը՞, ի՞նչ ես էդպես նայում։ Քո նոր անունն է, ծանոթացիր։ Շատ լավ էլ գիտես՝ ինչ է «դեմենտորը»։ Էդպես էլ գիտեի. մոռացել ես։ Մոռացել էի, որ ավելի կարճ հիշողություն ունես, քան մեկ նանոմետրն է։ Դեմենտոր եմ դրել, որ ինչքան ուժ ունեմ՝ բնութագրեմ էությունդ ու էն, որ ամեն անգամ, երբ գաս, ուրախ հիշողություններ, կյանք, հոգի, ինչ ունեմ-չունեմ՝ քաշելու ես, տանես։ Իսկ դու ամեն շաբաթ պարտաճանաչ կգաս։ Ես հո գիտեմ։ Թե չէ՝ ո՞վ պիտի անհաջողակ լինելուս մասին հիշեցնի։ Ասում է՝ եթե «ամենաանհաջողակը» խորագրով մրցույթ ստեղծեն, դու երկրորդ տեղը կգրավես։ Ինչո՞ւ ոչ առաջինը, դե, որովհետև անհաջողակ ես։ Այդ ով էր ասել…

Ընդհանրապես, ես ընդունակ եմ։ Բայց քեզ ատել ու էդ անիծյալ պատրոնուսը ստեղծել էդպես էլ չկարողացա։ Կսովորեմ, խոսք եմ տալիս։ Չնայած ձեզ մոտ՝ Դեմենտորիումում, ծնված օրվանից են պատրոնուս ստեղծում, չէ՞։ Հա, էդպես մի նայիր, ամեն անգամ անունդ փոխելիս մոլորակիդ անունն էլ համապատասխան ապուշությունն եմ դնում։ Հիշո՞ւմ ես՝ անցյալ շաբաթ անունդ ականջ էր, նախանցած շաբաթ՝ ջրծաղիկ։ Իսկ մի 50-60 շաբաթ առաջ դու ընդհանրապես գոյություն էլ չունեիր։ Համենայնդեպս, ոչ իմ գլխում։ Բան ու գործ չունեի՝ անուն մտածեի մի այլմոլորակային ընկերոջ համար, ով իմ գոյության մասին դեռ չգիտեր։

Գիտեմ, որ կարդալու ես։ Դու քո գլխի վրայի երկու գրավիչ ալեհավաքների միջոցով բառերս կհավաքես, հատ-հատ ճիշտ հերթականությամբ կդասավորես, որ հասկանաս՝ ինչ նամակ է ուղարկել ոչ այնքան հին ու ոչ այնքան թմբլիկ ընկերդ Երկիր մոլորակից։ Չմոռանաս, հա, մեր «ճիշտ հերթականությունը» լրիվ այլ է։ Ի դեպ, մեր մոլորակն էլ քանի գնում՝ փչանում է։ Ե՞րբ ես ինձ այստեղից վերցնելու։ Չեմ համբերում, երբ եմ տեսնելու ձեր թռչող ու հաչացող, ընձուղտի պարանոց ու փղի կնճիթ ունեցող կատուներին։ Հիշում եմ՝ սիրելիդ կանաչն է։ Ես էլ եմ հենց դրան սիրում, ազնիվ խոսք։

Դե լավ, կարծում եմ՝ նամակս ավարտելու ժամանակն է։ Շատ գործեր ունեմ։ Պիտի գնամ ֆիզիկա սովորելու։ Հա, էստեղ՝ մեզ մոտ, «ճշգրիտ» գիտություններ են սովորում, իսկ դա էլ, գիտե՞ս, քեզ, մոլորակդ ու ամեն ինչ հերքող գիտություն է։ Մինչև անգամ ստորաբար զգացմունքներս է հերքում։ Ճշգրիտ եմ ասել, է՜։ Ֆիզիկան համարձակ հայտարարում է, որ 16 Հց-ից փոքր հաճախությամբ ձայնային ալիքները մարդու ականջը չի ընկալում։ Բայց արդյո՞ք։ էդ դեպքում ինչպե՞ս է 16 Հց-ից շա՜տ ավելի փոքր հաճախությամբ «ծվծվոցդ» ականջիս թմբկաթաղանթը տատանման մեջ դնում, այն էլ միայն իմը։ Հարց է, որ կա։ Ինչ արած, գնացի…

Կսպասեմ քեզ էլի նույն տեղում, նույն ժամին, մինչև նոր անուն մտածեմ քեզ համար։

Հ․ Գ․ Որ գաս իմ գլուխ, կբերես հետդ թռչող ու հաչացող, ընձուղտի պարանոցով ու փղի կնճիթով կատվիկին, մի իմանամ, թե ում եմ այդքան շատ սիրում։ Իսկ ես երևի քեզ իմ կոնֆետներից մեկը կտամ։ Երևի։

Դպրոցներում գարնանային արձակուրդ է՝ ուսանողների նախանձի առիթը: Դե, բախտը մեզ էլ ժպտաց: Ես շատ պլաններ ունեի այս արձակուրդների հետ կապված, որոնք պետք է իրականացնեի Երևանում:

Երեկոյան մտածեցի, թե ում հետ գնամ Հայաստանի պատմության թանգարան: Հետաքրքիր էր հենց այն փաստը, որ բոլոր կապանցիները գտնվում են Երևանում: Զանգեցի մանկությանս ընկերուհուն՝ Գոհարին, և չնայած այն փաստին, որ նա սովորում է տնտեսագիտական հոսքում՝ համաձայնեց հետս գալ պատմության թանգարան: Որոշեցինք հանդիպել ժամը 12-ին Հյուսիսային պողոտայում:

Մեր հանդիպումը տեղի ունեցավ: Եվ հենց առաջին վայրկյանից մեզ անսովոր թվաց այն փաստը, որ մենք հանդիպում ենք ոչ թե դպրոցում` Շահումյան փողոցում, կամ էլ «շատրվաններում», այլ Երևանում:

Թանգարանում մենք պետք է շրջեինք բոլոր հարկերով՝ 3-րդից 1-ին հարկ իջնելով: Երրորդ հարկում Հին, Միջին և Նոր քարի դարից պահպանված իրերն էին, մարդկանց առաջին աշխատանքային գործիքները, պաշտամունքի առարկաները, կախազարդերը և այլ իրեր: Երկրորդ հարկում համահայկական թագավորություններից պահպանված իրերն են, արձանագրությունները: Մեզ ամենից շատ հետաքրքիր թվաց այն, որ կային իրեր, որոնք ներկված էին շատ վառ գույներով և մինչ այժմ անգամ չէին խամրել: Դե, իսկ ազգային տարազներն էլ հագնելուց հաստատ չէինք հրաժարվի: Ամենացավոտը, բայց տպավորիչը, առաջին հարկն էր` խմբակներից մինչև առաջին հանրապետություն: Կարծես մեկուկես ժամով տեղափոխված լինեինք պատմության գիրկը: Գոհարն ասաց, որ հենց այս թանգարան այցելելով կարելի է ոգեշնչվել և սովորել հումանիտար հոսքում: Թանգարանի դռնից ներս մտնելով կտրվում ես 2018 թվականից և մինչև վերջին նմուշը ուղղակի կլանել ես ուզում: