Բարև քեզ՝ առաջնագիծ՝ թիկունքից։

Ստույգ ու միայն ՔԵԶ, որովհետև ես հիմա իմ սերը, կարոտը, ուժը, էներգիան, քիմիան, ամենն ուղղում եմ հենց քեզ։ Ստացա՞ր, դե խնդրում եմ ամուր պահիր սրտիդ մեջ։ Միայն թե դրանք էլ չկորցնես, ինչպես նվիրածս հիմար նոթատետրը կորցրիր։ Չեմ ուզում նորից մի տեսակ ներողամիտ ժպիտով ասել՝ ոչինչ, կարևոր չէր, երբ այնքա՜ն կարևոր էր…

Գրում եմ քեզ թիկունքից։ Էդ մասով միքիչ տխուր եմ, կուզեի գրելու կարիք էլ չլիներ, կողքդ կանգնած լինեի, ձեռքդ էլ բռնած, բայց ասում են անհարմար ա մի ձեռքով կրակելն ու պատերազմ մղելը։ Ռոմանտիկ չստացվեց։

Նույնիսկ կուզեի պատերազմի մեջ էլ արթնացած չլինեինք, ու առաջնագծում ձեռքդ բռնելու կարիք չլիներ։ Կարող էինք հիմա պառկած լինել ինչ֊որ անհարմար բազմոցի վրա, գլուխս դրած լինեի կրծքիդ, անչափ քնքշորեն կխաղայիր մազերիս հետ, ու իրար հետ մտովի ապագա կկառուցեինք։ Ֆոնին՝ Մանսուրյան։ Պայթյունների ձայնն արագ իրականություն ա վերադարձնում, չի թողնում ինչ֊որ բան ուզեմ…

Ինչևէ, գրում եմ քեզ թիկունքից։ Մեզ մոտ ամեն ինչ լավ ա, միայն թե տղեքն են զոհվում, ու առաջնագծից թիկունք են բերվում։ Այ, էդ ժամանակ, ամեն անգամ էդ ժամանակ բոլորս սևազգեստ ենք դառնում ու ծանոթ֊անծանոթ լաց ենք լինում մեր հերոսի համար։ Իսկ էդ ամեն անգամները ցավոք էնքան շատ են լինում։ Ուզում եմ մի բան խոստանաս. խոստացիր, որ ինքդ ես գալու, ու ինձ սիրուն կարմիր ծաղիկներ բերես։ Հոգնել եմ սևից։

Խոստացիր, որ ոչ մի գրողի տարած պատերազմ քո սիրուն միմիկաներն ու զգայական վիճակները չի խլի ինձնից։ Ժպտալու ես ու վառվռուն աչքերով ինձ ես նայելու, տխրելու ես ու էնպես նայես, որ հասկանամ՝ ուզում ես բղավել, խփել, բայց ընկերուհիդ եմ, չես կարող։ Նայելու ես ինձ անճարության աչքերով՝ չիմանալով էլ ոնց էդքան սերդ արտահայտես, էլ ոնց ավելի քոնը լինեմ։ Արի ու իմն էղիր։

Ուզում եմ խոստանաս, որ ամեն անգամ փամփուշտի առճակատվելով, մեր պլանավորած ապագան ես հիշելու՝ ես, խոհանոցում, կարտոֆիլը հաստ֊հաստ կճպելիս, դու՝ «գրողը տանի, էս աղջկա ձեռքից գոնե մի բան գալիս ա՞» դեմքով ինձ նայելիս, մեր շնիկը, որ շան պես խանդելու ա քեզ, երբ ինձ տիեզերքի բոլոր սերերի զորությամբ գրկես ու մոռանաս, որ կարտոֆիլ կճպել չգիտեմ։ Հիշելու ես ու չթողնես, որ փամփուշտները խանգարեն ինձ ու քեզ՝ աշխարհի ամենասիրուն սիրո պատմությունը գրել։

Թիկունքից եմ գրում, որ ասեմ՝ հավատում եմ քեզ, երազանքներիդ, նպատակներիդ, գալուդ եմ հավատում։ Դու ես հավատս։

Թիկունքից եմ գրում՝ հույսով, որ մի օր էլի մեր նեղվելու ու անհանգստանալու պատճառները իմ կարճ հագնելն ու քո՝ 3 սրտիկի փոխարեն 2 սրտիկ էմոջի ուղարկելն են լինելու։

Թիկունքից գրում եմ քեզ, որ ասեմ՝ հաց կեր, որ անպայման հետ գաս ու նորմալ ուժ ունենաս՝ ինձ գրկելու ու գժի պես պտտելու։

Թիկունքից եմ քեզ գրում ու հրամայում, որ երբեք էդ անիծյալ ցուցակում չտեսնեմ անունդ։ Ինքս ինձ հայհոյում եմ ու անիծում՝ քեզ էնտեղ որոնելու համար ամեն անգամ, երբ դու չես զանգում ու ասես էդ պահին աշխարհի ամենալիրիկական երաժշտություն թվացող ձայնդ չեմ լսում։ Զանգիր ու ապրեցրու ինձ։

Թիկունքից եմ գրում ու խոնարհվելով շնորհակալություն հայտնում, որ պահում ես թիկունքը, որտեղից գրում եմ քեզ ու իմ ամբողջ սերը, կարոտը, ուժը, էներգիան, քիմիան, ամենն ուղղում ստույգ ու միայն քեզ, հենց ՔԵԶ։

Թիկունքից գրում եմ, որ ասեմ՝ թեկուզ 9 մոլորակ, 9 կյանք ու 9 պատերազմ էնկողմ սիրելու եմ քեզ։ Ինձ 9 հաղթանակ ու 9 խաղաղություն նվիրիր…

Բարև։ Եթե դեմքս մոռացել ես, ոչինչ։ Բայց էլ չկրկնվի։

Հենց հիմա դու «հառ ես եղել» տիեզերքի ամենածույլ մարդուն, դրա համար էլ կարդալու ես մի նյութ, որը գրվել է ու պիտի ուղարկվեր ամռանը։ Կարող ես անգամ չկարդալ էլ, անիմաստ նյութ է (եթե իհարկե չի հետաքրքրում, թե որն է հավի ձվի ենթակճեպի ու կճեպի արանքում գտնվող փոքրիկ օդախորշի կենսաբանական նշանակությունը)։

Բրիտանացի գիտնականները պնդում են՝ եթե սոց. կայքերում բավականին ակտիվ, ամեն ֆստըֆլուշկայի արձագանքող աղջիկը (այստեղ կարող է լինել քո նախընտրած սեռը) դարձել է պասիվ օգտատեր, ու մինչև անգամ չի էլ մտածում․ «մի բան պոստեմ, մարդիկ իմանան՝ սաղ եմ», ուրեմն արդեն երջանիկ է, գտել է իր կեսին։ Կամ էլ ձիուկի պես սովորում է։ Ձիուկը ո՞րն ա, կարգին նժույգի պես էլ սովորում եմ։ Լա՜վ, իյա։

Մի խոսքով՝ ամեն հիմարության վերաբերյալ համացանցում հեղինակային կարծիք չեմ հայտնում միմիայն այն պատճառով, որ պարապում եմ հայոց լեզու, անգլերեն, կենսաբանություն։

Ինչպես միշտ երկար ու լիքը բառերով գրված նախադասություններիցս երևի հասկացաք, որ լեզվիս հարցն առաջ չի գնացել։ Միայն թե հիմա կարող եմ ասել, թե էդ ապուշ նախադասությունների մեջ քանի չափ ու քանակի մակբայ եմ անտեղի օգտագործել։ Էն ժամանակ չէի կարող։ Հա, մեկ էլ հարաբերական դերանվան «որ»-ը արդեն տարբերում եմ շաղկապի «որ»-ից։ Բա դո՞ւ։

Հենց նոր ուսուցչիս՝ գյուղում գտնվող տնից եմ գալիս։ Դե ոտքով եմ գնում, մի քանի կիլոմետր հազիվ լինի ճանապարհը։ Ինձ ճանաչողները գիտեն, որ խելագարվում եմ գյուղի հանգստության ու ներդաշնակության համար, բայց էս մեր գյուղի ճամփին մի թաղամաս կա՝ մինչև անցնում ես, հոգիդ Աստծուն ես հանձնում. ողջ ճամփան թարմ, մխացող թրիքով է բուրում (ի դեպ՝ կմեռնեմ, թե չնշեմ՝ էս հայերը վառելու «մանյակ» են, զգացե՞լ եք, ամռանը գոմաղբ են վառում, աշնանը՝ տերև, իսկ կլոր տարի՝ իրենցից տարբերվողներին…)։

Ու երբ Ռամշթայն լսելով, գոմաղբի հոտը հաղթահարելով անցնում ես էդ գրողի տարած թաղամասը՝ պիտի առնվազն երեք անգամ շնորհակալություն հայտնես Աստծուն, որ 5 րոպե քիթդ փակ կարողացել ես քայլել ու չես սատկել հենց էնտեղ։ Էդքան չարչարանքից հետո ինքդ քեզ գովելու համար մոտակա ծառից մի փեշ շլոր ես քաղում ու սկսում ուտելով գնալ։ Ճաշակում ես առաջինը՝ կես որդի հետ միասին։ Արագ-արագ բերանիդ պարունակությունը դուրս ես հանում, հետո հիշում ռեգեներացիայի մասին։ Թու՜հ։

Ուսուցչիս տունն իսկական դրախտ է, 18-19-րդ դարերի մեծահարուստի տուն ոնց որ լինի («թոբաթե» գիտեմ էդ դարերում մեծահարուստի տունը ոնցն ա եղել)։ Լողավազան, բիլիարդ, մեծ պարտեզ, տրոպիկական ծառեր, էն ամենահին հեռախոսներից։ Ցանկացած ռետրո ոճի ճոխություն կգտնես ընկեր Մարգարյանենց տանը։ Ո՜նց կմնայի էդտեղ մի քանի օր։ Ու կմնայի հատկապես այն պատճառով, որ գիշերով տուն չգնայի։ Իրականում ոչ մի արտասովոր բան, միայն թե դասատուս վերջում ասում ա՝ ամեն դեպքում զգույշ կլինես, շները չհարձակվեն։ Հա՜, բա ոնց։

Ես՝ խեղճ, բազմազավակ ու միայնակ մայրս, վերադառնում եմ տուն, որտեղ ինձ են սպասում փոքրիկներս՝ մի քանի հաստափոր կենսաբանության շտեմարան, տետրեր, կենդանաբանության, բուսաբանության, բջջաբանության գրքերը։ Իրականում իրենցից և ոչ մեկը փոքրիկ չի, բայց ոնց ասում են՝ ամեն մոր համար նույնիսկ իր 30 տարեկան «յեքա էշը» փոքրիկ է։

Կենսաբանություն ես սիրում եմ։ Երբ գիտես, որ բջջի միտոքոնդրիումների ու պլաստիդների միջոցով ես էներգիա ստանում, երբ գիտես, որ մի փոքրիկ շարժում իրականացնելու համար ազդակը դառնում է գրգիռ, կենտրոնաձիգ նյարդերով փոխանցվում գլխուղեղի համապատասխան բաժին՝ մեծ կիսագնդեր՝ շարժողական գոտի՝ ճակատային բիլթ, հետո պատասխան ազդակը կենտրոնախույս նյարդերով ուղարկվում ծայրամասային օրգան՝ կմախքային մկաններ, ու վերջապես տեղի ունենում մկանների կծկում, երբ գիտես, որ երիկամում գտնվող նեֆրոնների պատիճներից դուրս եկող գալարուն խողովակը ծնկածալ է տալիս ու հենց էնտեղ էլ երկրորդային մեզ առաջանում, երբ գիտես, որ դու ընդամենը մեկ բջջից ես առաջացել՝ էն էլ ինչ դժվարությամբ՝ մեյոզ, միտոզ, գաստրուլացում, բլաստուլ, բջիջների մասնագիտացում, համապատասխան սպիտակուցների սինթեզ, քնած գեներ, մատրիցա… ու երբ գիտես, որ մատիտը, գրիչը կամ գնդասեղը չի կարելի մտցնել ականջի մեջ (պարապողները կհասկանան), մի տեսակ պատասխանատվություն է առաջանում մոտդ՝ կյանքդ լիովին ապրելու։ Չէ՞ որ էդքան գործ են անում բջիջներդ։ Միայն թե չգիտեմ էդ ամենի իմացությունը հոգեբանության բնագավառում ինչպես է պետք գալու ու ոնց եմ մտքերս հավաքելու՝ այցելուիս պրոբլեմները լսեմ, ոչ թե նկատեմ վահանաձև գեղձի մակերեսի մեծացումը ու առաջարկեմ յոդացված աղ օգտագործել։

Անգլերեն էլ շատ լավ գիտեմ։ Կենսաբանության պարապմունքներն անգլերեն երգեր լսելով եմ անում։ Դե, մերոնք չգիտեն, որ տանը Նապոլեոն են պահում։ Թխվածք։

Մեկ-մեկ պարապմունք անելուց առաջ նախապատրաստություն եմ տեսնում. համով բաներ եմ առնում, սուրճ եփում, ժամերով հարմար տեղավորվում անկողնուս վրա, խմում սուրճս, ուտում ռուլետը, պառկում քնելու։ Հետո երազիս մեջ ուսուցիչներիս տեսնում, ովքեր ասում են «ծն ծն ծն, մարդ չդարձար»։ Ի, բայց ես հենց մարդ եմ ծնվել, ի՞նչ դառնալ, մի րոպե, դառնալը բաղադրյալ ստորոգյալի հանգույց չի՞, ողնուղեղային հանգո՞ւյց, զգայական նեյրոնի մարմի՞ն, «ստուկ» տված ուղե՞ղ։ Կոֆե՞, քնե՞լ… Արժի։

Հ․Գ․ Ձվի օդախորշում ընդամենը մեկ անգամ ներշնչելու օդ կա։ Ձվից դուրս եկող ձագը ներշնչում է այդ օդը, էներգիա «ստանում», որ կարողանա կտուցով ջարդել կեղևն ու դուրս գալ։ Սա էլ օդախորշի կենսաբանական նշանակությունը։ Ինչքան մանրակրկիտ է մտածված աշխարհը, չէ՞…

-Լսի, չփորձես ցեխը մտնես, դու հո անուղեղ չե՞ս, ախր, դու ինձ ունես։ Նայիր, ամբողջ ճամփան չոր֊չոր ա, էդտեղով պետք ա քայլես, ոչ թե հենց էն մի թիզ ցեխի միջով,-աղաչում էր ուղեղս,- Ա՞ստղ, Ա՞ստղ, լսո՞ւմ ես…

Ցեխով անցա։ Ոչ էն բանի համար, որ հետևել եմ «սրտիդ լսիր» հայտնի խոսքերին, որ ցանկացածը գոնե մի անգամ (թեկուզ նախորդ կյանքում) ցիտել է իր սոցիալական էջում, ուղղակի «օրգանաժողովի» հերթական նիստի աղմուկի պատճառով ուղեղիս բազմաբովանդակ ճառի համարյա կեսը չեմ լսել։ Ինչպես միշտ։ Հաստատ էդ նիստերի ձայնային ռեժիսորի հարցերը պիտի լուծվի, էսպես շարունակվել չի կարող։

-Է ինչի՞ չի կարող, բա լավ չի՞։ Խելքիդ ինչ փչում եմ՝ անում ես, հենց փող ա ընկնում ձեռքդ՝ ծախսում ենք, ամեն անգամ լիքը հիմար որոշումներ ենք կայացնում, ազատ ժամանակդ պարապելու կամ մի հետաքրքիր բանի վրա չենք ծախսում, կյանքդ մի լավ հարամում ենք. ի՞նչ վատ ա որ, դու էլ մենակ բողոքես,- բեմահարթակը իր ձեռքն առավ սիրտս, որը, եթե ուզում եք իմանալ, ձեր՝ մատիտով նկարած սրտիկներին ոչ մի բանով նման չի։ Գրիչով նկարածներին էլ։

-Հա՜, սրտի հետ ես էլ եմ համաձայն, էս կյանքի իմաստն իրոք ուտելու մեջ ա, ուրեմն քեզ զրկենք ամեն օր անառողջ զիզի֊բիզի բաներ ուտելուց, ինչ է թե աչքերդ Փարիզ են ուզում տեսնել ու էդ փողերը որ կուտակես, կկարողանաս ճանապարհորդե՞լ,- նիստի երրորդ խոսնակը ստամոքսս էր։ Հա, եթե մի օր մտածեք, թե ինչի է ստամոքսն աղմկում, որովհետև կենսաբանության էդ դասը անամոթաբար շրջանցել եք, իմացեք, որ ՕԺ-ի (օրգանական ժողով) հերթական նիստն է։

-Ձեզ ի՞նչ կա, է: Էդ մենք ենք, որ ամեն օր ստիպված ենք նույն դեմքերը տեսնել, նույն փողոցները, նույն փողոցների սև կատուներին, նույն շենքերն ու խանութները, մե՛նք։ Ու հլը մի բան էլ Փարիզ չտեսնե՞նք,- աչքերս էին։

-Բա լավ չի՞, իրեն էլ եք տեսնում,-արտահերթ, նորից խոսեց սիրտս։ Փորիս միջի թիթեռները լուռ ժպտում էին։

-Հավանելը դա դեռ սիրահարված լինելը չէ,-հայկական արտադրության քիթս էր, որը հավանում է բենզինի, ներկերի, հին ու նոր գրքերի հոտը, բայց պնդում, որ սիրահարված չէ դրանց։ Ի դեպ, ուրիշ ժողովներին այդ լեգենդին ուրիշ կերպ են անվանում (If you know what I mean)։

-Այ, աչքեր ջան, այ, ցավներդ տանեմ, դուք գոնե փողոցներ ու կատուներ տեսնում եք, բա ե՞ս ինչ ասեմ. ոնց կույր կայի, էդպես կույր էլ մնացել եմ,- պահը չկորցրեց մի քիչ վատ տեսնող աղիքս, որը ցանկացած նիստին «երեսով էր տալիս» իր կույր լինելը։

-Քիչ խոսի ու գոհ էղի՝ կաս, թե չէ որ համով բաներ ուզեցի, էնպես կանեմ՝ քեզ հանել կտան, էս քաղաքի բժիշկներն էլ էդ ա, որ կարողանում են։ Ատամ ցավա՝ դու ես մեղավոր, գլուխ ցավա՝ դու ես մեղավոր, թև ու ոտք ցավա՝ դու ես մեղավոր, միանգամից կհանեն,- հայտարարեց սիրտս։ Բացի բեմահարթակից, իրավիճակն էլ էր իր ձեռքերում, չես վիճի։

-Գիտե՞ք, ձեր ասածները «խլապուշկաներ» են մեր խնդրի առաջ։ Կյանքը շատ ավելի դժվար է, երբ բոլորը քեզ սիրում են միայն փողի համար, երբ պատրաստ են ցանկացած պահի վաճառել ձեր «սերը»,-սկսեցին իրենց դարդով կիսվել երիկամներս։

-Դե լավ, էկեք չմոռանանք՝ ինչի համար ենք հավաքվել. պիտի Աստղի օրվա շարունակությունը մտածենք։ Ըհը, «բռատ», դու մի հատ էդ գրողի տարած ցեխոտ կոշիկներդ հանի, արագ հաց կեր ու նստի դասերիդ, հետո պարապմունք կանես, հետո նոր մի սերիա սերիալիցդ կնայես, ու կպառկես քնելու,-հանդիսավոր փորձեց նիստի վերջին խոսքն ասել ուղեղս, քաջ գիտակցելով, որ էլի իրեն լսող չկար (մեկ֊մեկ ուղեղիս ինքնավստահությունից եմ ուզում)։

-Չէ, ես ավելի լավ միտք ունեմ. ցեխոտ կոշիկներդ հանի, հաց կեր, մի քանի սեզոն սերիալիցդ նայի ու քնի։

-Ցեխոտ կոշիկներդ հանի, մի քանի սեզոն սերիալիցդ նայի ու քնի։

-Ցեխոտ կոշիկներդ հանի ու քնի։

-Քնի։

Որոշումն ընդունված է, նիստը՝ փակված։ Շնորհակալություն։

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Լուսանկարը` Աստղիկ Հունանյանի

Շոգ ա, եկել պառկել ես ուղիղ պատուհանի տակ դրված մահճակալիդ, որ ի՞նչ։ Վայ լավ, եթե անելու ուրիշ ոչ մի բան չունես, սերիալներիդ ու ֆիլմերիդ պաշարն էլ սպառվել ա, իհարկե ներելի ա, հանգիստ պառկիր, շոգն էլ թող գնա գրողի ծոցը, չէ՞ որ հիմա մտքերդ արագ-արագ կսկսեն գալ, լցվել ուղեղդ՝ առանց անգամ հարցնելու, հարմա՞ր ա քեզ, թե չէ։ Նորմալ ա։ Հաշված վայրկյաններ հետո դու կհայտնվես տիեզերքի դեռ չբացահայտված մասում կատվի դեմքով, Հարրի Փոթերի ակնոցով (միայն թե քո ակնոցի ապակիները սև կլինեն) ու Մայքլ Ջեքսոնի կեդերով (եթե իհարկե երբևէ ունեցել է, էլի)։ 5, 4, 3, 2, 1 ու… Վյու, վյու, վյու…

Ո՞նց ա ինքնազգացողությունդ (ռուսերեն ավելի սիրուն ա հնչում), կապը լա՞վ ա էդտեղ, բա ինտերնե՞տը, հուսամ՝ մեր տան ինտերնետից լավ ա, որովհետև եթե չէ, քո տեղը լինեի՝ հետ կգայի։ Գիտե՞ս, հիմա էնքան արագ կմտածես, ինչքան ասենք, փոքրիկ, դեռ նոր վազել սովորած ձիուկ վարելիս, երբ պարսիկ հարբած փղերի մի ամբողջ բանակ հետևիցդ սլանար, իսկ դու Վարդան Մամիկոնյանը չլինեիր։ Հա, հիշում եմ, միշտ էլ ատել ես պատմությունը. համարյա էնքան, ինչքան «սնիկերսն» ես ատում, բայց դա հեչ։

Հիշո՞ւմ ես, երբ ես ծնվեցի, մերոնք մեր վերջին կովը մորթեցին։ Չնայած որտեղի՞ց հիշես, կովիկի նահատակվելու ժամանակ դու անգամ ծնված էլ չէիր։ Ինչևէ։ Ուզում եմ ուղղակի ասել, որ հենց էդ կովի կաթից շատ համով «սնիկերս» դուրս կգար, բայց քո համար ի՞նչ տարբերություն, չէ՞ որ դու «սնիկերս» չես սիրում: Իսկ երբ հինգ-վեց տարեկա՞ն էիր, հիշո՞ւմ ես, հիմարի պես վախեցնում էիր մեր մատղաշ հավերին, ինչից հետո խեղճերը լվիճոտվեցին ու սատկեցին, ի՞նչ «սնիկերս» կլիներ առանց իրենց հավկիթների, բայց դե քո համար մեկ ա, դու «սնիկերս» համարյա այնքան ես ատում, ինչքան վաճառողն է ատում հովանալու կամ տաքանալու պատրվակով խանութ մտած ու ինչ-որ կարևոր բան փնտրողի «ձև բռնած» հաճախորդներին։ Դե, դա արդեն մի ուրիշ արվեստ ա, խելքիդ բանը չի։

Այ, օրինակ՝ ամբողջ օրը համակարգչով խաղ ես խաղում, ու իմիջիայլոց, միշտ նույն խաղը, ի՞նչ էր էդ հիմարության անունը՝ Վարֆե՞յս, Վարդե՞յս, Վար… Բարբարա՞։ Հա լավ, իրականում անունն ինձ այնքան էլ չի հուզում, դու միշտ դրանով ես զբաղված՝ թքած ունենալով թե՛ դասերիդ, թե՛ ապագայիդ վրա, բայց էս ամենի մեջ գիտե՞ս՝ կարևորը որն է, այո՝ այն, որ դու ատում ես, երբ քեզ վրա կրակում ու դուրս են հանում խաղից։ Երևի ավելի պատկերավոր համեմատություն չկարողանամ անել, քան խաղից «թռնելդ» «սնիկերսի» հետ համեմատելն է: Չէ՞ որ տանել չես կարողանում էդ «պոպոկ-պնդուկ-շոկոլադ» երևույթը, որի անունը էդպես հպարտությամբ «սնիկերս» են դրել։ Ու ընդհանրապես, հաց-պանիր-վարունգը 40 անգամ ավելի լավ է, քան դա։ Ալի Բաբայի 40 ավազակներն էլ են ոտով-գլխով համաձայն, իբր էդ ի՞նչ ուտելու բան ա։

Զարմանում եմ՝ որտեղի՞ց քեզ էդքան միտք, ախր, դու մտածել էլ չես սիրում։ Ամեն անգամ, երբ տրամաբանական հարց եմ տալիս, մի քանի վայրկյան չանցած՝ ասում ես՝ չգիտեմ, ասա պատասխանը։ Սիրելիս, ախր, էդ փոքրիկ, բոլոր օրգանները կառավարող բանը մտածելու համար էլ է, հո մենակ «սնիկերս» ատելով չի՞։ Դու էդ խելքից դուրս շատ շաքարավազ պարունակող քաղցրեղենը երևի ատես այնքան, ինչքան ես եմ ատում, ասենք, մեղրը։ Հիշում ես, չէ՞, փոքր ժամանակ գդալի ծայրով մեղր կուլ տալու համար առատ վարձատրվում էի, ու «արդար քրտինքով վաստակածս» վատնում «սնիկերսների» վրա, իսկ դու, չնայած ինձնից մի տարի փոքր էիր (դե, որքան էլ զարմանալի ա, մինչև հիմա մեր տարիքային տարբերությունը մեկ տարին ա), պահանջում էիր, որ քո ներկայությամբ «սնիկերս» չուտեմ, որովհետև դա ահագին տհաճ էր քեզ համար։ Ինչ արած, ճիշտ էդպես էլ անում էի, ու չնայած դու «սնիկերսն» ատում ես համարյա էնքան, ինչքան…

-Ա՞ստղ։

-Հա՞, մամ,-թուհ, հեսա կապը կընդհատվի։

-Էդ ի՞նչ ես անում ախպորդ հետ, հիպնոսո՞ւմ ես էլի։ Չեմ ասե՞լ քեզ՝ ինչ կինոներում տեսնում ես, էդ երեխու վրա մի փորձարկի։ Ու հա, դու քո բաժին «սնիկերսն» արդեն կերել ես, թող ինքն էլ իրանն ուտի, էլի, տնաշեն։ Գիտես՝ շատ ա սիրում։

Եկավ: Եկավ էն եղանակը, երբ մարմինդ ամբողջ ուժով պիտի «հառնես» երկինք, որ կարողանաս քաղել թթենու ամենամեծ ու քաղցր հատիկը, արդյունքում ամբողջ ծառը թափ տալով, երբ ձերոնց սոխ ու ձվով ճաշեր եփելու դեպքում ունես այլընտրանքային հնարավորություն՝ հաց-պանիր-վարունգ, հաց-պանիր-լոլիկ, հաց-հաց:

Եկավ էն սեզոնը, երբ գիշերվա հազարին հեռախոսիդ լույսի «վրա եկած» մոծակ-մլակների հանդեպ եղեռնագործություն ես կատարում, հետո քաղաքավարի ներողություն խնդրում ու շարունակում արագ-արագ տկտկացնելով նամակ գրել, կարծես հենց նոր ինչ-որ մեկի նորածին մանչուկին չես սպանել, կամ ինչ-որ մեկի ողջ կյանքի սիրուն:

Եկավ էն սեզոնը, երբ պիտի ձմերուկ ընտրելուց ականջիդ մոտ պահած տկտկացնես ձմերուկին, իբր էդպես հասկանալու ես՝ լավն էր, թե չէ, սեզոն, երբ պիտի առաջիկա երեք ամսվա նպատակ դարձնես հով տեղ գտնելն ու էնտեղ մի քանի վայրկյան, դե կամ էլ ամիս «աչք կպցնելը»: Վերջապես եկավ էն սեզոնը, երբ պիտի օրդ անցկացնես մտածելով, թե ինչ անես հաջորդ օրը: Այ, դրա խնդիրը հիմա ես ընդհանրապես չունեմ: Փոխանակ ամառվա հետ օրս մի քիչ թեթևանար, ինչքան ուժ ուներ՝ ծանրացավ…

Արթնանում եմ 9:30, ավելի ճիշտ, արթնացնում է մաման.

-Դու էսօր տեղ չունե՞ս գնալու:

Ա, մամ, թե ասա՝ վերքերիս վրա աղ մի լցրու, էլի, էն էլ՝ ըստ ճաշակի, ու՝ ըստ քո ճաշակի: Ինչ արած, արթնանում եմ: Ուրեմն՝ սկզբից պիտի շատ արագ անեմ անգլերենի պարապմունքի հանձնարարությունը, որ գնամ պարապմունքի: Դե, մի քանի տեքստ թարգմանել, մի 50-60 հատ էլ վարժություն գրել, մի երկու ժամից կպրծնեմ հաստատ: Վերջացնելուց հետո պիտի նստեմ, գիրք կարդամ ու նոր գտած սերիալիս մի քանի սերիան նայեմ: Այնուհետև՝ փորձ (մարզային երիտասարդական կառնավալի), դրանից անմիջապես հետո կինոդիտում (ի դեպ՝ մեր կազմակերպած), էդ ընթացքում դրսում մի քանի անգամ կսնվեմ: Ըստ հաշվարկներիս՝ ճիշտ ժամանակին կհասնեմ անգլերենի պարապմունքիս: Դրանից էլ պրծնում եմ, և ուրախ-զվարթ գնում տուն: Մութ կլինի արդեն, բայց ոչինչ: Տուն հասնելուն պես հաց կուտեմ, մի քիչ կհանգստանամ, կանեմ անգլերենի մյուս պարապմունքը, որ էդ էլ օնլայն պարապեմ մի աղջկա հետ: Ավելի ճիշտ, ինքը ինձ հետ:

Հիմա պատմեմ, թե ինչպես եմ օրվա բոլոր պլաններս իրագործում: Դե, 9:30 արթնանում եմ, օրս հերթով-կարգով պլանավորում, ու՞, ու մնում պառկած: Էդպես մի ժամ պառկած աննպատակ նայում եմ առաստաղին կամ էլ պատերին, նոր վեր կենում: Իդեալական առավոտ: Վեր եմ կենում, համակարգիչը միացնում ու նստում դիմացը: Դե, դրանով պիտի թարգմանություններ անեմ: Ահա, միացնում եմ յութուբը, մի քսան րոպե երգ ընտրում, հետո միացնում ֆեյսբուքը, որ ավելի լավ թարգմանություն անեմ, էլի, մտնում եմ Google translate, ու սկսում պարապել: Գրեցի առաջին բառը, հետո երկրորդ, մի նախադասություն, երկու, ու մեկ էլ հոպ՝ նամակ եկավ: Ժամը մոտավորապես 1-ն ա: Դե լավ, արագ պատասխանեմ ու շարունակեմ պարապել: Մտնում եմ ֆեյսբուք, շատ արագ պատասխանում նամակին, ու դուրս գալիս էնտեղից: Դուրս գալիս ժամը 1-ին: Բայց դա հեչ, կիսատ-պռատ պարապմունք եմ անում, վազում փորձի: Փորձն էլ գլխառադ ենք անում, վազում կինոդիտման: Ամեն անգամ պլանավորում եմ էնտեղ գոնե մի քիչ նյութ գրել կամ գիրք կարդալ, էն էլ մոռանում եմ ու երկուսուկես ժամ ուղղակի վատնում էն ֆիլմերը նայելու վրա, որոնք արդեն միլիոն անգամ տեսել եմ: Էն, որ ասում էի, է՝ իմ հաշվարկով կհասցնեմ գնալ պարապմունքի, մոռացա ասել. ես հումանիտար եմ: Այնպես որ, պարապմունքից ահագին ուշանում եմ: Տուն եմ գալիս ժամը 7-ին՝ սոված-ծարավ, հյուծված ու հյուսված: Մյուս պարապմունքը պիտի 7:30 կամ 8-ին սկսի: Արագ հաց եմ ուտում, ի դեպ, օրվա մեջ առաջին անգամ, ինչքան հասցնեմ՝ պարապմունք եմ անում, ու մյուս պարապմունքն է սկսվում: Էդ էլ ավարտելուց հետո մարդավարի մտնում եմ ֆեյսբուք:

Հետո էլ ասում են՝ ինչի՞ չես չաղանում: Պառկում եմ ժամը 11-ին, մի քիչ գիրք կարդում, մի երկու ժամ էլ էլի համացանց, ու անհանգիստ քուն:

-Աստղ, արթնացի, էսօր տեղ ունե՞ս գնալու…

Աստղը՝ պարոն Փաշինյանին, Աստղը՝ պարոն Փաշինյանին, լսվո՞ւմ է:

Հուսամ նամակս Ձեզ կհասնի և ավելի հուսամ՝ այն անտեսված թղթի (կամ էլ հղման) կտոր չի մնա: Ձեզ է գրում եղեգնաձորցի մի աղջիկ, ով, ինչպես և Դուք, մի քիչ շատ ընդդիմադիր է (լավ, մի քիչ շատ-շատ), ազատ է իր ասածի ու արածի մեջ ու ամեն իրեն հուզող հարց սիրում է բարձրաձայնել: Բայց ինքներդ էլ գիտեք՝ ռեժիմը ազատ խոսողներին ինչ անակնկալներ է մատուցում, ու Ձեզ գրող աղջիկը «խոսել սովորելուց» ու գիտակից դառնալուց հետո երազել է օր առաջ լքել Հայաստանը, գնալ ու ապրել մի վայրում, որտեղ օրենքները միայն ձևի համար գրված չեն լինի, որովհետև համոզված է եղել, որ իր նմանների տեղը կարծրատիպերի երկիր Հայաստանը չէ: Համոզված ԷՐ, որովհետև հիմա չի մտածում, որ Հայաստանը վերջնական կործանված երկիր է: Ցանկություններով ու խնդրանքներով Ձմեռ պապին են, չէ՞, գրում, բայց Հայաստանում Դուք բոլոր սերունդների պապն եք դարձել (չնայած, երիտասարդ հայրիկ եք):

Քանի որ Ձեզ հաջողվել է Ռուսաստանին ստիպել, որ գոռա «Хотим как в Армении», երբ դրանից միայն մի քանի օր առաջ մտածում էր, որ Հայաստանում մարդիկ մենակ ասֆալտ փռել գիտեն, ուրեմն, ամեն ինչ էլ կհաջողվի: Հուսամ Ձեր հարցում չեմ սխալվում, Դուք էլ հո՞ գիտեք, թե էդ 7% հանգած հրաբուխը ինչերի է պատրաստ: Լա՜վ, անցնեմ բուն թեմային:

Ամենաառաջին բանը, որ ես ուզում եմ, դա ճահճացած կրթական համակարգի արմատախիլ անելն է: Դրանից են գալիս մյուս բոլոր խնդիրները, լուրջ եմ ասում: Բայց մի րոպե, որպեսզի թյուրըմբռնում չլինի, ասեմ՝ խոսքը իմ դպրոցի մասին չի, խոսքը ողջ կրթական համակարգի մասին է: Եվ ուրեմն՝

Ես էնպիսի կրթական համակարգ եմ ուզում, որ ուսուցիչը աշակերտին ստիպի իր իրավունքների ու ապագայի համար պայքարել, ոչ թե իր կամքից անկախ փակի դպրոցում (ինչպես վերջերս արեցին հազարավոր դպրոցներում):

Ես էնպիսի կրթական համակարգ եմ ուզում, որտեղ ոչ թե երեխաների մտածելակերպը կսահմանափակեն, այլ կզարգացնեն ստեղծագործ միտքը, որտեղ 5-6-րդ դասարանցին ուսուցչին չհարցնի՝ մի տո՞ղ բաց թողնի, թե՞ երկու, այսինքն, ունակ լինի սեփական, թեկուզ և հասարակ որոշումներ կայացնելու, որտեղ ջնջումները ու լուսանցքից դուրս գալը սխալ չհամարվեն:

Կրթական համակարգ, որտեղ կմոտիվացնեն, ոչ թե կկոտրեն, որտեղ ամեն երեխայի առանձնահատուկ մոտեցում կցուցաբերվի, ոչ թե ձկանը հիմար կհամարեն իր թռչել չկարողանալու, իսկ թռչունին իր լողալ չկարողանալու համար:

Ու ընդհանրապես, Դուք գիտե՞ք, թե ինչ է նշանակում սովորել հումանիտար հոսքում, երբ բոլոր դասագրքերը «ճչում են» հումանիտար լինելուդ մասին: Ասենք՝ ահավոր բարդ տերմիններով բացատրվում է դասը (էն էլ թռուցիկ), իսկ դու բան չես հասկանում ու ավտոմատ սկսում ես վատ սովորել էդ գրողի տարած առարկաները: Ներեցեք, իհարկե, բայց գրքերի հեղինակները ոնց որ ամբողջ ուժով ուզենան ցույց տալ, որ դու հումանիտար ես ու հեչ էլ բան չես հասկանում քո հոսքին չպատկանող առարկաներից: Բնագիտական առարկաներից եմ խոսում, մինչդեռ մեր հոսքի դասագրքերն էլ են անտանելի վատը: Ես հիմա հիմնվում եմ իմ նախորդ տարիների, օրինակ, գրականության, գիտելիքների վրա, որովհետև անցյալ տարիներին մեզ մատուցվում էր և՛ ավելի շատ, և՛ ավելի մատչելի նյութ, քան հիմա: Կարծես՝ եթե հումանիտար ենք, ուրեմն պիտի լիքը բարդ ու ապուշ բառեր իմանանք:

Հետո, ես էնպիսի կրթական համակարգ եմ ուզում, որ աշակետին մատուցվի էնպիսի նյութ, ինչպիսին հետո միասնական քննություններին է պահանջվում, կամ հակառակը, թե չէ՝ մեղք են մեր ծնողները, միլիոններ են ծախսում, մի քանի պարապմունքների ենք գնում, որ նորմալ քննություն տանք: Եվ ինչի՞ համար է դպրոցը…

Ինչ վերաբերվում է քննություն տալուն, գիտեի՞ք, որ շատ դպրոցներում 9-րդ դասարանի քննություններին երեխաներից շատ խոշոր գումարներ են պահանջում կարմիր դիպլոմներ տալու համար, ու եթե չտաս, ինչքան էլ լավ հանձնած լինես քննություններդ, մի առարկան ցածր են գնահատում ու «գցում» քեզ կարմիր վկայկանից: Փառք Աստծո, իմ դպրոցում նման ահավոր բաներ չկան, բայց մարզերից ու Երևանից ընկերներիցս շատերը դրա զոհն են դարձել, բա՜:

Ես ուզում եմ, որ դպրոցում Նալբանդյաններ դաստիարակեն, ոչ թե ուղղակի ստիպեն իր գրած բանաստեղծությունները ժամերով անգիր անել, ես չեմ ուզում պաթոսախեղդ լինել վերջիվերջո:

Ես ուզում եմ ապրել սովորեցնի, կյանքի դժվարություններին նախապատրաստի դպրոցը, ոչ թե՝ փողոցը: Ես էնպիսի կրթական համակարգ եմ ուզում, որ ուսուցիչը աշակերտին չասի՝ ուղիղ նստի, թե՝ թեք, սև ու սպիտակ հագնի, թե կանաչ ու մանուշակագույն, պատռված շալվար, թե՝ ինչ, մազերը փռի, թե կապի, վերջիվերջո, դպրոցը մեր տունը չէ՞ր…

Մեզ ուսուցման նոր մոթոդներ են պետք, պարոն Փաշինյան: Եկեք ինչ-որ քննադատական մտածողության առարկա մտցնենք էդ համակարգի մեջ: Աստծու սիրուն, միայն չասեք՝ հասարակագիտությունը տենց մի բան է: Ըստ իս՝ հասարակագիտությունը իմ երազած առարկայի լրիվ հակառակ առարկան է: Էս ամենից կբխի սերունդ, որ չի լռում ու սերունդ, որ չի լռեցնում: Փորձեք կոտրել էդ կարծրատիպերը, դրանք էնքա՜ն են խանգարում ինձ ու իմ նման շատերին: Իսկ ինչից են սկսում կարծրատիպերը մնալ կարծրատիպե՞ր, իհարկե դպրոցից:

Մի բան էլ առաջարկե՞մ: Պատմություն երեխաներին ավելի հեշտ սովորեցնելու համար կարող եք ինչ-որ հաղորդում ստեղծել, բայց ոչ պաթոսից ու ստից կազմված: Ասենք՝ Նժդեհի մասին ֆիլմը տեսել ե՞ք, էդ ֆիլմից, օրինակ, ես Նժդեհի մասին ավելի շատ բան եմ սովորել ու ավելի հոգեհարազատ կերպար դարձրել ինձ, քան ուղղակի էդ պատմությունն ուսումնասիրելով: Նույն կերպ «Հին արքաները» հեռուստասերիալը, որտեղ չեն գոռում, որ հայերը սրբություն են, ու ամեն-ինչ շատ սիրուն ներկայացվում է:

«Եկեղեցու պատմության» մասին երևի ուղղակի լռեմ: Էնտեղ ասում են՝ անբարոյական է չխոնարհ մարդը, ու հետո թե բա՝ խոնարհ մարդը պետք է հասարակության կարծիքի «ծառան» լինի: Բայց իսկապես, երևի լռեմ:

Էլ չեմ հիշում՝ ինչ կարկառուն խնդիրներ ունի մեր կրթական համակարգը, բայց մի բան էլ ուզում եմ խնդրել: Ուղղակի ամոթալի քիչ աշխատավարձ են ստանում բոլոր ուսուցիչները, մի քիչ անարդար է, չէ՞: Օրինակ, իմ դպրոցում էնքան ուսուցիչներ կան, որ ուղղակի հսկայական գիտելիքի շտեմարաններ են, ու ոնց որ կառավարությունը իր մի քանի կոպեկով ձեռք առնի էդ մարդկանց: Մնացածը Դուք մտածեք, եսիմ…

Ես գիտեմ, որ Դուք կախարդական փայտիկ չունեք, բայց հասկանո՞ւմ եք, բոլոր մյուս նախարարությունների արդյունավետությունը կապված է դրանք ղեկավարողների հետ, որոնք էլի մարդիկ են ու էլի դպրոց են հաճախել: Ավելի լավ կրթություն ստացածները էլ ավելի լավ կանեն իրենց գործը, ամեն ինչ հենց կրթական համակարգից էլ կախված է:

Շնորհակալություն: Կապի վերջ, կապի վերջ…