mariam nalbandyan

Ազատության էտյուդներ։ Սև, սպիտակ, քիթիկը՝ վարդագույն

Լուսանկարը՝ Մարիամ Նալբանդյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Նալբանդյանի

Եթե իսկապես ուզում եք իմանալ այդ պատմությունը, պետք է ձեզ ասեմ, որ ես կատուների գիժ եմ։ Դրանով արդեն ում ճանաչում եմ՝ զզվեցրել եմ, ձեզ էլ զզվեցնեմ։ Բայց այս աշխարհում ոչ մի կատու չի հասնի նրան, որը իմն է։

Այս ամառ, երբ գյուղում էի, իր թաթերով մեր տուն եկավ մի կատվի ձագ։ Ճակատագիրն ինքը նրան ուղարկեց ինձ մոտ՝ մորս ծնունդի օրը։ Դե, էդպես կասեի, եթե ճակատագրին հավատալիս լինեի, կամ էլ դրամատիկ մեկը։ Բայց դրամատիկ բաներ չեմ սիրում, դրա համար ուղղակի կպատմեմ՝ առանց գույները խտացնելու։ Հետևաբար, խոստանում եմ պատմել միայն ու միայն ճշմարտությունը Ժորիկի անհավանական արկածների մասին Երևանում։

***

-Դու կորցրել ես կատվիս, կորցրել ես։ Ու քանի՞ րոպե ես կատու ունեցա, ահավոր շնորհակալ եմ քեզ, շատ,- ինձ կորցրած բղավում էի քրոջս վրա։

-Հնարավոր չի, ես ուշադիր եմ, կատուդ մեծ ա․․․

-Ուրեմն՝ չես։ Էս հո սեփական տուն չի՞, էլ տեղ չեմ թողել՝ նայել եմ։ Չկա, կատուս չկա։

Քույրս ինքն էլ արդեն սկսեց կասկածել, որ տանից դուրս գալիս կատուս հարմարեցրել է իր հետևից աննկատ դուրս գալ։

Տունը սգի մեջ էր։ Կատուս գյուղից եկել էր Երևան՝ ինձ մոտ։ Իմ 19-ամյա երազանքը ինձ էր հասել ու անմիջապես նույն օրը կորել էր։ Հեռախոսս չէր դադարում դռռալ։ Բոլորն անհանգստացած գրում էին։ Ծնունդիս երևի այդքան զանգ ու հաղորդագրություն չէի ստացել։ Դե, դրանք երևի ոչ թե ես էի ստանում, այլ կատուս՝ Ժորիկը։ Օրվա վերջում, երբ արդեն մեր ամբողջ թաղամասում տասն անգամ պտտվել էի, երբ ֆեյսբուքում էլ կատուների խումբ չէի թողել, որ նրա նկարները չէի գցել, թե բա՝ տեսնեք, գրեք, ընկա մահճակալիս ու սկսեցի զռռալ։ Ես երեք ժամ կատու ունեցա։ Երեք գրողի տարած ժամ։ Եվ հենց այդ պահին, երբ արցունքներից արդեն կուրացել էի, հետևիցս կատվի ձայն լսեցի։

Լուսանկարը՝ Մարիամ Նալբանդյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Նալբանդյանի

-Գժվել եմ,- մտածեցի ես։

-Մյաու,- պատասխանեց նա։

-Ասում եմ՝ գժվել եմ։

-Մյաաու՜,- հառաչեց նա։

-Ի՞նչ։

-Մյաո՞ւ։

Ես այնպես հետ շրջվեցի, որ վիզս ճտաց։

-Գրողը քեզ տանի, անտերի մեկը, դո՞ւ ես։ Սպանելու եմ քեզ, էդ որտեղի՞ց դուրս եկար, անկապ կենդանի, փռչոտ անասունի մեկը։

Մնացածը, ճիշտն ասած, չեմ ուզում պատմել։ Հետաքրքիր չէ, ազնիվ խոսք։ Կմտածեք, որ հիմար եմ։ Հնարավոր է՝ ճիշտ էլ կմտածեք։ Ամբողջ օրվա ընթացքում, երբ ես զռռալով կատվիս էի փնտրում, իսկ տնեցիք «քոռանում էին» ինձ համար, թե բա՝ հեսա երեխեն նյարդային շեղում կստանա, էս ոնց ա լացում, կատուս մտել էր մահճակալիս տակ ու էնտեղ մնացել մի 5-6 ժամ։ Այ, հիմա ժամանակն է մտածելու, որ ես հիմար եմ, բայց մտածում եք՝ մտածեք, ազնիվ խոսք, հավես չկա նորից բացատրելու, որ էդ իմ անտեր մահճակալը այնպիսի կառուցվածք ունի, որ հատակին կպած է, տակը մտնելու շա՜տ նեղ ճեղք կա, իսկ էդ ճեղքը տեսնելու համար պետք է ներքնակները, ամեն ինչը քանդես, որ տեսնես։ Հետևաբար, չէ, չէի տեսել, որ կատուս էնտեղ իր համար թաքստոց է գտել։

Մինչ իմ ձայնի վրա հավաքվեցին բոլոր հնարավոր ու անհնար հարևանները, իսկ ձայնալարերս վերջնական հրաժարական տվեցին, ես հասցրի բռնել կատվիս ու սեղմել ինձ։

-Չես կորել, քո պատճառով, ես գիտե՞ս, հիմարի մեկը, վաղը քննությունն եմ կտրվելու, զզվանք կենդանի․․․

-Երեխես գժվեց,- որակեց հորաքույրս ու շտապեց ինձ հանգստացնել։

Շուտով բոլորս հանգստացանք, քննությունն էլ չկտրվեցի։ Ժորան գտնված էր, աշխարհը՝ փրկված։

***

-Քսի պատահական մեծության բաշխման ֆունկցիա․․․

-Մյաու։

-Եկա, մամային չհանես։

-Մյա՜ու։

Գրիչը ձեռքիս՝ վազում եմ բացելու պատշգամբի դուռը։ Մսյո Ժորիկը ուզում է դուրս գալ, ու եթե չես ուզում, որ նա գիշերվա ժամը երեքին արթնացնի մայրիկին, վազիր, ստրուկի մեկը ու բացիր դուռը։ Ո՞ւր ես հետ գնում, ստրուկ, մսյո Ժորիկը պետք է ֆռֆռա պատշգամբում ինչքան ուզենա, իսկ դու սպասես, մինչև նա հետ գա, որ փակես դուռը։ Ահ, չհասցրիր, չէ՞։ Մսյո Ժորիկը հո չէ՞ր սպասելու, նա արդեն արթնացրել է մայրիկին, ոչինչ, ստրուկ, դու էլ հաջորդ անգամ լեզուդ դուրս գցած կվազես դուռը բացելու, մեկ է՝ մսյո Ժորիկը մի հինգ րոպե հետո էլի է դուրս գնալու, ներս գա, հետո՝ մի հատ էլ, մի հատ էլ, մի հատ էլ ու մի հատ էլ… Էլի, էլի, գրողը քեզ տանի, վազիր դուռը բացիր, փակիր, բացիր, փակիր…  Քնե՞լ ես ուզում, չէ մի, դու էդ ո՞վ ես, որ քնես կամ քննությունդ պարապես: Մսյո Ժորիկը ձանձրանում է, զբաղեցրու նրան, ստրուկ։ Բա կարո՞ղ է գիտես, մսյո Ժորիկը պետք է ձանձրանա կամ գիշերը քնի, փիֆֆ… Այդ դու հարմարվիր նրա ռեժիմին։ Վեր կաց ու խաղա մսյո Ժորիկի հետ, ի՞նչ ես, է, անընդհատ էդ գրիչը շարժում տետրիդ վրա, էդպես մսյո Ժորիկին հարմար չի ցատկել ուղիղ տետրիդ, մի քիչ այս կողմ բռնիր։

Լռությո՞ւն է, վախեցիր, եթե մսյո Ժորիկը արդեն 30 վայրկյան ձայն չի հանում, ուրեմն կամ հյուրասենյակի վարագույրն է մագլցում, կամ՝ կողքի սենյակի։ Վազիր, փրկիր քո վարագույրները։ Մսյո Ժորիկը մի քիչ էլ պատերի վրա կզբոսնի։ Դու շատ վատ ֆանտազիա ունես, չես կարողանում մսյո Ժորիկին լավ զբաղեցնել, խեղճը ստիպված է ինքն իր համար խաղեր հորինել։ Դու էլ միայն պատահական մեծություն, խտության ֆունկցիա ու նման անկապ բաներ կսովորես, հա։ Դրանք մսյո Ժորիկին ի՞նչ։ Ո՞նց թե ուրիշ մտածմունք էլ ունես։ Չէ մի, այսուհետ քո միակ մտածմունքն ու զբաղվելիքը մսյո Ժորիկն է, այ քեզ բան․․․

Լուսաբաց։ Մսյո Ժորիկը կերավ ամանի ողջ կերը, ջուր խմեց, և երբ արթնացավ ողջ քաղաքը, անուշ-անուշ քուն մտավ։

***

-Փիսի՛կ,- ամբողջ ուժող գոռում եմ ես՝ տուն մտնելով։

Ժորիկի պոչը ցցվում է, աչքերը մեծանում են, հավաքում է իր հնարավոր ամենամեծ արագությունն ու սլանում տան անկյուններից մեկը։

-Չհասցրիր, այ չաղ,- բռնում եմ կատվիս ու սեղմում ինձ։

-Փիսի՛կ,- գոռում ես ես՝ նրան թափահարելիս,- մեռնեմ քե՜զ, փափուկ, փռչոտ, անիմաստ կենդանի, այ չաղ, ձեռքերս արդեն ծալվում են քո ծանրությունից։

-Մեղք ա էդ կենդանին։

-Բա սա որ մի երեխի սիրի, ի՞նչ կանի․․․

-Փիի-սիիիիիկ։

-Քեզ կատվիդ սիրելուց վիդեո անեմ, ուղարկեմ գժանոց, գան տանեն։

-Մա․․․մաու․․․

Մսյո Ժորիկը արյունոտում է ձեռքերս, դեմքս։ Ես մի պահ կորցնում եմ զգոնությունս, նա դուրս է պրծնում ձեռքերիցս։

-Դավայ, դավայ, փախի, փիսո ջան, փախի,- ողջ ընտանիքս, իմ ու կատվիս բռնոցիում, իհարկե, կատվիս կողմից է։ Նա մտավ պահարանի տակ։

-Ոչինչ, գիշերը կգա, արթուն միայն ես ու դու կմնանք, սերդ կբռնի,- ապագան իմանալով՝ հայտարարում եմ ես ու գնում վիրակապվելու։

***

-Մարիամ․․․ Ո՞ւր ա․․․,- շշնջում է քույրս։

-Իրա պուֆին․․․ քնած ա․․․

-Կամաց, գնում ենք, լույսը չվառես․․․

-Հա, հեռախոսիս լույսը վառած ա։

-Էդ էլ անջատի։

-Սը՜ս, կամաց․․․

Ես ու քույրս սողում ենք դեպի մեր սենյակ, մի կերպ մտնում վերմակի տակ։ Կարծես թե ստացվեց, կարող ենք քնել։

-Օ՜ֆ է,- շշնջում է քույրս։

-Մյաո՞ւ։

-Աստված իմ,- վախեցած վեր ենք թռնում մենք։

-Մյաաու,- իրենից գոհ պատասխանում է դռան հետևի սատանան։

-Չենք հանձնվում,- շշնջում է քույրս։ -Հեռախոսիդ հանկարծ չնայես, ձայն չհանես։ Թող մտածի քնած ենք, գնա։

Դռան հետևի սատանան ճանկռոտում է դուռը։

-Վախենում եմ․․․,- լացակումած գլուխը տարուբերում է քույրս,- ես այլևս չեմ կարող։

-Հասմիկ, դիմացի․․․

-Չեմ կարող էլ․․․

-Հահահահ, մյաու։

***

-Էսօր դրան չթողնեք քնի,- առավոտյան իր պլանն է մեզ հայտնում հորաքույրը։ -Եթե ցերեկը չքնի, գիշերը ոնց էլ չլինի՝ քունը տանելու է։

-Ոնց չթողնենք, ցանկացած դիրքով քնում ա,- առարկում եմ ես՝ մատնացույց անելով մսյո Ժորիկին։

-Արթնացրու։

-Փիսիկ,- շոյում եմ կատվիս ու կանգնեցնում չորս թաթիկի վրա,- արթնացի, «կոծ»։

-Արթնացի։

-Արթնացի, փիսիկ։

-Փիսի՛կ, վեր կաց, բռնոցի ենք խաղում։

-Արթնացրե՛ք դրան։

-Կատուն էլի քնած ա։

-Խշխըշ, խշխըշ, Ժորիկը քնած է, Ժորիկը քնած է, արթնացնել։

-Ես էլ չեմ կարող էսպես, թողեք քնի։

Իսկ նա չէր էլ արթնացել, հո գիշեր չի՞, որ արթնանա։

***

Չէ, չմտածեք, որ կատուս մեզ միայն տանջել ու չարչարել է։ Ես, թերևս նկատում եմ նրա միայն լավ կողմերը, այն, թե ինչպես էր տունը իսկապես ջերմ ու հյուրընկալ դարձել, այն, թե ինչպես էի ես շտապում տուն, ինչպես էր այն կանչում ինձ։ Այն, ինչպես էր նա դռռում՝ ծնկներիս քնած, այն, թե ինչպես էր ցատկում մայրիկի վրա ու գրկում նրան։ Այն, թե ինչպես էր իր խոնավ քիթիկով հպվում իմ քթին, երբ ասում էի՝ արի պաչեմ։ Այն, թե ինչպես էր քսմսվում ոտքերիս ու քորում իր մռութիկը։ Թե ինչպես էր իր քնած դիրքերով «սպանում» մեզ բոլորիս, որ մենք՝ չափահաս մարդկանց մի ողջ ընտանիք ժամերով նստում նայում էինք՝ հլը երեխեն ոնց ա քնել։ Այն, թե ինչպես նրան սկսեցինք անվանել «երեխեն» ու բոլորս էլ սիրել սովորեցինք։ Սիրել մեկին, որ քեզ չի թողնում քնել գիշերները, քայլում է պատերի վրայով, կախվում է վարագույրներից ու քո սիրած գորգը դարձնում է ընդամենը թելերի մի կծիկ։

-Նայի, ինչ տխուր ա․․․

-Մամա, տխուր չի։

-Դե, տեսնենք՝ ով ա իրեն ավելի լավ հասկանում։ Արի մոտս, Ժորիկ ջան, արի գիրկս։

Ժորիկը սենյակի մյուս անկյունից ցատկում է միանգամից մորս ծնկներին։

-Դու տանջում ես փիսիկիդ։

Ես արդեն համոզվել էի, որ մեղավոր եմ՝ գյուղի կատվին քաղաք բերելով, բայց միևնույնն է, չէի համաձայնվում նրան բաց թողնել, մինչև բոլորիս աչքերի տակ անքնությունից սև շրջանակներ չհայտնվեցին, իսկ Ժորիկը երկու անգամ «լավ բան չարեց» մորս՝ ամառը լվացած ներքնակի վրա։

-Երեխեն պետք ա գնա գյուղ։

-Հա։

-Ի՞նչ։

-Ասում եմ՝ հա․․․

***

-Ալո։

-Կատուս ո՞նց ա։

Ասեմ՝ կատուս ոնց ա։ Կատուս ամբողջ օրը զբոսնում է այգում, իսկ զբոսնելիս նրա թաթիկներն անգամ գետնին չեն դիպչում, զբոսնում է՝ ծառից ծառ։ Որտեղ արևը՝ էնտեղ ինքը։ Տուն մտնում է միայն ցուրտ եղանակի դեպքում, իսկ մնացած ժամանակը դրսում է։ Երեկոյան նստում է վառարանի կողքի իր աթոռին, որին, բացի իրենից ոչ ոք իրավունք չունի նստելու, ու երջանիկ դռռում է։

-Հորքուր, պահի կատվիս վրա, տեսնեմ։

-Նայի քո կատվին, նայի, երևո՞ւմ ա։

-Մի քիչ աջ, մի քիչ էլ վերև։ Ըհն, երևում է։ Ժորի՞կ։

Մսյո Ժորիկը ինձ մի հպարտ, քնատ հայացք ընծայեց։

-Ժորս, ցավդ տանեմ, լա՞վ ես։

-Մյաու։

***

Ժորիկը երջանիկ է, աշխարհը՝ փրկված։ Իսկ ե՞ս․․․

Դե, ինձ կարող եք շարունակել ինտերնետային կատուների նկարներ ուղարկել, բայց միևնույնն է, ոչ մեկը Ժորիկիս չի հասնի։ Իմ ազատ ու երջանիկ Ժորիկին։

Ամբողջությամբ ոգեշնչված կատվիս՝ միլիոն վեց հարյուր հազար յոթանասունինը նկարները միլիոն յոթ հարյուր հազար իննսունութերոդ անգամ ծայրից ծայր թերթելուց։ 

 

sona mkhitaryan

Ակնալճի ձմռան ավարտը

Ուզում եմ պատմել մեր գյուղի` Ակնալճի, նիստուկացի մասին: Գարունը մոտենում է արդեն, իսկ մարդիկ վերսկսում են իրենց գյուղատնտեսական աշխատանքները: Ոմանք խաղողի վազերն են հողից դուրս բերում (բաղաբաց), ոմանք ծառերն են էտում, բայց բոլորը ունեն մի մտատանջություն` հանկարծ ջերմաստիճանը չնվազի, թե չէ՝ ամեն բան կցրտահարվի, ու ոնց որ մեր հարևաններն են ասում. «Էս տարի կմնանք առանց ծիրան»:

Ամեն մեկը իր գործը ունի: Այ, օրինակ,  դպրոցական երեխաները գոնե իրենց դասերով են զբաղվում, իսկ ավելի փոքրերը ամբողջ օրը դրսում են, ոչ մի զբաղմունք չկա նրանց համար:

Կան մարդիկ, ովքեր միայնությունից խելագարվում են արդեն: Գիտե՞ք, մի ընտանիք գիտեմ, ովքեր այս ձմեռ իրենց զույգ որդիներին ճանապարհեցին բանակ, մնացել են միայնակ ամուսիններով, ու չգիտեն` ինչպես են միայնակ հողագործական աշխատանքները կատարելու:

Մի տեսակ մեր փողոցը դատարկվել է: Առավոտյան, երբ գնում եմ դասի, դրսում միայն շներ են, երբ տուն եմ գալիս, կրկին նույնը: Կամ եթե տաք է լինում եղանակը, հարևանները հավաքվում են մեր տան մոտ, նստում, խոսում, սրճում, հետո էլի ամեն մեկը իր գործին:

Ես իրոք չեմ ուզում գարունը գա, որովհետև եթե դուք էլ տեսնեք գյուղացիների կռիվը իրենց օրվա հացի, ապրուստի համար, դուք էլ նույնը կցանկանաք:

Ներկայացում Ջերմուկում

27858583_1605146639601281_6350821791760713165_nԱմեն ինչ սկսեց այն օրվանից, երբ ընկերներիցս իմացա Ջերուկի Սուրբ Գայանե եկեղեցու Երիտասարդաց միության մասին։ Երիտասարդաց միությունը գլխավորում է Անահիտ Եղիազարյանը։ Սկսեցի մասնակցել Երիտասարդաց միության կազմակերպած միջոցառումներին։27858879_1605146976267914_912942621450798025_n Հերթական անգամ, երբ իմացա, որ ցանկանում են «Կիկոսի մահը» հեքիաթը բեմադրել Արարատի «Մոր և մանկան» առողջարանում, ցանկություն հայտնեցի մասնակցելու։ Երբ իմացա, որ տիկնիկային ներկայացումը առողջական խնդիրներ ունեցող երեխաների համար է կազմակերպվում, անկեղծ ասած՝ ցանկությունս կրկնապատկվեց։ 27973502_1605145916268020_5932197511673132852_nՓետրվարի 15-ին կազմ-պատրաստ գնացինք առողջարան։ Իրերը տեղավորեցինք ու սկսեցինք։ Ես կատարում էի Կիկոսի մորաքրոջ դերը։ Ներկայացումից հետո հնչեց երաժշտություն, և սկսեցինք պարել երեխաների հետ։ Իսկ վերջում, Անահիտ Եղիազարյանի նախաձեռնությամբ, երեխաներին նվիրեցինք հեքիաթի գրքեր։
28117658_418480361941631_1160577230_n

ofelya hovhannisyan

Քեզ հետ, թեև առանց քեզ

Շուրջ 16 տարի ապրելով տատիկիս հետ՝ բազում խրատներ եմ նրանից լսել։ Երբեմն սխալվել եմ, սակայն հիշելով այն խրատները, որոնք տատս էր ինձ տվել, հաղթահարել ու շրջանցել եմ տարբեր տեսակի փորձություններ։ Երբ սխալ էի անում, արագ պատմում էի մտավախություններիս մասին, երբեմն գանգատվում, սակայն տատս ինձ կոփում էր, խրատում և ասում.

-Եթե ճիշտ ու արդար ես կատարում յուրաքանչյուր գործ, ապա մի՛ վախեցիր և առաջ շարժվիր։ Դժվարությունները մարդու համար են։

Տատս չէր սիրում ստախոս և կեղծավոր մարդկանց։ Առանց վախի զգացումի տատս խոսում էր ճշմարտության մասին, բացահայտում սուտը և նույնը ինձ հորդորում.

-Պարտադիր չէ կեղծավորություն անես, շողոքորթես, որպեսզի մարդիկ քեզ սիրեն ու հարգեն: Անկեղծ եղիր և երբեք մի՛ վախեցիր ճշմարտությունն ասելուց։ Եթե ոչ բոլորը, ապա գոնե մի քանիսը կլսեն քեզ անպայման։

Հատկապես շատ էի սիրում լսել տատիս պատմած պատմությունները։ Անվերջանալի պատմություններ, որոնք առանց հոգնելու պատմում էր տատս ինձ, իսկ ես լսում էի, և երբ ընդհատում էի իմ անիմաստ հարցերի տեղատարափով, տատս նախատում էր ինձ և ասում, որ մինչև վերջ լսեմ, այդ դեպքում կստանամ ինձ հուզող հարցերի պատասխանները։ Սակայն տատս ավելի շատ պատմում էր իմ մանկության մասին, իմ դրական ու բացասական հատկանիշների մասին։ Երբ հայտնեցի տատիս, որ ցանկանում եմ ռեժիսոր դառնալ, տատս ինձ մի պատմություն պատմեց՝ ասելով.

-Պատահական չէ, որ ընտրել ես այդ մասնագիտությունը։ Փոքր ժամանակ, երբ կինոներ էիր նայում, նմանակում էիր դերասաններին։ Մազերդ այդ ժամանակ շատ կարճ էին, դրա համար դու շալով փաթաթում էիր գլուխդ՝ իբրև թե երկար մազեր ունես։ Բացի դրանից՝ շատ էիր սիրում պարել և դրանով ուրախացնել բոլորին։

Երբ ես դարձա 17.am-ի թղթակից, տատիկս շատ էր ուրախացել։ Երբ դասերի պատճառով չէի հասցնում նյութեր ուղարկել, տատիկս խնդրում էր առանց պատճառաբանելու անընդհատ գրել։ Երբ ինձ տպագրում էին, տատիկս ինձանից շատ էր ուրախանում և բոլորին պատմում էր, թե այս անգամ ինչի մասին է նյութս։

Հիմա էլ տատիկս չկա, որ անընդհատ ինձ խնդրի նյութեր գրել։ Սակայն հիմա ես ավելի շատ ցանկություն ունեմ խոսելու, գրելու, մտածելու։ Գիտեմ, որ տատիկս ֆիզիկապես հիմա շատ հեռու է ինձնից, սակայն հոգեպես շատ ավելի մոտ է, քան երբևէ, և այն խրատներն ու դասերը, որոնք տատս այդ 16 տարիների ընդացքում ինձ է փոխանցել, շարունակ պիտի ինձ ուղղորդեն կյանքի դժվարությունների հանդիպելիս։ Ապագա պլաններս, որոնք պետք է կատարեմ, վստահ եմ, որ շատ կուրախացեն տատիկիս։ Ու թեև էլ չեմ կարող պատմել խնդիրներիս մասին կամ հայտնել, որ ինձ կրկին տպագրել են, միևնույնն է, ես գիտեմ, որ հոգեպես նա ինձ հետ է և ինձ հետ միասին ուրախանում է իմ հաջողություններով։

ella mnacakanyan yerevan

Բարի ծառայություն, տղե՛րք

Արդեն 3-4 տարի կլինի՝ զորակոչներն անտարբեր չեն անցնում իմ կողքով: Միշտ մեկին կամ մի քանիսին տանում են: Վերջինը 2017-ի ամառային զորակոչն էր, որի մասին գրել էի իմ «Սերունդները փոխարինվում են» վերնագրով նյութում: Հիմա արդեն ձմեռային զորակոչն էլ է անցյալում, ու այն ևս իր նախորդների նման անտարբեր չանցավ իմ կողքով: Բայց շատ կուզեի, որ անտարբեր անցներ, անտարբեր թե՛ իմ, թե՛ քո, թե՛ մեկ ուրիշի կողքով, կուզեի, որ առհասարակ չլիներ, բայց…

Չգիտեմ՝ գուցե տարիքս է պատճառը (այսինքն, ոչ թե գուցե, այլ՝ հաստատ), որ ընկերական շրջապատիցս շատերը մի օրվա մեջ բակում նստող ամենահասարակ տղայից վեր են ածվում արևից փայլող գլուխ ունեցող ու կանաչավուն այդ համազգեստը կրող մեկի (դե՜, չեմ ասում՝ զինվորի, որովհետև սափրած գլուխն ու զինվորական համազգեստը դեռ չեն դարձնում զինվոր), ով բռնում է տղամարդ դառնալու ոչ այնքան կարճ ուղին ու առաջին քայլերն անում: Էդպես են ասում, չէ՞. «Բանակը տղային դարձնում է տղամարդ»: Չգիտեմ, էդ մտքի հետ էնքան էլ համաձայն չեմ: Ըստ իս, տղամարդկային հատկանիշները տղայի մեջ ամրացած են ի բնե, ծնվելու պահից ի վեր: Բանակը գուցե միայն ստեղծում է բարենպաստ միջավայր, որ այդ հատկանիշներն ակնհայտորեն դրսևորվեն ու վերջնականապես ձևավորեն անհատականությունը: Իսկ եթե մարդն ի ծնե օժտված չէ դրանցով, ապա ուզում ես՝ երկնքից աստղեր իջեցրու, ոչինչ չի փոխվի. նա կմնա նույնը՝ բանակից առաջ, թե հետո:
Արդեն 1-2 տարի կլինի՝ զորակոչներն անտարբեր չեն անցնում իմ կողքով: Միշտ մեկին կամ մի քանիսին բերում են: Ու տա՛ Աստված, որ 2 տարի հետո վերադառնան ճիշտ նույնքան զինվորներ՝ արդեն տղամարդ դարձած, որքան տղաներ զորակոչվել էին այս զորակոչին:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի, Արմավիրի մարզ, ք. Արմավիր

Փետրվար

valentinaChilingaryan

Ես ու Ջորջը

… Արթնանալուն պես նայեցի պատուհանին: Ջորջը սովորականի պես երջանիկ էր, ասաց. «Վա՛լ, ի՞նչ ես ծուլանում, վրայիցդ շպրտիր էդ ծանր վերմակը, հագիր քո փամփլիկ դեղին հողաթափիկները ու գնա լոգարան»: Ասացի. «Ջորջ, հավես չունեմ, կորցրել եմ մոտիվացիաս, ոչինչ չի ստացվում»:

Ջորջը բարկացավ, ունքերը կիտեց, ուղիղ նայեց աչքերիս մեջ ու ասաց` պառավ: Նեղսրտեցի, փորձեցի ներսումս պատճառներ փնտրել, որ ես պառավ չեմ, բայց հիշեցի, որ Ջորջը չի սիրում սպասել: Արագ պատրաստվեցի, կանգնեցի հայելու առաջ: Ես միշտ 5 րոպե կանգնում եմ հայելու առաջ ու երկար մտածում եմ, թե ինչ սանրվածք ինձ կսազի: Բոլոր սանրվածքները փորձում եմ, հետո տարօրինակ ու անփույթ ձևով հավաքում եմ մազերս, ինձ հույս տալով, որ մարդու ներքին գեղեցկությունն ավելի կարևոր է, ու դուրս եմ գալիս:

Հա, Ջորջն էլ է էդպես ասում, չի բարկանում, երբ տեսնում է անփույթ ձևով եմ հավաքում մազերս: Հիշում եմ, մի անգամ, երբ մազերս գեղեցիկ հյուսել էի, ուրախ-ուրախ հարցրի Ջորջին, թե, արդյո՞ք սազում է ինձ դա: Նա տխուր ու անտարբեր ասաց, որ չի նկատել, բայց, եթե մազերս սովորականի պես տարօրինակ լինեին, հաստատ կասեր, որ 123 567-րդ մազս թեթև ծռվել է, իսկ 76 367-րդը կարծես թիթեռ լինի: Չեմ նախատում Ջորջին, որովհետև նա մի բան գիտի, որ ասում է:

Հա, որտեղ էինք հասել: Ջորջը էլի շեղում է, չի թողնում միտքս ավարտուն դարձնեմ: Ուրեմն, հա՜, պատուհանին էի նայում, ու հիշեցի հրեշին: Տխրեցի, ասացի. «Ջո՛րջ, սիրտս սկսում է թրթռալ, էսօր երկուշաբթի է», բայց Ջորջն ասաց. «Վա՛լ, երբ մտածես, թե սկսում ես վախենալ, ինքդ քեզ ասա, որ դա քո միտքը չէ»: Եվ ես, հրեշին հիշելու ժամանակ, ասում եմ, որ այդ միտքը ինձ չի պատկանում: Որոշել եմ, այդ միտքը Ջորջինն է: Ես այդ միտքը տիեզերքի մեյլով ուղարկում եմ Ջորջին, Ջորջը ստանում է ու վերացնում: Նա ոչնչից չի վախենում: Մեկ-մեկ կատակում եմ, թե. «Ջո՛րջ, էսօր պիտի ուշ քնեմ, պարապմունքներս ավարտեմ», բարկանում է` թե ժամանակս լավ չեմ ծախսում: Բայց ես միշտ ինչ-որ դատարակ պատճառաբանություններ եմ փնտրում, թե դպրոցի դասերը շատ են, իսկ նա զարմանում է, որ դպրոցի դաս եմ անում: Ասում է. «Դու որոշիր, թե ինչն է կարևոր»: Որ բարկանում է, նմանվում է Ռադիկ ձյաձյային, ով չէր թողնում իր օբյեկտում մի սեղանի շուրջ, ընկերներիս` այլմոլորակայինների հետ նստեմ ու խաշ ուտեմ: Հա՜, բարկանալիս ուղղակի չեմ ուզում խոսել, ուզում եմ ամուր գրկել: Դա նույնն է, երբ երազում ես ինքդ քեզ գրկելու մասին: Որովհետև ես ու իմ նոր ընկեր-մոտիվացիան, իրար շատ նման ենք: Ասում եմ.«Ուֆ, Ջորջ, ուղղակի չես հասկանում ինձ»: Ասում է. «Իսկ դու փորձիր բացատրել, թող չհասկանամ»:

Չեմ բացատրում` զգում եմ, նեղանում է: Մի օր համարձակություն հավաքեցի, ասացի՝ կներես, Ջորջ: Ասաց. «Ներե՞լ: Զգացե՞լ ես՝ ինչ հիմար բառ է: Գիտե՞ս, պարապ մարդիկ են հորինել էդ բառը, ոչ ոք չի ներում»:

Ոչինչ չասացի, Ջորջը չժպտաց, միայն ասաց` գնում եմ քնելու: Ասացի. «Գնա, գնա, կյանքդ վայելիր, գնա գտիր քեզ նման ջահելի»: Հետո հիշեցի, որ Ջորջը ինձնից բացի ոչ մեկը չունի այս մոլորակում, ասացի. «Քեզ խնդրում եմ, մի գնա, մի գնա , գնա, գնա…»: Մնաց: Չեմ սիրում, որ Ջորջը չի ժպտում, էդպես դառնում է չոր ու կոպիտ: Մի պահ լռեց, հետո ասաց. «Չեմ զարմանա, եթե իմանամ, որ կապ ունես այլմոլորակայինների հետ»: Կրկին տխրեցի, որովհետև անցյալ առավոտ էի այլմոլորակայինների հետ Ռադիկ ձյաձայենց օբյեկտում խաշ կերել: Տխրեցի, որովհետև դեռ պիտի զարմանար: Ասացի. «Լավ, Ջորջ, ուղղակի շատ խորացա»: Ասաց. «Դու ինչպե՞ս ես խորանում», ասացի` «Չգիտե՞ս, ոնց են մարդիկ խորանում»: Ասաց. «Ես գիտեմ՝ ոնց են մարդիկ խորանում, ուղղակի հետաքրքիր է, թե դու ոնց ես խորանում»: Է՜, էլի շատ խորացա ու մոռացա, որ ուղղակի նայում էի պատուհանին: Ավելի լավ է փակենք պատուհանը, կարծես ցրտեց սենյակը:

Էլի առավոտ կգա, էլի Ջորջը երջանիկ կլինի ու էլի կմոտիվացնի, որ արթնանամ ու գնամ լոգարան, բայց մտքերս էլի անավարտ կմնան:

arxiv

Ոտնաձայներ

-Հաստա՞տ եք որոշել,- հարցրեց տատիկս:

-Այո, հաստատ:

-Դե, լավ:

Մենք տատիկիցս խնդրել էինք, որ նա այս գիշեր իր փոքրիկ ննջասենյակը տա ինձ ու եղբորս: Նա և կրտսեր եղբայրս՝ Հովնանը, պետք է մյուս սենյակում քնեին:

Եվ ահա մենք պառկեցինք. Մուշը մի քիչ փիլիսոփայեց և իր սովորության համաձայն շատ արագ քնեց: Տատիկս և Հովնանը նույնպես քնեցին, և տանը վառված լույս չմնաց: Իսկ ես, չգիտես ինչու, չէի կարողանում քնել: Բավականին ցուրտ էր, բայց ես քրտնել էի: Սակայն չնայած դրան, ավելի ու ավելի խորն էի մտնում վերմակի տակ: Հանկարծ հիշեցի, որ ուղիղ դիմացս հայելի կար դրված և բավականին մեծ: Հիշեցի ընկերներիս պատմությունները այն մասին, որ գիշերը նրանց մեջ սատանաներ են հայտնվում: Ես աչքերս փակեցի ու գլուխս թաղեցի բարձի մեջ:

Հանկարծ, կարծես հատուկ ինձ խելագարեցնելու համար, միջանցքից ոտնաձայներ լսվեցին: Իսկ մեր սենյակի դուռը գտնվում էր միջանցքում: Եվ քայլերը այնքան էլ սովորական չէին, այլ, ինչպես լինում են Վան Դամի ֆիլմերում, երբ ֆիլմի հերոս «տղեն» հանդիսավոր քայլերով գնում է թշնամուն սպանելու: Իհարկե, դա կարող էր լինել, այսպես կոչված լսողական խաբկանք, բայց այդ պահին ես ոչ միայն խաբկանքի մասին չէի մտածում, այլև նույնիսկ, թե ինչպես կարելի է բացել բերանը: Բայց ես զգացի, որ «Վան Դամը» իր հանդիսավոր քայլերով գալիս է դեպի դուռը, ես դա միանգամից հիշեցի և այնպես թափահարեցի Մուշին, որ վերջինս գլուխը խփեց պատին:

-Հենց դրա համար էլ դա կոչվում է դեդուկտիվ մտածելակերպ,- փնթփնթաց նա և նորից քնեց:

Ես սկսեցի դողալ և ցնցվել, չհանձնվեցի և սկսեցի աղաչել Մուշին, որ արթնանա: Բայց անօգուտ: Ես լռեցի: Սակայն անընդհատ ուզում էի տատիկին կանչել, բայց դիմանում էի: Քայլերը մտան խոհանոց: Ես դիմացա, դիմացա, սակայն երբ խոհանոցում ինչ-որ բան դրխկաց, իմ համբերության բաժակը լցվեց:

-Տա-ա-ատի-ի-ի՜կ,- բղավեցի ես այնպիսի ձայնով, որ պատերը դղրդացին: Մյուս սենյակից ձայն չլսվեց: Ես նորից կանչեցի, երբ ինչ-որ մեկն ուժեղ դմփոցով խփեց դռանը: Ես կրկին բղավեցի, բայց այս անգամ՝ ոչ տատիկ:

-Մա-ամա-ա՜,- լսվեց իմ բարձր բղավոցը, և այս անգամ պատերի դղրդյունին ձայնակցեց լուսամուտների զրնգոցը:

Սակայն ներս մտնողն ընդամենը տատիկն էր:

Հետո այլևս չեմ պատմի, քանի որ շատ եմ ամաչում, իսկ խոհանոցի դրխկոցը սառնարանի հռնդյունն էր: Ոտնաձայները մնացին գաղտնիք, և գուցե մի հարյուր տարի հետո տատիկի տան մասին կասեն. «Լեգենդների համաձայն՝ այստեղ ապրել է ամենասարսափազդու ուրվականը…»:

Մուլտիպլիկացիան չունի սահմաններ

«Մուլտիպլիկացիան չունի սահմաններ»,-
մուլտիպլիկատոր Ստեփան Անդրանիկյան

Մեկ տարի առաջ մեզանից հեռացավ մուլտիպլիկատոր Ստեփան Անդրանիկյանը: Շատ տարիներ առաջ նա «Մանանա» կենտրոնի հյուրն էր:  Ստեփան Անդրանիկյանը մեր կողմից վաղուց սիրված մուլտֆիլմերի («Վին պինգվինը», «Կախարդական լավաշը», «Լիլիթ» և այլն) նկարիչ-ռեժիսորն է և գեղարվեստական ֆիլմերի («Նռան գույնը», «Մենք ենք, մեր սարերը» և այլն) բեմադրող նկարիչը: Այսօր ձեզ ենք ներկայացնում Ստեփան Անդրանիկյանի հետ «Մանանա» կենտրոնի հանդիպում-հարցազրույցը, արված 2003 թվականին:

stepanandranikyan-Ինչպե՞ս է ծագել և զարգացել մուլտիպլիկացիան Հայաստանում: 

-Առաջին մուլտը նկարահանվել է 1937 թվականին կինոռեժիսոր Լևոն Ատամանովի կողմից: Նա ազգությամբ հայ էր, բայց բնակվում էր Մոսկվայում: Համո Բեկնազարյանը` «Հայֆիլմի» այն ժամանակվա տնօրենը, հրավիրում է նրան Մոսկվայից և առաջարկում մեր կինոստուդիայում մուլտֆիլմ նկարել: Եվ ահա, նրա նկարած մուլտֆիլմն էլ` «Շունն ու կատուն», եղավ առաջինը մեր իրականության մեջ: Մուլտֆիլմը, իհարկե, սև ու սպիտակ էր, ինչպես և այն ժամանակվա բոլոր ֆիլմերը:

Առաջին հայկական գունավոր մուլտֆիլմը նկարվեց 1940-41 թվականների ընթացքում: Վերնագիրն էր` «Կախարդական գորգը»: Հայկական առաջին գունավոր մուլտֆիլմի ռեժիսորը նույնպես Լևոն Ատամանովն էր: Հայրենական պատերազմի ժամանակ վերջինս գնաց ճակատ, և գործն ընդհատվեց: 1956թ. մուլտֆիլմեր սկսեց նկարել Վալենտին Պոդպոմոգովը, որը տաղանդավոր նկարիչ էր («Ջութակը ջունգլիներում», «Լուրդալուր» և այլն): Ես ինքս մուլտֆիլմեր սկսել եմ նկարել 1940-ականներին: Ողջ գործունեությանս ընթացքում նկարել եմ մոտ տասը ֆիլմ` մեծ մասը երեխաների համար: Նկարահանածս վերջին գործը «Անհնչելին» է` Վրթ. Փափազյանի համանուն ստեղծագործության սյուժեի հիման վրա:

-Ձեր առաջին մուլտֆիլմը ո՞րն էր:

-Առաջին մուլտֆիլմը կոչվում էր «Արևի հարսնացուն», որը կառուցված էր մի լեգենդի, հորինվածքի վրա: Համամիութենական կինոփառատոնում այն արժանացավ երկրորդ մրցանակի: Նաև` ինձ տվեցին Ստալինի անվան մրցանակ:

-Ե՞րբ Դուք հասկացաք, որ ուզում եք հենց մուլտֆիլմի նկարիչ դառնալ, ինչպե՞ս հասկացաք, որ հենց մուլտֆիլմ եք ուզում նկարել և ոչ մեծ կինո: 

-Ես ոչինչ էլ չհասկացա իրականում, ուղղակի միանգամից սկսեցի գործել: Երկար տարիներ ես աշխատել էի մեծ կինոյում` որպես նկարիչ-բեմադրող: Մոտ 30-32 ֆիլմերի համագործակցել եմ: Երբ Վալենտին Պոդպոմոգովը թողեց մուլտֆիլմի բնագավառը, մենք նկարահանող խումբ չունենինք, մասնագետներին Մոսկվայից էինք հրավիրում մեծ մասամբ: Գալիս էին շատ լավ մուլտիպլիկատոր-վարպետներ, նկարում էին ֆիլմը և թողնում- գնում: Իսկ մենք մասնագիտական կադրեր չունեինք այս ասպարեզում: «Հայֆիլմի» տնօրենն առաջարկեց ինձ մուլտֆիլմ նկարել: Պետք է ասեմ, որ ինստիտուտից դեռ ինչ-որ չափով կապված էի նկարչության բնագավառի հետ: Ես ավարտել եմ Մոսկվայի կինոինստիտուտը: Մենք անցել էինք «Մուլտիպլիկացիոն կինո» առարկան, և ես գիտեի, թե ինչպես է դա արվում, մանավանդ որ, ինքս նկարիչ էի: Կնոջս հայրը` Ալեքսանդր Իվանովը, մուլտիպլիկացիոն կինոյի հայտնի ռեժիսոր էր: 1930-ական թվականներին է սկսել նկարել («Կվարտետ», «Ներկված աղվեսը», «Կուկուրուզնիցա». վերջինը հատուկ Նիկիտա Խրուշչովի պատվերով է արել): Իվանովն անընդհատ ձգում էր ինձ դեպի իր կողմը, ուզում էր, որ ավարտելուց հետո մնամ Մոսկվայում և աշխատեմ իր հետ մուլտիպլիկացիայի բնագավառում: Եվ ահա, երբ «Հայֆիլմից» ստացա մուլտֆիլմ նկարելու առաջարկ, համաձայնեցի: Այդպես էլ նկարեցի «Արևի հարսնացուն»: Բայց մի մուլտֆիլմով կանգ չառա: Հետո նկարեցի «Վին պինգվինը», «Կախարդական լավաշը», «Լիլիթը» (Ավ. Իսահակյանի պոեմի հիման վրա) և այլն: Հիմա շատ հազվադեպ են ցուցադրվում այս ֆիլմերը, այսօրվա հեռուստատեսությունը ողողված է արտասահմանյան մուլտֆիլմերով, որոնք շատ հաճախ մեր երեխաներին այնքան էլ հասկանալի չեն: Մեր ֆիլմերը շատ լավն էին, դրանք երեխաների մեջ սերմանում էին բարության գաղափարը, չարի և բարու պայքարը, որտեղ բարին անպայման հաղթում է:

-Իսկ ինչպե՞ս ծնվեց «Կախարդական լավաշի» մտահղացումը: 

-Կա մի շատ հետաքրքիր գրող` Աշոտ Սահրադյան, որը նաև իմ ընկերն է: Նա ապրում է Մոսկվայում: Մի անգամ, երբ Հայաստան էր եկել, նստած զրուցում էինք, ասաց` ես ունեմ մի պատմվածք լավաշի մասին, և պատմեց ինչ-որ բաներ: Այնպես ստացվեց, որ միասին էլ սցենարը գրեցինք: Սյուժեն պարզ է: Նաղաշը մեծանում է առանց հայրիկի. հայրը զոհվել է պատերազմում: Մայրը լավաշ էր թխում սրա-նրա տանը, և ամեն անգամ թխելիս նրան էլ մի լավաշ էին տալիս, և այդպես էլ ապրում էին: Երբ Նաղաշը նորածին էր, մայրը նրան լավաշի մեջ է փաթաթում` բարուրի փոխարեն: Սա խորհրդանշական է. Նաղաշը հացի մեջ է, հացով է մեծացել: Նաղաշը ճամփորդում է աշխարհով մեկ, փնտրում է իր բախտը և չի կարողանում գտնել: Բայց բախտավոր լինելու համար պետք է ապրես քո երկրում, քո երկրի համար ստեղծագործես, հաց թխես, և այդ հացը լինի քեզ ու քո շրջապատին օգտակար: Այն ժամանակ պանդխտությունը հայերի ցավն էր, շատերը գնում էին Հայաստանից: Այդ առումով մուլտֆիլմը շատ արդիական է նաև այսօր: Հիմա էլ կան շատ նաղաշներ, որ գնացել են դեռ երեխա հասակում, չեն վերադարձել, և նրանցից շատերը մոռացել են իրենց արմատները: Ֆիլմի իմաստը նրանում է, որ ավելի լավ է ապրես քո հայրենի հողի վրա` թո՛ղ մի քիչ դժվար ապրես, բայց քաղցր է հայրենի հողը: Չգիտեմ` ինչքանով հանդիսատեսն ընկալեց մուլտֆիլմի բուն իմաստը, բայց մեր հիմնական նպատակը մեկն էր` բացատրել, որ բախտը կարող է հենց հայրենիքում լինել:

-Ի՞նչ է կատարվում այսօրվա հայկական մուլտիպլիկացիայում: 

-Հայկական մուլտիպլիկացիայում այսօր չունենք արարիչ ստուդիա: Քաոսային վիճակում է արդի մուլտիպլիկացիան: «Հայֆիլմի» տնօրենն ինձ առաջարկել է վերականգնել ստուդիան, բայց պայմաններ չկան: Միայն ցանկությունը քիչ է: «Դու սկսիր,- ասում է,- մենք կանենք»: Բայց ինչպե՞ս սկսել: Չէ՞ որ դրա համար էլ միջոցներ են հարկավոր: Կար ժամանակ, որ «Հայֆիլմը» նկարում էր տարեկան 10-15 մուլտիպլիկացիոն ֆիլմ: Իսկ հիմա բազա չկա, ամեն մեկն իր համար է աշխատում, մուլտֆիլմերը պատվերով են նկարվում` հիմնականում գովազդների, երբեմն էլ, երաժշտական տեսահոլովակների տեսքով, բայց դրանք արվեստ չներկայացնող գործեր են: Ի դեպ, նշեմ, որ հիմա գործող այդ մասնավոր կինոստուդիաների աշխատակիցներից շատերը իմ նախկին աշակերտներն են` Ռոբերտ Սահակյանց, Ստեփան Գալստյան: Այժմ Արման Մանարյանը նկարում է «Սասունցի Դավիթ» մուլտֆիլմը, շատ լուրջ ֆիլմ է: Բայց նա մուլտֆիլմի նկարիչ չէ, մուլտիպլիկատոր չէ, Վարդան Գալստյանն է նրան օգնում այդ հարցերում: Այդ մասշտաբի ֆիլմ նկարելու համար հարկավոր է 8-9 հոգի, բայց, փաստորեն, նկարների վրա ընդամենը մեկն է աշխատում, դրա համար էլ գործը դանդաղ է առաջ գնում:

-Իսկ ինչպիսի՞ն պետք է լինի մուլտիպլիկացիոն ֆիլմի ռեժիսորը: 

-Անիմացիոն ռեժիսորը պիտի անպայման նկարիչ լինի: Դա առաջին նախապայմանն է: Լավ ռեժիսորն ինքը պիտի նկարի, կադրավորումներն անի: Կա նաև մասնագիտություն` մուլտիպլիկացիոն կինոյի նկարիչ, իհարկե: Այս տարի Թատրոնի և կինոյի ինստիտուտում հավաքվել է մի 10 հոգանոց կուրս: Նրանք սովորում են հենց այս մասնագիտությունը: Ես նրանց դասավանդում եմ, սովորեցնում, շատ լավ գիտակցում եմ, որ միայն ամենաընդունակները հետագայում կդառնան մուլտիպլիկացիոն կինոյի ռեժիսորներ: Մուլտիպլիկացիոն կինոն այն բնագավառն է, որը չունի սահմաններ` կատարելու իմաստով: Ամեն ինչ կարելի է նկարել մուլտիպլիկացիոն կինոյում, ամեն առարկա կարելի է կենդանացնել, շարժել: Դա կախված է այն բանից, թե ով է անում տվյալ ֆիլմը, ինչքանով է նա ընդունակ, ինչքանով է նրա երևակայությունը զարգացած, ինչքանով վառ երևակայություն ունի, ըստ այդմ էլ նա կարող է նկարել մուլտֆիլմ` սկսած ամենահասարակ բաներից մինչև բարդ սյուժեներ:

-Ձեր ուսանողների մեջ Դուք տեսնո՞ւմ եք պոտենցիալ, կարո՞ղ են նրանք հետագայում լավ մուլտիպլիկատորներ դառնալ: 

-Ես նրանց հետ ընդամենը երկու ամիս է, ինչ աշխատում եմ: Դեռ բավարար չափով չեմ ճանաչում, որ կարողանամ ամբողջական պատկերացում կազմել նրանց ապագայի մասին: Կան երկու-երեք հոգի, որոնց մեջ նշմարվում է մուլտիպլիկացիոն կինոյի նկարչի ջիղը, բայց մյուս յոթի առումով դեռ ոչինչ պարզ չէ: Աշակերտ պատրաստելը շատ դժվար ու պատասխանատու գործ է:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում արտասահմանյան մուլտերին: Կա՞ն նրանց մեջ լավ ֆիլմեր, ձեր կարծիքով: 

-Իհարկե, շատ կան: Արտասահմանյան երկրներում մուլտը մեծ զարգացում է ապրում: Մանավանդ, Ճապոնիայում: Այնտեղ հիմա անցել են մուլտֆիլմեր նկարելու համակարգչային եղանակի, հին եղանակները շատերն արդեն չեն ընդունում: Ճապոնիան տարեկան 800 մուլտֆիլմ է նկարում նորագույն մեթոդներով: Դիսնեյի մուլտերի մեջ կան շատ լավերը ` «Բեմբին», «Միկի Մաուսի արկածները»: Նրա ֆիլմերն իսկապես հիացմունքի են արժանի` ուրախ, երեխաների համար չափազանց հետաքրքիր:

-Ինչպե՞ս է նկարվում մուլտֆիլմը, ինչի՞ց են սկսում: 

-Երբ կա գաղափարը, պատրաստի սցենարը, սկսում են նկարել: Ռեժիսորը ողջ ֆիլմի համար ըստ սցենարի անում է կադրանկարներ` մոտ 300-350 կադր 10 րոպեանոց մուլտֆիլմի համար: Եվ այդ կադրերի հիման վրա նկարիչ-բեմադրողը ամեն նկարը մի քիչ մեծացնում է, և կադրն սկսում է շարժել: Փուլերով նկարելիս շարժում ենք ստանում: Մեկ վայրկյանում գնում է 24 կադր, այսինքն` 24 նկար պետք է նկարել, որպեսզի մեկ վայրկյան շարժում լինի: Ուրեմն` քանի կադր պետք է նկարել 10 րոպեանոց ֆիլմի համար… Սկզբում նկարվում է ֆոնը և հետո վրայից դրվում է պերսոնաժը և շարժվում: Նկարիչը ստեղծում է պերսոնաժը, մուլտիպլիկատորն էլ շարժում է նրա պերսոնաժը: Կենդանիների պերսոնաժները մուլտերում մարդկանց են հիշեցնում: Մինչև իսկ թփերին, քամուն կարելի է մարդկային կերպարանք տալ և շարժել: Առավել դժվար է ստանալ պերսոնաժների շարժումը, որովհետև պերսոնաժը, առանց փոխելու իր արտաքին տեսքը, պետք է շարժվի, քայլի, սահուն պետք է լինեն նրա շարժումները:

-Ձեր կարծիքով, որո՞նք են անիմացիայի լավագույն դպրոցները: 

-Հիմա ստուդիաները շատ-շատ են, և դժվար է առանձնացնել մի որևէ ստուդիա: Դժվարանում եմ ասել, թե որին կարող եմ նախապատվություն տալ… Շատ լավն են ֆրանսիական մուլտերը:

-Ո՞վ է Ձեր սիրած մուլտիպլիկատորը: 

-Որպես բարձրակարգ մասնագետ` գնահատում եմ Վլադիմիր Կուշինիրովին: Նա աշխատել է ինձ հետ «Արևի հարսնացուն» մուլտֆիլմում, ձիերի կռիվն է արել, այն պատկերը, երբ կրակները Արևից պոկվում են, դառնում ձիեր և իջնում ներքև: Շատ տաղանդավոր նկարիչ է, պատկերն էլ հոյակապ է արված: Կան շատ մուլտիպլիկատորներ, որոնց հետ չեմ աշխատել, մոտիկից չեմ ճանաչում, բայց շատ եմ հավանում նրանց գործերը: Օրինակ` Ռոման Կաչանովը, որը շատ բարդ ֆիլմեր է նկարել: Նա թե՛ որպես մուլտիպլիկատոր, թե՛ որպես ռեժիսոր շատ լավն էր: Շատ լավ ռեժիսոր է եղել Խիտրուկը («Վիննի Թուխ»):

-Կա՞ արդեն նկարահանված այնպիսի մուլտֆիլմ, որը Դուք չեք նկարել, բայց շատ կուզենայիք ինքներդ այն նկարած լինել, ասեիք` ափսոս, որ ես չեմ արել: 

-Դժվար հարց է: Չէ, այդպիսի բան դժվար թե լիներ:

-Ի՞նչ կիսատ, չիրագործված պլաններ ունեք: 

-Առաջին հերթին` նշեցի` դասավանդում եմ Թատրոնի և կինոյի ինստիտուտում: Դա շատ դժվար և պատասխանատու գործ է: Բացի այդ, ես նկարիչ եմ. ամեն օր աշխատում եմ արվեստանոցում, նկարում: Վերջերս Նկարիչների տանը կազմակերպվել էր իմ անհատական ցուցահանդեսը` միայն դիմանկարներն էին ցուցադրվում: Հետագայի համար պլանավորում եմ էլի ցուցահանդես բացել:

gayane avagyan1

Կարոտած դասարանիս ու իր զիվորներին

-Ի՞նչ կար այդ նամակում,- ասում է ինձ քույրս՝ կիսաբաց դռնից նայելով:

-Առանձնապես ոչինչ:

-Հըմ, դե տուր նայեմ,- ասում է ու առաջ գալիս, որ վերցնի ձեռքիցս:

-Չի կարելի, չէ՞, կարդալ ուրիշների նամակը,- փակում եմ նամակն ու փորձում թաքցնել տետրերի արանքում:

-Ասում եմ` գուցե հրաժեշտի նամակ ես գրել, ուզում ես գնալ մի տաք երկիր և վերջապես պրծնել ինձնից:

-Հահա, ուրիշ բան մտածել չէիր կարող: Դու քո ու դասերիդ մասին մտածիր ավելի լավ է:

-Ես կիմանամ՝ ինչ ես թաքցնում այդտեղ,- ասում է քույրս ու, իբրև թե ինձնից նեղացած, հեռանում է սենյակից:

Տեսնելով, որ քույրս գնացել է և ծածկել իր հետևից դուռը, սկսում եմ բացել ծրարը` հիշելով, թե ինչեր եմ պահել դրա մեջ: Սա մի ծրար է` դպրոցական հիշողություններով լի: Ես տարիներ շարունակ հավաքել և այստեղ պահել եմ այն ամենը, ինչը կապված է դպրոցի հետ` նամակներ, նկարներ, բացիկներ, դպրոցում կազմակերպված միջոցառումների տոմսեր: Թեթև ժպիտ է իջնում դեմքիս, հետո արցունքի մի կաթիլ հոսում է ու ընկնում: Գտա նամակները, նկարները ու էլի կիսապոկված թղթեր, որոնց վրա գրվածն արդեն դժվար է կարդալ.

«-Ինչի՞ չես գրում:

-Մոռացե՞լ ես, դասի ենք, ի՞նչ ես ասում որ:

-Ասում եմ՝ արի մի օր մի գնա պարապմունքի, կազմակերպի՝ դասարանով մի տեղ գնանք:

-Քննության եմ երաժշտականում, չեմ կարողանա, դուք կազմակերպեք, գնացեք, վայ:

-Առանց ավագի ի՞նչ տեղ»:

Մի երկխոսություն է, իսկ գրողն արդեն մի քանի ամիս է` ծառայում է հայոց բանակում: Ես հիշում եմ, որ սա գրվել է յոթերորդ դասարանում: Որքան ժամանակ է անցել:

Էլ չի երևում, խնամքով ծալում եմ թերթիկը ու դնում ծրարի մեջ: Վերցնում եմ մյուսը:

«-Ինչ անհետաքրքիր ա դասը պատմում, էսա հելնելու եմ՝ ես պատմեմ, արվեստս ցույց տամ, լավ սովորել եմ:

-Գնա պատմի, մեկ ա՝ ինքը քեզնից բարձր ա ստանալու:

-Էդ ինչի՞ որ:

-Որովհետև երեկ կռվեցիր դասատուի հետ, նեղացրիր իրեն:

-Արժի՞ ներողություն խնդրել:

-Եթե ինձ ես հարցնում, միանշանակ, հետո էլ՝ սխալը դու էիր:

-Վայ, գոնե ինձ պաշտպանես…»

Իսկ սա գրվել է հինգերորդ դասարանում, իսկ գրողն արդեն վաղուց այլ երկրում է ապրում:

Վերծանելով եմ կարդում կիսատ-պռատ գրված բառերը: Դե, դասի ժամանակ պետք էր արագ-արագ գրել, որ ուսուցիչը հանկարծ չնկատի: Փոքրիկ թղթիկի վրա: Բայց ամենահետաքրքիրը նամակը փոխանցելու արարողությունն էր: Մանավանդ, որ դու երրորդ նստարանին ես նստած` լուսամուտի մոտի շարքում, իսկ նամակիդ հասցեատերը` կողքի շարքի երկրորդ նստարանին:

Մի անգամ էլ այդ փոխանցելու ժամանակ բռնվեցինք, բախտներս բերել էր, որ ուսուցչի մասին չէինք խոսել, ֆիլմերից էինք խոսում: Նամակը կպավ ուսուցչին, նա էլ վերցրեց, պատռեց ու մի լավ բարկացավ, որ իր դասը լսելու փոխարեն` նամակագրությամբ ենք զբաղված: Ծնողական ժողովի ժամանակ էլ ասել էր մայրիկիս, ու մի լավ բարկացել էին տանը վրաս:

Հիմա դասարանս կիսվել է, մի քանիսը գնացել են երկրից, մի մասը համալսարանական կյանքին է անցել, մյուս մասն սկսել է աշխատել, իսկ տղաների մի մասը բանակում է:

Մի երկար սևացրած թուղթ եմ գտնում:

Վերևում գրված՝ նամակ զինվորից.

«Բարև, մա՛մ ջան, պա՛պ ջան, ձեզ գրում է ձեր որդին՝ դիրքերից: Այսօր լրացավ մեկ տարին, ինչ ես զորակոչվել եմ բանակ: Ես լավ եմ, ծառայությունս լավ է անցնում, միայն բոլորիդ շատ եմ կարոտել, շատ եմ ուզում վերադառնալ տուն ու ամուր գրկել բոլորիդ: Մա՜մ ջան, մի անհանգստացիր, քաղցած չեմ մնում, այստեղ ամեն բան համեղ է (բայց քո պատրաստածներին չի հասնի):

Շատ եմ կարոտել, սակայն քաջ գիտակցում եմ պահի լրջությունն ու կարևորությունը և հասկանում, որ հենց ես պետք է պաշտպանեմ հայրենիքս, և եթե յուրաքանչյուրն այդպես մտածի, միգուցե մի օր իրականանա հայ ժողովրդի դարավոր երազանքներից մեկը:

Բոլորիդ ջերմ համբույրներ, ընկերներիս կբարևես:

Ձեր զինվոր որդի»:

Ի՞նչ իմանայինք այս խոսքերի իրական արժեքը: Իններորդ դասարանի մի միջոցառման համար էինք գրել, թելադրողը ես էի, գրողը` ընկերուհիս, որը հիմա բժշկականում է սովորում (դրա համար ինչ-որ հիերոգլիֆների է նման գրածը, վերծանելով եմ կարդում): Արցունքները գալիս են, ամեն արցունքի հետ հիշում եմ դասարանիս տղաներին, որ հիմա զինվոր են դարձել, ու իրենք էլ ինձ նման կարոտում են, հիշում:

Վերցնում եմ մեր դասարանական ընդհանուր լուսանկարը: Որքա՜ն բան է փոխվել, որքա՜ն ենք մեծացել, որքա՜ն հարազատ ենք դարձել իրար, որքա՜ն շատ են հիշողությունները: Փակում եմ ծրարը, պինդ պահում ձեռքումս ու մտածում՝ ինչ լավ եմ արել, որ այս ամենը պինդ-պինդ պահել եմ, հավաքել: Ինչ իմանայի, որ մի օր դասարանիս կարոտը այսպես կառնեմ:

Ու կարոտն է պատկերանում աչքիս առաջ՝ զինվորական համազգեստը հագին: