-Ո՞ր գումարտակ, ո՞ր վաշտ

Հայրս այդպես էլ չսովորեց եղբորս ծառայության գումարտակի ու վաշտի համարը։ Դա պետք է գալիս ամեն անգամ ծանրոց ուղարկելիս, երբ արկղի վրա փակցնում ենք հորս ասած «ալբոմի թուղթը» ու վրան գրում, այսինչ գումարտակ, այսինչ վաշտ ու Արտյոմ Բարսեղյան։ Սկզբում եզրագծում է տառերը, պարտադիր տպատառ ու մեծատառ, հետո զգուշությամբ, դանդաղ, մի ժամի նման, չափ, աննկատ, հաճույքով, որպես թե ամենալավ զբաղմունք՝ ներկում է։ Ծանրոցն ուղարկելուց երկու շաբաթ շուտ գնում է չհնացող իրերը, դասավորում, ամեն օր նայում, հաշվում, հանկարծ մի բան շարժված չլինի։ Ախր, հասկացի՛ր, որ զինվորական հագուստեղենը բանակից բացի ուրիշ ոչ մի տեղ շարժվել չգիտի։

Միայն այդքանը չէ ծանրոցի արարողության մասին, բայց մնացածը երևի չեմ կարողանա նկարագրել։ Միայն կասեմ, որ ինչպես աշխարհն է տեղավորվում մայրիկի սրտում, այդպես էլ եղբորս սիրած բոլոր բաները մի ուղղանկյունանիստ արկղում։

Հիմա ուզում եմ պատմել, որ մեր Նոր տարին արդեն եկավ ու գնաց։ Նոյեմբերի 30-ին եկավ մեր տոնը, տոնածառը, Ամանորը, հացը, սեղանը, բլինչիկը, լույսը, ամենասպասված հյուրը և գնաց դեկտեմբերի 4-ին։

Եղբայրս․․․ Եկավ «օտպուսկ», ու մենք նշեցինք այդ օրերն այնպես, ինչպես դուք բոլորդ Ամանորը։ Չէ, խաբում եմ, ոչ բոլորդ։ Արդեն չգիտեմ՝ բոլորն ի՞նչ է։ Այդ օրերին ու միշտ, ինձ համար «բոլոր» կլինի եղբայրս ու մեր լիարժեք ընտանիքը։ Դեկտեմբերի 31-ին մենք կիսատ ենք լինելու, ու դրա համար մեր Նոր տարին իմաստը կորցնելու է։

Ուզում եմ, շատ եմ ուզում, սիրելի ընթերցո՛ղ, որ Ամանորն ընկալես որպես լիարժեքություն, որպես բավարարվածություն, որպես ամենասպասված իրադարձություն, ոչ թե դեկտեմբերի 31։ Ես այդպես եմ ընկալում, դրա համար էլ իմ Նոր տարին արդեն անցել է։ Թող քո Ամանորը պարտադիր նշանակված օր չլինի․ երբ չլինի՝ կհասկանաս իմաստն ու հաճելի լինելու աստիճանը։ Թե չէ ստացվում է խոզի բուդ, ու «Ձերն է՜լ, ձերն է՜լ», որն արդեն սպառել է իր հետաքրքրությունը։

-Պապ, 3-րդ գումարտակ, 7-րդ վաշտ։ Շնորհավոր Ամանոր։

Գարուն էր, մայիսյան ծիծաղկոտ ու փթթող գարուններից մեկը: Վարար անձրևը մաքրել էր բնությունը, ու նա կարծես ավելի էր դարձել մաքրամաքուր: Բնությունը էլ ավելի է գեղեցկանում մանկական ճիչերից:

1973 թվականն էր, նրանց ձայները կարծես միախառնվեցին, ու էլ ավելի գեղեցիկ դարձավ մայիսյան այդ առավոտը: Մանկիկի մորը հիվանդանոցի բուժքույրերն այսպես էին դիմում կատակով. «Ինչպե՞ս է, որ դու տգեղ ես (բայց նա գեղեցիկ կին էր), բայց քո մանկիկը շատ գեղեցիկ է»: Նրան կնքեցին Վալերիկ անունով: Գարնան բնության պես նա աճեց, հզորացավ, դարձավ մի առնական երիտասարդ: Հզոր բազուկներ ուներ, ծիծաղկոտ էր ու կատակասեր:

1990 թվականն էր, նրա պատանեկան հոգին կռվում էր ինքն իր հետ, շուրջբոլորը կատարվող իրադարձությունները նրա հոգում խռովք էին առաջացրել: Նրան ասում էին՝ գնա գնա: Համբերեց՝ չկարողանալով համբերել: Գիտակցում էր իր դերը հայրենիքի այս պատերազմում: Գրվեց կամավոր՝ առանց ծնողների իմացության, և գնաց պատերազմ: Նա դեռ 19 տարեկան էր: Տարիքով փոքր լինելու համար նրան զինակիցները Ճուտո էին անվանում: Կռվում էր հասակն առած մարդկանց հետ, և սիրում էին նրան՝ նրա տարիքն իմանալով: Ավտոմատը գցած ուսը՝ վերադարձավ տուն: Մարևանդ մայրը՝ իմ տատիկը, նրան ընդունեց գորովանքով և հպարտությամբ լցված հոգով: Տոնեցին նրա վերադարձը պատերազմից:

Անցավ մի քանի ամիս: Նրա փոթորկուն հոգին չէր հանգստանում: Նրան կարծես էլի կանչում էին: Ծնողները նրան ասում էին. «Հերիք է, որդի՛ս, դու գնացել ես, թող ուրիշներն էլ գնան»: Բայց ոչ, նրա հոգու հետ կարծես խոսում էր իր պապերի հոգին: Ու երիտասարդ Վալերիկը նորից ավտոմատը ուսն առավ: Կանգնեց իրենց տան վերևում գտնվող ավերակ եկեղեցու պատի մոտ ու նայեց դիմացը գտնվող դեռ ձյունածածկ սարերին: Երկար նայեց: Կարծես մի ինչ-որ բան նրա հայացքում ասում էր. «Չես տեսնելու, էլ չես տեսնելու»: Երբ հարցրին Վալերիկին, թե ինչու է գնում, նա պատասխանեց:

-Գնում եմ: Կամ կվերադառնամ, կամ չեմ վերադառնա:

Երկու օր անց նրա մայրը երազում տեսավ իրենց բակը, բակում երեք ցայտաղբյուր: Երկուսը ցայտում էին զուլալ ջրով, իսկ մեկը ցամաքած էր: Երազը տեսնելուն պես արթնացավ, վախեցած նստեց անկողնում և չուզեց հավատալ իր մտքերին, սակայն պատերազմը զոհեր էր պահանջում:

Քսան գարուն ոլորեց: Ապրեց քսան տարի: Նրա կյանքը իմաստավորվեց: Նա դարձավ հայրենիքի պաշտպան հերոսներից մեկը: Նրա գեղեցիկ անունը գրվեց հավերժ հիշատակվող քարի վրա: Այժմ ես, երբ այցելում եմ հորեղբորս շիրմին, մի խորը հպարտություն եմ ապրում և խոնարհվում եմ նրա ու նրա հերոս ընկերների շիրիմներին, որոնք իրենց կյանքը գիտակցաբար զոհոցին մեր ու մեր հայրենիքի համար:

-Իմ սիրելի՛ հորեղբայր, թող քո հոգին ազատ ճախրի քո ազատագրած հայրենի հողի վրա:

-Ինչ լավ ա, դիմացը տեղ կա,- մտածեցի ես ու նստեցի 47 համարի տրանսպորտը: Դե, եթե հետևը նստեի, հաստատ մինչև տուն հասնեի, «սաղ չէի մնա»:

Անձրև էր գալիս, պատուհանը քրտնել էր, ես էլ պատկերներ էի նկարում ու  մտածում, որ եթե ձյուն չգա, Նոր տարին հավես չի անցի: Հետո ուշադրությունս գրավեցին ամենուր կախված խաչերը,  որոնց թիվը, եթե չեմ սխալվում, 14-ն էր: Սկսեցի հետևել վարորդի շարժումներին, նրա ջղային դեմքն էլ էր նույն արտահայտությամբ, ժպտացողն էլ:

Մի քիչ հետո լսեցի,  որ երկու կին ծիծաղում էին մյուս կնոջ վրա, ով մտածում էին, թե նստել է իր երեխայի վրա: Երրորդ կինը հասկացավ,  թե ինչու են ծիծաղում մյուսները, ասաց, որ ինքը այդքան հիմար չի, որ երեխայի վրա նստի: Հա, վերջում էլ հավելեց,  որ ինչքան տափակ կարող են լինել մարդիկ: Էսքանը` ուղղակի:

Հետո սկսվեց մի խոսակցություն, որը չէի էլ կարող պատկերացնել, թե մինչև ուր կհասնի: Ա մարդն ասաց վարորդին, որ 47 համարը էդքան շատ ա, ինչո՞ւ չի հաճախ աշխատում, վերջինս էլ ասաց, որ դա իր խնդիրը չի: Բ մարդը կողքից խառնվեց խոսակցությանը, ասելով, որ էնքան շատ մարդ է լինում էս տրանսպորտի մեջ, որ եթե չբռնվեն էլ, հաստատ չեն ընկնի: Մեղքս ինչ թաքցնեմ, ես էլ դիմացը նստած, քթիս տակ ժպտում էի, որ նման թագավորական տեղ եմ նստել: Լավ, ինչևէ, հետո, չեմ էլ հիշում, թե ոնց խոսակցությունը հասավ թանկացումներին, ճիշտն ասած, առաջին անգամ էի տեսնում, որ վարորդն ու ուղևորները նման զրույցի բռնվեն:

-Հենա, հունվարից էլ 5000-ով կկրճատեն ուսուցիչների աշխատավարձը:

-Տո մենակ ուսուցիչներինը չի, ոստիկաններինն էլ ա:

-Դրանք հեչ, է: Տեսնո՞ւմ եք՝ ոնց են ամեն ինչ թանկացնում, իբր էս տրանսպորտի փողը չթանկացրին: Էդ կարագի,  մսի, ամեն ընչի տեղն էլ հանում են:

-Մորքուր ջան, խի դու կարագ չե՞ս առնում երեխեքիդ համար:

-Չէ, որ չեմ կարում, ո՞նց առնեմ:

Սրանք մի քանի պատառիկներ են իմ լսած խոսակցությունից: Ճիշտն ասած, երկար տևեց այն, բայց չեմ ուզում շարունակել: Ուղղակի հասկացա, թե ինչքան դժվար է ապրել նման պայմաններում:

Հ.Գ. Սիրելի Ձմեռ պապ, խնդրում եմ, այս տարի այնպես արա, որ ամեն մարդ երջանիկ ու բարեկեցիկ ապրի…

Հետաքրքիր է, չէ՞, մարդիկ քայլելիս ի՞նչ են մտածում, ի՞նչ են երազում: Օրինակ՝ ես քայլում եմ որոշում կայացնելու համար, մի քիչ էլ երազում եմ:

Մեկ, երկու, երեք քայլ ես դնում, շրջվում ու տեսնում ես հետքեր: Դա քո անցած ճանապարհն է, որ դրանք չեն վերանա մինչև ձյուն չգա կամ մինչև նորը չգա: Ինչքան հետաքրքիր փաստեր է  հավաքում ձմեռը, այդպես չէ՞: Միգուցե հետքերդ սրտիդ խորքում փայփայած նպատակի իրականանալու առաջին քայլերն են: Երկրորդ դեպքում էլ՝ շրջվելիս (եթե տոնական ես տրամադրված) հիշում ես մանկությունդ՝ ոտքերով խաչեր եմ դնում, գնում եմ, գնում… Գնում եմ տուն՝ դպրոցից: Ճանապարհին երևում է ողջ քաղաքի պատկերը ներսից: Մինչ տուն հասնելն անցնում եմ ամբողջ Հրազդանի Միկրոշրջանով: Ընկերուհիներիս հետ խանութներ մտնելով՝ նվերներ ընտրելով: Մի մասն ընտրում է նվերներ, մյուս մասը՝ հագուստ. «Հագուստի գիժ եմ, մամային էլի ծախսի տակ եմ գցելու», բայց բոլորս միասին մի նախասիրություն ունենք՝ նվերների մեջ «մոլորված» փոքրիկներին նայել: Ամենալավն այն է, որ նրանցից շատերը դեռ հավատում են Ձմեռ պապիկին: Անմեղ  ու զարմացած հայացքով նայում են չորս կողմը, ամբողջ խանութը Ձմեռ պապիկների տուն է դարձել: Ո՞ր մեկն է իրեն նվեր բերելու, ո՞ւմ է տալու նամակը, կամ մուլտֆիլմերից՝ «նրանք Սանտայի Էլֆերն են»: Մանկական ճիչն արհամարհող մի տղա  ասում է.

-Մա՛մ, մի բան խնդրեմ:

-Ասա, բալե՛ս, ի՞նչ ես ուզում:

-Սրանից ինձ կառնե՞ս:

-Արի՛ գնանք տուն, Ձմեռ պապիկին նամակ  գրենք, թող սրանից բերի քեզ:

-Հա, մա՛մ, բա նրանցից ո՞վ է իսկականը:

-Նրանք Ձմեռ պապիկը չեն, այլ նրա օգնականները, իրենց կտանք նամակը:

Հեռացան: Հաջորդ օրը կրկին հանդիպեցի իմ ծանոթ անծանոթներին, այս անգամ մայրիկը միայնակ էր: Գնել էր այն մեքենան, որ տղան էր ուզել: Լավ է, չէ՞, երբ ծնողները չեն ուզում, որ դեռ տասը տարին չլրացած երեխան դադարի հավատալ Ձմեռ պապիկին: Ես  կարծում եմ, որ եթե Պապիկը չլիներ, մենք չէինք խոսի ու պատմի հեքիաթներ նրա մասին:

Ձմեռ պապիկը միայն նվերներ չի բերում, այլ նաև կատարում է երազանքներ: Երազանքները Հյուսիսափայլի նման փայլուն ու գեղեցիկ չեն, և դրանք չեն նվիրում: Եթե հավատում ես, արդեն կատարվելու ճանապարհին են:

Ես Ձմեռ պապիկից նվերներ չեմ ուզում: Ես մի խնդրանք ունեմ, եթե մեր երկնքում աղավնիներ թևածեն, թող լինեն միայն խաղաղություն ավետող, և այդ խաղաղությունը թող սկսվի մեզնից և մեզանով հասնի աշխարհի չորս կողմերը:

Խաղաղություն և արդարություն քեզ, իմ պայքարող հայրենիք՝ Հայաստան: Եվ թող որ մանուկները ապրեն հավատալով, որ նվիրական երազանքները մի օր իրականանում են, և հրաշքները դրա ապացույցն են: