Նա ուղիղ նայում էր դիմացը կանգնած երիտասարդի աչքերին ու չէր տեսնում: Ուղղակի աչքերը գեղեցիկ միջոց են՝ հասնելու այնտեղ, ուր չես կարող հասնել, ասենք, նայելով կոշիկներին։

Իսկ խեղճի մտքով ինչե՜ր ասես, որ չհասցրին անցնել։

Հետո գալիս է երթուղայինը, ու կյանքը նորից սովորական գույներին է վերադառնում։ Իսկ նա ինչ-որ պահի ուղղակի դադարել է լուրջ վերաբերել երթուղայինի՝ տեղ լինել-չլինելու փաստին։ Չէ՞ որ ավելի շատ բաներ կան, որոնց պետք է լուրջ վերաբերել։ Ասենք.

-Հիշում ես, չէ՞, երկուշաբթի հարցազրույցի պիտի գնանք՝ աշխատանքի համար։

-Ըհը։ Կգնանք։ Կամ չէ։ Չգիտեմ, է, կիրակի կորոշենք, լա՞վ։

Լավ։ Հետո կքայլի արագ, կսայթաքի, կընկնի գուցե, կխառնվի փողոցի մոխրագույնին, կժպտա ու կտխրի, բայց նպատակակետին կհասնի՝ անպայման։ Ու դա կանի իր իրական, ամենաիսկական գույնով, որի մեջ մի երանգ մոխրագույն անգամ չկա։

Կապ չունի, թե իր նպատակակետը այս անգամ ընդամենը կոշիկի խանութ էր՝ հասարակ, ամենօրյա մեկը գնելու համար։

Միշտ էլ այդպես է անում։ Խենթ է՝ շատերն են ասում։ Ոմանք՝ հակառակը։ Իրեն կամ սիրում են, կամ՝ չէ։ Միջին վիճակ չկա։ Ինքն էլ սիրում է, կամ՝ տեսնել չի ուզում։ Բայց իր մասին խոսել էլ չի սիրում։ Չհավատաք, թե մի օր կասի՝ էդպիսինն եմ, կամ հակառակը։

Խանութում նոր տեսականի կա։ Իսկ ինքը ընտրել էլ չի սիրում։ Ոչինչ։ Կնայի առաջինն աչքի տակ ընկածին, կփորձի՝ ձևականորեն, ասելու՝ հա, լավ է։ Վերցնում եմ։ Հետո կնայի կոշիկի տոպրակին ու կկարդա գրածը։ Իրականում դա ոչինչ չի տա իրեն ու ոչինչ չի խլի, դե, մի երկու վայրկյանից բացի։ Կարևորը՝ էդ ողջ ընթացքում լեզվի տակ իրեն զգացնել էր տալիս նոր գտած երգի բառերը։ Մի քիչ խճճված է ստացվել ուղղակի, բայց ոչինչ։ Տանը ամեն ինչ տեղը կընկնի։ Այդպես է, չէ՞։ Տանը միշտ ամեն ինչ տեղն է ընկնում։

-Ձեր մանրը…

-Ախ, հա: Շնորհակալ եմ։

Հետո էլի կանգառում կսպասի հերթականին։ Կնստի, կես կանգառ հետո կկանգնի՝ որոշելով, որ չէ, երևի արժի տեղը ինչ-որ մեկին զիջել։ Ի՞նչ կա որ։ Ամբողջ օրը կանգնած ես՝ քսան րոպե էլ կանգնիր, էլի։ Գուցե նա՝ իր ամենօրվա հոգսերով ու առևտրով բեռնավորված՝ իրոք ունի նստելու կարիք։ Կիջնի գազելից ու ինքն իրեն ինչ ասես որ չի ասի։ Միայն նրա համար, որ չկարողացավ մարդուն առաջին հայացքից կարդալ։ Նրա փոխարեն, ախր, կարելի էր այն խեղճ կնոջը նստելու տեղ տալ։ Ո՞նց չտեսար, որ մի կերպ էր ոտքի վրա մնում։ Իսկ այն մյուսի նայելը… Լավ է։ Քայլիր։ Մի օր կսովորի երևի՝ նրանց էլ՝ երթուղայինի մեջ տեղ լինել-չլինելու պես լուրջ չվերաբերել։

Տան ճամփին էլի մեկի աչքերի մեջ նայելու առիթ կլինի։ Էլի չի տեսնի՝ ինչ կար այնտեղ, փոխարենը ուրիշի աչքերը օգնում են իրեն՝ տեսնել սեփականը։ Ինքն է ասել։

Կիրակիին դեռ շատ կա։ Ախր, շաբաթը դեռ նոր է սկսվել։ Տեսնես՝ ինչի հենց էսօր պիտի ասեր, որ չմոռանա։ Ինքն էլ չգիտի ՝ ինչ է անում։ Կամ, ընդհանրապես, ի՞նչ աշխատանք։

Դե, եթե քեզ էլ թվա, թե երեկվա կատարվածը ուղղակի պատահականություն էր, ոչինչ. սկզբում ինձ էլ նույնն էր թվացել։ Երևի բոլորիս հետ էլ պատահում է։ Ինչևէ։

Գիտե՞ս քեզ ինչ խորհուրդ կտամ: Ամեն ինչ այդքան մոտ մի ընդունիր սրտիդ, ու ոչ էլ ձևացրու, թե հետաքրքիր է մի բան, որ իրականում նույնքան անէական է քեզ համար, ինչքան Գերմանիայի թենիսի հավաքականի խաղերը։ Դե, այնքան, որ չգիտես էլ նման բան կա՞, թե՞ չէ: Ասում էիր, որ անտարբեր ես դարձել։ Նորմալ է, հավատա: Իսկ գուցե նույնիսկ լավ։ Եսիմ։

Հիշում եմ՝ մի անգամ խորհուրդ էի տվել շատ երազանքներ ունենալ։ Ասում էի՝ իրականանալու ձգտում ունեն դրանք։ Ու չեմ մոռանա պատասխանդ.

-Իմ երազանքները միշտ էլ իրականանում են… Ուրիշների մոտ։

Մեր հաղթանակն էլ նա է, երբ ուրախանում ենք, թե ոնց են ուրիշները տոնում մեր այն երազանքները, որոնց մասին իրենք երևի չէին էլ մտածել։
Վերջերս ես էլ շատ բաների (մարդկանց) հանդեպ անտարբեր եմ դարձել։ Չգիտեմ ՝ ինչից է: Մտածում էի, որ կամ արժեքներս են փոխվել կամ մարդիկ։ Կամ, որ ավելի հավանական է՝ երկուսը միասին։ Ուղղակի, տեսնես ինչի՞ էդպես միաժամանակ։

Մի քանի օր առաջ՝ փետրվարի վերջին, Երևանի իմ ամենասիրած (չհավատաք, ուղղակի գրում եմ) փողոցով էի քայլում ու տեսա կամ հասկացա, որ չնայած բոլորն իրենց «վալենտիններին» են գրկած քայլում, իսկ ես՝ Դոստոեվսկու «Ապուշը», դրանից ոչինչ չի փոխվում։ Ու ես պակաս անտարբեր չեմ դառնում աշխարհի նկատմամբ։ Չէ, ուղղակի էդ գիրքն էին ինձ նվիրել, նույն հաջողությամբ դա կարող էր, ասենք, «Ալքիմիկոսը» լինել։

Բայց, եթե ճիշտ եմ հիշում, հենց նույն օրը մի բան ստիպեց աշխարհին ժպիտով նայել, դե, գոնե մինչև երեկո։ Տիգրան Մանսուրյանն էր՝ «զեբրաների» վրայով անցնելիս։ Այ, թե տասներեք վայրկյանի փոխարեն այդքան ժամեր ունենայի… Իսկ տասներեք վայրկյանը լրիվ բավական էր ժպտալու ու նրա պատասխան ժպիտը տեսնելու։ Էդպիսի ժպիտ մեկ էլ Կոմանդոսի աչքերում էի տեսել։ Մեծ մարդիկ երևի բոլորն իրենց մեծության չափ են համեստ: Փոքրերն էլ, երևի… Չնայած, գուցե դու կամ մեկ ուրիշը հիմա ասի՝ փոքր մարդիկ չկան։ Բայց մենք հո՞ գիտենք, որ կան։

Իսկ մեզ մի քիչ սովորելու ունակություն կամ ցանկություն է պետք։ Մեծանալու համար։ Թվերով չէ։

Հետո շարունակում եմ քայլել։ Էն նշածս փողոցը, որ իրականում շատ էլ չեմ սիրում, երկար է, իսկ ես դրանով օրը երկու անգամ անցնել եմ սովորել՝ մի ծայրից մյուսը։ Ու ծանոթ եմ նույն ժամին էնտեղով քայլող բոլոր դեմքերին։ Չգիտեմ, իրենք էնքան հավես ունեցել են ինձ էլ նկատելու, թե չէ: Բայց դա ինձ հետաքրքիր էլ չի։ Ուղղակի գիտեմ, որ ամեն մեկն էլ էդ ու դրան նման փողոցներով քայլելիս մտքում կամ գուցե բարձր ասում են.

-Ինձ ի՞նչ քո խնդիրները, ես սեփականներն ունեմ, ու դրանք ինձ լրիվ բավական են։

Ինձ էլ։ Ու ի՞նչ հոգ, թե նա քայլելուց հանկարծ ընկավ, ու դու ուղղակի չմոտեցար նրան օգնելու՝ պատճառ ունեիր շտապելու կամ ոչ, կամ թե այնքան հոգնած էիր, որ մի պահ վախեցար կանգնել ու տեղդ մեկին զիջել։ Կարող է լինել, չէ՞։ Երևի կասես՝ չէ։ Ես էլ կարող եմ նույնը ասել։ Բայց երկուսս էլ հո՞ գիտենք, որ հնարավոր է։

…Գլխով բարևում եմ ավտոբուսում ինձ հետ ու ինձ հավասար կանգնած ծանոթիս, հանում ականջակալներս, խոսում ամենաշաբլոն մի երկու թեմայի մասին ու դնում ականջակալներս։ Գիտեմ, կախվածություն է։ Չգիտեմ էլ՝ ուզո՞ւմ եմ հաղթահարել դա, թե՞ չէ։ Հիմա էլ դրանք ականջներումս են։ Ու ես հանել չեմ ուզում։ Երևի ազատվել էլ չեմ ուզում դրանցից։ Չէ՞ որ «անտարբերիս» կերպարը իրենք ավելի իրական են դարձնում։ Լավ, է:

Տուն եմ հասնում։ Էստեղ է երևի, որ անտարբեր չեմ։ Անտարբեր չեմ նույնիսկ գրիչներիս բազմագույն տեսականու, նոր ստացած ու հին գրքերիս նկատմամբ: Իսկ սա այս պատմության երևի ամենալավ կետն է։

Լինում են պահեր, երբ պատկերացրած-երազած կյանքիդ պատկերը գլխիվայր շուռ է գալիս։ Դա, երբ քեզ տրված արտոնություններով առավոտը սկսվում է ոչ շուտ, քան ժամը տասին։ Որովհետև արևն այդ ժամին է ուղիղ աչքերիդ մեջ ընկնում։ Մահճակալդ տեղափոխելու կամ գոնե տեղափոխման մասին տանը հայտնելու հավես էլ չունես։

Ու երբ հիշում ես, որ քսան օր առաջ ու նաև՝ քսան օր հետո, արևից ավելի շուտ ես արթնացել և արթնանալու՝ ուզում ես առավոտները մի երկու ժամ էլ առաջ տանել։ Արևին դիմանալ էլ կլինի։

Ականջակալներումս մեղվի պես մեկը մյուսի հետևից բզզում են հիսուն տարվանից մինչև երկու ամսվա վաղեմության երգեր։ Էստեղ էլ մի վատ սովորություն ունեմ՝ ոչ մի երգ մինչև վերջ չեմ լսում։ Դրա համար էլ ականջակալներով քնելու շանսերը քիչ են։ Բայց արդեն վեր կենալու ժամանակն է։ Արթնանալու մասին հետո կմտածեմ։ Նախ՝ վեր կենալ։

Արձակուրդների առավոտներն ամենից շատ սիրում եմ նրա համար, որ ստիպված չեմ լինում համակերպվել ավտոբուսի վարորդի երաժշտական ճաշակի հետ, մանավանդ, երբ ականջակալներս էլ հետս չեն։ Այժմ ինքս եմ ընտրում իմ երգացանկը, կարևորը՝ ինքս եմ ընտրում, թե ինչ կարդալ։

Հետո հիշում եմ, որ շուտով քննության եմ ու էլի եմ քնել ուզում։

Իսկ երբ համարձակությունս հերիքում է, որ վերցնեմ նյութերս՝ հիշում եմ, որ գիրք էի սկսել կարդալ ու պիտի վերջացնեմ։ Հա, «Սիդհարթան» ու «Մոտոցիկլիստի օրագիրն» եմ կարդում։ Վերջինը՝ անգլերենով: Չէ, ուրիշ բան չմտածեք, ուղղակի, եթե առաջինը կարդացել եք՝ հավատացեք՝ դա ավելի անգլերեն էր։ Ինչևէ։ Մի կերպ կարդում եմ մի երկու հարց, հետո՝ քսան էջ գրքից, մի քիչ էլ ինտերնետ, սուրճ, հաց, ինտերնետ, ու էլի քնել եմ ուզում։ Չնայած, երբեք քնկոտ չեմ եղել։ Երևի պատճառն էլի ինքս ինձ տված արտոնություններն են։

Մեկ-մեկ էլ փորձում եմ գրել, բայց երգերիս պես կիսատ եմ թողնում։

Վերջերս զգացել եմ, որ մարդու նկատմամբ ավելի դաժան վարվելու ձև չկա, քան ստիպել նրան անել մի բան, որն ինքը չի ուզում։ Ավելի վատ, երբ ինքներս մեզ հետ ենք այդպես վարվում։ Բայց միշտ էլ այդպես է։ Հատկապես՝ ինքներս մեզ հետ։

Մի քիչ ավելի կարգուկանոն հաստատելու համար վերջացնում եմ գրքերից մեկը։ Կամ, համոզում, թե կարդացել-հասկացել եմ։ Էլի բացում եմ քննական նյութերն ու նայում դրանց։

Մարդիկ կարող են ապրել այնպես, ինչպես իրենք են ուզում, կամ գոնե ոչ այնպես, ինչպես ուրիշները կհրամայեն։ Ու դրա համար նրանք կարող են անտեսել ֆիզիկական ու հոգեկան ցանկացած դժվարություն։ Այ, Սթիվեն Հոքինգսի մասին բոլորս գիտենք, Դալիի հոգեկան խնդիրների էլ, կամ Բեթհովենի լսողության: Չեն, օրինակ մանկուց ասթմայով հիվանդ է եղել։ Թոմ Կրուզը դիսլեքսիայով է տառապել։ Նա չի կարողանում տարբերել տառերը, հասկանալ կարդացած տեքստը։ Չէ, անգրագետ լինելու հետ ոչ մի կապ չունի, հիվանդություն է, և շատ լուրջ։ Նույն հիվանդությունն ունեին Չերչիլը, Մայակովսկին ու ուրիշներ։ Հոգեկան խնդիրներ ունեցող գրողների մասին էլ հաստատ լսել եք՝ Նիցշե, Հեմինգուեյ, Կաֆկա… Տեսնես, նրանց ի՞նչն էր այդպես մոտիվացնում՝ ապրել։

Չգիտեմ, բայց երևի մի բան, որ ավելին էր, քան ցանկացած քննություն, երգ կամ ապագայի ինչ-որ խենթ ու անիրական երազանք։

Դե, սա էլ, երբ ներսումդ ցանկություն կա կարդալու ամեն բան՝ բացի նրանից, ինչը ստուգմանդ գրքույկում գնահատական պիտի դառնա։

Հեռու քաղաքի ոչ մի տեղ չտանող փողոցները խաչվում էին վարդագույն շենքերի արանքում։

Իսկ շենքերը մարդկանց անտարբերությունից փակել էին աչքերը: Թե միջոց ունենային՝ երևի փախչեին քաղաքից, ինչպես մի օր փախան նրանց ներսը լցնողները։ Այնինչ փախչելու համար նախ ուր գնալն իմանալ էր պետք՝ ցեխից դուրս գալով ցեխաջրի մեջ չընկնելու համար։

Մինչդեռ կիսադատարկ, կիսացուրտ ու ջերմությունը ինչ-որ անծանոթ վայրում կորցրած քաղաքում բոլոր շտապում էին: Գնալ՝ ոչ մի տեղ ու չանել ոչինչ: Ու նրանք այդպես էլ անում էին: Մարդկային միտքն անզոր է պատկերացնել, թե ինչ պատասխանատվությամբ է ինքը կատարում իր գործը: Շտապել: Չուշանալու համար չէ, պարզապես շտապել։

Վարդագույն-սպիտակ, գորշ ու շագանակագույն շենքերն էլ արդեն ուղղակի ավել ստվեր գցողներ են դարձել։ Ուշադրություն են գրավում ու խանգարում մարդուն հանգիստ շտապել: Մինչդեռ մարդուն խանգարել պետք չէ, դեռ մի բան էլ ուժ պիտի տաս նրան՝ ավելի քաջությամբ շարունակելու։ Անել ու չանել ոչինչ։

Եթե չկանգնեի ու չթեքվեի մյուս կողմ, երևի անցորդներից մեկն էլ անցներ վրայովս: Շրջվեց, հետ նայեց, ու, իր ժամանակից հինգ վայրկյան կորցնելով շարունակեց գնալ, հոգ չտարավ հետևից երկու վայրկյան ավել պահել դուռը, որ վերջինս չհանդիպի հետևից ներս մտնողի քթին: Իսկ դա մի ժամանակ քաղաքավարություն էին անվանում: Եթե ճիշտ եմ հիշում:

Դե, այն ժամանակ, երբ նրանք դեռ չէին շտապում:

Իսկ ամենակարևորը ժամանակն է , որ մենք չունենք՝ երբեք, ոչ մեկի համար: Կամ, գուցե պահում ենք այն ամենակարևորին, իսկ հետո օրերի կեղտի ու աղմուկի մեջ կարևորներն էլ խառնում անկարևորների հետ ։ Ժամանակն էլ միշտ ի շահ ֆեյսբուքի օգտագործում։

Շտապելով բացում եմ ականջակալներս։ Իմ շտապելն էլ մյուսներինի պես խրոնիկ է դարձել: Քառասուն րոպե կսպասեմ համալսարանում, բայց քայլերս չեմ դանդաղեցնի. պարտականության պես մի բան է դարձել երկու րոպեում երկու կանգառ քայլելը, Ամանորին ծանոթ-անծանոթներին փողոցում տեսնելիս շնորհավորելու նման, էլի։

Շտապելով նայում եմ ականջակալներիս այլմոլորակային տեսածի հայացքով նայող մեկին, փրկվում էլեկտրասյանը դեմ առ դեմ հանդիպելուց, վերջին մեկ-երկու վայրկյանին հասցնում անցնել փողոցը՝մինչ կանաչ մարդուկին կարմիրը փոխարինի, հասցնում եմ նույնիսկ ամեն անգամ մեկ առ մեկ կարդալ մեծ ու փոքր փողոցների անունները։ Հիշելու համար չէ, ուղղակի սիրում եմ:

Չգիտեմ՝ ինչ են հասցնում մյուս բոլոր շտապողներն այն ընթացքում, երբ քայլում են ոչ մի տեղ չտանող փողոցներով, մտածում տեղ հասնելու ու ոչինչ չանելու մասին: Երևի ոմանք մի երկու գեղեցիկ տող են ասում ինձ պես ականջակալներ օգտագործողների մասին, հիշում իրենց ժամանակներն ու հոգոց հանում: Մի երկու հարյուր մետր այն կողմ ականջակալներով մարդն էլ պատասխան հոգոցն է արձակում։ Երևի։

Ոմանք գուցե երկրից գնալու ամենահարմար ուղիներն են ընտրում, ոմանք գտնում սառը քաղաքի ամենաջերմ կադրերը՝ անմահացնելու: Մեկն էլ երևի, ականջներում (ականջակալներով կամ առանց՝ էական չէ) Ֆորշի՝ հին ու նոր քաղաքի մասին երգերից մեկը, ուղղակի անտեսում է ամենը, որ կա աշխարհում, ջերմանում ոչ թե քարե շենքերով, այլ տաք վերարկուով:

Ոմանք…. Ոմանք երևի ոչինչ էլ չեն անում, կամ գուցե թե՝ մի բան, որ չի անցնի կողքինի մտքով, երբևէ:

 Իսկ հետո, հետո և առաջ՝ ես շտապում եմ տուն: Որ հեռու է սառը քաղաքից, հեռու նրա քարերից ու այն՝ ոսկորներիդ հասնող ցրտից, որ ես զգում եմ ամեն անգամ ՝ Երևան գրությամբ քանդակից երկու հարյուր մետր այն կողմ: