Վեց ամսվա ընդմիջումից հետո վերջապես նորից հնարավորություն ընձեռվեց փոխանակման ծրագրի մասնակցելու։ Այս անգամ ուղևորությունը դեպի Սլովակիա էր։ «Մանանա» կենտրոնը, որը Եվրոպայի երիտասարդական մամուլի (European Youth Press)   ցանցի անդամ է, Media Behind the Scenes ծրագրի շրջանակներում լրագրողական թրեյնինգների է ուղարկում  Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի`  17.am-ի հինգ ակտիվ թղթակիցների` Սուրեն Կարապետյանին, Զարինե Կիրակոսյանին, Մարիամ Բարսեղյանին, Դավիթ Ասլանյանին և ինձ` Աննա Անդրեասյանիս: Մենք պետք է մասնակցենք թրեյնինգների, որոնք միտված են երիտասարդ լրագրողների մեդիագրագիտությունը զարգացնելու։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Նորից «Զվարթնոց» օդանավակայանում ենք։ Առաջին կանգառը լինելու է Բուխարեստում։  Եվրոպայում հնարավորինս շատ քաղաքներում լինել ցանկացող երիտասարդներս մեծ հույսեր էինք փայփայում, թե կկարողանանք Բուխարեստում գտնվելու 10 ժամը օգտագործել քաղաքը բացահայտելով ու զբոսնելով։ Սակայն մեզ հիասթափություն էր սպասվում։ Պարզվեց` մեր մեկանգամյա մուտքի վիզան  չէր թույլատրում վայելել այդ հաճույքը։ Հույս ունենք, որ Եվրոպայի հետ վիզային ռեժիմի դյուրացումը մի օր այդ հնարավորությունը մեզ կընձեռի ճամփորդել առանց սահմանափակումների: Իսկ մինչ այդ մենք տասը ժամ արգելափակված էինք մնալու օդանավակայանում:

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Օդանավակայաններում մի բան, որ տանել չեմ կարողանում, նստարանների կողքի բռնակներն են, որոնք քեզ սահմանափակում են մի նստատեղի սահմաններում և թույլ չեն տալիս հարմարավետ տեղավորվել։ Ու հենց դրանց առկայության պատճառով չէինք կարողանում հանգիստ քնել, անընդհատ մի տեղինց մյուսն էինք գնում։

Բարեբախտաբար, Զարինեն փոքր նստարաններին տեղավորվելու հատուկ մասնագետ է և մեզ սովորեցրեց «տիրապետել այդ արվեստին»։ Մի խոսքով, երկար ճիգերից հետո մենք սովորեցինք տարբեր դիրքերով տեղավորվել նստարանների վրա ու մեզ լիարժեքորեն զգալ ինչպես տանը։

Հիմա անցնում ենք երկրորդ կանգառին, որը Վիեննան էր։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Բնականաբար մենք առանձնակի ոգևորությամբ էինք սպասում այնտեղ հասնելուն։ Հենց ինքնաթիռից դուրս գալու պահից հասկացանք, որ այն մի քաղաք է, որտեղ մեծ հաճույքով կմնայինք՝ այն էլ երկար ժամանակով, բայց քանի որ մեր ճանապարհորդությունը դեռ չէր ավարտվել, պետք է ուղևորվեինք հաջորդ կանգառ։

Պատրաստվում էինք գնացքով գնալ Բրատիսլավա, այնուհետև Տռնավա։ Այնպես ստացվեց, որ մենք շտապելու և այս հարցերում մի քիչ էլ անփորձ լինելու պատճառով սխալ գնացք նստեցինք և միայն գնացքի շարժվելուց հետո հարցուփորձ անելով հասկացանք, որ ճիշտ գնացք չենք նստել։ Բայց դե ինչ կարող էինք անել, արդեն ուշ էր։ Բարեբախտաբար, երկու գնացքներն էլ նույն քաղաքը՝ Բրատիսլավա էին գնալու, ուղղակի տարբեր գնացքի կայարաններով էին անցնելու։ Հետևաբար մեր մյուս գնացքին հասցնելու համար, որի տոմսը արդեն գնված էր, պետք է գնացքի մի կայարանից մյուսը գնայինք և այն էլ մեծ արագությամբ։ Այդպես էլ արեցինք։ Մեզ այդ ընթացքում օգնեց մի սլովակ երիտասարդ, և մենք միասին գիշերվա կեսին գնացքի կայարանից մեր ճամպրուկներով վազեցինք դեպի ավտոբուսը, որը մեզ պետք է հասցներ գնացքի մյուս կայարանը։ Այստեղ պետք է նաև նշել, որ մեր սլովակ ընկերը հայ կոլեգա ուներ, այս փաստը մեզ ընդհանուր թեմա տվեց խոսելու և քննարկելու։ Վերջապես հասանք Տռնավա տանող գնացքին։ Ապահովության համար մի քանի անգամ ստուգեցինք և հավաստիացանք, որ այն հենց մեր գնացքն է, որից հետո տեղավորվեցինք և հանգիստ շունչ քաշեցինք։ Այս գնացքում սովորեցինք մեր առաջին սլովակերեն արտահայտությունը՝ «տու տու արաբատու», որը նշանակում էր «ճամպրուկները բարձրացրեք վերև»։

Լուսանկարը` Զարինե Կիրակոսյանի

Մոտ մեկ ժամ հետո արդեն Տռնավայում էինք։ Այս քաղաքում մենք պետք է մնայինք մեկ գիշեր, որից հետո պետք է շարունակեյինք մեր ճամփորդությունը, որը կարծես մի ամբողջ հավերժություն էր տևելու։ Տեղավորվեցինք հոսթելում և վայելեցինք այդքան սպասված հանգիստը։

Լուսանկարը` Զարինե Կիրակոսյանի

Առավոտյան շուտ արթնացանք ու որոշեցինք շրջել քաղաքով, քանի որ այն շատ գեղեցիկ ու հետաքրքիր էր։ Բազմաթիվ լուսանկարներ անելուց ու մի լավ շրջակայքը ուսումնասիրելուց հետո, նորից ուղևորվեցինք դեպի գնացքի կայարան՝ Պոպրադ հասնելու համար։ Գնացք նստելուց հետո ստիպված էինք մոտ 10 վագոն անցնել` մեր տեղերը գտնելու համար։ Այն բոլորովին էլ հիասթափեցնող չէր։ Մեզ հատկացված էր կուպե, որտեղ հարմարավետ տեղավորվեցինք ու սկսեցինք վայելել պատուհանից բացվող գեղեցիկ տեսարանները։ Գնացքը անցնում էր գեղեցիկ դեղին ծաղիկներով լեցուն դաշտերով ու տեղ-տեղ դրանք ընդհատող սարերով։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Մեր հավատն էլ չէր գալիս, բայց հասանք Պոպրադ։ Գնացքի կայարանում հանդիպեցինք մյուս մասնակիցներին։ Նրանցից մի քանիսին արդեն գիտեինք նախորդ ծրագրերից։ Միասին ավտոբուսով ուղևորվեցինք դեպի մեր վերջին կայարանը` Ստառա Լեսնա, որտեղ առաջիկա շաբաթում պետք է մնանք։ Այն տեղակայված է սարերի մեջ, հետևաբար, երբ հասանք այնտեղ, մեր արդեն մեծ խմբով ոտքով փորձում էինք գտնել հյուրանոցը։ Վերջապես կազմակերպիչները եկան մեզ տանելու, ու մենք հասանք այդքան բաղձալի հյուրանոցը։

Եվ այսպես, այս երկար, արկածներով լի ու զվարճալի ճամփորդությունը ավարտվեց, ու մենք վերջապես հնարավորություն ունենք հանգստանալու և առավոտյան թարմ ուժերով սկսելու դասընթացը։

Այսօր Հայ Առաքելական Եկեղեցին նշում է հինգ տաղավար տոներից մեկը՝ Սուրբ Հարության տոնը` Զատիկը: Բոլորս էլ գիտենք, որ Հայաստանում այն տոնվում է մեծ շուքով: Այն հատկապես մեծ ժողովրդականություն է վայելում երեխաների շրջանում, քանի որ այս օրը հնարավորություն են ստանում ձու ներկելու և դրանցով խաղալու: Չեմ սխալվի եթե ասեմ, որ որոշ  մեծահասակներ, ինչպես փոքրերը, Զատիկի մասին մտածելիս բացի ձու ներկելուց ու խաղալուց այլ բան չեն տեսնում: Չկարծեք, թե ինչ-որ բան ունեմ տոնը այսպիսի հետաքրքիր ձևով անցկացնելու դեմ: Ընդհակառակը, երեխայի պես անհամբերությամբ եմ սպասում ձու ներկելուն ու խաղալուն: Շատ գեղեցիկ հիշողություններ ունեմ մանկությունից այս սովորույթների հետ կապված: Սակայն չեմ կարողանում հասկանալ, երբ մարդկանց (նրանց, ովքեր իրենց քրիստոնյա են համարում) Զատիկի միայն այդ ուրախ ու զվարճալի մասն է հետաքրքրում

Այդպիսի մարդիկ հաճախ նույնիսկ չեն էլ մտածում տոնի խորհրդի մասին, հնարավոր է նույնիսկ չգիտեն, բայց Պատարագի ժամանակ օրհնված ձու բաժանելու պահին առաջին շարքում են միշտ: Պատրաստ են իրար հրել, նույնիսկ վիրավորել, միայն թե այդ բաժանվող բանից վերցնեն (ու այնքան էլ կարևոր չէ, թե ինչ է դա): Բնականաբար, լինի դա օրհնված ձու, ուռենու ճյուղ, ջուր թե կարագ՝ ժողովրդի համար է: Բայց այն վերցնելու ձև կա, որին շատ մարդիկ կարծես անտեղյակ են: Մի պահ ձեզ հարց տվեք. արժե՞ արդյոք, քրիստոնեական մի քանի խորհուրդ արհամարհելով, վերցնել այդ օրհնված ձուն, որ իր օրհնանքը կորցնում է ձեր պահվածքից:

Ցավոք, կարելի է ենթադրել նաև, որ մեր ժողովրդի մեջ շատերը առանց իմանալու քրիստոնեության էությունը ու խոհուրդները, իրենց համարում են քրիստոնյա: Նրանք պատրաստ են մի մեծ խաչ կրել ու այստեղ-այնտեղ հպարտորեն ասել, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցու հետևորդ են, մինչդեռ նույնիսկ չգիտեն, թե դա ինչ է նշանակում: Այս խմբին պատկանող մարդիկ, բնականաբար, եկեղեցի գնում են միայն տոներին, երբ ինչ-որ բան են բաժանում:

Սակայն ուզում եմ պարզաբանել. վերոնշյալ հատկանիշները և պահելաձևը վերաբերում է մարդկանց մի խմբի միայն: Բարեբախտաբար, շատ են այն մարդիկ, ովքեր հասկանում են քրիստոնեության էությունը և ավելի մեծ ուշադրություն են դարձնում տոնի խորհրդին, քան ձևական կողմերին:

Այսօր, Հարության ուրախ ավետիս տալիս մի քիչ մտածենք հենց խորհրդի մասին:

Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց…

Գիտե՞իր, որ երեկ հուլիսի 1-ն էր: Հիմա հավանաբար մի պահ կանգ առար ու մտածեցիր, թե վրիպել եմ: Իրականում կատակում էի: Ապրիլի 1-ն էր՝ ծիծաղի օրը: Տարբեր պատմություններ են կապվում այս տոնի սկզբնաղբյուրի հետ, բայց անկախ նրանից, թե որն է իրականը, մի բան հաստատ է՝ սա այն հազվադեպ օրերից մեկն է, երբ մարդիկ ուղղակի փորձում են ուրախանալ և ուրախացնել մյուսներին: Մարդիկ իրենց աշխատանքային լուրջ ու երբեմն էլ ձանձրալի մթնոլորտից մի պահ շեղվում են ու փոխում օրվա սովորական ընթացքը: Դե մենք՝ աշակերտներս էլ, հնարավորություն ենք ստանում մեկս մյուսի և ուսուցիչների գլխին մի չար կատակ խաղալ՝ առանց պատժվելու վախի:

Վստահ եմ, որ գոնե մեկ անգամ յուրաքանչյուրդ էլ ինչ-որ մեկի կատակի զոհն եք դարձել կամ ինքներդ եք մեկին խաբել: Ուղղակի հետաքրքիր է, թե որ տեսակի կատակ անողներից եք դուք: Նրանց կարելի է բաժանել երեք հիմնական խմբի՝ անհամ կատակներ անողներ, հետաքրքիր ու խելամիտ կատակներ անողներ և չար կատակներ անողներ: Հիմա անդրադառնանք դրանցից յուրաքանչյուրին:

Մեր առաջին խմբին հիմնականում պատկանում են երեխաները: Նրանք այնպիսի բաներ են ասում, որ շատ հնարավոր է, որ պատահի, և դրա լինել չլինելուց առանձնապես բան չի փոխվում, ինչպիսին է, օրինակ՝ վրադ փոշի կա, երբ այդպիսի բան գոյություն չունի:

Երկրորդ խմբին պատկանում են այն մարդիկ, ովքեր օրվա իրական իմաստը հասկանալով, այնպիսի կատակ են անում, որ վերջում երկու կողմն էլ մի լավ ծիծաղում և ուրախանում է: Հումորը սովորաբար լինում է շատ տեղին ու խելացի:

Իսկ երրորդ խումբը, իմ ամենաչսիրած խումբն է: Երևի հասկացաք՝ ինչու: Նրանց կատակը միայն իրենց է ուրախացնում, իսկ դիմացինին սովորաբար վախեցնում կամ էլ վատ վիճակի մեջ է գցում:

Իրականում այս երեք խմբերը և նրանց բնորոշ կատակները ներկայացնում եմ, որ ընթերցողս լավ մտածի նախքան կատակ անելը: Հաջորդ ապրիլի մեկին և ինքը, և դիմացինը մի լավ  կծիծաղեն, և օրը իր խորհրդով կլինի ստացված:

Քիչ առաջ կարդում էի նախորդ հոդվածներս ու մտածում՝ ի՞նչ կլինի, որ հաջորդ նյութս բողոք կամ քննադատություն չլինի ինչ-որ հարցի շուրջ, այլ մի պատմություն: Սկսեցի շրջագայել գլխումս, մի բան հիշելու համար: Վերջապես՝ մտքիս ամեն մի անկյունը փորփրելուց հետո, հիշեցի մի հետաքրքիր դեպք, որ թեև մի քանի տարի առաջ էր պատահել, բայց մինչև հիմա էլ այն հիշելիս դեմքիս ժպիտ է գալիս:

Ուրեմն մեր Մայիսյան գյուղին բնորոշ մի շոգ ամառ էր: Դե, ամառային արձակուրդներ էին, ու բան չունեի անելու: Ամբողջ ցերեկը տանջող շոգից հետո, վերջապես եկել էր երեկոն՝ իր հետ բերելով ամառային երեկոներին բնորոշ զով քամին: Ես ու մայրս հեռուստացույցով մեր սերիալն էինք դիտում՝ սերիալ դիտողներին բնորոշ համակ ուշադրությամբ, որ անտեսում է շրջապատում կատարվող ամեն ինչը (կար մի ժամանակ, երբ ես հեռուստացույցով սերիալներ էի նայում): Մեկ էլ զանգահարեց հորեղբայրս (նա և տատիկս խաղողի այգում էին) և ասաց, որ մեր հարևանը տեսել է, թե ինչպես են մեր խոզի ձագերը դուրս եկել գոմից: Անկեղծ ասած՝ դա ինձ սկզբում այնքան էլ չհետաքրքրեց, և ես շարունակեցի իմ դիտումը, բայց հետո, մայրս, ստուգելով դրա ճշմարտացիությունը, վերադարձավ ինձ ասելու, որ գնամ օգնեմ խոզի ձագերին նորից ներս տանել: Այստեղ մի պարզաբանում է պետք իրավիճակը ավելի լավ հասկանալու համար: Չնայած գյուղում ապրելուն՝ երբեք գործ չէի ունեցել մեր ընտանի կենդանիների հետ, ավելին՝ նրանցից վախենում էի (ինչպես գրեթե մյուս բոլոր կենդանիներից): Նրանց հորեղբայրս ու տատիկս էին պահում, այնպես որ, մայրս էլ համարյա թե գործ չուներ նրանց հետ: Ու հիմա ինձ՝ այս գործերից բացարձակ անտեղյակիս, տանում են օգնելու: Ինչ արած, հո չէի՞նք թողնելու, որ խոզերը կորչեն: Ես ու մայրս գնացինք նրանց փնտրելու՝ հետներս ապահովության համար վերցնելով պետք եկածից ավելի մեծ ու ամուր փայտեր:

Եվ այսպես, խոզերին գտանք, նրանք մեր գոմի հետևում էին, այնքան էլ հեռու չէին: Թվով 12-ն էին ու չնայած դեռ ձագեր էին՝ բավականին մեծ էին չափսերով: Պլանը այսպիսին էր՝ մայրս պետք է նրանց քշեր դեպի գոմ, իսկ ես թույլ չտայի, որ ճանապարհից շեղվեին: Սկզբում ամեն ինչ նորմալ էր գնում, բայց հետո նրանցից մի քանիսը հանկարծ մտափոխվեցին և որոշեցին մի քիչ էլ վայելել ազատության մեջ գտնվելու բացառիկ հնարավորությունը: Մենք էլ սկսեցինք այդ մի քանիսի հետևից վազել՝ բավականին մեծ աղմուկ բարձրացնելով: Ու հենց այդ աղմուկը լսելով էլ՝ մեր հարևան կանայք, որոնք եթե ոչ մեզանից պակաս, ապա հաստատ ավել էլ չէին հասկանում այդ գործից, հավաքվեցին՝ առաջարկելով իրենց օգնությունը: Ես էլ, առիթը բաց չթողնելով, մի փայտ տվեցի նրանցից մեկին, որ հետս կանգնի իմ նշանակված տեղում:

Մինչ այս ամենը կատարվում էր մեր՝ ազատությանը կարոտ խոզերը ավելի էին ոգևորվել ու ոչ մի կերպ չէին ուզում ներս մտնել: Իրականում, ինչպես հետո տատիկս ասաց, մենք նրանց վախեցրել էինք մեր փայտերով ու վազվզոցով: Տե՜ս է, ինձ էլ ամբողջ ընթացքում թվում էր, թե այդտեղ միակ վախեցածը ես էի։ Փաստորեն, խոզերն էլ էին նույն վիճակում, ուղղակի մեկս մյուսի լեզուն չէինք հասկանում:

Մի շատ ծիծաղելի տեսարան էր, մի 5-6 հոգով վազում էինք խոզերի հետևից, փորձում նրանց բռնել, իսկ նրանք փախուստի ճամփան միշտ գտնում էին: Իմիջիայլոց, մեր հարևաններից երկուսը, որ խոզերի հետ վարվելու ձևերին ծանոթ էին, հեռվից զարմացած մեզ էին նայում՝ հավանաբար խղճալով ոչ թե մեզ, այլ խոզերին:

Մի խոսքով՝ մեր ու խոզերի շնչառությունը, սրտի զարկերի արագությունն ու քանակը հավասարվել էին, երբ տատիկս ու հորեղբայրս վերադարձան տուն: Անմիջապես եկան մեզ մոտ: Տատիկս մի պահ զարմացավ՝ տեսնելով մեր խմբին շնչակտուր, մեծ փայտերը ձեռքներիս: Հանգիստ մոտեցավ խոզերին, ասաց «մաշ-մաշ» կախարդական բառերը, և խոզերը հանգիստ ներս անցան: Դե, պատկերացրեք, մեր խմբի զայրույթն ու զարմանքը: Կես ժամից ավելի 5-6 հոգով չէինք կարողանում մի քանի խոզերի մեզ ենթարկել, իսկ տատիկս առանց ջանք թափելու նրանց ներս տարավ:

Ամեն անգամ այդ պատմությունը հարևաններով հիշելիս մի լավ ծիծաղում ենք, ու ես ակամա հանգում եմ այն մտքին, որ ամեն մարդ իր գործի գիտակն է:

Մարդու կյանքում լինում են հատուկ պահեր, որ ինչ-որ կարևոր բան են սովորեցնում կամ էլ ուշադրություն են հրավիրում մինչև այդ չնկատված հարցի վրա: Այսպիսի մի պահի և դրանից առաջացած մտքերի մասին էլ ուզում եմ խոսել:

Նոր էի գնացել Ամերիկա ու գրեթե ոչինչ չգիտեի նրանց սովորույթների ու մշակույթի մասին: Մի ճամբարում էինք, ուր իրար գլուխ էր հավաքում նահանգի բոլոր կողմերից եկած մի մեծ բազմություն: Մի անգամ այդ ճամբարի ընթացքում զբոսնում էի հյուրընկալող ընտանիքիս հետ և հանկարծ մի երգ ականջիս հասավ ու նկատեցի, որ նույն պահին գրեթե բոլորը հանեցին գլխարկները, թեքվեցին դեպի Միացյալ Նահանգների դրոշը ու ձեռքերը դրեցին սրտին: Մի պահ շփոթված նայեցի շուրջս, հասկանալու համար՝ ինչ կատարվեց, հետո հասկացա, որ Ամերիկայի օրհներգն էր հնչում (ինչ մեղքս թաքցնեմ, նրանց օրհներգին ծանոթ չէի): Անկեղծ ասած, ինձ հիացրեց այն, թե ինչպիսի լրջությամբ ու հարգանքով էին նրանք վերաբերվում իրենց օրհներգին:

Այդ պահին ակամա հիշեցի, թե մենք ինչպես ենք վերաբերվում մեր ազգային օրհներգին: Իհարկե, խոսքս բոլորին չի վերաբերում, բայց մի ճնշող մեծամասնություն հեգնանքով է նայում նրանց, ովքեր մեր օրհներգը լսելիս կանգնում են կամ ինչ-որ ձևով հարգանք են ցույց տալիս:

Երկար ժամանակ մտածում էի այդ տարբերության պատճառի, դրա արմատների մասին ու եկա այն եզրակացության, որ մեր՝ պետության մասին պատկերացումների և ընկալումների մեջ է խնդիրը: Այն միակ բանը, որ ամերիկացիներին միավորում է, իրենց պետությունն է:

Կուզեի, որ մենք սկսենք գնահատել նաև մեր պետականությունը, և մեր պետական խորհրդանիշներին ոչ թե անտարբերությամբ, այլ հարգանքով ու հպարտությամբ վերաբերվենք: