Հիմա, երբ բոլորդ արդեն պլանավորում եք ձեր ամառային հանգիստը, կամ ինձ նման ոչ մի բան էլ չեք պլանավորում, կուզենամ խոսել այս մեծ մոլորակի մի գողտրիկ ու ինձ համար անգին տարածքի՝ Ամասիայի մասին:

Ամասիան գյուղ է ՀՀ հյուսիսային սահմանում: Շիրակի Բազեն լավ ասում է․ «Բնականաբար, դուք չեք ճանաչում Ամասիան այսքան գեղեցիկ, որովհետև չեք բացահայտել այն ձեր սեփական աչքերով»: Այլևս չեմ վիճի ձեզ հետ, կտամ ևս մեկ հնարավորություն բացահայտելու Ամասիան, մի քիչ էլ ջիջիլ կգցեմ:

Մի սիրիահայ ընկեր ունեմ, անցած տարի մայիսին որոշեցինք Երևանից ուղևորվել Ամասիա մի քանի օրով, իմիջիայլոց, գաղափարը և ցանկությունը իրենն էր, որովհետև ինձ մոտ ակտիվ քննական շրջան էր, ժամանակ չունեի Ամասիայում անցկացնելու, բայց քանի որ Մաիդը շատ էր ուզում, գնացինք:

Երբ մոտենում էինք Ամասիային, իջեցրել էինք մեքենայի պատուհանները ու քամու ներքո վայելում էինք դրախտը: Ճանապարհն սկզբում անցնում էր կանաչ անտառով, ապա՝ դաշտերի միջով, դաշտերը բազմերանգ ծաղիկներով էին լիքը՝ մանուշակագույնից աստիճանաբար դեղին, ապա դաշտը ներկվում էր սպիտակ, ու ծաղիկները՝ իրենց բարակ ցողուններով, քամու ուղղությամբ թեքվում էին, շորորում։ Այս տեսարանը պատկերացնել է պետք: Ես այդպիսի պահերին լռեցնում եմ միտքս ու տրվում բնությանը ու ձայներին: Իսկ Մաիդը կողքիս ասաց կամաց․ «It’s a part of paradise»: Ես հասկացա, որ դա այն էր, ինչ պետք էր ասել հենց այդ պահին, բայց քանի որ ես բառիս բուն իմաստով անջատված էի, իմ մտքով էլ չէր անցել, որ կարելի է վերնագրել տեսարանը:

Մենք զբոսնեցինք անտառներով, այգիներով, հետո իրար հետ կով կթեցինք՝ ես էլ, ինքն էլ առաջին անգամ էինք մասնակցում էդ պրոցեսին: Հետո այդ կաթը զտեցինք, ստացանք թթվասեր, իսկ մնացած մասով պանիր պատրաստեց հորաքույրս: Ես ու Մաիդը շատ հետաքրքիր ժամանակ անցկացրինք գյուղում, ապա երկու օրից վերադարձանք Երևան։ Ես էլ չեմ մանրամասնի, որ անակնկալների մասը ապահովեմ:

Իսկ հիմա խոսեմ այն 10 պատճառների մասին, որոնք ներկայացրել է Շիրակի տուրիզմի զարգացման կոմիտեն, և մեկնաբանեմ դրանք «ամասիերեն»:

1. Դուք կարող եք լինել այն եզակիներից, ում բախտ կվիճակվի այցելել բրդի վերամշակման արտադրամաս և բրդից սեփական ձեռքերով թել ստանալ:

Ես իմ կամավորական խմբի հետ մի քանի տարի առաջ մի քանի տարի շարունակ զբաղվել եմ բրդի վերամշակմամբ, ինչպես նաև թաղիքագործությամբ:

Սա յուրահատուկ գործընթաց է. բուրդը լվացվում է, ապա գզում ենք, հատուկ կաղապարներով այն վերածում թաղիքի: Սա էկոլոգիապես մաքուր արտադրանք ստանալու ամենահավես եղանակներից է:

2. Ամասիայում Ձեր լուսանկարների գունագեղությունը կապահովեն Ամասիայի Հարավսլավական թաղամասի գեղեցիկ ու գունավոր տները։ Դուք միայն Պորտուի գունավոր տներն եք տեսել:

Այո, մենք ունենք նման թաղամաս, ու այս թաղամասի ամենագրավիչ հատկանիշը, ըստ իս, դրա՝ սարերի մեջ ծվարած լինելն է: Ասենք՝ ինչպես Ալպերում, այդպես էլ Ամասիայում: Գժական է, չէ՞։

3. Ամասիան հրաշալի հնարավորություն է տալիս հայտնի մարդկանց հետ հանդիպելու և լուսանկարվելու: Այստեղ մինչ օրս պահպանվել է Սովետական միության առաջնորդ Վլադիմիր Իլյիչ Լենինի արձանը։

Այս արձանը տեղադրվել է մեր շենքի բակում, մեր հարևան Մուշեղ ձյաձյայի ջանքերով: Հիշո՞ւմ եք Մաիդին, նա, օրինակ, նույնիսկ չգիտեր՝ Լենինն ով է, իսկ պապիկս, որը հոգով-սրտով կոմունիստ է, պատմեց Վլադիմիր Իլյիչ Լենինի մասին, երգեց, բեմականացրեց, Մաիդն էլ հիացած լսում էր։

4. Քայլարշավի սիրահարներին սպասում են Ամասիայի լեռները, բնության հրաշքներ համարվող դողդոջուն կաղամախու ծառուտները և փետրախոտային տափաստանները։ Դուք կզգաք Ձեզ մայր բնության մի մասնիկը։

Իհարկե, ես դողդոջուն կաղամախի, բան չգիտեմ, բայց ճիշտը էն ա, որ կձուլվեք բնությանը: Ես, օրինակ, ունեմ իմ տեղերը, որտեղ ստեղծագործում եմ կամ ուղղակի հանգստանում:

5. Zip-line-ով թռչելու և էքստրիմի սիրահարները ևս անմասն չեն մնա, Կապսի ձորում էքստրեմալ գրավչությունները սպասում են ձեզ։

Էս Կապսի ձորի ավանդական անունը Աղասնոց է: Դրա նախկին տերը՝ Աղասին, իր ձեռքերով է հիմնադրել ամենը, և անգամ պատմում են, որ ինքն էր պատրաստում ամեն ինչ՝ մշակում մսեղենը, պատրաստում երշիկեղենը, վառում վառարանները և այլն:

6. Եթե ցանկանում եք վայելել տարվա 4 եղանակների յուրահատկությունները, ապա անպայման պետք է Ամասիայով այցելեք Արփի լիճ ազգային պարկ։

Արփի լճի մասին սուս եմ: Մենակ կասեմ՝ հիշո՞ւմ եք, որ Մաիդն ասում էր՝ It’s a part of paradise, այ սա հենց էդ շարքն է:

7. Տեսնելու Եռակատար լեռը, որը գտնվում է 3 երկրների տարածքում, ունի 3010 մետր բարձրություն:

Այո:

8. Պատմության հետքերով գնալու համար կարող եք այցելել Բանդիվան՝ տեսնելու կիկլոպյան ամրոցներ, քարանձավներ, ջրաղացների մնացորդներ և զգալու միջնադարյան կառույցների գրավչությունը։

Սա իմ ու եղբորս սիրելի վայրերից է, մենք մինչ օրս փորձում էինք օգտվել գյուղից գյուղ խոսելու իրենց տեխնիկայից, բայց չենք կարողանում, էլի: Հսկայական ժայռեր, ժայռերի մեջ անձավներ, փոքրիկ արահետներ, աղբյուրներ, հսկայական դարպասներ: Սա հրաշք է:

9. Թռչնադիտարկման, ինչպես նաև հաստածղրիդների երգեցիկ ձայնը լսելու համար հրաշալի վայր է Ախուրյանի կիրճը, որը սկիզբ է առնում Արփի լիճ ազգային պարկից։ Որսի թույլատրելի շրջանում հնարավոր է նաև ձկնորսություն՝ ըստ պահանջի։ Այստեղ հանդիպում են բեղլու, ծածան տեսակի ձկներ։

Օրինակ՝ ես համարյա միշտ զբաղված եմ թռչնադիտարկմամբ կամ ունկնդրմամբ, բայց երբեք դրան գիտական նշանակություն չեմ տվել:

10. Կարող եք ծանոթանալ նաև Ամասիայի ռոբոտաշինության խմբակի հզոր փոքրիների հետ։

Ես ասել եմ, ասում եմ ու կասեմ, որ մեր երեխեքը ֆենոմենալ երեխեք են: Խելացի, տաղանդավոր, շնորհքով, աշխատասեր, հետաքրքրասեր, ստեղծարար, մաքուր, անկեղծ: Տաղանդ են, ես սիրում եմ Ամասիայի երեխեքի հետ աշխատել:

11. Կարող եք այցելել Ամասիայի լավաշի արտադրամաս և համտեսել անուշաբույր լավաշ։

Արտադրամասը գտնվում է գյուղի հրապարակի մոտ, և ամբողջ կենտրոնը լցված է լավաշի անուշ բույրով:

12․ Հյուրընկալվել Դավիթ Ալեքսանյանի հյուրատանը, ինչպես նաև մասնակցել ջիպ-տուրերին:

Էս մարդու հետ ջիպ-տուր է անգամ կենտրոնական փողոցով երթևեկելը:

Սա ձեզ փոքրիկ ուղեցույց-մոտիվատոր:

 

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ.- Հուսանք շատ շուտով կստանանք նոր լուսանկարներ  գարնանային դրախտային Ամասիայից:

Երբ ես, դու ու մաման հայտնվեցինք կյանքի ցուրտ ոլորաններից մեկում, ես ու դու, բնականաբար, շատ քիչ բան էինք գիտակցում, քան նա։ Ես մեծն էի, մաման աշխատում էր, իսկ դու ժպտում՝ ինչպես միշտ։ Ես անգամ ձվածեղ պատրաստել չգիտեի, ես ընդամենը երկրորդ դասարանցի էի։ Ճիշտ է, մինչև օրս էլ իմ խոհարարական հմտությունները սրտովդ չեն, բայց քեզ էլ եմ հասկանում՝ տառապանքդ փորձ ունի։
Դու մեծացար շատ դանդաղ, բայց հիմա անգամ չեմ էլ հասկանում, թե ինչպես ժամանակը թռիչք գործեց։ Դու համառ էիր, ինքնասածի, ծանր ու մեծ երեխա։ Դու չէիր սիրում, երբ քեզ համբուրում էին, դու չէիր սիրում, երբ քեզ գործի էին դնում։ Դու սիրում էիր ծաղիկներ, ինքդ էլ հոգ էիր տանում մեր փոքրիկ բնակարանի բուսականության մասին, դու սիրում էիր կենդանիներին՝ անչափ։ Բայց դու էլ, մաման էլ ալերգիկ էիք, և ձեր ինքնազգացողությունը վատանում էր, երբ շփվում էիք կենդանիների, բույսերի, փոշու հետ, ինչը բարդացնում էր ձեր կյանքը՝ մանավանդ Ամասիայում ապրելու տարիներին։

Քեզ սիրում էին բոլոր կենդանիները։ Հիշում եմ, երբ մի փոքրիկ շան քոթոթ հետևիցդ ընկել ու եկել էր տատիկենց տուն, իսկ մենք, չցանկանալով, որ պապիկը նրան տանի կորցնի, փակեցինք նրան տատիկի մեծ փայտյա սնդուկի մեջ, որպեսզի պապիկը չգտնի: Շանը պապիկը մի քանի օր անց հայտնաբերել էր համարյա շնչահեղձ ու հազիվ կյանքն էր փրկել, բայց մենք հո դա չէի՞նք ուզում, չէ՞։
Դու մի շաբաթում կարդացիր այն մի քանի հաստափոր հեքիաթների գրքերը, որոնք նվեր էիր ստացել ծննդյանդ օրը։ Մի քանի օրում հավաքեցիր 2000 կտորից բաղկացած խճանկարը, որը մաման էր քեզ նվեր գնել Երևանից։ Դու մեր տարիքի երեխաներից ամենաֆանտաստիկն ես եղել ինձ համար միշտ։

Ես մեծն էի, ես պատասխանատվություն էի կրում երկուսիս համար: Ես հաճախ էի բարկանում քեզ վրա, հաճախ նախատում էի, հետո սկսում խոսել քեզ հետ, որ հասկանանք մեր սխալները։ Մենք ամենափոքր տարիքից քայլում էինք ձեռք-ձեռքի տված, ես փողոցի կողմից՝ դե մեծն էի, քեզ պաշտպանում էի։ Ու նոր եմ հիշում, որ այս վերջին մի քանի տարում դու հրում էիր ինձ, կանգնում փողոցի կողմից: Արդեն դո՛ւ։ Հիմա դու ծառայության ես անցել ՀՀ Զինված Ուժերում և հեռու ես մեզանից, իսկ նպատակդ նորից պաշտպանելն է, բայց այս անգամ ոչ միայն ինձ ՝ այլև մեր բոլոր հայ ընտանիքներին:
Մենք խաղում էինք տանը, այն դարձնելով պատերազմի դաշտ, բայց դա մինչև ժամը 4-ը, մենք դեռ այդ ամենը պետք է հավաքեինք, թե չէ, մաման ժամը 5-ին գար տուն ու տեսներ՝ մենք կպատժվեինք օրենքի ողջ խստությամբ՝ «Իսկ եթե ձեզ վնաս տայի՞ք»։
Ես իսկապես ցավում եմ, որ իմ կոպիտ բնավորության պատճառով, ինչ-որ պահ ստիպեցի քեզ մտածել, թե կարող է քեզ նախանձում եմ, որ քեզ այդքան սիրում են բոլորը։ Բայց ինչպե՞ս կարող էիր դու նման բան մտածել։

Ես ուզում եմ, որ դու լինես աշխարհում ամենաերջանիկ մարդը, ուզում եմ դա սեփական բարօրությունիցս առավել։ Դու իմ մի մասնիկն ես, ես երբեք իմ անունը առանց քոնի չեմ պատկերացրել։ Դու իմ ճանաչած ամենազգայուն և ամենալուրջ, ամենահոգատար և ամենաամուր երեխան ես եղել, ու մինչև օրս էլ այդպիսին ես։ Դու ինձ համար ամենատաղանդավորն ես և ամենախելացին։ Դու ինքնամփոփ էիր, քչախոս և լուրջ։ Կամակոր և եսասեր չէիր որպես տան փոքր: Մենք կիսել ենք ամեն ինչ երեք մասի՝ ինձ, քեզ, մամային: Մենք ծիծաղում էինք, տխրում միասին, միասին որոշում մեր ընտանիքի ֆինանսական ելքն ու մուտքը, պլանավորում ծախսերը: Ես կարոտում եմ մեզ: Հիմա դու հեռու ես 700կմ-ից ավելի։ Հեռավորակարոտախտ՝ ընդամենը։
Չնայած մեր հարազատներն անընդհատ ամեն ինչ անում էին, որ մենք չզգանք մեր թանկ մասնիկի բացակայությունը, բայց այդ ջանքերը երբեք էլ չօգնեցին մեզ, առավել ևս՝ քեզ։ Դու մեծացար անկախ մեր կամքից, փոխվեցիր արտաքնապես, բայց ներքուստ դու այն մաքուր ու համով երեխան կմնաս միշտ։

Դու սիրում ես կյանքը, դու ապրում ես այն ու զարմանում ամեն հրաշքով: Դու գնահատում ես առավոտներդ ու փոքրացած հագուստդ։ Փոքր ժամանակ ասում էիր՝ Հարություն – խայտառակություն։ Բայց թույլ տուր ասեմ՝ Հարություն- հպարտություն, ուրախություն և…

Շուտ հետ արի, լա՞վ։ Ես այս երկու տարում չեմ սովորի սեղան գցել երկուսի համար, միշտ բերում եմ երեք ափսե, երեք բաժակ, երեք պատառաքաղ, դնում երեք աթոռ: Առանց քեզ մեր սիրելի ուտելիքները այդքան համեղ չեն, առանց քեզ տատիկենց տան ճանապարհը երկար է, առանց քեզ ստիպված ես եմ փոխոոմ մեր ջահերի լամպերը:

Լավ դե, գնամ: Իմացիր, արդեն լիքը կարոտել եմ, ամուր գրկում եմ և ուզում եմ այդտեղ շատ չփռշտաս, թե չէ թույլ տեղդ կիմանան:

Ամեն հրաժեշտ  յուրովի մեծ հետք է թողնում, ամեն անգամ առանձնահատուկ կերպ  եմ զգում հեռավորակարոտային ազդեցությունը, որ հետո է գալու: Այն կարող է գալ մի քանի  ժամ, կամ րոպե, կամ ավելի վատ է,  հենց հրաժեշտի պահին` գրկումդ ամուր պահած:

Ոչինչ:

Սա արդեն երկրորդ Մե՜ծ շրջանն է, որ վազում եմ ուսում կոչված անիվի մեջ` տանից-տեղից հեռու: Միտքս ոչ մի կերպ համաքայլ չի գալիս, գոնե  կարողանայի պայուսակումս պահեի: Չէ, այն տանն է` գյուղում` Պապիս ու Տատիս մոտ:

Այս անգամ Պապս… Պապս ակամա  ստիպեց զգալ այդ հեռավորակարոտային դառը համը և քարկոծել հրաժեշտին, որ ընդհանրապես գոյություն ունի:

Պապս.

-Բալա, ես բոշկի վրա եմ, դոմիկի դուռը,-ու փայտը կվերցնի դռան հետևից, դանդաղ աստիճանները կիջնի ու կգնա դեպի իր նստավայրը` փողոցին մոտ:

-Որ գոնե սպես մարդ տեսնիմ, ճվան՝ Բարև~, Սարուխան եղբայր: Թե չէ տունը տատիցդ բացի մարդ չեմ տեսնի, մեկ էլ ձեզի` բալեքիս:

Պապս…

-Ես խնձորները, քանի ծիդիկները չեն կերել, կերեք, բալա ջան: Չնայած ծիդիկին ի՞նչ մեխկ տրես, սոված կենդանի է, թող ուտե,- իր սպիտակ, անուշ ձեռքերով  քաղած այդ եղյամոտ խնձորները, այդ հաստ կապույտ ժակետի գրպանից կհանի, կդնի սեղանին:

Պապս…

Տատիկիս հետ անդադար վեճի կբռնվի, կնեղանա, կգնա կպառկի, կնայի վերև` մտքերով կթափառի ջահելության տարիներում, մեկ էլ կնայես` ժպտում է ակամա, տեսնես ի՞նչ է հիշել:

Ինչքան էլ հիվանդ լինի, կասի.
-Լավ եմ, բալա  ջան, Փառք Աստծու, տիա՝ մե ֆշշիկըմ խմեմ ` կլավնամ:

Պապս…

-Պա՛պ, իսկ ո՞ր թոռիդ ամենաշատը կսիրես,- հարցրեցի ես մի անգամ, ակնկալելով, որ կասի` «Մարիամս իմ համար ուրիշ է»:

-Բալա, ձեռիս նայե,-ու պարզեց, սպիտակ, ցցված երակներով, տարիների կոպտությունն ունեցող, բայց և նուրբ ու արդեն փափուկ ձեռքերը,- ո՞ր մատս կտրեմ, որ ցավ չտա. սա՛:

Ես հասկացա ասվածի իմաստը, ու ես նաև հասկացա, որ հենց այդ պահին դա պետք է լսեի, և դա ինձ բավարարեց այնքան, ինչքան չէր բավարարի իմ ակնկալած պատասխանը:

Պապս ջահել ժամանակ եղել է գյուղի ամենահումորով մարդկանցից մեկը: Նրա մասին հումորները մինչև օրս էլ խոսվում են գյուղում, երբ մեզանից մեկը ներկա է: «Պապդ տիպ մարդ է…»,- ասում են մեր համագյուղացիները:

Ուրեմն, պապիկիս մի փեսան ռուս է ազգությամբ, ինչ-ինչ պատճառներով տեղափոխվել է Ռուսաստանից Հայաստան, ամուսնացել հորաքրոջս հետ և մնացել այստեղ, արդեն համարյա 30 տարի:

Մի անգամ, երբ պապիկիս հետ տանը աշխատում էին, պապս շատ է տպավորվում նրա արած գործից, և հետո հպարտությամբ է խոսում նրա մասին:

-Պետյան էնման լավ է հասկընըմ հայերեն, որ  կսեմ՝ վեդռոն տուր, հասկընըմ է, որ վեդռոյի հետ եմ, որ սըմ եմ՝ դռելը տուր, տալըմ է: Քա, Պետյա ջան, ըդման չի եղնի, յա…

Բա որ ձեռքը ձեռքին խփելով քահ-քահ ծիծաղում է: Վա՜խ, Պապ ջան:

Մի օր  տատիկս գնում է հորաքրոջս տուն, պապիկիս մենակ է թողնում և երեկոյան վերադառնում է.

-Որ եկա, բալա, պապիդ մեջ բանմ փոխվել էր, բայց չհասկցա՝ ինչ:

Անցնում է մի շաբաթ, մեր բարեկամներից մեկն է գալիս հյուր, հենց մտնում է տուն,  միանգամից հարցնում է.

-Յա, այ Սարուխան պա՞պ, ես պեխերդ թրաշե՞լ ես:

Մեկ էլ տատս դառնում է.

-Վա՜յ, այ Սարուխան, ես պեխերդ չկա՞:

-Բա, բալա ջան, կնիգս է, 60 տարվա կնիգս է, մե շաբաթ էլ պեխերս չկա, ինքը չի հասկցե, բդի մեկմ սե, որ հասկնա: Տեսնի՞ս, հեչ պետքը չեմ:

Ես երբեք չեմ փորձի հիշել ու կարոտել մենակ պապիկիս: Իսկ տատի՞կս: Աշխարհի ամենակամեցող, իր ձագուկներին ուշադիր, ամենահոգատար, ամենաբարեհոգի ու ամենամեծ սիրտը ունեցող տատիկն է: Այս տարի արդեն 60 տարի միասին: Ինձ համար միակ օրինակելի ընտանիքը` մեծով, թոռով, ծոռով:

Տատիկս միշտ ասում է.

-Բալա ջան, երբ որ տունը մեծ չի եղնի, կերտան մե հադմ մե՜ծ, ծանր քար կբերեն կդնեն տունը, որ տունը մեծ ունենա:

Տատս ճիշտ է, հասկացե՛ք  այս խոսքերի իմաստը:

Շատ անգամներ, երբ արդեն գյուղից գալիս էի քաղաք,  պապս պատահում էր, որ քնած էր լինում, ես չէի արթնացնում: Նստում էի, մի քիչ վայելում պապիս ներկայությունը, նրա գեղեցկությունը, երկար նայում իմ հրաշք պապիկին:

Ես վերցնում էի նրան ինձ հետ: