Ինչպես յուրաքանչյուր երեկո՝ սա նույնպես նույնն է, մի փոքր տարբերվող նույնը։ Իմ ականջակալների մեջ զնգում է Նիրվանան, ու մերոնք կրկին անգամ հեռուստացույցի ձայնն իմ ներքին ձայնից բարձր են արել։ Հայրենասիրական ֆիլմ է։ Մեր ընտանիքում այս օրերին կամ լուրերն են միացրած լինում, կամ հայրենասիրական ֆիլմերը, չնայած, որ երբեք էլ հայրենասիրական ֆիլմեր չենք նայել։

Մատներս ֆիլմի ձայնի հետ հավասար գնում են դեպի ստեղնաշարը, որ Նիրվանան ավելի բարձրացնեմ ու ֆիլմի գոռգոռոցը չլսեմ։

Հանկարծ մտքումս կադրը փոխվում է, ես՝ երեսուն տարի առաջ՝  Նիրվանայի համերգին ու հետևիս սարերում արկերն են պայթում։ Խնդրում եմ, որ ավելի բարձր նվագեն, իսկ հետևիս սարերում արկերն ավելի ուժեղ են պայթում, ու ես ցանկանում եմ մի բան անել, որ միայն շեկ մազերով երգչի խռպոտ ձայնը լսեմ, բայց արկերը պայթում են ու պայթում։ Կարծես մեկը մատը համաչափ ստեղնաշարի վրա է դնում ու արկերի ձայնը բարձրացնում։

Ու հիմա մտքով ես Լևոնի մոտ եմ։ Տեսնես՝ ու՞ր ես, Լյով ջան։ Տեսնես՝ Նիրվանա՞ ես լսում, թե՞ արկերի ձայներ։ Հենց գաս՝ ինչ կուզես` դա էլ կլսենք, խոսք եմ տալիս։ Մոտս նույնիսկ գրում եմ, որ չմոռանամ։

Իսկ հետևիս սարերում արկերը պայթում են ու պայթում։ Ոնց որ պնդաճակատ լինեն։ Նիրվանան էլ անջատվեց, երկրորդ հայրենասիրական ֆիլմը միացավ, բայց կրկին գոռգոռոցներ, տեղ-տեղ գլխավոր հերոսը գոռում է․

-Պայքա՜ր, պայքա՜ր մինչև վերջ։

Տեսնես՝ գլխավոր հերոսը Լյո՞վն է, թե՞ մեր դասարանի Կարոն։ Բոլորն էլ գլխավոր հերոս են, ուղղակի տարբեր տեղեր։

Ես էլ իմ ստեղնաշարի վրա եմ գլխավոր հերոս, իմ ստեղնաշարի վրա եմ արկերի ձայներ իջեցնում ու բարձրացնում, Նիրվանան գլխումս՝ ինքս իմ հետ պայքար եմ մղում։

Ընդհանուր առմամբ, նույնն է ամեն ինչ մնացել, ուղղակի մերոնք սկսել են հայրենասիրական ֆիլմեր նայել, ես սկսել եմ Նիրվանայի ձայնը բարձրացնել, որ հայրենասիրական ֆիլմերի ձայնը չլսեմ, որովհետև իմ ֆիլմերի հերոսները վաղուց կողքիս չեն։ Վաղուց պայքարի մեջ են։ Մտքերս գրավել են ու անցել են առաջ՝ դիրքեր գրավելու։

Ու ոնց մտքերս չեն թողնում, որ ինձ մնան, չեն հանձնում ու նահանջում, այդպես էլ դիրքերը չեն թողնում ու նահանջում։ Դրա համար էլ միտքս օրվա մեջ քսան անգամ դեպի հարավ է գնում՝ Լյովենց մոտ։ Հետաքրքիր է, եթե Նիրվանա է լսում, ապա ո՞ր երգն է լսում, թե՞ արկի ձայները խանգարում են․․․

Ոչ մեկը ոչ մեկին պարտք չէ, հատկապես հայրենիքին։

Հայրենիքին պարտք չեն լինում: Հայրենիքը կողքի շենքի հարևան չէ, որ իրեն պարտք մնաս, ու նա քեզ ճնշի։

Հայրենիքի ու քո միջև եղած սերը պիտի առանց ավելորդությունների ու խոստումների լինի. վերացական մի զգացմունք, որը գնում ու գալիս է, բայց միշտ իրեն զգացնել է տալիս։

Որը գիշերները ճնշում ու ցանկանում է կոկորդդ պատռել, որին չես կարողանում զանգել, բայց զանգ ստանալ նրանից ցանկանում ես։

Հայրենիքին պարտք լինել նշանակում է` հայրենիքին արժեզրկել, դարձնել ոտքի տակի հող, ուրիշ ոչ մի բան։

Հայրենիքը հիմար բարեկամ չէ, որին մենակ գումարի կարիք զգալուց են հիշում, ով միայն գումարը ետ վերադարձնելու համար է զանգում։
Հայրենիքին միայն սեր տալ է պետք, ոչ թե սեր պարտք մնալ, հայրենիքը սուրբ «նիսյա»-ի տետր չունի, առավել ևս վարկային պատմություն։

Հայրենիքին պարտք չեն լինում, որովհետև դա հայրենիքի օրենքներում չկա։

Երբևէ ձեզ մեղավոր զգացե՞լ եք անուն կարդալու պատճառով։ Ես զգացել եմ։ Երկու շաբաթ է` զգում եմ։

Քիչ է մնում աշխարհի բոլոր լեզուներով յուրաքանչյուր կրոնի աղոթքը սովորեմ, որ մտքումս ասեմ՝ անուն կարդալու ժամանակ։
Որովհետև չեմ ցանկանում ծանոթ անուն գտնել զզվելի ցուցակում, չեմ ցանկանում մեր դպրոցի ամենակոպիտ տղայի անունը կարդալ ցուցակում, ու երբ ինքս ինձ բռնացնում եմ ծանոթ անուն փնտրելիս՝ կրկին ատում եմ ինձ։ Ախր, բոլորն էլ իմն են, իմ եղբայրները, ու դպրոցի ամենահիմար և ամենալավ տղաները։

Մեկ տարի առաջ մտքովս անգամ չէր անցնի, որ երկիրն իրական պատերազմի մեջ կհայտնվի։ Իհարկե, միշտ էլ լսել եմ «պատերազմական երկիր ենք» արտահայտությունը, բայց դա ինձ համար հեռու ու շատ օտար միտք էր, դա ուղղակի փաստ էր, բայց ոչ իրականություն, անհեռանկարային մի պատմվածք։

Օտարազգի ընկերներիցս մեկի հետ էի խոսում, ու ասաց, որ երբեք չէր պատկերացնի պատերազմ 21-րդ դարում, որ պատերազմի մասին միայն գեղեցիկ կազմով գրքերում էր կարդացել։ Ես էլ ինքս ինձ հազիվ զսպեցի, որ չասեմ. «Ես նույնպես»։

Ամեն գիշեր առաստաղին նայելուց մտածում եմ՝ էս ամենն իրո՞ք իրականություն է, թե՞ ես եմ արդեն տարիքից ու մեր բակի ավտոլվացման կետի ձայներից խելքս թռցրել։ Գոնե տարիքից լիներ, կամ նույն գրողի տարած լվացման կետից։ Գոնե առավոտ արթնանայի՝ գնայի կենտրոն, ու մեր դպրոցի ամենակոպիտ տղան դիմացս դուրս գար, ես էլ քմծիծաղ տայի ու առաջ անցնեի, բայց ոչ։

Ես առավոտ արթնանում եմ ու աչքերով նրա անունն եմ փնտրում։ Հույս եմ հոգուս խորքում պահում, որ չգտնեմ։

Ու էսպես քանի-քանի առավոտներ ու գիշերներ եմ ունենալու։ Քանի առաստաղներ են երազիս գալու ու տարիքի մասին հիմար ինքնախաբեությունները։

Ընկերներով երբ հավաքվում էինք ու պատերազմի մասին էինք խոսում՝ մեր տղաների համար դա սովորական էր՝ բոլորը պատրաստ կանգնած էին, ու մեր աղջիկները պահը բաց չէին թողնում «ես էլ եմ գալու» արտահայտությունը հինգ անգամ իրար հետևից ասելու։
Փաստորեն ընկերներս խոստումներ պահել գիտեն։

Ու ես հպարտ եմ, որ նրանք խոստում պահել գիտեն, որովհետև ինձ խոստացել են գրքիս շնորհանդեսին գալ, ու ինձ հետ կինո գնալ, ու մեր ամենափոքր ընկերոջ համար 18 տարեկանի խնջույք կազմակերպել, ու ինձ խոստացել են հետ գալ, ուղղակի հետ գալ։

Բայց ցավոք, ես չեմ կարողանում ինձ պահել ու անուններ ման չգալ, չեմ կարողանում աչքերս կառավարել ու միտքս պահի հետ կանգնեցնել։

Ես փոփոխական մարդ եմ։
Փոփոխականությունս հաստատելու համար կարող եք կարդալ բոլոր գրած ու չգրած նյութերս։ Վստահ կարող եմ ասել, որ մեծամասնությունը սկսվում է «Ես»-ով։

Ինչպե՞ս հասկացա, որ փոփոխական եմ՝ հերիք չի, մի հատ էլ հետաքրքրությունս կորցրել եմ ամեն ինչի հանդեպ։
Երբ Շրջանայինի անցումի ծաղիկներից էլ հոտ չքաշեցի, որովհետև հիշեցի անդավաճան ալերգիայիս մասին, ու, ի զարմանս բոլորի, հաստատուն քայլերով դուրս եկա հենց ճիշտ տեղից։

Փոփոխականությունս սովորել եմ կյանքից։ Երեկ ես մոլորված առաջին կուրսի աղջնակ էի, ու կյանքն իր փոփոխականությամբ ինձ այսօր հասցրեց չորրորդ կուրս, որի մասին ես բնավ էլ չեմ գրի ու չեմ խոսի։
Իմ մտքում ու իմ ենթագիտակցության մեջ ես անվերջ պայքարի բռնվող մարդ եմ, սակայն բոլորն էլ գիտեն, որ արդեն մեծանալու ժամանակն է։
Ժամանակն է աչքերի մեջ պարող խորամանկությանը դավաճանելն ու քայլերն ավելի հաստատուն դնելը։

Երեկ գերմաներենի դասին նստած ինչ-որ կոպիտ բառեր էի լսում ու չհասկանալու տալիս, որովհետև ինքս չեմ կարող համակերպվել այն փաստի հետ, որ արդեն անհասկանալի բառերն ինձ համար բավականին հեշտ ու հասկանալի են։ Չեմ կարողանում համակերպվել, որ էլ սուրճ չեմ խմում, ու արտաքինիս փոփոխությունների մասին ծնողներից թույլտվություն աղաչելն էլ պարտադիր չէ։

Ախր, ինձ ինչ-որ կռիվ է պետք, որևէ կրակ, որի հետ կարող եմ անվերջ բանավիճել։ Իսկ կյանքի այն փուլը, որտեղ քիչ-քիչ հասկանում ես, որ ղեկը քո ձեռքում է, ու պատասխանատուն միայն դու ես՝ շատ արագ եկավ։

Եկավ հինգ օր առաջ՝ չորրորդ կուրսի հետ միասին, որտեղ ես լսարանների տեղն արդեն փակ աչքերով էի գտնում, ու դասախոսներին բարևելիս էլ չէի ամաչում։

Եկավ տասնութ տարեկանի պես, որտեղ կարծես թե երիտասարդ ես, բայց արդեն ժամանակն է։
Եկավ կորած ու անհետացած ընկերների հետ, որովհետև արդեն ափսոսանք կամ կռվի նշույլ չկար, ու բոլոր կողմերն էլ խաղաղված էին։

Մեծանալու հետ միասին ՝ կրճատվեցին երկխոսությունները թե՛ կյանքում, թե՛ նյութերի մեջ։ Կորան սենտիմենտալ տողերն ու գրիչը բռնելու ցանկությունը։
Բայց ես վստահ եմ, որ մի օր, երբ ամեն ինչի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքած կլինեմ, երբ ինքս իմ հետ պայքարն ավարտված կլինի՝ կվերցնեմ ինձ պատկանող իրերը, որոնք սովորաբար թուղթն ու գրիչն են, ու իմ սիրելի սև թանաքով որևէ նոր պայքարի վերնագիր կգրեմ։ Երկար տարիներ ձգվող պայքարի բնութագիր, որովհետև ես փոփոխական մարդ եմ, ես այսօր ջնջում եմ ու վաղը նորից գրում, ու այդպես մինչև վերջ։

Բարև ձեզ։ Եկել եմ` արագ մի բան պատմեմ ու գնամ։
Ուրեմն այսօր առավոտյան՝ կարանտինային մի զարմանահրաշ առավոտ՝ ժամը 16։09, արթնացա ու մի կերպ գնացի մեր բակի խանութ՝ պաղպաղակ գնելու։ Մեղքս չթաքցնեմ՝ էլ չէի դիմանում առանց պաղպաղակի։

-Բարև Ձեզ, ո՞նց եք։

-Սենց էլի, այ բալա, յոլա։

-Լավ ա, լավ ա։

Տարիների ընթացքում ես մեր բակի աշխատողի համար մնացել եմ «այ բալա», երբ ավարտում էի՝ «այ բալա, ավարտեցի՞ր», երբ ընդունվում էի ՝ «այ բալա, ընդունվեցի՞ր»։ Հիմա ուղղակի ստանդարտ «այ բալա» եմ, քանի որ ո՛չ ավարտում եմ, ո՛չ ընդունվում և ո՛չ էլ ամուսնանում։ (Կյանքի ամենակարևոր երեք փուլերը՝ ըստ հայ մտքի տիտանների)։ Ճիշտն ասած՝ մի տեսակ հոգեհարազատ է այդ մականունը, իհարկե գիտեմ, որ ուղղակի անունս չգիտի կամ չի հիշում, բայց «այ բալա»-ն էլ չի խանգարի պաղպաղակ գնելուն։

Ուրեմն, երբ փոքր էի, մայրս մի հիմար կատակ արեց։ Ասաց․

-Տարվա մեջ առաջին անգամ ինչ-որ բան ուտելուց երազանք պահիր՝ կկատարվի։

Ու ծիծաղեց։ Ես էլ չէի կարող նման առիթը բաց թողնել ու սկսեցի երազանքների շարանը։ Նոր տարվա առիթների ժամանակ միանգամից սեղանի յուրաքանչյուր ուտելիքից գոնե մի բան պետք է ուտեի, որպեսզի երազանքը չկորչեր։

Չզարմանաք, բայց մինչև հիմա էլ այդպես եմ անում։ Կյանքիս յուրաքանչյուր փուլում երազանքները փոխվել են, բայց չորս տարի՝ չգիտեմ էլ, թե ինչու, նույն երազանքն եմ պահում։ Չհաշված ծննդյան ու նոր տարվա երազանքները, սնահավատ երազանքներն ու փառահեղ «11։11»-ի երազանքը։ Բոլորը նույնն են ու արդեն սովորություն է դարձել։ Պաղպաղակը կծելու պահին ուղեղս միացավ բերանիս և կրկին նույն երազանքը մտքումս կրկնեցի։ Մայրս էլ սա կարդալուց հետո կասի․

-Հլը ասա՝ ի՞նչ երազանք ա։

Իսկ ես կպատասխանեմ․

-Երբ ասում են՝ չի իրականանում։

Իհարկե՝ չի իրականանում երբեք, բայց քանի դեռ կան նոր տարիներ ու նոր ուտելիքներ՝ ես կփորձեմ։ Ինչպես 7-8 տարեկան երեխաները, երբ հասկանում են, որ Ձմեռ պապն իրական չէ (եթե չգիտեիք, ապա ներողություն եմ խնդրում), բայց սպասում են, որ ծնողներն ասեն, ու իրենք էլ վերջնականապես հույսը կտրեն։
Ես էլ հոգուս խորքում գիտեմ, որ դա ընդամենը հիմար կատակ էր, բայց քանի դեռ մայրս չի ասել՝ կշարունակեմ հավատալ։ Մանավանդ, որ նա մոռացել է այդ «երազանք»-ի մասին։

Պաղպաղակից հետո մի տեսակ տխրեցի, որովհետև հասկացա, որ արդեն 17-րդ տարին է անցնում, իսկ ես հիմարի պես ուտելիքի երազանք եմ պահում։ Հենց այդպես էլ կանվանեմ՝ «ուտելիքի երազանք»։ Հուսադրող է։

Ու մի օր, երբ վերջնականապես կհամոզվեմ, որ դա չի իրականանա, երբ մայրս կասի․ «Հա, բայց ես կատակ էի անում, Ջուլ ջան», մի գիրք կգրեմ, հավանաբար՝ «Այ բալա, խելքդ գլուխդ հավաքիր» վերնագրով ու մականունս էլ մեր բակի խանութի վաճառողի անունը կդնեմ։ Հա՛մ ինքը կհարստանա, հա՛մ ես կթեթևանամ։

-Էհ, այ բալա, տենց բաների ոնց էլ հավատում ես։

-Հավատում եմ, էլի։ Սա ստացեք, Ձեզ լավ օր, տիկին․․․

Կարանտինի ընթացքում ես հասկացա, որ տան մասին բոլոր ռոմանտիկ պատմություններն ու ասացվածքները սուտ են ու անիրական։

Տունը ո՛չ մարդ է, ո՛չ զգացմունք։ Տունն այն վայրն է, որտեղ դու կարող ես երկու իրարից տարբեր գուլպաներ հագնել, որովհետև յուրաքանչյուրի զույգը կորցրել ես, ու քեզ բավականին հարմար զգալ։ Եթե շատ ես ուզում, ապա կարող ես մորդ հպարտ-հպարտ ցույց տալ։
Ես նման մի բան արեցի, ու մայրս ուղղակի քթի տակ հառաչելով ասաց․

-Արդեն 17 տարի, 17․․․

Ոչինչ, կդիմանամ, կարևորը, որ ինձ ուրախություն է պատճառում իմ ամանորյա կարմիր գուլպան մյուս՝ մոխրագույն ու կատուներով գուլպայի համադրությամբ։

Հա, ի՞նչ էի պատմում։ Կարանտին։ Դե, օնլայն դասեր և այլն։ Բանից պարզվում է,  եթե տանն ես ու տանից ես աշխատում և սովորում, ապա օրդ զարմանահրաշ կերպով 24 ժամից դառնում է 35 ժամ։ Կարող ես հանգիստ մի ողջ կիսամյակի դաս անել երեք օրում, չէ որ․

-Տանն եք, գործերիդ անունն ի՞նչ է որ։

Սա էլ անցնենք, որովհետև ուսանողների մոտ մի հրաշք հնարավորություն կա, որը համարյա միշտ միացված է։ Կոչվում է «Չքնել երեք օր՝ առանց օ՜ֆ ասելու»։ Մեղքս չթաքցնեմ ու միանգամից ասեմ՝ վերջին մասն ինձնից հորինեցի։

Օրական մոտավորապես տասը ժամ համակարգչի առաջ անցկացնելուց հետո հասկացա, որ ես երբեք, լսու՞մ եք, եր-բեք IT մասնագետ չեմ դառնա։ Իհարկե, մինչև դա էլ չէի դառնա, բայց այսպես ավելի դրամատիկ է հնչում։

Հեռավար դասերի ժամանակ խմբի ուսանողներով մի տեսակ ուրիշ մտերմություն եք զգում։ Ավելի համախմբված եք։ Իհարկե, մտերմանալն անխուսափելի կլիներ, եթե էկրանից այն կողմ տեսնում ես կուրսեցուդ՝ գիշերազգեստով ու անկողնու մեջ։ Կամ, երբ դասախոսին եք սպասում, և դու հնարավորությունը բաց չես թողնում քո՝ իրարից տարբեր գուլպաները բոլորին ցույց տալու։

Բացի անքուն գիշերներից ու մի ամբողջ ուսումնական տարվա համար դասերից՝ կարանտինը հնարավորություն է տալիս շփվել տանեցիների հետ։ Պարզվում է՝ լավ էլ մարդիկ են։ Մեկ-մեկ հեռուստացույցի ձայնն են չափից դուրս բարձրացնում, բայց հետաքրքիր մարդիկ են։

Ինչևէ, եթե ես չլինեի ալարկոտ ու սուրճից կախում չունենայի, ապա միգուցե մի քանի լավ ֆիլմերի ու գրքերի անուններ կգրեի ու խորհուրդներ կտայի, թե ինչ անել կարանտինի ժամանակ, բայց եկեք անկեղծ լինենք՝ ոչ մեկս էլ նման խորհուրդների չենք հետևում։

Վերջում էլ ինձ կպատկերացնեմ ինչ-որ կարևոր պաշտոնյայի դերում ու կասեմ․

-Առողջ եղեք։

Ինձ արդեն վաղուց ծանոթ փողոցներով ևս մեկ անգամ քայլում էի, ու եթե անկեղծ լինեմ, մի փոքր դանդաղ էի քայլում, որ կարոտս առնեմ։ Երևանին նույնիսկ Երևանում եմ կարոտում ու չեմ սիրում, երբ նրա շենքերին մի քիչ երկար են նայում ու նկարվում։
Դիմացովս էլ մարդ էր քայլում՝ լիքը տոպրակները երկու ձեռքով պահած, բայց հայ տղամարդու առեղծվածը այն է, որ թեկուզ ձեռքերը կտրես՝ ծխախոտը վառելու ու ծխելու հնար կգտնի։ Վերջում էլ ծխախոտը կգցի գետնին ու կշարունակի քայլերը։ Ոչ մի բան էլ չի եղել, հա ի՞նչ, եղածը մի ծխախոտ չի՞։

Երևանի համար շքամուտքում հարյուր հոգու հետ կռիվ անելուն նույնիսկ պատրաստ եմ։ Ինձ համար Երևանը կարծես անցյալում մնացած սիրելի լինի, ում հանդեպ զգացմունքները տարիների հետ չեն մարում, ընդդիմանում են ու բոցավառվում։

-Ներողություն,- ծխախոտի մնացորդը ձեռքիս դիմեցի դիմացիս տղամարդուն,- ձերն էր, երևի պատահաբար գցեցիք։
-Ինչ պատահաբար, այ քուրս։ Չե՞ս տենում՝ ձեռներս լիքն ա։

Արագ առաջ անցնելուց բացի ուրիշ բան չէի սպասում, այդ իսկ պատճառով էլ պատրաստ էի ուրիշի ծխախոտը ձեռքիս երեք կանգառ քայլելուն, մինչև աղբաման կգտնեի։

Երևանի հանդեպ միշտ մի տեսակ հիվանդագին սեր եմ զգացել, չեմ սիրել, երբ Երևանի մասին ուրիշ ինչ-որ մեկը աղքատ տողեր է գրել, կամ Երևանի տոնը ոչ երևանցին մեծ շուքով նշել։ Երևի ցնդաբանություն կհամարեք, բայց Երևանում սիրահարվելը մի ուրիշ զգացմունք է։ Միգուցե ավելի շատ աղքատ ու հին շենքերին ես սիրահարվում, քան դիմացիդ մարդուն, իսկ հետո՝ տարիներ անց, հենց նույն աղքատ շենքերի մոտով անցնելիս հիշում ես Երևանի խառնված օդը, ոչ թե դիմացինիդ անհանգիստ հայացքը։ Երևանն ավելի շատ է անհանգստացել քո զգացմունքների ու անկանոն շարժումների համար, քան ինչ-որ մեկը երբևէ կանհանգստանա։

Կյանք ապրած ու կնճռոտված լամպերը քեզ մեղմ ժպտում են, ու եթե մի քիչ ուշադիր լսես, հաստատ կասեն․

-Ամեն ինչ լավ է լինելու։

Դե, իհարկե։ Մութ ու մռայլ քաղաքում միշտ ինչ-որ լավ դեպք կգտնես, ինչ-որ սիրո կամ տառապանքի պատմություն, եթե լավ ման գաս՝ անցած-գնացած ընկերություն էլ կգտնես։ Ժպիտներն ու արցունքներն անպակաս կլինեն, միայն թե լավ ման գաս։ Միայն թե ուշադիր լինես։ Միայն թե Երևանին սիրես։

Երևանում նույնիսկ ուրիշի ծխախոտի կեղտոտ մնացորդն է հարազատ դառնում, ու աղբամանը նետելու գործդ երեք կանգառից ավելի է բարդանում։