Երևան 2801։ Բարձրաձայն կարդացեք՝ երկու հազար ութ հարյուր մեկ։ Ինձ թվում է, որ այսօր ոչ միայն Երևանի, այլ նաև իմ տարեդարձն է ու ես էլ բավականին երիտասարդ տատիկ եմ դառնում։ Թոռներս ու ծոռներս էլ կգան, կհամբուրեն, մի քանի երգ կերգեն ու «Տատ ջան, մեկ տարով էլ ջահելացար» անհամ կատակներ կանեն։

Հիշում եմ, երբ փոքր էի, Երևանի փողոցներով քայլելիս շատ էի սիրում գլուխս վերև բարձրացնել ու անդադար նայել, մինչև մայրս կասեր․

-Ուղիղ կանգնիր, կընկնես։

Հիմա էլ եմ սիրում այդպես անել, որովհետև հիմա էլ եմ փոքր։ Դե, քանի չափահաս չեմ, փոքր եմ։ Ուղղակի հիմա դա անում եմ մենակ, շենքի բակում, ինչ-որ մեկին սպասելիս ու անպայման կողքերս նայելով, որ ուրիշը չասի․

-Աննորմալ է։

Միգուցե աննորմալ եմ, բայց ես սիրում եմ երկինքը։ Երևանի երկինքը։ Որովհետև իմ քաղաքից երկինքն ուրիշ է երևում։ Ավելի տխուր, ավելի կապույտ ու ավելի ըմբոստ։

Ամեն տարի հուզմունքով եմ սպասում Էրեբունի-Երևանին ու ծնողներս միշտ ծաղրում են, ընկերներս «անկապ տոն ա, էլի» ասելով ման են գալիս, բայց ինձ դուր է գալիս անկախ ու հանգիստ կենտրոնական փողոցներով քայլելը, սրճարաններ մտնելու ու մեկ բաժակ տաք սուրճ խմելու համար հերթ կանգնելը, ամբոխի մեջ ընկերներիս կորցնելն ու գտնելուն պես ժպտալը։ Սովորաբար ես ատում եմ հերթերը, ավելի շատ ատում եմ, երբ ինձ հրում են, բայց Երևանի տարեդարձին թույլ եմ տալիս։ Ներշնչում եմ, որ բոլորս ընկերների մի մեծ խումբ ենք ու եկել ենք մեր մյուս ընկերոջ ծննդյան խնջույքին և մեկ բաժակ ավել ենք խմել։

Գիտեք, մեկ-մեկ նախանձում եմ այն ծանոթներիս, ովքեր Երևանից չեն, որովհետև Երևանը նրանց հարազատ քաղաքը չէ։ Միգուցե նրանք ամեն մի կոտրված նստարանն ու թափված աղբը այնքան ծանր չեն տանում, ինչքան ես։ Ինքներդ պատկերացրեք, տասնյոթ տարի մի քաղաքում եմ ապրել, առաջին քայլերս այստեղ են եղել, առաջին ասված բառս լսել են մայրս, հայրս և Երևանի պատերը, նույնիսկ առաջին անգամ հենց Երևանի փողոցներում եմ կիթառը ձեռքիս նվագել ու երգել։

Ասֆալտը իմ կոշիկի համարների հետ է մեծացել, իմ արագ քայլերին համահունչ անհանգստացել է՝ հանկարծ չուշանամ դասաժամից։ Երևանի օդը հետս հավասար լարվել ու մտածել է․

-Ընդունվե՞ց, թե՞ չէ։

Երկու հազար ութ հարյուր մեկ։ Ախր, մեծ հպարտություն կա այս թվականի մեջ։

Երևան ջան, մեկ տարով էլ ջահելացար․․․

Միանգամից զգուշացնեմ, եթե չես կարդացել օր 1-ին նյութը, ապա վազիր կարդալու:

Իսկ մենք սկսենք մեր մեդիաշատ ու հագեցած օրը:

9:15, ու բոլորն արդեն իրենց տեղերում են` պատրաստ սկսելու նոր օրը: Մի քանիսը ֆոտոապարատներն են փորձում, փոդքասթի թիմը բարձրախոսներն ու ձայնագրիչներն է դասավորում, իսկ ձախ անկյունում դիզայնի թիմը անհասկանալի կոդերով ինչ-որ բան է քննարկում:

Իսկ ես, Հովնանն ու Անաբելը շտապեցինք դեպի Ազգային Ժողով, որտեղ պայմանավորվել էինք Ազգային ժողովի ամենաերիտասարդ խոսնակի` Սոնա Ղազարյանի հետ:
Անաբելը պատրաստել էր հարցեր` կապված հեղափոխության, կանանց իրավունքների, Ազգային Ժողովի և ամենաերիտասարդ պատգամավոր լինելու փաստի մասին, որոնց Սոնա Ղազարյանը մեծ սիրով պատասխանեց:

Խոսելով կանանց իրավունքների և դերի մասին` Անաբելը իր վերջին հարցը ձևակերպեց հետևյալ կերպ.
-Ի՞նչ կասեիք գյուղերում ապրող աղջիկներին, ովքեր ցանկանում են կրթություն ստանալ և զբաղվել քաղաքականությամբ:

-Երբեք չհանձնվես, քանի որ ես նույնպես չեմ հանձնվել:

Հնչեցին շնորհակալության խոսքեր, կատակներ և հրաժեշտ, բայց ժամանակը ոչ մեկիս չէր սպասում, և մենք շտապեցինք հետ` քննարկելու մեր պրոյեկտի ապագան:

Սկզբում փոխանակվեցինք գաղափարներով, թե ինչ ենք ցանկանում ունենալ որպես վերջնական արդյունք: Ունենալով չորս թիմ, որոնք պետք է աշխատեն կայքի վրա, կստեղծենք մեկ ընդհանուր պրոյեկտ` Երևանի մասին:

Ընտրվեցին հիմնական չորս թեմաները, որոնք էին`

Կանանց իրավունքներն ու դերը Հայաստանում

Բանակ, սպասումներ և կրթություն

ՏՏ ոլորտ ու ոլորտի դերը Հայաստանում

Մշակույթ

Բայց, եթե դուք մտածում եք, որ արդեն պետք է ներկայացնեմ, թե ինչ տեսքի պետք է լինի պրոյեկտը, կամ որն է նրա գլխավոր թեման, ապա սխալվում եք, որովհետև ամենասկզբից մենք ինքներս չգիտեինք, թե ինչ պետք է անենք:

Խնդիրը լուծելու համար բաժանվեցինք թիմերի, որտեղ պետք է լիներ մեկ դիզայներ, մեկ լրագրող, մեկ փոդքաստ վարող և մեկ ֆոտո/վիդեո լրագրող:

Ընտրելով թիմերը` բաժանվեցինք:

Կանանց իրավունքների` ֆեմինիստների թիմը, որտեղ էլ հենց ես էի, ընտրեց խաչքար թեման, քանի որ դարեր շարունակ խաչքար քանդակել են միայն տղամարդիկ, և մեր խմբից Աստրիգը, ով արմատներով հայ է, գտել էր լիբանանահայ մի աղջկա, ով Հայաստանում սովորում է խաչքարեր պատրաստել:
Թեման ընտրված է, կա կոնկրետ հերոս, ով մեր թեմայի գլխավոր դերակատարն է, և մենք սկսեցինք աշխատել էջի ձևավորման վրա:

Որոշելով, որ այն պետք է լինի Եվրոպական փոփ արվեստի ոճով` ավելացրեցինք հայկական նախշազարդեր:

Ժամանակն էր ներկայացնելու:

Միքը, Մարայան և Լեան լսելով չորս թիմերի առաջարկները` տվեցին իրենց համաձայնությունը, իսկ դա նշանակում է, որ մնացած երեք օրերի ընթացքում մենք սկսելու ենք պրակտիկ աշխատանքները, ձայնագրելու ենք հարցազրույցներ, ձևավորելու ենք կայքը` հիմնվելով մեր կատարած աշխատանքների վրա:

Իսկ ամենավերջում, վերցնելով հեռախոսը, անում ենք վերջին ավանդական նկարը 17.am-ի ինստագրամում:
Wake Up Europe օր 2-ը համարում եմ պաշտոնապես ավարտված:

Ուրեմն, սկսեմ։ Ըստ պապական-տատական ավանդույթի` երբ նոր դասախոս է մտնում լսարան, դու պետք է քեզ նկարագրես։ Որտեղի՞ց ես, ինչո՞վ ես զբաղվում, որո՞նք են քո հոբբիները (ի դեպ՝ մենք բավականին զարգացած ենք, էլ «նախասիրություն» բառը չենք օգտագործում) և այլն։

Մեզ հարցրին, թե ինչով ենք ցանկանում զբաղվել ու ի՞նչ պլաններ ունենք հետագայում աշխատաշուկա մտնելու համար։

Այ, հենց այստեղ իմ հավերժ բողոքական ուղեղը փայլատակեց հետևյալ մտքով. «Սպասեք, մենք էս մի շուկայից դուրս գանք, նոր աշխատաշուկայի մասին կմտածենք»։

Երբ ընդունվում ենք, մտածում ենք, որ ավարտելուց հետո բոլորը կցանկանան մեզ աշխատանքի ընդունել, բայց արի ու տես, որ քսանչորս տարեկանում պետք է ունենաս տասը տարվա աշխատանքային փորձ, դիպլոմ՝ ցանկալի է կանաչ ու ադամանդի քարերով, ու բարետես արտաքին։ Լավ, մնացածը՝ ոչինչ, հնարավոր է, բայց այդքանից հետո մի հատ էլ բարետես արտաքի՞ն։

Պատկերացրեք, որ տասներկու տարի սովորելուց հետո մտնում եք համալսարան ու դժոխքի բետա տարբերակը դառնում է լրիվ տարբերակ՝ չորս տարի երկարությամբ, հետո, եթե ցանկանում եք, ավելի ճիշտ՝ եթե խելքը հացի ու թեյի հետ եք համտեսել, կարող եք երկարացնել ևս երեք տարով։ Չորս տարվա ընթացքում բարձրանում եք այնքան աստիճան, ինչքան չէիք բարձրանա երբեք։ Սա առաջացնում է ոտքերի խնդիր։ Անցնենք առաջ, չորս տարվա ընթացքում, եթե խնայեիք պատճենների վրա ծախսված գումարը՝ կարող էիք մեքենա ունենալ։ Սա ազդում է խղճի ու հոգեբանության վրա։
Չորս տարվա ընթացքում օգտագործել եք ամբողջ Հարավային Ամերիկայում արտադրվող սուրճը։ Սա հանում է օրգանիզմից երկաթը։

Դե, այնտեղ մանր-մունր բաներ կան, որոնք չեմ նշում։ Օրինակ՝ տեսողության ու լսողության խնդիր, հոգու բացակայություն, խորը դեպրեսիա և այլն։

Բարետես արտաքին մնա՞ց։

Բայց սա դեռ ամենամեծ խնդիրը չէ։ Հիմա պատկերացնենք, որ դուք բավականին խելացի, սովորող և պրպտող տեսակին եք պատկանում, ու մի ամբողջ հավերժություն՝ մոտավորապես տասներեք տարի, նվիրել եք ուսմանը և վերջում չեք ընդունվում։
Ասե՞մ, թե ինչու, որովհետև հեռավոր անցյալում՝ մոտավորապես տասներեք տարի առաջ, ինչ-որ մի պաթոսահայուհու ճակատագիր էր գծագրվել։ Ըստ գծագրի՝ նա պետք է ընդունվեր համալսարան, ու կապ չունի, թե որ բաժին, դա այդքան էլ կարևոր չէ, և հետո ամուսնանար ու կյանքում չաշխատեր։

Իսկ ինչո՞ւ էր հարկավոր համալսարան ընդունվելը։ Ասեմ, որ հետո կարողանար ամուսնանալ, ու դիպլոմը գնար օժիտ։

Բա այսքանից հետո սովորել կլինի՞։

Ինչևէ, ես այս սովետական հանրագիտարանի երրորդ հատորը չէի կարող ասել դասի ժամանակ և փոխարենն ասացի.

-Պատրաստվում եմ ստանալ բարձրագույն կրթություն և անմիջապես գտնել երազանքներիս աշխատանքը։

«Հա, բա չէ, հեսա»,- կողքից մտմտաց ենթագիտակցությունս։

Անկեղծ եմ ասում, եթե ինձ մի անգամ էլ ասեն, որ սրանք իմ կյանքի լավագույն տարիներն են, ապա ապագայի հանդեպ լցված չարությամբ կպայթեմ: Դե, եթե հիմա` լավագույն տարիներիս շրջանում ամեն ինչ, մեղմ ասած, այդքան էլ «լավագույն» չէ, ապա ապագա՞ն ինչ է լինելու:

Բոլորը գրում ու ոգևորում են առաջին կուրսեցիներին, բայց ոչ-մեկը չի խոսում երկրորդ կուրսեցիների մասին:
Այդ մեկը կլինեմ ես, խնդրեմ:

Միանգամից ասեմ, եթե դու երկրորդ կուրսեցի ես ու պատկերացնում ես, որ բոլոր մոլորված առաջին կուրսեցիներին կարող ես օգնել, ապա սխալվում ես, որովհետև մեկը լինի քեզ օգնի:
Եթե մտածում ես, որ երբեք սուրճից կախվածություն չես ունենա, ապա զգուշացնեմ, որ սկսես քիչ-քիչ գումար հավաքել` սուրճի վարկերը մարելու համար:

Երկրորդ կուրսեցի լինելն այդքան էլ հեշտ չէ, որովհետև ամեն օր պարտավոր ես ժպիտը դեմքիդ մտնել ուսումնական հաստատություն, որ հանկարծ առաջին կուրսեցիները չվախենան ու վատ չզգան իրենց: Ամեն օր կլսես «արդեն մեծ եք, առաջին կուրս չեք» սաստող ու խորհրդավոր արտահայտությունը, ու ոչինչ, որ անցյալ տարի լսել ես «արդեն մեծ եք, դպրոցական չեք» նույնչափ խորհրդավոր ու իմաստուն խոսքերը:

-Էս ինչ տխուր դեմք ա:

Ինձ սա ասում են բոլորը, ե՞րբ` միշտ: Դե արի ու բացատրի, որ այդ տխուր, տանջված, տառապած, վրաերթի ենթարկված դեմքն իմ սովորական դեմքն է:

Չգիտես ինչու, բայց բոլորն իրենց սուրբ պարտքն են համարում հարցնել քեզ քո մասնագիտական առարկաների մասին: Ոչինչ, որ սեպտեմբերի երեքն է, ու դու դեռ գրքերդ չես ստացել:
Դե, քոլեջում երկրորդ կուրսից ես մասնագիտական առարկաներ անցնում, ինչը նշանակում է, որ երկրորդ կուրսում նոր-նոր պատկերացում ես կազմում, թե «էս ինչ կրակի մեջ ես ընկել»:

Երկրորդ կուրսում պատկերացնում ես, որ կողքի սրճարանի աշխատողին կարող ես ասել «ինձ ինչպես միշտ», ու նա ժպիտով քեզ կտա քո թունդ ու դառը սուրճը, բայց սովորաբար տեղի է ունենում հետևյալ երկխոսությունը.

-Բարև ձեզ, ինձ ինչպես միշտ:
-Դու ո՞վ ես: Ու մի քիչ արագ, էլի, հերթը խեղդում ա:

Բան չասացի, երկրորդ կուրսում գոնե լսարանների տեղերը հիշում ես ու դասախոսների ազգանունները չես շփոթում:

Չգիտեմ, թե երրորդ կուրսում ինչ տանջանքների ու փորձությունների միջով եմ անցնելու, բայց մի բան կմնա անփոփոխ` դուք կրկին ստիպված կլինեք իմ բողոքները կարդալ ու մտովի ասել, որ ձեր ժամանակ ամեն ինչ ուրիշ էր:

Արագացրեք, լեկցիան սկսվեց:

Մինչ սա կարդալը՝ մի հատ խորը շունչ քաշիր։ Այ, ապրես։ Սկսեցինք։

Եթե դու տասներեք-տասնչորս տարեկան ես՝ սա քեզ համար է, եթե դու քննությունների մեջ խեղդվող ուսանող ես՝ հաստատ կհասկանաս ու կժպտաս։
Երկար-բարակ խոսելու փոխարեն մի խորհուրդ կտամ, որն ամենակարևորն է։ Երբեք մի լսիր, թե ինչ կասեն բարեկամներն ու հարազատները քո կրթության մասին։
Քեզ խաբել են, երբ ասել են, որ «մենակ հաշիվներով առաջ կգնաս, թարգի էդ լեզուները»։ Իրոք, խաբել են։ Առաջ կգնաս մենակ նրանով, ինչը սիրում ես անսահման շատ։ Դու ինքդ քեզ խաբում ես, երբ մտածում ես՝ տասնյոթ-տասնութ տարեկանում աշխատանք կունենաս ու կատարյալ ազատություն։
Նախ՝ ֆիզիկայի գիրքը մեզ սովորեցրել է, որ բացարձակ ազատություն գոյություն չունի, ինչի իմաստը կհասկանաս մի փոքր ուշ, հետո էլ՝ տասնութ տարեկանում շատ ավելի մեծ խնդիրներ ու երազանքներ կունենաս, քան աշխատանքը։

Ոչինչ, որ դու ճաշ սարքել չգիտես՝ կանցնի։ Ու ընդհանրապես՝ իններորդ դասարանի քննությունների համար չարժի լացել, որովհետև երկու տարի հետո չես հիշելու գնահատականներդ։

Էն օրը մի մարդ ասաց․

-Մենակ թե Դեվիդ Գիլմորը չմեռնի՝ հասցնեմ գնամ համերգին։

Ու հենց այդ պահին հասկացա, որ չորս տարի առաջ նոր սերնդի հայ երաժիշտների համերգին չգնալու համար չարժեր լացել՝ մերոնք պինդ են, կդիմանան։

Մինչև շարունակելը՝ մի հատ էլ խորը շունչ քաշիր, որովհետև քեզ խաբել են, երբ ասել են՝ մի շնչով կարդալը շատ լավ բան է։ Երբեմն պիտի նստես ու երկար-երկար մի բառը կարդաս, որ հանկարծ ոչ մի տառ իրեն արհամարհված չզգա։ Իհարկե, կատարյալ հիմարություն էր ասածս, բայց մի երեք-չորս տարի հետո դու էլ կսկսես ամեն տառին առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնել, որովհետև դա ավելի կարևոր է, քան քո հեռախոսի ձայնը։

Քիչ էր մնում մոռանայի, հա, եթե քո ընկերները նեղանում են քեզանից, որովհետև դու իրենց հերթական նամակին չես պատասխանել երեք րոպեում՝ մի տխրիր, բան չկա, իրենք քո ամբողջ կյանքի ընկերները չեն։ Չնայած՝ այս մեկը շատ վատ խորհուրդ էր, չլսես ինձ։ Առհասարակ ոչ մեկին չլսես, երբ քեզ կասեն, որ պետք է քսանհինգ տարեկանում ամուսնանաս, թե չէ` վերջ: Մի լսիր, կարող ես նույնիսկ աչքերդ մի լավ պտտես, բայց դա կանես աննկատ, որ հանկարծ չտեսնեն ու չնեղանան։

Ես գիտեմ, որ վատ եմ խորհուրդներ տալուց, որովհետև մեկը լինի՝ ինձ խորհուրդ տա, բայց երբ գիշերը քնելը շատ անիմաստ գործողություն կթվա քեզ ու երաժշտություն լսելուց կձանձրանաս՝ բացիր ու կարդա սա, միգուցե հասկանաս այն, ինչի մասին մի քանի տարի հետո գլխի կընկնես:

Երևի ես էլ երբեք չգրեմ։

Զգացե՞լ եք, որ մենք միշտ ինքներս մեզ խոստումներ ենք տալիս:

Օրինակ` ամռանը կսկսեմ մարզվել, լեզուներ պարապել, գրքեր կարդալ, շատ մարդկանց հետ շփվել։

Ձեր մասին չգիտեմ, բայց ինձ հետ այդպես է: Փաստորեն` ես վատ եմ խոստումներ պահելուց, կամ էլ շփվող մարդ չեմ: Չնայած` դա գիտեի: Ինձ միշտ ասում են.

-Ինչ շփվող ես, կուզենայի քո նման հեշտ լեզու գտնել մարդկանց հետ:

Դե արի ու բացատրի, որ տասը րոպե խոսելուց հետո ես մտքումս Երևանի հատակագծի չափով պլան եմ մշակում, թե ինչպես դուրս գամ սենյակից ու էլ չվերադառնամ: Կորչեմ գրողի ծոցը: Հենց այդպես:

Ուղղակի, երևի ես ներքուստ պահպանողական եմ: Թող ամեն ինչ մնա այնպես, ինչպես կա: Չի կարելի շատ փոփոխություններ կրել: Այ, օրինակ` համակարգիչը չի կարելի տարին մեկ անգամից ավել ֆորմատ անել` կփչանա: Նույնն էլ մարդը: Ինչո՞վ է տարբերվում համակարգչից:

Երկու տարի առաջ որոշեցի, որ կարելի է օրական մեկ բաժակ սուրճ խմել, որովհետև ավելի առույգ կլինեմ ու ավելի շատ բաներ կհասցնեմ անել, իսկ հիմա ինձ սուրճը չի էլ օգնում ու խմում եմ ոչ թե օրը մեկ բաժակ, այլ օրը` յոթ: Դե, «յոթ որդով սեղան նստեք» արտահայտությունից եմ ոգեշնչվել: Չնայած, որ կապ չուներ:

Հենց նոր էլ ընկերուհուցս հաղորդագրություն ստացա, որ չի կարելի այդքան շատ սուրճ խմել` օրգանիզմից երկաթը հանում է: «Քաշվանք»,- մտածեցի ես՝ սուրճս խմելով:
Այ, տեսնում եք, հենց սա էլ նկատի ունեմ: Ես դավաճանել եմ երկու տարի առաջ ապրող «ես»-ին: Նույն կերպ կդավաճանեմ ներկայիս ընկերներին, եթե շատ շփվեմ:

Եվ եթե դուք չեք հասկանում, թե ինչի մասին եմ խոսում` փակեք այս պատուհանը, թող գնա գրողի ծոցը, իսկ եթե չեք հասկանում, բայց ուզում եք հասկանալ, ապա գիշերն ուղիղ ժամը երեքին գրեք ինձ՝ մարդ ես՝ արթուն եղա, ու իրար հասկացանք:

Դժվար հասկանանք: Ես նոր մարդկանց դժվար եմ հասկանում: Հենց սա էլ պատճառներից մեկն է, որ չեմ սիրում նորեկներին, նորերին, նոր ընկերներին: Ի՞նչ իմաստ ունի, եթե մենք իրար չենք հասկանալու: Ես նույնիսկ ինքս ինձ չեմ հասկանում ու խոստումներս չեմ պահում, ուր մնաց՝ ձեզ: Միգուցե դուք ամռանը շոգից, իսկ ձմռանը` ցրտից բողոքող մարդկանց տեսակին եք պատկանում, կամ «քառասունից հետո նոր-նոր կյանքը սկսվում ա» մարդկանց տեսակին: Ես չեմ հասկանում` ձեզ ինչ-որ մեկը չի՞ ասել, որ կյանքը սկսվում է ձեր ծննդյան օրվանից: Իհարկե, սկզբի տասնութ տարին հազիվ-հազիվ սկսում եք շնչել, իսկ մնացած տարիները վատնում եք աշխատանքի վրա ու ընդհանուր առմամբ՝ չեք էլ ապրում, բայց կա այն, ինչ կա: Համակերպվել է պետք:

Չնայած` կա մի բան, որը ես անում եմ միշտ` առանց ինչ-որ բան խախտելու: Դա իմ ծեսն է: Ամեն նյութից հետո ես մտովի շնորհակալություն կհայտնեմ ու համբերություն կմաղթեմ Մարիամին, ու տեքստից մի բառ վերնագիր ընտրելով, որը, ըստ ավանդույթի, չի համապատասխանի նյութին՝ կփակեմ պատուհանը:

Հուսամ` այս անգամ կհասկանանք իրար:

Երկու օր առաջ տեղեկացա, որ «Ոսկե Ծիրանը» շարունակվում է Թումոյում, և երեք ուրբաթ օրերի ընթացքում պետք է ցուցադրվեն ֆիլմեր, որոնցից մեկն էլ հենց ցուցադրվեց այսօր։

-Ֆիլմի ցուցադրությունն աջ կողմից,- լսվում էր աշխատակցի ձայնը, ով սովորականից էլ մի փոքր արագ էր խոսում, որպեսզի շուտ տուն գնար։ Կամ էլ ուղղակի թվաց․․․

Մինչ ոտքերս կտանեին ցուցասրահ՝ կողքս հայտնվեց հայ ժամանակակից գրող Արամ Պաչյանը։ «Հաստատ լավ կինո ա լինելու»,- միանգամից մտածեցի ես։

Ֆիլմի հեղինակը երիտասարդ աղջիկ էր` Սոնա Սիմոնյանը, ով այն անվանել էր «Մեծ սպասելիքներ»։ Անկեղծանամ՝ անվանման իմաստը հասկացա դիտելուց քառասուն րոպե հետո։

Հեղինակը ծնունդով Գյումրիից էր և տասը տարի առաջ տեղափոխվել էր Երևան՝ սովորելու և աշխատելու համար։ Երեսուն տարի առաջ տեղի ունեցած երկրաշարժը քսան վայրկյանի ընթացքում ոչնչացրել էր գրեթե ամեն ինչ, և երեսուն տարի հետո ոչ այդքան շատ բան է փոխվել քաղաքում։

Էկրանին հայտնվում էին երեք սերունդներն էլ, որոնք իրարից տարբեր էին, բայց ինչ-որ մանրուքներով կապված իրար հետ։ Առաջին մասում տատիկը նվագում էր դաշնամուր ու զուգահեռ խոսում տանեցիների հետ։

-Դու քեզի էնտեղ ես գտնում, Սոն ջան, ես բան չեմ կարա անեմ։ Եթե Էրևանում ամեն ինչ լավ է, ուրեմն լավ կեղնի։

Ֆիլմում ցուցադրվում էր մարդկանց կարոտը միմյանց հանդեպ, ափսոսանքը։ Ափսոսանքը քաղաքի հանդեպ, որովհետև ոմանք լքել էին ու ափսոսում էին, իսկ ոմանք մնացել էին ու ափսոսում էին, որովհետև ավելիին կարող էին հասնել։

-Քաղաքում մի հատ տխրություն կա, որը բեռի նման սերունդների ուսին դրված է, ու ոչ-մեկ չի կարողանում դրանից ազատվել,- կերպարներից մեկի արձագանքն էր իր հարազատ քաղաքին։

Հաջորդ կադրերում արդեն տան երեխան իր մոր հետ կրկին նվագում էր դաշնամուր, իսկ այն հարցին, թե ինչ է երկրաշարժը՝ մի փոքր ալտերնատիվ պատասխան ուներ․

-Ինձ թվում ա, որ  էդ պահին տիեզերքում քամի կեղնի ու երկիրը կշարժվի։ Հենց էդ էլ երկրաշարժն ա, էլի։

Չնայած կերպարների ու քաղաքի տխրությանը՝ միշտ շեշտվում էր հումորը։
Ընտանիքը պատմում էր, որ երկրաշարժի ժամանակ երեխան մտածել է, թե մայրը չի կարող թռնել պատուհանից, և շենքն էլ կփլվի իր վրա՝ դուրս է նետել մորը պատուհանից, իսկ շենքն այդպես էլ չի փլվել։

-Դե, մերն էլ մեռավ, Սոն ջան։ Խնդալու ա, բա ինճ ա,- հրճվանքով պատմում էր տան տղամարդը,- պիտի մի բանին ձեռ առնես, որ հանկարձ քեզի չկպնի։

-Չգիտեմ, մարդիկ կմտածեն, որ ես իմ քաղաքը պիտի չսիրեմ, որ լքեմ, բայց ըտպես բան չկա։ Ուղղակի էսի ամենալավ քաղաքը չի, էլի։ Հազար հատ լավ քաղաք կա։ Ես համաձայն չեմ, որ իմ քաղաքս աշխարհի ամենալավ քաղաքն է։ Ստեղ շատ քիչ բաներ կան,- նկարելով ու մի փոքր տխրությամբ պատմում էր իր քաղաքի մասին երիտասարդը, ով հետո մորը համոզում էր, որպեսզի վերջինս համակերպվի իր գնալու փաստի հետ։

Ֆիլմը վերջացավ աղջկա նվագով ու երեխայի «դիրիժորական» շարժումներով, որին էլ հաջորդեց քննարկումը ֆիլմի հեղինակի հետ։

-Իրոք, ցավն ու կարոտը փոխանցվում է սերնդեսերունդ, բայց իմ կարծիքով մենք արդեն սովոր ենք դրան։ Ուրիշ քաղաքներ ներկայացնելիս ինչ-որ պատմություն են ասում, իսկ Գյումրին ներկայացնելիս կա «Երկրաշարժից առաջ» ու «Երկրաշարժից հետո» ժամանակահատվածները, հենց դա էլ շեշտեց կերպարներիցս մեկը,- ֆիլմի հեղինակը պատասխանում էր կարոտի սերնդեսերունդ փոխանցվող հարցին, Երևանի ու Գյումրու միջև եղած տարբերությանն ու արձագանքում էր տարբեր կարծիքներին,- Ես իհարկե սիրում եմ իմ քաղաքն ու ավելի շատ ֆիլմը նկարել եմ ինձ համար, ոչ թե քաղաքի, կամ քաղաքապետարանի համար, բայց եթե Երևանը փոքր է, ապա Գյումրին էլ ավելի փոքր է։ Մտածում ենք՝ եթե ուրիշ տեղ գնանք՝ հաստատ ավելի լավ կլինի ու տարբեր։ Տարբերություն, իհարկե, կա, բայց այդ տարբերությունը նույնպես տասը տարի հետո նույնն է դառնում։

-Ես կցանկանայի նախ շնորհավորել ֆիլմի հեղինակին և շնորհակալություն հայտնել, որ նա շատ պարզ ու կենցաղային կերպով ներկայացրել էր իր քաղաքը, բնակիչներին և օգտագործել էր հենց իր ընտանիքի տարբեր սերունդներին։ Կցանկանայի իմանալ՝ ինչպե՞ս առաջացավ գաղափարը ֆիլմ նկարելու,- դիտողներից մեկն էր։

-Երևի թե ես կարոտում եմ իմ քաղաքը, բայց չեմ կարող այնտեղ գնալ, որովհետև իմ կյանքի կարևոր ու հետաքրքիր հատվածն այստեղ է, հենց դա էլ պատճառն էր այս ֆիլմի ստեղծման։

Լույսերը վառվեցին, դահլիճը ոտքի կանգնեց, որպեսզի հեռանա ու լսվեց իմ ենթագիտակցության ձայնը․

-Մեծ սպասելիքներ, որոնք երեսուն տարի է չեն եղել։

Չնայած՝ կարևոր չէ։

Ես կանգնած եմ Բաղրամյան փողոցի վրա՝ կանգառում, դու կանգնած ես դիմացի մայթի վրա, ու եթե անկեղծ ասեմ՝ մազերիդ գույնը վատ եմ տեսնում, էլ չասեմ` աչքերիդ մասին։ Ինձ ինչ-որ մեկի ձայնն ասում է, որ սա պատահականություն չէ, բայց հո՞ ես գիտեմ ճշմարտությունը։

-Հա, մամ,- ինձ միշտ միայն մաման է զանգում։

-Գալի՞ս ես արդեն:

-Ահա:

-Դե լավ:

Նույն պահին դու հեռախոսդ հանում ես պայուսակիցդ ու ինչ-որ հաղորդագրություն ես ուղարկում, հավանաբար՝ ձայնային։

Ես ու դու նույն պահին խոսում ենք տարբեր բաներ։

Ենթագիտակցությունս գրեթե վստահ է, որ սա պատահականություն չէ, որովհետև միգուցե ես մի քանի օր հետո սրա մասին նյութ կգրեմ, որը հետաքրքիր չի լինի, բայց ինձ անպայման դուր կգա, չեմ էլ կարող ասել, թե ինչու։

Հավանաբար դու էլ ես սիրում զբոսնել Երևանի փողոցներով, բոլորին պատմել, թե ինչքան ես ատում Երևանը, բայց ներքուստ սիրում յուրաքանչյուր փողոց, որը ընդհանուր հաշվով ոչ մի տեղ էլ չի տանում։ Ես գրեթե համոզված եմ, որ դու սիրում ես փողոցային երաժիշտներին, որովհետև ես էլ եմ նրանց պաշտում։ Միգուցե քո ամենասիրելի գիրքը նույնպես Ջորջ Օուրելի «1984»-ն է․․․ Չնայած՝ դժվար։

Մի պահ ինձ թվաց, թե դու նույնպես ցանկանում էիր մազերիս գույնը հասկանալ։ Շագանակագույն է, ընկերս։ Բայց ես քոնը այդպես էլ չեմ տեսնում, երևի չափազանց անկարևոր է մազերիդ գույնը, կամ էլ պետք է լսեի ծնողներիս ու գնայի ակնաբույժի մոտ։

Ասֆալտին նայելով՝ մտքումս կրկնում եմ առաջին նախադասությունս, որ հանկարծ չմոռանամ ու գրեմ, և եթե սա ստացվի, ապա միգուցե դու միամիտ սեղմես նյութի հղմանը ու մինչև մատներդ կփակեն պատուհանը՝ կկարդաս իմ կրկնած առաջին նախադասությունը։

Ես և դու կարդում ենք նույն նախադասությունը տարբեր պահերի։ Բայց դու առաջին նախադասությունից հետո փակում ես պատուհանը, որովհետև չես հավատում նման բաների իրական լինելուն, իսկ ես մի քանի անգամ կարդում եմ ամեն մի պարբերություն, որ հանկարծ վրիպումներ չունենամ։

Բազմոցին նստած կբացեմ նոթատետրս ու անպայման սև թանաքով կգրեմ ինչ-որ մի բան, նույն պահին ինձանից երևի թե հազար կիլոմետր այն կողմ դու կվերցնես թուղթը՝ նամակ գրելու ցանկությամբ։ Նույն պահին ես և դու մեզ թույլ կտանք լինել մի փոքր սենտիմենտալ, նույն պահին ես և դու թույլ չենք տա ուրիշներին կարդալ մեր սենտիմենտալությունը։

Այս անգամ ուղեղս կարծես թե դուրս է գալիս գլխիս միջից ու բղավում է, որ սա պատահականություն չէ․․․

-Մամ, համարյա հասնում եմ։

-Դե արագացրու, սպասում ենք։

Չնայած՝ դժվար։ Ես հո՞ գիտեմ ճշմարտությունը։