Հայաստանի գյուղերը խորագրի արխիվներ

Ani Hakobyan

Հայաստանի երանգները

Մոտ մեկ տարի առաջ էր՝ կեսօրին,  Դսեղում Թումանյանի տուն-թանգարանից դուրս գալուց հետո էքսկուրսավար մոտեցավ  և ասաց, որ տասը րոպեից շարժվում ենք: Տասը րոպեից շարժվելու էինք դեպի Հայաստանի հոգևոր, մշակութային և խոշոր վանական համալիրներից երկուսը: Այնքան էլ շատ տեղեկություններ չունեի դրանց մասին, միայն պատմության դասերից գիտեի, որ երկուսն էլ համարվում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ: Դա արդեն իսկ հպարտության տեղիք էր տալիս: Ճանապարհ ընկանք, և որոշ ժամանակ անց մեքենայի ուժեղ երաժշտությունը դադարեց, և դրան փոխարինելու եկավ էքսկուրսավարի ձայնը, որը սկսեց պատմել վանքերի մասին: Քիչ թե շատ իմացա, որ երկուսն էլ հիմնադրվել են 10-րդ դարում՝ Բագրատունիների օրոք, դարերի ընթացքում որոշ մասեր քանդվել են, այնուհետև վերակառուցվել, այժմ կանգուն են և համարվում են Հայաստանի  խորհրդանիշներից: Սկզբում այցելեցինք մեկը, հետո՝ մյուսը: Հեռավորությունը այնքան էլ մեծ չէր: Ամենալայն իմաստով կարելի է ասել, որ Լոռվա բնությունը մի ողջ տիեզերք է: Չնայած, որ մի շաբաթից այդտեղ արդեն ամառ էր սկսվելու, միևնույնն է, օդը սառն էր, և դա ինձ ստիպում էր սթափվել, բայց բնությունը իմ մեջ ստեղծել էր մի զգացողություն, որ վերածվել էր էներգետիկ ուրախության: Զգացողություն, որ ունակ է անցնել յուրաքանչյուր կենդանի էակի միջով և ստեղծել շոշափելի մի կապ, որն էլ իր հերթին ծնել էր ականջների սահմաններում, բայց միևնույն ժամանակ սրտի համար մատչելի մի մեղեդի: Երբ կյանքում այս պատկերը տեսել ես միայն նկարներով, իսկ հիմա՝ առանց որևէ ֆիլտրի, անզեն աչքով, իրականությունը իր ողջ գեղեցկությամբ զարմանք է առաջացնում:

Հիացած բնության պատկերով՝ մտնում եմ եկեղեցի: Մի պահ մտածելուց և նայելուց հետո հասկանում եմ, որ ամեն քարի մեջ մի բուռ սեր կա, գմբեթի քանդված մասից ընկնող լույսի մեջ՝ մի բուռ հավատ, ամեն վառված մոմի մեջ՝ մի բուռ հույս: Իսկ վերջում հասկանում ես, որ աշխարհի վրա ուրիշ մի տեղ դժվար թե կարողանաս գտնել նման եկեղեցին և վանքեր:

Հաղպատ և Սանահին: Այս երկու վանական համալիրների մասին էր խոսքը, որոնք այդ օրվանից դարձան Հայաստանի ամենագեղեցիկ և ամենատպավորիչ անկյուններից ինձ համար:

Սիրենք Հայաստանը և ապրենք նրանով։

 

Հայաստանի գյուղերը. Գուսանագյուղ, Շիրակի մարզ

Լուսանկարը` Սեյրան Սողոյանի

Հայաստանի գյուղերը. Զոլաքար, Գեղարքունիքի մարզ

Լուսանկարը` Արթուր Ալոյանի

Հայաստանի գյուղերը. Լիճք, Գեղարքունիքի մարզ

Հայաստանի գյուղերը. Գեղհովիտ, Գեղարքունիքի մարզ

Խաղողօրհնեքը գյուղում, որը վաղուց եկեղեցի չունի

Ինչպես գիտեք՝  Խաղողօրհնեքը Հայ Առաքելական Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից է և Մարիամ Աստվածածնին նվիրված տոներից ամենահինը։ Իսկ Ջրաշենը Լոռու մարզի ամենահին պատմություն ունեցող և ամենամեծ գյուղերից է, որը սպիտակյան երկրաշարժից այս կողմ էլ եկեղեցի չունի․․․

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Օգոստոսի 13-ին Խաղողօրհնեք էր և զարմանալի չէր լինի, եթե Ջրաշենում այդ տոնը չնշվեր, բայց արի ու տես, որ ջրաշենցիները չկանգնելով ոչնչի առաջ նույնպես մեծ տոնախմբությամբ նշեցին տոնը․ դե վերջիվերջո մշեցիներ են, իսկ մշեցու «չոր կողը» թույլ չի տա որևէ նպատակից ետ կանգնել։
Երևի հարց առաջացավ, թե, եթե չկա եկեղեցի, ապա որտե՞ղ արվեց Խաղողօրհնեքը։

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Նախ սկսեմ նրանից, որ միջոցառման նախաձեռնողն էր ջրաշենցի, ֆիզմաթ գիտությունների թեկնածու, ԿԳՆ Բարձրագույն որակավորման հանձնաժողովի փոխնախագահ Ատոմ Մխիթարյանը: Իսկ միջոցառումն անցկացվեց «Մայրություն» հուշարձանի մոտ, որը տեղադրված է գյուղի կենտրոնում՝ երկրաշարժից ավերված դպրոցի տեղում և որը ստեղծվել է մեկ տարի առաջ, կրկին Ա․ Մխիթարյանի նախաձեռնությամբ և նրա մոր՝ Հրածին Հովհաննիսյանի հիշատակին, Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի դոցենտ, քանդակագործ Էմին Պետրոսյանի ձեռքով:

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Խաղողօրհնեքի կարգը կատարելու էր եկել Սպիտակի և տարածաշրջանի հոգևոր հովիվ Տեր Օվսե քահանա Հովհաննիսյանը։
Իսկ ջրաշենցիներին՝ «Մշակութային կանգառ» ծրագրի շրջանակում ողջունելու էր եկել «Ստեփանավանի մշակույթի և ժամանցի կենտրոնի գուսանական համույթը»։ Իրենց համագյուղացիների համար ելույթ ունեցան նաև ջրաշենցի տաղանդավոր երեխաները։

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Իհարկե ողջունելի է, որ ջրաշենցիները, թեև զուրկ լինելով հոգևոր պահանջմունքները բավարարող կառույցից, միևնույնն է չեն մոռանում ազգային-եկեղեցական տոները։ Սակայն եկեք համաձայնեք, որ բնակավայրում եկեղեցու առկայությունը էական նշանակություն ունի ժողովրդի հոգևոր կյանքի ճիշտ կարգավորման համար։ Իսկ եթե չկա եկեղեցի, բնակիչները հազվադեպ են շփվում կամ չեն շփվում հոգևորականի հետ, ապա բնականաբար մարդիկ իրենց հոգևոր պահանջմունքները բավարարելու ուղիները կամա, թե ակամա սկսում են փնտրել աղանդների մեջ, որոնք ամենուր են և շատ հաճախ եկեղեցուն դեմ։ Կամ քիչ-քիչ մարում է հավատը մարդկանց մեջ։

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Մենք շատ ենք լսում, որ այս կամ այն բարերարը եկեղեցի է կառուցել, և շատ հաճախ ստացվում է այնպես, որ մի բնակավայրում վեր են հառնում մեկից ավելի եկեղեցիներ և մեկը մյուսից շքեղ։ Ես չեմ անրադառնա դրա լավ ու վատին, այլ խոսքս կուղղեմ այն բարերարներին, որոնք այնուամենայնիվ որոշել են եկեղեցի կառուցել, հիշե’ք, այս՝ Ջրաշեն գյուղը, ուր խաղողօրհնեքը նշում են եկեղեցու բացակայությամբ․․․

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Հովհաննիսյանի

Հայաստանի գյուղերը. Գնդեվազ, Վայոց Ձորի մարզ

Վարսեր

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի

Գյուղը հիշատակվել է դեռևս 9-րդ դարում: Այն սկզբնական շրջանում կոչվել է Չռչռ, այնուհետև վերանվանվել է Վարսեր: Դեռևս մ.թ.ա. գյուղն ունեցել է բնակիչներ: Տասնամյակներ առաջ այստեղով հոսել է Հրազդան գետը: Գետը հասնելով սահանքին՝ գահավիժում էր բարձունքից, խփելով ժայռերին և շրջապատը լցնելով մի խուլ դղրդյունով: Այսպիսով գետի չռչռոցը բարձունքից ցած, պատճառ է դարձել գյուղն անվանակոչելու Չռչռ:

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի

Սակայն գյուղի պատմական անունը Վարսեր է: Ըստ մեզ հասած տեղեկությունների, երբ երկիրը գտնվում էր արաբական տիրապետության տակ, մի քանի արաբ զինվորներ հետապնդել են երկար վարսերով մի հայուհու: Աղջիկը զինվորներից ազատվելու համար նետվել է անդունդը: Նրան փնտրելիս, քարերի արանքում նկատում են նրա վարսերը, այստեղից էլ եկել է գյուղի անվանումը:

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի

Կա նաև մի տեսակետ, ըստ որի գյուղի անունը առաջացել է «վարսել» բառից, որը նշանակում է` ուժգնորեն հարվածել: Տասնամյակներ առաջ գյուղում նկատելի է եղել ջրի հոսքի ուժը:

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի

Լուսանկարը՝ Տաթևիկ Մարտիրոսյանի