Հայաստանի գյուղերը խորագրի արխիվներ

Իմ ծննդավայր Գոգհովիտը

Ես սիրել և սիրում եմ իմ ծննդավայրը, որտեղ ծնվել, մեծացել ու հիմա ապրում եմ։

Իմ գյուղը քչերին հայտնի մի փոքրիկ անկյուն է, որտեղ ծնվել ու մեծացել եմ։ Իմ գյուղը Գոգհովիտն է։

Գոգհովիտ, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի Աշոցքի տարածաշրջանում, մարզկենտրոն Գյումրիից մոտ 11 կմ հյուսիս։

Գյուղի բնության մասին խոսելն ավելորդ է։ Տարվա բոլոր եղանակներին Գոգհովիտը միշտ գեղեցիկ է։ Նա գեղեցիկ է նույնիսկ գիշերով, երբ դրսում մթնում է, սկսվում են վառվել փողոցի լապտերները։

Ես շատ եմ իմ սիրում իմ գյուղը եւ երբեք այն չեմ մոռանա, կանեմ հնարավոր ամեն բան իմ ծննդավայրը զարգացնելու համար։

20220518_084448(0)-min

Նարեկը իր բոլոր գույներով

Ամեն մարդ հոգով և սրտով կապված է իր գյուղի հետ։ Գյուղի օդը, արևը, ջուրը, ամեն ինչ ուրիշ է։ Ամեն առավոտ, երբ արթնանում եմ, նայում եմ այս ձեռակերտ հրաշքին ու մտածում, թե որքան հեռու կարող է գնալ մտքի թռիչքը, ինչքան մեծ են մարդկային երևակայության սահմանները։

Հայրենի ծննդավայր, Արարատի մարզի Նարեկ գյուղ,  ծննդավայր, որտեղ ամեն ժայռ​ ​ ու սար, քար ու ծառ ունեն իրենց գույները: Գույներ, որոնք բնորոշ են միայն մեր երկրին։ Կարծես բնությունը ոչ մի ներկ չի խնայել` ստեղծելով  մի հոյակերտ «կղզի» լեռների  մեջտեղում։ Հիմա լավ եմ հասկանում, թե ինչու իմ նախնիները չեն ցանկացել պոկվել այս հողից, ինչու են մնացել ու արմատ նետել նրա հովիտներում, ուր տաք է, հիասքանչ, նրա լեռներում, որտեղ ցուրտ է, բայց էլի հիասքանչ…
Երեկոները ավելի գեղեցիկ են դառնում գյուղում, երբ​ վառվում են փողոցների լույսերը, որոնք ձգվում են ողջ գյուղի երկայնքով և լուսավորում խոր քնի մեջ ընկած իմ գյուղը։
Հայրենիքը սկսվում է ընտանիքից, իմ հարազատներից, իմ սիրելիներից,  մտերիմներից և իհարկե, հայրենի ծննդավայրից` մեր սիրելի գյուղից, իսկ հետո շարունակվում է իմ հոգով, իմ շնչով, մեր հինավուրց ճարտարապետությամբ։
Նարեկ գյուղը ունի իմ թվարկած բոլոր  հատկանիշները։ Գյուղը, ճիշտ է, այդքան մեծ չէ, բայց երբ բարձրանում եմ բարձունքին, իմ դիմաց բացվում է մի հրաշք տեսարան: Սկզբում զարմանում եմ: Այնպիսի տպավորություն է, կարծես առաջին անգամ եմ տեսնում այդ դրախտային տեսարանը` գյուղը իր հարազատ գույներով։ Այնպիսի տեսարան է բացվում, որ եթե  նկարիչը տեսներ, ձեռքը կառներ վրձիններն ու ներկերը և թղթին կհանձներ այդ հրաշք տեսարանը։
Նարեկի ամեն կոթող ունի իր պատմությունը, պատմություն, որ քայլում է մեզ հետ կողք կողքի` Նարեկացու մատյանից մինչև  Նահատակաց մատուռ։

Ուլգյուրը՝ Մոմիկի ծննդավայր

Հայաստանի գեղեցկագույն վայրերից մեկում՝ Վայոց ձորի Աղավնաձոր գյուղից 5 կմ հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում միջնադարի հայ հայտնի քանդակագործ, ճարտարապետ, մանրանկարիչ Մոմիկի ծննդավայրը՝ Ուլգյուրը։ Ըստ հնագույն պատմության՝ Աղավնաձորը նախկինում քարավանատուն է եղել, արդեն միջնադարում դարձել է գյուղատեղի, իսկ ավելի ուշ բնակեցվել Խոյից, Սալմաստից ու Վանից գաղթած բնակիչներով։

Ուլգյուրում, որը նախկինում ունեցել է նաև Ժամիդուզ անվանումը, գտնվում է տարածաշրջանի պատմամշակութային ամենակարևոր կոթողներից մեկը՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռը։ Այն կառուցել է Մոմիկը՝ 13-14-րդ դարերում։ Մատուռում երկու վիշապակոթողներն են, որոնք վերածվել են խաչքարի։ Այս կոթողներից մեկին փորագրված են արձանագրություններ, որոնց հիման վրա հետագայում կազմվել է Մոմիկի տոհմածառը։
Եկեղեցու գերեզմանատանը հայտնաբերվել են  Մոմիկի ծնողների՝  Գրիգորի և Ավթայի, եղբոր՝ Գոհարտուռի, հարսի՝ Խերիկի, նրանց զավակներ Խլաթի և Խազի ու այլ ազգականների տապանաքարերը։
Սուրբ Աստվածածին մատուռը վերակառուցվել է խորհրդային տարիներին, իսկ մյուս՝ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցուց պահպանվել են միայն հիմնապատերը։

Մոմիկի ծննդյան հստակ տարեթիվը, ցավոք, անհայտ է։ Բայց անհերքելի է, որ նա ծնվել է 13-րդ դարում։ Ապրել է Երիցակ վարպետի հետ մի գյուղում՝ շատ աղքատ։
Ենթադրվում է, որ Մոմիկն իր գործունեությունն սկսել է Կիլիկիայում։ Հայտնի դարձել է Կեռաս թագուհու պատվերով մի Ավետարան ծաղկելու շնորհիվ։ Եղել է Օրբելյան տան նկարիչ-ճարտարապետը։ Ստեփանոս Օրբելյանն ասել է. «Եթե քարը նրա կամքին ենթարկվում է մոմիկի պես, ապա եկեք նրան տանք Մոմիկ մականունը»։

Մոմիկի գործերից պահպանվել են ձեռագիր ավետարաններ, գրքեր։ Նա կառուցել է Նորավանքի, Արենիի եկեղեցիները։ Նրան են վերագրվում նաև Եղեգիսի Զորաց, Տաթևի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցիները։

Ըստ ավանդազրույցի՝ Մոմիկը սիրահարված է եղել Սյունյաց իշխանի գեղեցիկ դստերը։ Իշխանը խոստացել է դստերը կնության տալ այն պայմանով, եթե Մոմիկը սեղմ ժամկետում կառուցի հոյակերտ, դեռևս նմանը չունեցող մի տաճար։ Երբ ճարտարապետը վանքի կառուցումը հասցրել է ավարտին, ծառան իշխանի հրամանով գմբեթի վրայից հրել ու ցած է գցել նրան։ Այսպիսով, 1333-ին է վախճանվել Մոմիկը, իր ընկած վայրում էլ այժմ հանգչում է։

Իսկ վարպետի ծննդավայր Ուլգյուրը այժմ էլ կանգուն է՝ հայտնի վայոցձորյան յուրահատուկ բնության անկրկնելի հմայքով, հայաստանյան լեռնոտ դիրքով և հավերժ սուրբ մնացող ուխտատեղի Մոմիկի կառուցած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռով։

Մեր կողքին՝ աննկատ

Կասկածում եմ, որ գտնվի մի մարդ, որ կարողանա չսիրել բնությունը։ Չէ՞ որ բոլորին էլ հարկավոր է ժամանակ առ ժամանակ կտրվել քաղաքի կյանքից ու գնալ բնության գիրկը՝ ազատվելու առօրյա հոգսերից ու որոշ ժամանակ իրեն նվիրելու բնությանը։ Բնությունը այն մեծ պարգևներից է, որ մեզ շնորհված է։ Սակայն մենք հաճախ չենք գնահատում այդ պարգևը, ու թե ինչո՞ւ՝ դրան պատասխանել չեմ կարողանում։

«Մի բան արա» ծրագրի շնորհիվ Գյումրիից գնացել էինք Ախուրյանի կիրճ՝ շրջակա միջավայրը մաքրելու։ Առաջին անգամ էի լինում այնտեղ ու այն, ինչ տեսա, միաժամանակ ինձ և՛ հիացրեց, և՛ տխրեցրեց։ Կհարցնեք՝ ինչպե՞ս է դա հնարավոր։ Հիմա ասեմ։ Հոյակապ ու չտեսնված բնություն, որը բացահայտելով՝ պարզապես չես կարող չվերաարժևորել հայրենքդ՝ Հայաստանը ու այն տարածքը, որտեղ ապրում ես, իմ դեպքում՝ Շիրակը, ու չհիանալ դրանով։ Շատ-շատ նոր բացահայտումներ արեցի այնտեղ, ու հասկացա, որ միշտ կա մի բան, որի մասին դու տեղյակ կարող ես չլինել՝ չնայած, որ այն գտնվում է հենց կողքիդ, այն մարդու պես, որ փնտրում է իր բանալիները, բայց գտնում է իր իսկ գրպանից։ Այս ամեն ինչը բացահայտելով՝ պարզապես չես կարող ավելի ու ավելի շատ չսիրել քո հայրենիքը։ Սակայն, երբ տեսնում ես մարդկանց վերաբերմունքը այդ ամենի նկատմամբ, ակամա հիասթափվում ես, բայց ուզում ես լավատեսությամբ հավատալ, որ մի օր կուղղվեն, կփորձեն արժևորել այդ ամենը։

Այս մտքերով քայլում եմ Ամասիա գյուղի մոտակայքում գտնվող Ախուրյանի կիրճում ու ընկերներիս հետ հավաքում այն աղբը, որը իրենց հանգստից հետո թողել են այդ տարածքում ու հեռացել։

Կուզեի կիսվել կատարածս բացահայտումների մի մասով։

Իսկ դուք գիտեի՞ք, որ Հայաստանում կա 2 գետ, որոնք միանալով իրար՝ կազմում են հստակ սահման ու չեն խառնվում իրար։ Հոսում են իրար կողքի, միայն որոշ երկարություն միասին անցնելուց հետո են միախառնվում։ Ո՞չ։ Ես էլ չգիտեի։ Դե ահա, տեսեք։ Փորձել եմ նկարի միջոցով ձեզ փոխանցել այն գեղեցկությունը, որը տեսա։ Սակայն իսկապես զգալու համար պետք է լինել այնտեղ։

IMG_5396

Իսկ գիտեի՞ք, որ կա ոչնչացման եզրին գտնվող սև արագիլի տեսակ, ու այն ապրում է Շիրակի մարզում։ Ես էլ չգիտեի։ Շիրակում նաև հանքային ջուր կա, բայց այդ մեկի մասին գիտեի, եթե չգիտեք, իմացեք։

Իսկ հիմա վայելեք նկարները ու փորձեք բացահայտել Հայաստանը, հավատացնում եմ՝ միշտ մի նոր բան կարող եք բացահայտել։ Ու վերջապես, ինչքան շատ բան եմ իմանում Հայաստանի մասին, այնքան ավելի շատ եմ սիրում, կարծում եմ՝ ովքեր դեռ քիչ բան գիտեն Հայաստանի բնության մասին, պետք է անհապաղ սկսեն ուսումնասիրել, և  շատ բան կփոխվի ձեր կյանքում։

elena zakaryan

Մի առավոտ Մալիշկայում

Նորից մի գեղեցիկ առավոտ: Ու նորից աչքերս բացեցի արևի ճառագայթներից, որ լուսավորել էին սենյակիս պատերը: Քար լռությո՞ւն: Ոչ, ոչ, ես երևի դեռ երազում էի, որովհետև ոչ մի առավոտ Մալիշկայում չէր սկսվում քար լռությամբ, այլ սկսվում էր բարձր աղմուկով: Փողոցում մարդկանց, կենդանիների ու թռչունների ձայները խառնվել էին իրար՝ ստեղծելով գյուղական մի երգ:

Մեր գուղը և հատկապես՝ մեր փողոցը նմանվում է հեքիաթի գարնանը, երբ բոլոր ծառերը հագնվում են գույնզգույն ծաղիկներով, իսկ գետինը շաղախվում է թերթիկներով: Քամու ժամանակ ծաղիկների թերթիկները պարում են օդում:

Գարուններից մեկի ժամանակ էր, երբ արթնացա ոչ թե արևի ճառագայթներից, այլ փողոցի բարձր աղմուկից: Այդ աղմուկը ամենօրյա ու սովորական աղմուկը չէր, հենց այդ պատճառով ես վազեցի փողոց:

-Ուստա՛ Համո, ի՞նչ ա եղել, ի՞նչի ես ձենդ գլուխդ գցել առավոտ շուտ:

-Էհ՜, ինչ պետք ա լինի է, կովս ա կորել:

-Ահ, մենք էլ ասինք՝ ինչ ա եղել: Կորել ա, կգտնենք, ինչ ես դարդ անում:

Հենց այդպես գյուղի բոլոր լավ մարդիկ հավաքվեցին և բարձրացան սարերը: Ամբողջ օրը մարդիկ քայլեցին սարերով, բայց կովին չգտան: Մեր սարերը այնքան գեղեցիկ են և հաճելի, որ միայն մի ցանկություն կա՝ նստել բարձր սարի և նայել հեռուն:

Երեկոյան, երբ արևի վերջին շողը ընկել էր փողոցների վրա, նրանք վերադաձան, բոլորը տխուր էին. կովին չէին գտել:

-Լավ, ուստա՛ Համո, մի տխրի, եղածը մի կով է, հլը մի նայի՝ գոմումդ քանի կով կա:

-Հեշտ եք է ասում, էդ կովին երեխեքիս չափ էի սիրում…

Եվ այդպես բոլորը տխուր և հուսահատ գնացին քնելու:

Նորից առավոտ, նորից աչքերս բացեցի փողոցի աղմուկից, բայց մի րոպե, դա երեկ էր, նորից այդպիսի տարօրինակ աղմուկ էր, և նորից վազեցի դուրս: Ա՜խ այդ կովը, նա վերադարձել էր: Բոլորի ուրախությանը չափ չկար, հատկապես՝ ուստա Համոյի։

Այդպիսին է կյանքը գյուղում՝ հաճելի և մտահոգ:

Էն Լոռու ձորն է․․․

Էն տախտի վըրա աղոթում մի վանք։
Էն ժայռի գըլխին հըսկում է մի բերդ,
Մութ աշտարակից, ինչպես զարհուրանք,
Բուի կըռինչն է տարածվում մերթ-մերթ,
Իսկ քարի գլխից, լուռ մարդու նման,
Նայում է ձորին մի հին խաչարձան։

Մալիշկա