
Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի
Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի
Արևը ուժեղ էր։ Բարկ։ Էդպես են, չէ՞, ասում։
Հոնի ենք գնում։ Ճամփին մի քանի ծառ ենք գտնում։ Հոները հատ-հատ պոկում ու առաջ գնում։
Քաղում ենք բավականին, հանգստի կարիք կա։
Աշնանը մի քանի հոգի իրենց անասունները բերում են այս կողմերը, մնում են մինչև ձմեռ։
Որոշում ենք կանգ առնել սարի առայժմ միակ բնակիչների՝ մորս քեռու և իր կնոջ մոտ։
-Հա՜, կո՛վ, քեչ արի՛, Թանի՜կ,- հեռվից լսում ենք քեռու ձայնը։
-Քեռի՜, շները կապի, գալիս ենք,- մայրս է։
Բարձրանում ենք, բեռներս իջեցնում ու մի լավ հանգստանում։ Սարի համով սուրճ ենք վայելում ու համ էլ ավանդական խավիծ։ Խավիծը սարի քաղցրավենիքն է, թթվասերից` րաժանից են պատրաստում։
Հասցնում եմ մի քանի լուսանկար անել։
Հետո իջնում ենք ավելի շատ բերքի հետևից։
Քամին ծփում է։ Ու մենք հասկանում ենք այս հանդամասի Ծոփ անվանման իրական պատճառը։
Էլի «լավից-վատից» հոն ենք գտնում։
Քաղել եմ ահագին ու հիմա խոտերին եմ։ Վեր կենալու ուժ չունեմ։
Երազում եմ խոտերից մեկը լինել։ Օրորվել քամուց։ Հետո որոշում եմ ծառ լինել։ Հետո` ծառի ճյուղ։ Հետո ուզում եմ լինել հենց ինքը՝ քամին։
Բնություն եմ լսում։ Իմ ունեցած միակ երգն է։
Կոշիկներս հանել եմ։
Մի թիթեռ եկել ու կանգնել է կանաչ գուլպայիս վրա։ Խոտի տեղ է դրել երևի։
Ծփացող քամին միակ զենքն է ոչ պակաս ծփացող արևի դեմ։
Մերոնք քաղում են, ես նստած եմ։
Չէ, չմտածեք թամբալ եմ, ուղղակի հոգնել եմ։
Հետդարձին կրկին կանգ ենք առնում հյուրընկալ օդայում։ Խաշած կարտոֆիլը թաթախում ենք րոպեներ առաջ պատրաստված թթվասերի մեջ ու ուտում։ Ոչխարի պանրին քիմքս կարոտել էր ու հիմա վայելում է։
Որոշում ենք գնալ, սակայն ևս մեկ անգամ սրճելը չի խանգարում։
Վերադառնում ենք բեռնատար մեքենայի բեռնախցիկում։ Կարծես նավի վրա լինեմ։
Ծառերի ճյուղերը խփում են դեմքիս։
Վերջ, հասանք…
Բրյուսել. օգոստոս
Բելգիա. մեր օրեր։ «Peace Village» կազմակերպությունը տեղում կանգնած չի մնում և Մեսեն քաղաքում կազմակերպում է բովանդակալից ծրագիր՝ խաղաղությանը նվիրված։ Ծրագրի անունն է «18 in 18»: Ի՞նչ 18-եր են, կմտածեք դուք: Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից՝ 1918 թվականից, անցել է 100 տարի, և մասնակիցները՝ աշխարհի 44 երկրներից Մեսենում հավաքված 18 տարեկանները նշելու են թե 100 ամյակը, թե փորձելու են խաղաղության նոր կամուրջներ կառուցել:
Հայաստանից Խաղաղության ճամբարին մասնակցում ենք մենք՝ «Մանանա» կենտրոնի անդամներ Անուշ Դավթյանս և Սուրեն Կարապետյանը:
Վեց օրերի ընթացքում 44 երկրներից այցելած 18 տարեկան մասնակիցները փորձելու են բացահայտել բոլոր երկրների պատմությունները, հետաքրքիր միջոցառումների մասնակցելով կամ տեղում կազմակերպելով՝ հասկանալ՝ ինչ է խաղաղությունը՝ դիմացինի աչքերով։
Արդյունքում պիտի նոր գաղափարներով լցված վերադառնանք մեր երկրներ ու փորձենք դրանք տարածել, խաղաղության լեզուն սովորեցնել բոլորին։ Մենք ամեն օր ձեզ կպատմենք մեր առօրյայի մասին՝ փորձելով ձեզ նույնպես հաղորդակից դարձնել խաղաղության ճամբարին:
Եվ այսպես. կանգառ առաջին: Մենք արդեն Բրյուսելում ենք:
Անուշ Դավթյան, Սուրեն Կարապետյան
Exploring the world through the lens of camera ծրագրի շրջանակներում
Գյումրու կենտրոնական փողոցներից տնակային թաղամասերից մեկը հասնելու համար տասը րոպեից քիչ ժամանակ է պետք: Մինչ այդ, ժամանակ` մտածելու, թե ինչից կարող ես խոսել նրանց հետ, ովքեր ապրել են երկրաշարժը, ովքեր, գուցե, բայց իրականում՝ հաստատ չեն ուզում նորից խոսել այդ մասին: Իսկ ես գնում էի՝ հարցնելու բաներ, որոնք լսել գուցե ինքս էլ չէի ուզում: Տնակների թաղամասում երկրաշարժն իրեն հիշեցնել է տալիս ամենուր, մարդկանց աչքերում՝ հատկապես: Ուրեմն՝ ի՞նչ հարցնել: Կամ ինչպե՞ս հարցնել՝ չլսելու, որ 88-ին մարդիկ միմյանց շնորհավորում էին՝ հարազատի դին գտնելու համար:
Այստեղ 88-ից մնացած ինչ-որ սառը շունչ կա, այստեղ մարդիկ խուսափում են խոսել նրա մասին, ինչ, թվում է, արդեն անցյալ է:
Բայց այստեղ կողք-կողքի են անցյալն ու ներկան, իսկ այնտեղ, ուր մարդիկ քարե տներ են կառուցում երկրաշարժից հետո ստացած տնակների տեղում կամ դրանց փոխարեն՝ ապագան է: Այս քարե շենքերը, եթե իհարկե այդպես կարելի է կոչել՝ դեռ տնակներ են, կամ մի քիչ ավելին են, քան տնակն ու մի փոքր ավելի քիչ, քան տունը:
Երկրաշարժին, անցյալին ու կյանքին հաղթած ապագան ապրում է այդ թաղամասի տնակներից մեկում: Երբ հասանք այնտեղ, նա վերանորոգում էր հարևանի տունը: Կարճ մազեր, արհեստավորին բնորոշ սպորտային- թեթև հագուստ, գյումրեցուն բնորոշ հումոր ու զրնգուն ձայն: Իսկ նա կին է, ով մինչ 88-ը կար ու ձև էր սովորում ուսումնարանում, ով երկրաշարժից հետո աշխատում էր Մարալիկի տեքստիլ գործարանում: Նա երկրաշարժից հետո ամուսնացել է, կորցրել ամուսնուն: Նրա երկու երեխաներն այսօր Ռուսաստանում զբաղվում են նույն գործով, ինչով մայրը՝ Հայաստանում: Չնայած աղջիկը՝ Աղունիկը, ծանրամարտի Հայաստանի առաջնության քառակի չեմպիոն է: Իսկ տիկին Անահիտը հիմա իր հոր տնակ-դոմիկում է, որը կառուցել են երկուսով՝ սեփական ձեռքերով: Ինքը երբեմն գնում է երեխաներին տեսնելու, բայց հիմա այնքան հաճախ չէ, որովհետև այդպիսի մի այցի ընթացքում գողացել են աշխատանքային գործիքներն ու տան սպասքը: Չնայած, սպասքն այնքան էլ հոգ չէր, գործիքները…
Տիկին Անահիտն ասում է, որ երբեմն մարդիկ զարմանում են, թե ինչպես կարող է կինը տներ վերանորոգել, բայց հետո ամեն բան հարթվում է: Քաղաքացիները վստահում են իրեն: Նա, իրականում ամենևին էլ չի բողոքում կյանքից, աշխատանքից ու նույնիսկ դոմիկից, որտեղ ապրում է: Նա անգամ ասում է, որ կհրաժարվի պետության տրամադրած բնակարանից.
-Էդ կվարտիրաները դուրս չեն գա: Հետո էդ նոր սարքած շենքերում կփռշտաս, կողքիդ հարևանը կըսե՝ առողջություն:
Երկրաշարժից մնացած նրա հիշողությունները թարմ են: Այդ օրը նա ուսումնարանում էր, քույրը՝ աշխատանքի: Այդ օրը նրա եղբայրը կորել է, գտնվել միայն մեկ օր անց: Նրա հայրը մնացել է փլվող շենքի տակ ու երկար ժամանակ հիվանդանոցում եղել: Հենց այդ ժամանակ է տիկին Անահիտն ապրել շենքում ու ատել այն: Ինքն ազատության է սովոր, թեկուզ դոմիկում:
Այս դոմիկում նա մոր հետ է ապրում, իսկ պատերին աղջկա մեդալներն են, որոնք հաշվել ուղղակի չէր լինի: Տնակը սեփականաշնորհելու հնարավորություն ստանալուց հետո որոշել է վերանորոգել այն: Ասում է՝ հաջորդ տարի կավարտի:
Տնակի բակում մի ուրիշ՝ ավելի փոքր դոմիկ է, ուր մի ժամանակ ապրել է ինքը, իսկ հիմա օգտագործում է որպես արհեստանոց: Գործիքները գնալով ավելանում են, տեղը՝ նվազում: Եվ դարպասը, որ բաժանում էր նրա տնակը թաղամասից, թվում է, ինչ- որ սահման է, որից ներս ինքը պարզապես չի ուզում թողնել երկրաշարժի ստվերը։
Օգոստոսի 12-ին Հայ Առաքելական եկեղեցին նշեց Աստվածածնի Վերափոխման տոնը կամ խաղողօրհնեքը: Տոնին ընդառաջ, Արագածոտնի թեմի Եղիպատրուշ գյուղի Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցին էլ վերափոխվել էր: Տոնը կրկնակի էր եղիպատրուշեցիների համար՝ շնորհիվ մի խումբ անհատ բարերարների: Բարերարները սեփական նախաձեռնությամբ հոգացել էին եկեղեցին ապահովել պատուհաններով, մոմամաններով, գրակալներով, գորգերով, Սուրբ Սեղանով և ամենից կարևորը, տեղադրվել էր դուռ: Բարերաները, որոնք այդպես էլ չցանկացան անվանական խոսել, նշեցին, որ այս եկեղեցին մի անգամ տեսնողը չի կարող անտարբեր մնալ, չի կարող չդառնալ նրա մի մասը: Դռան ծախսերը հոգացած բարերարը նշեց նաև, որ եկեղեցուն պետք է վերաբերվել ինչպես սեփական տանը:
-Եթե տունդ մաքրում, պահպանում ես քամուց, կենդանիներից, ուրեմն, հոգևոր տունը առավել ևս արժանի է ուշադրության:
Եղիպատրուշեցիների համար Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին և Աստվածամայրը գյուղի հովանավոր Սրբություններն են, ուստի այսօրվանից էլ ավելի պարտավորված են պահպանել իրենց սրբությունը: Տեր Մուշե քահանա Վահանյանը, ում մեծ ջանքերի շնորհիվ եկեղեցում ի վերջո բարեկարգումներ եղան, Սուրբ Պատարագի քարոզի ժամանակ նշեց, որ եկեղեցին այլևս միայն աղոթքի տուն է, որտեղ էլ չպիտի կենդանիներ լցվեն, որի պատերը էլ չեն ողողվելու ոչ առաքելական սրբատկերներով:
Եկեղեցու բարեկարգումը շատ կարևոր է հոգևոր կյանքը ակտիվացնելու համար: Դա ևս մեկ անգամ ապացուցեց բարեկարգություններից հետո տոնին մատուցված Սուրբ Պատարագի մարդաշատությունը:
Օգոստոսի 6-12-ը ընթանում է Հաղարծնի շաբաթը: Հաղարծինը սպասում է ձեզ կանաչ շապիկավոր կամավորների հետ։
Դեպի ԱՄՆ իրականացվող ընտանեկան փոքրիկ ճանապարհորդությունները իմ կյանքի բաղադրիչ մասն են կազմում։ Սակայն ամեն անգամ այստեղ հայտնվելիս տարբեր զգացողություններ եմ ունենում։ Երբեմն ուրախությամբ եմ լցվում անծանոթ երևույթների առնչվելիս, երբեմն էլ՝ ուղղակի խուսափում եմ դրանց հետ հանդիպելու հնարավորությունից։
ԱՄՆ-ում անցկացրածս առաջին ժամերը կարելի է բնութագրել միայն մեկ բառով՝ զարմանք։ Այս երկիր ոտք դնելուն պես փորձում էի գտնել ինձ հետաքրքրող հարցերից մեկի պատասխանը՝ ինչո՞ւ են իմ հայրենակիցները լքում իրենց երկիրն ու գալիս այստեղ։ Օդանավակայանից դուրս գալուն պես խառնվել էի մի նոր մշակույթի, որն իրենից ներկայացնում է հազարավոր այլ մշակույթների խառնուրդ։ Նայում էի շուրջբոլորս ու մտածում, որ եկվորների համար այստեղ զրոյից կյանք սկսելը ուղղակի անհնար է։ Սակայն, երբ հասանք տուն, ես նորից ինձ վերագտա Հայաստանում։ Թաղամասը ոչնչով չէր տարբերվում Հայաստանից։ Հայ տատիկներ, պապիկներ, խանութներ՝ լցված դժգոհ վաճառողուհիներով ու հայկական երգեր։ Ու մի պահ մտածեցի, որ ժողովուրդս լքում է իր հայրենիքը, որ գա մեկ ուրիշ Հայաստան՝ օվկիանոսից այն կողմ։
Առաջին օրվան հաջորդող մեկ ամիսը լցված էր բազմազան նոր հայտնագործություններով ու բացահայտումներով։ Ամեն առավոտ զարթնում էի, դուրս գալիս փոքրիկ Հայաստանից ու վերադառնում այնտեղ երեկոյան։ Անընդհատ փնտրում էի հարցիս պատասխանը ու ամեն օր գտնում էի տարբեր պատասխաններ։ Վերադարձա Հայաստան անմոռանալի տպավորություններով ու անպատասխան նոր հարցերով։
Հիմա, երբ արդեն քաջատեղյակ եմ այստեղի ապրելակերպից, սովորություններից ու ավանդույթներից, օվկիանոսից այն կողմ տեսնում եմ մեկ ուրիշ աշխարհ։ Այստեղ տեսնում եմ բազում նոր հնարավորություններ ու անակնկալներ, որ կարող են մատուցվել քեզ յուրաքանչյուր պահի։ Սակայն մինչ այսօր զարմանում եմ՝ տեսնելով, որ այստեղ հավաքվել է տարբեր ազգեր, մշակույթներ ու պատմություններ ներկայացնող անհատներ ու ստեղծել են մի մեծ խճանկար։ Ամեն անգամ խճանկարը փոխվում է՝ մանկական ժպիտներով, կոտրված հույսերով ու նոր ծնվող նպատակներով։ Սակայն խճանկարի բաղադրիչ մասերը միշտ ներդաշնակ են միմյանց նկատմամբ։ Երևի թե հենց այդ ներդաշնակությունն էլ կանչում է բոլորին այստեղ՝ իր մի մասնիկը դառնալու։