Araqsya Tonoyan

Հիվանդանոցային պրակտիկայի խճանկար

2024 թվական, հուլիս։

-Երբ զգամ, որ աշխարհը լքելու ժամանակն է, վերջին պատվերս լինելու է ինձ այրելը։ Մի՞թե կարելի է թույլ տալ, որ որդերը խժռեն մարմինդ, իսկ օրգաններիդ հետ վարվեն անփութորեն՝ այնպես, ինչպես կցանկանան, և դա ոչ ոք չի տեսնի։

Լսվեց Անուշիկի ձայնը, որ գունատ, ոչ մի էմոցիա չարտահայտող դեմքով դուրս եկավ դիականոցից։

- Անո՛ւշ, այ Անուշիկ, լավ չե՞ս զգում։

- Էս ո՞ւր եմ ընկել, էս մասնագիտության համար բավական ուժեղ չեմ։ Դե, պատկերացնենք մի պահ, մի ժամանակաշրջան երբ բոլոր մարդիկ կլինեն իրենց տեղերում, օրինակ՝ ուսուցիչը որպես ուսուցիչ իր աշխատանքով կկերտեր հայրենասեր, կիրթ, բարեպաշտ մարդ, ոչ թե պարզապես կմաշեր իրեն տրված 45 րոպեն։ Օրինակ՝ վարչապետը որպես վարչապետ մեծ նվիրումով կծառայեր իր ժողովրդին, պատվով կկառավարեր երկիրը, ոչ թե կթալաներ։ Կամ օրինակ, ես, որ հիմա այստեղ եմ ու չգիտեմ, թե ուր եմ գնում…

Միանման մարդկանց շարքեր, այդ շարքերում մեռած մտքեր…

Ամեն մարդ, եթե իր գործը սիրով կատարեր ու լիներ իր տեղում անմնացորդ նվիրումով, գուցե ամեն բան այլ լիներ։

- Արի գնանք, հերիք է տրտնջաս։ Վերևում ծնունդ կա, կարող է օգնելու գործ լինի,-ասաց պրակտիկանտներից մեկը՝ Մարիամը՝ փորձելով ցրել մռայլ մթնոլորտը։

-Օ, էս ինչ տեսարան է…

Աննկարագրելի գեղեցկություն, հոգուս հարազատ, գեղեցիկ աչքեր, կապույտ աչքեր։

Մեծ տատս ասում էր, երբ կինը ծննդաբերում է, այդ ժամանակ ամենաչքնաղն է, որովհետև մայր է դառնում, ամենամեծ պարգևը Աստծո կողմից։

-Եկե՛ք էրեխեք ջան, եկե՛ք, տեսեք ինչ ուժեղ աղջիկ ունենք,       4-րդ տղեն ա ունենում։ Հլը ուժ տուր, ուժ տուր։

-էս մեկի անունը ի՞նչ եք դնելու։

Առաջնեկի անունը Հայկ է՝ ի պատիվ Հայկ Նահապետի, երկրորդի անունը Տիգրան է՝ ի պատիվ Տիգրան Մեծի, երրորդի անունը Սողոմոն է՝ ի պատիվ Թեհլերյանի։ էդպես է, չէ՞, Արևիկ  ջան։ Երեքի ժամանակ էլ իմ աշխատանքային օրն է եղել։

-էդպես է, էդպես։ Սա էլ Դավիթս է, արդեն սասունցու ոգով եմ դաստիարակել, հենց իմացել եմ գոյություն ունի։

-Աչքդ լո՜ւյսս։ Էս էլ քո Դավիթը, քո ուզածի պես խոժոռադեմ, խիստ,-ծիծաղում է մանկաբարձը։

Ակամա հիշում եմ իմ սիրելի  դասախոսի խոսքերը, որը երկար տարիներ աշխատել է որպես մանկաբարձ-գինեկոլոգ,  ով նաև փրկել է կյանքս տարիներ առաջ. «Բալիկը երբ ծնվեց, դուրս եկավ արտաքին միջավայր, սթրեսի՝ գերհույզի մեջ է, քանի որ լքում է իր տունը՝ ներարգանդային կյանքը… Առաջին ճիչը, որ լսվեց, նշանակում է` թոքերը սկսեցին գործել։ Առաջին շունչը եղավ, պետք է բալիկին դնել մայրիկի կրծքին, փորի վրա, որ լսի մայրիկի սրտի աշխատանքը ու իրեն նորից իր տանը զգա»։

Ինչ հետաքրքիր է, չէ՞, մի տարածք, որտեղ ծնվում են կյանքեր, միաժամանակ մեռնում են մարդիկ՝ ավարտվում են կյանքեր։ Հիվանդանոց կամ առողջարան. մեկը գալիս է ծաղիկներով, մեկը գնում՝ արցունքներով, իսկ մեզ մնում է համբերատարություն, ուժ ու կամք։

Mariam Tonoyan new

Մատերիա և ոգի

Մահվան աչքերի մեջ նայել և չմեռնել․ ծանո՞թ է։ Հիշում եմ՝ երբ փոքր էի, սովորություն ունեի լճի մեջ գլուխս սուզել և ուսումնասիրել, թե ինչպես է ավազը սահում ոտքերիս տակից, թե ստորջրյա աշխարհն ինչ արագությամբ է կուլ տալիս ոտնահետքս, թե հետ-հետ քայլելիս ինչ համառությամբ են ոտքերս գրկում մամուռները, ու թե ինչպես են քարերը փափկում, որպեսզի ինձ վրա ջրերի իշխանությունը հաստատեն։ Գլուխս սուզած՝ ես տեսնում էի, թե ինչպես է գալիս հաղթական ալիքը, ոտքերս պոկում գետնից, խցանում ականջներս, քիթս, լցվում աչքերիս մեջ, ինձ վեր հանում․․․ Ողջ ուժով փորձում էի ոտքի կանգնել կամ գոնե մեջքի շրջվել, բայց մատներս այնքան ծանր էին թվում, ուր մնաց կարողանայի շարժել թևերս կամ մարմինս։ Մի խոսքով՝ միաձուլվել էի ջրերին, ես ջրերի մի մասն էի՝ թաղանթին կպած, ինչպես սպիտակուցը ձվի մեջ, և մինչ կկարողանայի կոտրել ձուն և դուրս գալ, պետք էր նախ չվախենալ և չդիմադրել։ Դա մոգական ծես էր հիշեցնում, և չնայած ամեն անգամ ընտանիքիս անդամների զգոնության շնորհիվ փրկվելիս գիտակցում էի, որ մահը գայթակղիչ է, բայց կյանքն ավելի թանկ, միևնույն է, նույն խաղը կրկնում էի ամեն հաջորդ անգամ, և ամեն անգամ հաջողվում էր փրկվել։ Նման իրավիճակումներում, կամ  օրինակ երբ մեքենան ընթացքից կտրուկ արգելակում էր՝ կանխելով աղետը, երբ մուրճը սահում, ո՛չ մեխին էր խփում, և ո՛չ էլ մատին, ես մտովի միշտ պատկերացնում էի չփրկությունը։ Ես պատկերացնում էի մարմինս անշարժացած ջրից դուրս հանելիս, տաքսի նստելիս մտածում էի, թե ինչպիսի վթարի դեպքում ինչպես եմ վնասվելու, և ֆիզիկական ցավ էի զգում այդ երևակայական պատկերներից։ Ճիշտ է, այլևս լճում չեմ խեղդվում, որովհետև դադարել եմ ջրին մոտ գնալ, բայցև չեմ դադարում պատկերացնել ինձ շրջապատող ամեն ինչի, մատերիայի՝ կենդանու, բույսի ու ծառի, քարի ու աստղերի, մոլորակների չգոյությունը, չփրկությունը, ավարտը․․․

․․․Դիահերձարանը այլ կերպ էի պատկերացրել ողջ կյանքում՝ ինչպես սովորաբար ֆիլմերում է լինում։ Երևի ֆիլմերում սառնարանային հատվածն են նկարում, չգիտեմ, այդ մասը չտեսա։ Հակառակ պատկերացումներիս՝ դիահերձարանը կապույտ չէր ներկված և ամեն կողմից լույսեր չկային։ Մի սովորական մաքուր հիվանդանոցային սենյակ էր, փոքր ինչ տհաճ հոտ էր տարածվել օդում։ Դիահատական սեղանի դիմաց կանգնած էր դիահերձողը՝ բարձրահասակ, չափազանց գունատ ու ոչ մի էմոցիա չարտահայտող դեմքով, կարծես քնից նոր արթնացած և դեռևս աչքերը կիսատ բաց արած, ամեն ինչին արդեն ծանոթ և որևէ բանի չսպասող մի մարդ։ Այդպիսի դեմք կարելի է հանդիպել մուլտֆիլմերում․ իմ առաջին ասոցացիան Ֆինիս և Ֆերբ մուլտֆիլմի Ֆերբի կերպարն էր։ Քիչ անց հասկացա, որ ոչ թե քնաթաթախ է, այլ քեֆն է լավ։ Դե ի՞նչ մեղադրես, սթափ գլխով ո՞վ մարդ կհերձի։ Նրա կողքին երիտասարդ ու գեղեցկատես դատաբժիշկն էր։ Նա միակն էր, ով երբեմն-երբեմն կարողանում էր ժպտալ։ Նա հերթով ուսումնասիրում էր օրգանները, վիրահատական դանակով կիսում ձեռքն առած սիրտը, որպեսզի հասկանար մահացության պատճառը, հաճախ մտածում էր բարձրաձայն, կամ ավելի ճիշտ՝ խոսքերն ուղղված էին դիահերձողին, որը ոչ մի բառ չէր խոսում, ու թվում էր, թե չէր էլ լսում։

Մերկ, բաց որովայնով դին դիահատական սեղանին տեսնելիս էլի մտածում էի մատերիայի ավարտի մասին։ Այո, սա այլևս մարդը չէր, սա այն մարդը չէր, որին բոլորը ճանաչել են, խոսել նրա հետ, դիպչել, սա լոկ մատերիան էր։ Առանց հոգու մատերիան դեֆորմացվել էր, վերաձևվել, դատարկվել։

Մանկուց ինձ տանջող մի հարցի համար ինքս ինձ պատասխան ու եզրակացություն մտածեցի։ Մա՞հն է հաղթում, մա՞հն էր ավարտը, թե՞ մահին են հաղթում։ Մի բան ինձ համար գոնե այդ պահին և այդտեղ պարզ էր՝ հաղթել էր ոգին, որ մահն աչքերում, կես հոգի, կես մատերիա՝ կանգնել էր դիահատական սեղանի առաջ ու աշխատում էր։

 

Mariam Tonoyan new

Պիգմալիոն և Գալատեա

Քար էի ես՝ պաղ, ճերմակ մարմար,

Գիտեի մի սար, մի երկինք անծայր,

Գիտեի բախտը ցանկացած քարի.

Հավերժություն է պահված մեզ համար։

Վկան ենք մենք աշխարհարարման

Եվ տարեկիցը հին աստվածների։

Դե իսկ հնագույն կարգի համաձայն՝

Համր է լեզուն շատ իմացողի։

Ծանոթ էի ես ձևերին բազում,

Երբ քարն է անգամ վերստին ծնվում.

Էլ փորիչ, հատիչ, էլ քլունգ ու մուրճ՝

Քարը լոկ կոփվում, այլ քար է կերտում։

Լինի դա շքեղ սյուն պալատական,

Լինի գեղանի աղջկա արձան,

Չունի զգացմունք, անսեր է ու պաղ,

Անարձագանք է սերդ հիացական։

Բայց պատկերացրու՝ օրերից մի օր

Քարը շունչ առնի, ժպտա, հեկեկա,

Ցավ զգա ոչ թե հատիչի զարկից,

Այլ սիրու՜ց ցավի, մրսի, հեծկլտա։

Հրա՞շք էր դա, թե նենգ կախարդանք,

Երբ հանկարծ տոնին Աֆրոդիտեի

Փափկող մաշկիս տակ արյուն զգացի՝

Ինչ-որ ինքնահոս անէ տառապանք։

Շուրջս արձաններ քարե, անկենդան,

Իսկ ահա և նա՝ քարերի արքան՝

Պիգմալիոնը՝ խենթ, առասպելական…

Մի հպում ձեռքիս, սարսուռ ակամա,

Վա՞խ եմ զգում ես, ախր, ի՞նչ է դա։

Նա մոտենում է մարմնիս կենդանի,

Մեղմ շշնջում է՝ իմ Գալատեա…

Աշնանային տրամադրություն

Մռայլ է դարձել քաղաքն այս փոքրիկ,

Անձրև է դրսում, թախիծ է կաթում,

Ու եղանակն այս մելամաղձ, տխուր

Բոլորիս ինքնին է վարակում։

Մարդիկ դարձել են գունատ ու դալուկ,

Մեգով է լցած բոլորի հոգին,

Ցավն է տիրում նրանց սրտերում,

Անգութ ու անխիճ մի զգացմունք ահռելի։

Եղանակն էլ արդեն այդպես է դարձել,

Ամբողջ աշխարհն է վարակվել ախտով,

Միայն մնացել են սակավ մարդիկ,

Որ պայքարում են ընդդեմ վարակի։

Արև ու լույս են նրանք նկարում,

Գույներով լցնում աշխարհն այս խավար։

Բայց նրանք քիչ են, չեն կարողանում,

Գունավորել աշխարհն ահարկու։

Սպառվում են արդեն ուժերը նրանց,

Հյուծվում են, դառնում դեղին մի տերև։

Ու կարեկցողներ էլ չեն հայտնվում,

Նրանք մենակ են  այս մեծ աշխարհում։

Բայց չեն հանձնվում նրանք երբեք,

Առաջ են գնում մարտիկի նման,

Եթե պետք լինի, նաև կզոհվեն`

Իրենց երազին հասնելու համար։

Անձրևը կրկին գալիս է ուժգին,

Արցունքով ծածկում աշխարհն այս աղոտ։

Ու չեն երևում նրանք էլ արդեն,

Կորել են անծիր մշուշում անհետ։

karen karapetyan portret

Խաղաղություն ամենեցուն

Քեռիս 1990-ական թվականներին մասնակցել է Արցախի ազատագրական պայքարին: Մի օր հարցրեցի նրան․

-Քե՛ռ, ի՞նչ կլինի, պատմիր էդ ժամանակներից:

-Է՜, բալե՛ս… Պատմելու բան ա՞, որ պատմեմ:

-Լավ էլի, քեռի՛, ի՞նչ կլինի, շա՜տ եմ խնդրում, պատմի՛ր:

Այն, ինչ պատմեց քեռիս, կյանքում չեմ մոռանա.

-Մի անգամ, առավոտ-գիշերով խրամատում կագնած էի, նայեցի ժամին, տեսնեմ՝ 6-ին հինգ է պակաս: Ծխախոտս վառեցի, սկսեցի ծխել ու հիշեցի, թե ինչպես էր ամեն օր առավոտյան 6-ին մերոս տնից դուրս գալիս ու աղոթք անում ամբողջ աշխարհի խաղաղության համար: Կրկին նայեցի ժամին՝ տեսնեմ ուղիղ 6-ն է: Չգիտեմ՝ ինչ կատարվեց հետս, գլուխս բարձրացրի ու մեծ արագությամբ գնդակը ականջիս մոտով անցավ: Աչքերիս դիմաց սևացավ, հասկացա, որ գնդակը ինձ չի դիպել: Սկսեցի լաց լինել.

-Վախ, մերոս հենց հիմա դուրսը կանգնած աղոթում է..․

Ու քեռիս այլևս չկարողացավ շարունակել: Այդ ժամանակ ես նկատեցի նրա արցունքները, որոնք կյանքում առաջին անգամ էի տեսնում: Հիմա էլ, երբ փակում եմ աչքերս, հիշում եմ նրա դեմքի արտահայտությունն ու թաց աչքերը:

Mar 29, 2017 

Էլիզաբեթ Մայերի թանգարան-խանութը կամ պատմություն ճակատագրի մասին

Մյունխենի սրտում՝ Մաքսբուրգսշտրասեի բարձրահարկ ու ժամանակակից կառույցներով շրջապատված, բակային մի համեստ անկյունում է գտնվում փողկապների մասնագիտացված «Krawatten Hoff Wilm Hoff» խանութը՝  միակը և ամենահինը քաղաքում։ Ապակե դռան հետևից կարելի է տեսնել Էլիզաբեթ Մայերին՝ խանութի ներկայիս սեփականատիրոջը և վաճառողուհուն։ Դասական հագնված 70-ն անց կին է՝ երկար, բաց գույնի մազերով ու բաց կապույտ աչքերով։ Երբ նկատում է, որ ինչ-որ մեկը խանութի ուղղությամբ է քայլում, իսկույն վեր է կենում նստած տեղից, բացում է դուռը ու, շեմին կանգնած, լայն ժպիտով ողջունում․ «Hallo, schoenen Tag!,  Ողջո՜ւյն, բարի օր»։

Ներսում ամեն բան թանգարան է հիշեցնում․ ամեն կողմ նայելիս աչքդ որսում է գույների հետաքրքիր համադրությամբ ցուցափեղկում տեղ գտած կամ կախիչներից կախված փողկապներ, փողկապ-թիթեռնիկներ, շքեղ ու թանկարժեք այլ աքսեսուարներ։ Վաճառասեղանի հետևում մեծ դարակ է՝ բազմաթիվ պահատուփերով, յուրաքանչյուրում ըստ գույների, արժեքի, ըստ արտադրող ֆիրմայի կամ կտորի տեսակի՝ դասակարգված են փողկապները։ Վաճառասեղանի վրա ուղեցույցներ են, թե ինչպես կարելի է կապել փողկապը մի քանի տարբեր ձևով, դրանց կողքին՝ անկյունում՝ բացված դրված է գոթական տպատառերով մի հաստափոր գիրք։ էլի այլ գրքեր՝ մեկ այլ սեղանիկի վրա, կոնֆետի տուփի կողքին, ու մեկ այլ հատվածում հարսանեկան լուսանկարներով, հուշանվերներով, փափուկ խաղալիքներով զարդարված պահարանի վրա ու  հայելու առջև։

Տիկին Մայերն այստեղ է աշխատում 1979 թվականից, խանութի հիմնադրումից 24 տարի անց։ Հիմնադիրը պարոն Հոֆֆն էր, որը հանկարծ հիվանդանում է ու խանութը հանձնում 40-ամյա մի կնոջ, որն ամուսնուց բաժանված էր ու օրվա հացը խանութից ստացած եկամուտով էր  ձեռք բերում։ Շուտով նա որպես օգնական ընդունում է տիկին Մայերին․

-Մինչ այդ ֆրանսերեն ու անգլերեն էի սովորում բուհում, որպեսզի ուսուցչուհի դառնամ։ Բայց ինձ երջանիկ չէի զգում իմ մասնագիտությամբ ու իմ ստացած կրթությամբ։ Չգիտեի՝ ինչ անել, ինչով զբաղվել։

Հիմա մի բան կպատմեմ, և դուք կսկսեք հավատալ ճակատագրին։ Սովորելու ընթացքում մի տարի կրթական ծրագրով Փարիզում էի։ Այնտեղ մի կնոջ հետ ծանոթացա, որն ինձ ասաց, որ չի պատկերացնում ինձ ուսուցչուհու կերպարում, այլ տեսնում է ապագաս թանկարժեք իրերի մասնագիտացված վաճառքի մեջ։ Ուշադրություն չդարձրի, իհարկե, բայց նաև չմոռացա այդ խոսքերը։

Ի վերջո այնպես ստացվեց, որ կրթությունս կիսատ թողեցի ու բախտն ինձ իրոք այս խանութ ուղարկեց․․․

40-ամյա կինը մի օր  նամակ է ստանում ԱՄՆ-ից, իր հին ծանոթից, որի հետ ծանոթացել էր Օկտոբերֆեստի ժամանակ։ Նամակում այդ ծանոթ տղամարդը գրում է, որ մահացել է իր  կինը, պատմում, որ երկար ժամանակ մտածել է նրա մասին ու սիրո համեստ խոստովանություն անում՝ նորից հանդիպելու խնդրանքով։ Ամիսներ անց նրանք ամուսնանում են և մեկնում ԱՄՆ։

-Այդպիսով ես ժառանգեցի խանութը,-ժպտում է տիկին Մայերը։

Հիմնականում խանութը գրավում է մարդկանց ուշադրությունը, շատերը գալիս են պարզապես հետաքրքրությունից դրդված, «դե քչերն են մեր օրերում փողկապ կրում»։ Չնայած դրան՝ խանութը մշտական հաճախորդներ էլ ունի։ Հաճախորդները հիմնականում երիտասարդներ են, որոնք ամուսնության առթիվ են փողկապ կրում, պաշտոնյաներ, որ կարող են իրենց շքեղություն թույլ տալ և դասական հագուստի սիրահարներ։ Նրանից շատերի հետ  տիկին Մայերը ընկերացել է․ ամեն անգամ հեռու տեղերից իրեն տեսակցության գալիս նրանք ինչ-որ հուշանվեր են բերում։ Դրանցից մեկը սեղանի վրայի ճենապակե նախշազարդ բաժակն է։

Պատահում է նաև, երբ ամբողջ օրվա ընթացքում ոչ մի հաճախորդ չի գալիս։ Տիկին Մայերը վստահ է, որ մարքեթինգային քայլերը կամ գովազդները ոչնչով չեն օգնի։ Եվ իրոք, այս խանութի մասին համացանցում շատ քիչ տեղեկություն կարելի է գտնել․ հասցեն և թերևս մեկնաբանություններ հաճախորդներից։

-Նախկինում փորձել եմ փողկապները լուսանկարել և տեղադրել համացանցում։ Բայց էական տարբերություն չեմ նկատել։ Դա ինձ այդքան էլ դուր չէր գալիս, քանի որ սահմանափակ պատկերացում էր ստեղծում։ Հիմա ես չունեմ ոչ էլեկտրոնային հասցե, ոչ հեռախոս, ոչ համակարգիչ ու հեռուստացույց, ոչ մեքենա, ոչ էլ ամուսին ու երեխաներ։

Այն օրերին, երբ հաճախորդներ չկան, տիկին Մայերը, այնուամենայնիվ, չի ձանձրանում․

-Ես գրքեր ունեմ, սիրում եմ գրքերը։ Համալսարանում կրթությունիցս բան դուրս չեկավ, բայց այստեղ ես աներևակայելի շատ գրքեր եմ կարդացել, չեք էլ պատկերացնի, թե ինչքան շատ բան եմ սովորել։ Հիմա օրինակ, պատմական գրականություն եմ ուսումնասիրում, Առաջին համաշխարհայինին եմ հասել,- ցույց է տալիս գոթական տպատառերով հաստափոր գիրքը։

Ցուցափեղկերի առջև մարդիկ են հայտնվում։ Շատերը երկար նայում են ու անցնում։ Շուտով բացվում է դուռը ու կողքի բարձրահարկ շենքից լսվող շինարարության աղմուկը ներս է լցվում։ Տիկին Մայերը մոտենում է ներս եկած երիտասարդ զույգին։ Նրանք ցուցափեղկին ծաղկավոր փողկապ-թիթեռնիկ էին նկատել։

-Բայց թանկ է,- ասում է Ֆելիքսը՝ 32 տարեկան գանգրահեր տղամարդը ու նայում կնոջը՝ նրա կարծիքը լսելու ակնկալիքով։ Տիկին Մայերը ոգևորությամբ անցնում է վաճառասեղանի հետևը, քաշում է դարակի անհամար պահատուփերից մեկը, դնում սեղանին։ Կոկիկ դասավորված տասնյակ այլ նախշերով փողկապ-թիթեռնիկներ են նրանց տրամադրության տակ։ Նա հանում է դրանցից մեկը, տեղեկություններ տալիս կտորի, ֆիրմայի, մոդելի մասին, հարցնում է հաճախորդի կոստյումի կամ վերնաշապիկի գույնը, հետաքրքրվում զբաղվածությունից, բացատրում գույների ու ոճերի նշանակությունը, կրելու էթիկան, և իհարկե այլ մտերմիկ հարցեր․․․

-Մենք Հաննովերից ենք, – պատմում է տղամարդը, երբ արդեն որոշել էր, որ գնելու է փողկապը,- վերջին անգամ անցած տարի էինք Մյունխեն եկել։ Այն ժամանակ նկատել էինք խանութը, բայց քանի որ շտապում էինք, ներս չեկանք։ Այս անգամ որոշեցինք անպայման այս կողմերով անցնել։

Հաջորդում են նոր հարցեր ու պատասխաններ։ Հանկարծ տիկին Մայերը չարաճճի ժպիտով է նայում․

-Իսկ դուք գիտե՞ք՝ ինչպես են փողկապ-թիթեռնիկը կապում։

Նա վերցնում է մեկը, աճպարարի ճկունությամբ մատները շարժելով ձգում ու թուլացնում է փողկապը, պտտում ու օղակում։ Երբ նույնը նաև երիտասարդ զույգի մոտ է ստացվում, տիկին Մայերը դարակից 50-ականների չեկ է հանում, վրան գրում ամիս-ամսաթիվը, քանակն ու գինը՝ 85 եվրո, միջին գին այս խանութի համար։

-Հիմնական հաճախորդներն այսպիսին են, բավականին արագ են ընտրում և ավելի շատ սովորական փողկապներ, քան թիթեռնիկ-փողկապներ են գնում։ Բայց կան նաև այնպիսինները, որոնք ուզում են ամեն ինչ տեսնել, հատկապես երբ փողկապը հարսանիքի համար է։ Նրանք ուզում են լավագույնը գտնել։ Իրականում քովիդից հետո, երբ հավաքույթները նորից թույլատրվեցին, ու շատերն էին ամուսնանում այդ շրջանում, այս խանութը հարսանեկան խանութի էր վերածվել։ Ամուսնացողներն ինձ նաև երբեմն հարսանեկան լուսանկարներ են ուղարկում,-շարունակում է տիկին Մայերը՝ փողկապները խնամքով իրենց նախկին տեղերը դնելով։

Նա պատմում է, որ Մյունխենում փողկապների 4 խանութ է եղել, բայց Krawatten Hoff Wilm Hoff-ը միակն է, որը ժամանակի ընթացքում կանգուն է մնացել և որևէ փոփոխություն չի կրել։ Միայն փողկապների լայնությունն ու երկարությունն էր ժամանակի հետ փոխվում, դրանք առաջ մեկ ավելի լայն էին, մեկ ավելի նեղ։ Դե իսկ այն դարակի պահատուփերից մեկում նաև այդ հնություններից են պահպանվել։ Փողկապները հիմնականում մետաքսից են, գործվածքները տարբեր են, կան նաև ձեռագործ փողկապներ, փողկապներ, որոնք միայն  կարելի է կրել ձմռանը։ Բոլորն էլ եվրոպական արտադրության են, կան և տեղական, և այլ երկրների արտադրության՝ ավստրիական, իտալական, իռլանդական, խորվաթական (չԷ՞ որ գերմաներեն փողկապ` Кrawatte բառը և ինքնին փողկապը եկել են Խորվաթիայից` Kroatien, և եղել են զինվորական համազգեստի անբաժան մի մաս)։ Թանկարժեքներից շատերը իտալական են, ինչպես խանութի ամենաթանկարժեք փողկապը՝ Italo Ferretti ֆիրմայի արտադրության։

-Այս գործում ամենահետաքրքիրն այն է, որ այսքան գույների ու այսքան տարբեր մարդկանց հետ ես առնչվում։ Նրանցից ամեն մեկը տարբեր է, ամեն մեկն իր պատկերացումներն ունի,  իր էությունը,- ասում է տիկին Մայերը ու ապակե դռնից դուրս նայում,- ես այստեղ ինձ այնքան լավ եմ զգում, ինչպես տանը։ Երբեմն վերընթերցում եմ իմ ամենասիրելի գիրքը՝ Ադալբերտ Շտիֆտերի «Ուշ ամառը»։ Այդ գրքում ամեն ինչ այնքան խաղաղ է, օդի նման թեթև ու բարի։ Ու մտածում եմ՝ երանի իրական կյանքում էլ այդպես լիներ։

zarine kirakosyan

Ո՞վ ես դու

Ու հնարավոր է, որ կողքի մի անհայտ կամ հայտնի մոլորակի վրա երկու տեղաբնիկ նստել, գլուխը դրել են ծնկներին (եթե նրանք էլ մեզ նման ծնկներ ունեն), ծիծաղելով նայել են մեզ, որտեղ մենք իրար կոչել ենք ռուս, թուրք, չինացի, փարիզեցի, լոռեցի ու սարիթաղցի, իսկ իրենք ուղղակի՝ երկրացիներ:

Իրենք նայել ու չեն հասկացել, թե որն էր Մակեդոնացու, Նապոլեոնի, Տիգրան Մեծի ու Չինգիզխանի արշավանքների իմաստը, եթե դրանից մեր մոլորակի չափերն իրենց աչքին չէին մեծանում:
Իրենք նայել ու չեն հասկացել, թե ինչու այդ գնդի վրա ապրող մարդիկ չհավատացին Գալիլեյին, երբ ասաց՝ երկիրը կլոր է, բայց հավատացին, որ մեծ կրիաների վրա են ապրում, իրենք նայել ու ամեն նոր ու կարևոր քայլ անողի մեջ բարեկամի են տեսել: Չեն հասկացել, թե ինչի համար են մարդիկ սահմաններ ստեղծել ու ինչի համար են այդ գծերի երկու կողմերում մարդիկ մահանում՝ զենքերը ձեռքներին, գծերը հետ ու առաջ տալով, իրենք տեսել են Մեքսիկայից Ամերիկա անցնող բոլոր միգրանտներին, հետո անհասկանալի հայացքով նայել են մեզ, հետո՝ իրար, ու ուսերը թափ տվել։

Իրենք քմծիծաղ են տվել, երբ Արքիմեդը ասել է «էվրիկա», հուզվել են առաջին շոգեքարշի ծխից ու հնարավոր է՝ այդ ընթացքում երաժշտություն են լսել, ծիծաղել են հավերժական շարժիչ ստեղծող գիտնականների վրա ու հայտնվել են Ժյուլ Վեռնի ու Լեոնարդոյի երազներում, պատմել լուսնի շուրջ պտտվելու հնարավորության ու ինքնաթիռի մասին, ու փոշմանել մի ինչ-որ երկուհազարմեկյան սեպտեմբերի 11-ի: Իրենք գիտեն, թե որտեղ է Չարենցի անհայտ գերեզմանը, տեսել են կրակի համար քարերն իրար շփող մեր նախնիներին ու Արտեմիսի տաճարը վառող Հերոստատին, իսկ հետո նայել են թաշկինակի համար մեռած Դեզդեմոնային նույն անհասկանալի հայացքով ու էլի ուսերը թոթվել:

Իրենք լսել ու չեն հասկացել մեզ, չեն հասկացել մի գնդի վրա 5000 լեզուներով խոսելու իմաստը, չեն հասկացել սևամորթների ստրկությունը, իսկ հետո ցանկացել են երկնքից մի աստղ վերցնել ու դնել Լինկոլնի ճակատին ու կատաղած երկնքից մի քար էլ Հիտլերի գլխին տալ:

Իրենք տեսել են Լենոնին ու ասել՝ վերջապես, հիպիներին տեսնելիս մտածել են, որ մի տեղ ուրիշ մոլորակի վրա հանդիպել են երևի, իրենց էլ է դուր եկել Էլվիսի «Բլու շուզը», ու Վան Գոգի «Աստղալից գիշերը»։ Նրանք նայել են այլմոլորակայինների մասին բոլոր ֆիլմերը ու չեն հասկացել՝ ինչու չենք հավատում իրենց գոյությանը, եթե հավատացինք ծառերի՝ հոգիներ ունենալուն։ Մեր ստեղծած այլմոլորակայինների կանաչ կերպարների վրա ծիծաղել են հայելու դիմաց, ու ասել “oh no!”: Եթե սատանան «պրադա» է կրում, միգուցե այլմոլորակայինները անգլերեն են խոսում, ինչ կա որ։

Իրենք չեն հասկացել «հայրենիք» բառը, չեն հասկացել կայսրերին, նախագահներին, արքաներին, ցարերին ու ավելի շատ՝ սուլթաններին: Հերոսներ չեն փնտրել մարտի դաշտերում, որտեղ մարդիկ իրար սպանում են: Չեն հասկացել Քրիստոսի, Բուդդայի, ու Մուհամեդի հետևորդներին, ատել են ինկվիզիցիան, չեն հասկացել Խաչակրաց արշավանքը, բայց սիրել են Սուրբ Ծնունդը, չգիտես՝ ինչու: Իրենց էլ է դուր եկել կաթոլիկ եկեղեցու Սուրբ Ծննդյան երգերը, ու հա, հնարավոր է մի պահ ցանկացել են երկրացի լինել, բայց Աֆղանստանում, Սիրիայում ու Մոսկվայի մետրոյում, Հերոսիմայում ու Բեռլինի պատի վրա իրենք սկսել են մեզ էլի չհասկանալ:

Մեզ հետ քանդել են Բեռլինի պատը, Լենոնի հետ գրել են “War is over if you want it” երգը:
Իրենք չեն հասկանա մեզ, իսկ մենք մեղավոր չենք, որ էս աշխարհին տիեզերքից չնայեցինք էդպես էլ, չտեսանք մեր փոքրությունը էդ հեռուներից, ու «ո՞վ ես դու» հարցին, անունից, ազգությունից ու կրոնից առաջ չպատասխանեցինք՝ մարդ:

Դեկտեմբեր, 2018 

zarine kirakosyan

Մարդը պրեսինգի տակ

Հուզումներն ու ժպիտները քչացել են,

Էլ չգիտեմ` ինչքան եմ կշռում ներսիս քարերի հետ,

Ու չգիտեմ վերջում ինչ դուրս կգա,

Անզգայության ու ուժի արանքում ինչ որ մի տեղ եմ,

Ապրածիցս անդին մի անծանոթ տեղ:

 

Հնարավոր ա պատահի, որ սա մի տեսակ գիտափորձ ա,

Ու կոչվում ա «Մարդը պրեսինգի տակ» ,

Ուր պետք ա դառնանք մի քանի անգամ ավելի մարդ,

Կամ մի քանի անգամ ավելի կենդանի,

Ամեն ինչ տեսնելուց հետո:

 

Բախումների ժամանակներ են ինքնիմացության կամ մաքրման,

Մեր էգոն կռվում ա հողի հետ, մեր էգոն կռվում ա ուրիշի ցավի հետ,

Կռվում ա ապրելու բնազդն ու անձնազոհությունը,

Մեր կերած մի կտոր հացի հետ կռվում ա ուրիշի սովը,

Ընդհարվել են բոլորը, որ իմ մեջ կա:

 

Բայց սա ապոկալիպսիս չի, որտեղ բոլորը մեռնելու են,

Ամեն ինչից այն կողմ առավոտները էլի անմեկնելի են,

Օպերայի ցույցերի ետևում, դեռ հնչում ա Ատլանտիկի անճաշակ երգերը,

Մեր ինստագրամը պատրաստ ա անվերջ սքրոլ անել մի հորինած աշխարհ,

Սա արևածագի հետ բացվող պարտադրված ընտրոււթյուն ա,

Ուր մեզ թվում ա, թե դեռ տեղ կա «սովորական կյանքը» ընտրելու:

Մինչև…