Նա պատուհանին ինքնանախշվող եղյամի նման է. հեռվից զմայլեցնում է իր անշարժ, սառը գեղեցկությամբ, սակայն մոտենալուց, մատներիդ ծայրերով թույլ հպվելուց հետո միայն անկենդան սառնություն է մնում քեզ։ Նրա ներկայությունը հենց այդպիսին է՝ աննշմարելի, բայց միաժամանակ անհերքելի։

Նրա գալուստը երբեք չես գիտակցում։ Նա հայտնվում է, երբ թույլ ես ու դիմադրությունը քեզ համար չափազանց ծանր է թվում։ Եվ հենց այդ պահին նրա ձայնը՝ մեղմ ու վստահ, հնչում է քո ներսում ինչպես փրկություն, ինչպես խոստում, բայց այդ խոստման գինը երբեք էլ չես հասկանում։

Նա երբեք ստիպված չի լինում հրավիրել. քո ներսում ինչ-որ բան ինքնակամ բացում է դուռը։

Նրան երբեք չես կարողանում մեղադրել. նրա ներկայությամբ աշխարհը փոխվում է՝ գույները դառնում են խորը, ձայները՝ մեղմ, հոտերը՝ անորոշ ու խաբուսիկ։

Նա չի ստիպում, չի ստիպում երբեք։ Նրա աչքերը, որ կարծես գիտեն քո հոգու գաղտնիքները, ակնթարթորեն գտնում են ճանապարհը դեպի ներս։ Կարծես լսում է քո չարտասանած հարցերը և արդեն ունի բոլոր պատասխանները, որ ոչ թե հնչեցնելու է խոսքով, այլ մտքի ուժով է տեղ հասցնելու։

Մարդիկ, որոնք հանդիպել են նրան, տարբեր պատմություններ են պատմում։ Մի հեռավոր գյուղում, որտեղ միայն սոճիներն էին հսկում լեռան լանջերը, նրան կոչում էին Օիվա։

…. Գյուղի արևմտյան մասում, անտառի հարևանությամբ փոքր տան մեջ արդեն չորրորդ ձմեռն էր անցկացնում մի երիտասարդ ռոնին։ Նրան ճանաչողները գիտեին՝ հեռացել էր ընտանիքից և կլանից, փակված էր իր ներաշխարհում, օրերը անցկացնում էր անտառային լռության մեջ՝ իր դայսյոն պատրաստ պահած ճիշտ պահին սպասելով։ Այն պետք է օգներ ազատվել իր անպատվաբեր գոյությունից, բայց նախ պետք է վրեժ լուծեր իր լավ համբավը և իր առաքինի տիրոջ կյանքը դավադրաբար խլած թշնամուց, որին դեռ չէր գտել։

Մեղմ ձմեռ էր։ Ռոնինը, որ ամիսներ շարունակ չէր լքել իր անտառային տնակը, այդ գիշեր առաջին անգամ գետի մոտ իջավ և տեսավ Օիվային։ Նրա մաշկն ասես լուսնի լույսից էր կերտված, իսկ մազերը՝ գիշերվա խավարից։ Կինը կանգնած էր գետի ափին՝ հայացքը՝ հեռու անհայտության մեջ։ Օիվան մոտեցող ռոնինին նկատեց, բայց չարձագանքեց։ Հետո ընդառաջ քայլեց և ռոնինի կողքով անցնելիս լսվեց նրա ձայնը.

— Ինչո՞ւ ես տառապում, երբ փրկությունը գետի պես հոսում է կողքովդ։

Ռոնինի գիտակցության մեջ հանկարծ կայծակի պես շողաց սարսափազդու միտքը. հենց այս կինը, հենց նա էր իր տիրոջ կյանքի և իր պատվի կործանման պատճառը։ Կասկածն ու վախը վերածվեցին վճռականության։ Նրա ձախ ձեռքը դանդաղ, գրեթե անգիտակցաբար սահեց դայսյոյի պատյանի վրայով։ Սառը մետաղի հպումն իրեն ոչ թե ուժ, այլ տարօրինակ թուլություն բերեց։ Հենց այդ պահին Օիվան գլուխը բարձրացրեց և ուղիղ ռոնինի աչքերի մեջ նայեց։ Այդ հանդարտ ու անդիմադրելի հայացքը խորտակեց ռոնինի կասկածները։ Այս հրեշտակն ինչպե՞ս կարող էր մեղքի մարմնացում լինել։ Օիվան սիրառատ ժպտաց…

…. Օիվան միշտ հայտնվում էր երեկոյան՝ այն պահերին, երբ արեգակի վերջին ճառագայթները անհետանում էին հորիզոնի սառը երանգներում։ Ռոնինը ամեն անգամ սպասում էր նրա հայտնվելուն։ Նրանք խոսում էին, բայց կնոջ շուրթերից հնչող բառերը նման էին գետի ջրերին՝ հոսում էին, բայց երբեք հետք չէին թողնում, մոռացվում էին ռոնինի հիշողությունից՝ փոխարենը ծնելով անխզելի կապվածություն. Օիվան միակն էր, ով իրեն հասկանում էր։

Բայց մի օր Օիվան էլ չեկավ։ Ռոնինը ամեն երեկո սպասում էր գետի ափին՝ կարոտից, սպասումից հյուծված։

Անցան շաբաթներ, գարունը փոխարինեց ձմռանը։ Մի գիշեր ռոնինը կրկին լսեց այն ձայնը։ Այդ օրվանից նա էլ տանը չէր գիշերում, այլ նստում էր գետի ափին, նայում ալիքներին ու լսում բնության շշուկները՝ նրանցում Օիվայի ձայնը որսալու ջանքերով։ Նա չգիտեր, թե ինչն էր իրեն կապում այդ կնոջը՝ սերը, վրեժը, թե որոշում կայացնելու տագնապը:

Գարնան վերջին օրերին ռոնինին այնտեղ այլևս չտեսան։

Տեղացիներից ոմանք ասում են, որ նա գնացել է Օիվայի հետևից, մոռանալով վրեժի ու պատիվը վերականգնող ծեսի մասին՝ հավերժ իր ընտանիքի վրա թողնելով ամոթի բեռը։ Մյուսները հավատում էին, որ նա գտել է իր թշնամուն ու վրեժը լուծելուց հետո ի վերջո կատարել հարակիրիի ծեսը։ Որոշ մարդիկ էլ հավատում էին, որ Օիվան սպանել է նրան։ Նրանք պնդում էին, թե տեսել են ռոնինի անշնչացած մարմինը անտառի խորքերում։ Բայց գետի ալիքները սկսել էին մեկ այլ լեգենդ շշնջալ ռոնինի ձայնով, որը կանչում էր Օիվային, բայց երբեք պատասխան չէր ստանում։

Մահվան աչքերի մեջ նայել և չմեռնել․ ծանո՞թ է։ Հիշում եմ՝ երբ փոքր էի, սովորություն ունեի լճի մեջ գլուխս սուզել և ուսումնասիրել, թե ինչպես է ավազը սահում ոտքերիս տակից, թե ստորջրյա աշխարհն ինչ արագությամբ է կուլ տալիս ոտնահետքս, թե հետ-հետ քայլելիս ինչ համառությամբ են ոտքերս գրկում մամուռները, ու թե ինչպես են քարերը փափկում, որպեսզի ինձ վրա ջրերի իշխանությունը հաստատեն։ Գլուխս սուզած՝ ես տեսնում էի, թե ինչպես է գալիս հաղթական ալիքը, ոտքերս պոկում գետնից, խցանում ականջներս, քիթս, լցվում աչքերիս մեջ, ինձ վեր հանում․․․ Ողջ ուժով փորձում էի ոտքի կանգնել կամ գոնե մեջքի շրջվել, բայց մատներս այնքան ծանր էին թվում, ուր մնաց կարողանայի շարժել թևերս կամ մարմինս։ Մի խոսքով՝ միաձուլվել էի ջրերին, ես ջրերի մի մասն էի՝ թաղանթին կպած, ինչպես սպիտակուցը ձվի մեջ, և մինչ կկարողանայի կոտրել ձուն և դուրս գալ, պետք էր նախ չվախենալ և չդիմադրել։ Դա մոգական ծես էր հիշեցնում, և չնայած ամեն անգամ ընտանիքիս անդամների զգոնության շնորհիվ փրկվելիս գիտակցում էի, որ մահը գայթակղիչ է, բայց կյանքն ավելի թանկ, միևնույն է, նույն խաղը կրկնում էի ամեն հաջորդ անգամ, և ամեն անգամ հաջողվում էր փրկվել։ Նման իրավիճակումներում, կամ  օրինակ երբ մեքենան ընթացքից կտրուկ արգելակում էր՝ կանխելով աղետը, երբ մուրճը սահում, ո՛չ մեխին էր խփում, և ո՛չ էլ մատին, ես մտովի միշտ պատկերացնում էի չփրկությունը։ Ես պատկերացնում էի մարմինս անշարժացած ջրից դուրս հանելիս, տաքսի նստելիս մտածում էի, թե ինչպիսի վթարի դեպքում ինչպես եմ վնասվելու, և ֆիզիկական ցավ էի զգում այդ երևակայական պատկերներից։ Ճիշտ է, այլևս լճում չեմ խեղդվում, որովհետև դադարել եմ ջրին մոտ գնալ, բայցև չեմ դադարում պատկերացնել ինձ շրջապատող ամեն ինչի, մատերիայի՝ կենդանու, բույսի ու ծառի, քարի ու աստղերի, մոլորակների չգոյությունը, չփրկությունը, ավարտը․․․

․․․Դիահերձարանը այլ կերպ էի պատկերացրել ողջ կյանքում՝ ինչպես սովորաբար ֆիլմերում է լինում։ Երևի ֆիլմերում սառնարանային հատվածն են նկարում, չգիտեմ, այդ մասը չտեսա։ Հակառակ պատկերացումներիս՝ դիահերձարանը կապույտ չէր ներկված և ամեն կողմից լույսեր չկային։ Մի սովորական մաքուր հիվանդանոցային սենյակ էր, փոքր ինչ տհաճ հոտ էր տարածվել օդում։ Դիահատական սեղանի դիմաց կանգնած էր դիահերձողը՝ բարձրահասակ, չափազանց գունատ ու ոչ մի էմոցիա չարտահայտող դեմքով, կարծես քնից նոր արթնացած և դեռևս աչքերը կիսատ բաց արած, ամեն ինչին արդեն ծանոթ և որևէ բանի չսպասող մի մարդ։ Այդպիսի դեմք կարելի է հանդիպել մուլտֆիլմերում․ իմ առաջին ասոցացիան Ֆինիս և Ֆերբ մուլտֆիլմի Ֆերբի կերպարն էր։ Քիչ անց հասկացա, որ ոչ թե քնաթաթախ է, այլ քեֆն է լավ։ Դե ի՞նչ մեղադրես, սթափ գլխով ո՞վ մարդ կհերձի։ Նրա կողքին երիտասարդ ու գեղեցկատես դատաբժիշկն էր։ Նա միակն էր, ով երբեմն-երբեմն կարողանում էր ժպտալ։ Նա հերթով ուսումնասիրում էր օրգանները, վիրահատական դանակով կիսում ձեռքն առած սիրտը, որպեսզի հասկանար մահացության պատճառը, հաճախ մտածում էր բարձրաձայն, կամ ավելի ճիշտ՝ խոսքերն ուղղված էին դիահերձողին, որը ոչ մի բառ չէր խոսում, ու թվում էր, թե չէր էլ լսում։

Մերկ, բաց որովայնով դին դիահատական սեղանին տեսնելիս էլի մտածում էի մատերիայի ավարտի մասին։ Այո, սա այլևս մարդը չէր, սա այն մարդը չէր, որին բոլորը ճանաչել են, խոսել նրա հետ, դիպչել, սա լոկ մատերիան էր։ Առանց հոգու մատերիան դեֆորմացվել էր, վերաձևվել, դատարկվել։

Մանկուց ինձ տանջող մի հարցի համար ինքս ինձ պատասխան ու եզրակացություն մտածեցի։ Մա՞հն է հաղթում, մա՞հն էր ավարտը, թե՞ մահին են հաղթում։ Մի բան ինձ համար գոնե այդ պահին և այդտեղ պարզ էր՝ հաղթել էր ոգին, որ մահն աչքերում, կես հոգի, կես մատերիա՝ կանգնել էր դիահատական սեղանի առաջ ու աշխատում էր։

Քար էի ես՝ պաղ, ճերմակ մարմար,

Գիտեի մի սար, մի երկինք անծայր,

Գիտեի բախտը ցանկացած քարի.

Հավերժություն է պահված մեզ համար։

Վկան ենք մենք աշխարհարարման

Եվ տարեկիցը հին աստվածների։

Դե իսկ հնագույն կարգի համաձայն՝

Համր է լեզուն շատ իմացողի։

Ծանոթ էի ես ձևերին բազում,

Երբ քարն է անգամ վերստին ծնվում.

Էլ փորիչ, հատիչ, էլ քլունգ ու մուրճ՝

Քարը լոկ կոփվում, այլ քար է կերտում։

Լինի դա շքեղ սյուն պալատական,

Լինի գեղանի աղջկա արձան,

Չունի զգացմունք, անսեր է ու պաղ,

Անարձագանք է սերդ հիացական։

Բայց պատկերացրու՝ օրերից մի օր

Քարը շունչ առնի, ժպտա, հեկեկա,

Ցավ զգա ոչ թե հատիչի զարկից,

Այլ սիրու՜ց ցավի, մրսի, հեծկլտա։

Հրա՞շք էր դա, թե նենգ կախարդանք,

Երբ հանկարծ տոնին Աֆրոդիտեի

Փափկող մաշկիս տակ արյուն զգացի՝

Ինչ-որ ինքնահոս անէ տառապանք։

Շուրջս արձաններ քարե, անկենդան,

Իսկ ահա և նա՝ քարերի արքան՝

Պիգմալիոնը՝ խենթ, առասպելական…

Մի հպում ձեռքիս, սարսուռ ակամա,

Վա՞խ եմ զգում ես, ախր, ի՞նչ է դա։

Նա մոտենում է մարմնիս կենդանի,

Մեղմ շշնջում է՝ իմ Գալատեա…

Մյունխենի սրտում՝ Մաքսբուրգսշտրասեի բարձրահարկ ու ժամանակակից կառույցներով շրջապատված, բակային մի համեստ անկյունում է գտնվում փողկապների մասնագիտացված «Krawatten Hoff Wilm Hoff» խանութը՝  միակը և ամենահինը քաղաքում։ Ապակե դռան հետևից կարելի է տեսնել Էլիզաբեթ Մայերին՝ խանութի ներկայիս սեփականատիրոջը և վաճառողուհուն։ Դասական հագնված 70-ն անց կին է՝ երկար, բաց գույնի մազերով ու բաց կապույտ աչքերով։ Երբ նկատում է, որ ինչ-որ մեկը խանութի ուղղությամբ է քայլում, իսկույն վեր է կենում նստած տեղից, բացում է դուռը ու, շեմին կանգնած, լայն ժպիտով ողջունում․ «Hallo, schoenen Tag!,  Ողջո՜ւյն, բարի օր»։

Ներսում ամեն բան թանգարան է հիշեցնում․ ամեն կողմ նայելիս աչքդ որսում է գույների հետաքրքիր համադրությամբ ցուցափեղկում տեղ գտած կամ կախիչներից կախված փողկապներ, փողկապ-թիթեռնիկներ, շքեղ ու թանկարժեք այլ աքսեսուարներ։ Վաճառասեղանի հետևում մեծ դարակ է՝ բազմաթիվ պահատուփերով, յուրաքանչյուրում ըստ գույների, արժեքի, ըստ արտադրող ֆիրմայի կամ կտորի տեսակի՝ դասակարգված են փողկապները։ Վաճառասեղանի վրա ուղեցույցներ են, թե ինչպես կարելի է կապել փողկապը մի քանի տարբեր ձևով, դրանց կողքին՝ անկյունում՝ բացված դրված է գոթական տպատառերով մի հաստափոր գիրք։ էլի այլ գրքեր՝ մեկ այլ սեղանիկի վրա, կոնֆետի տուփի կողքին, ու մեկ այլ հատվածում հարսանեկան լուսանկարներով, հուշանվերներով, փափուկ խաղալիքներով զարդարված պահարանի վրա ու  հայելու առջև։

Տիկին Մայերն այստեղ է աշխատում 1979 թվականից, խանութի հիմնադրումից 24 տարի անց։ Հիմնադիրը պարոն Հոֆֆն էր, որը հանկարծ հիվանդանում է ու խանութը հանձնում 40-ամյա մի կնոջ, որն ամուսնուց բաժանված էր ու օրվա հացը խանութից ստացած եկամուտով էր  ձեռք բերում։ Շուտով նա որպես օգնական ընդունում է տիկին Մայերին․

-Մինչ այդ ֆրանսերեն ու անգլերեն էի սովորում բուհում, որպեսզի ուսուցչուհի դառնամ։ Բայց ինձ երջանիկ չէի զգում իմ մասնագիտությամբ ու իմ ստացած կրթությամբ։ Չգիտեի՝ ինչ անել, ինչով զբաղվել։

Հիմա մի բան կպատմեմ, և դուք կսկսեք հավատալ ճակատագրին։ Սովորելու ընթացքում մի տարի կրթական ծրագրով Փարիզում էի։ Այնտեղ մի կնոջ հետ ծանոթացա, որն ինձ ասաց, որ չի պատկերացնում ինձ ուսուցչուհու կերպարում, այլ տեսնում է ապագաս թանկարժեք իրերի մասնագիտացված վաճառքի մեջ։ Ուշադրություն չդարձրի, իհարկե, բայց նաև չմոռացա այդ խոսքերը։

Ի վերջո այնպես ստացվեց, որ կրթությունս կիսատ թողեցի ու բախտն ինձ իրոք այս խանութ ուղարկեց․․․

40-ամյա կինը մի օր  նամակ է ստանում ԱՄՆ-ից, իր հին ծանոթից, որի հետ ծանոթացել էր Օկտոբերֆեստի ժամանակ։ Նամակում այդ ծանոթ տղամարդը գրում է, որ մահացել է իր  կինը, պատմում, որ երկար ժամանակ մտածել է նրա մասին ու սիրո համեստ խոստովանություն անում՝ նորից հանդիպելու խնդրանքով։ Ամիսներ անց նրանք ամուսնանում են և մեկնում ԱՄՆ։

-Այդպիսով ես ժառանգեցի խանութը,-ժպտում է տիկին Մայերը։

Հիմնականում խանութը գրավում է մարդկանց ուշադրությունը, շատերը գալիս են պարզապես հետաքրքրությունից դրդված, «դե քչերն են մեր օրերում փողկապ կրում»։ Չնայած դրան՝ խանութը մշտական հաճախորդներ էլ ունի։ Հաճախորդները հիմնականում երիտասարդներ են, որոնք ամուսնության առթիվ են փողկապ կրում, պաշտոնյաներ, որ կարող են իրենց շքեղություն թույլ տալ և դասական հագուստի սիրահարներ։ Նրանից շատերի հետ  տիկին Մայերը ընկերացել է․ ամեն անգամ հեռու տեղերից իրեն տեսակցության գալիս նրանք ինչ-որ հուշանվեր են բերում։ Դրանցից մեկը սեղանի վրայի ճենապակե նախշազարդ բաժակն է։

Պատահում է նաև, երբ ամբողջ օրվա ընթացքում ոչ մի հաճախորդ չի գալիս։ Տիկին Մայերը վստահ է, որ մարքեթինգային քայլերը կամ գովազդները ոչնչով չեն օգնի։ Եվ իրոք, այս խանութի մասին համացանցում շատ քիչ տեղեկություն կարելի է գտնել․ հասցեն և թերևս մեկնաբանություններ հաճախորդներից։

-Նախկինում փորձել եմ փողկապները լուսանկարել և տեղադրել համացանցում։ Բայց էական տարբերություն չեմ նկատել։ Դա ինձ այդքան էլ դուր չէր գալիս, քանի որ սահմանափակ պատկերացում էր ստեղծում։ Հիմա ես չունեմ ոչ էլեկտրոնային հասցե, ոչ հեռախոս, ոչ համակարգիչ ու հեռուստացույց, ոչ մեքենա, ոչ էլ ամուսին ու երեխաներ։

Այն օրերին, երբ հաճախորդներ չկան, տիկին Մայերը, այնուամենայնիվ, չի ձանձրանում․

-Ես գրքեր ունեմ, սիրում եմ գրքերը։ Համալսարանում կրթությունիցս բան դուրս չեկավ, բայց այստեղ ես աներևակայելի շատ գրքեր եմ կարդացել, չեք էլ պատկերացնի, թե ինչքան շատ բան եմ սովորել։ Հիմա օրինակ, պատմական գրականություն եմ ուսումնասիրում, Առաջին համաշխարհայինին եմ հասել,- ցույց է տալիս գոթական տպատառերով հաստափոր գիրքը։

Ցուցափեղկերի առջև մարդիկ են հայտնվում։ Շատերը երկար նայում են ու անցնում։ Շուտով բացվում է դուռը ու կողքի բարձրահարկ շենքից լսվող շինարարության աղմուկը ներս է լցվում։ Տիկին Մայերը մոտենում է ներս եկած երիտասարդ զույգին։ Նրանք ցուցափեղկին ծաղկավոր փողկապ-թիթեռնիկ էին նկատել։

-Բայց թանկ է,- ասում է Ֆելիքսը՝ 32 տարեկան գանգրահեր տղամարդը ու նայում կնոջը՝ նրա կարծիքը լսելու ակնկալիքով։ Տիկին Մայերը ոգևորությամբ անցնում է վաճառասեղանի հետևը, քաշում է դարակի անհամար պահատուփերից մեկը, դնում սեղանին։ Կոկիկ դասավորված տասնյակ այլ նախշերով փողկապ-թիթեռնիկներ են նրանց տրամադրության տակ։ Նա հանում է դրանցից մեկը, տեղեկություններ տալիս կտորի, ֆիրմայի, մոդելի մասին, հարցնում է հաճախորդի կոստյումի կամ վերնաշապիկի գույնը, հետաքրքրվում զբաղվածությունից, բացատրում գույների ու ոճերի նշանակությունը, կրելու էթիկան, և իհարկե այլ մտերմիկ հարցեր․․․

-Մենք Հաննովերից ենք, – պատմում է տղամարդը, երբ արդեն որոշել էր, որ գնելու է փողկապը,- վերջին անգամ անցած տարի էինք Մյունխեն եկել։ Այն ժամանակ նկատել էինք խանութը, բայց քանի որ շտապում էինք, ներս չեկանք։ Այս անգամ որոշեցինք անպայման այս կողմերով անցնել։

Հաջորդում են նոր հարցեր ու պատասխաններ։ Հանկարծ տիկին Մայերը չարաճճի ժպիտով է նայում․

-Իսկ դուք գիտե՞ք՝ ինչպես են փողկապ-թիթեռնիկը կապում։

Նա վերցնում է մեկը, աճպարարի ճկունությամբ մատները շարժելով ձգում ու թուլացնում է փողկապը, պտտում ու օղակում։ Երբ նույնը նաև երիտասարդ զույգի մոտ է ստացվում, տիկին Մայերը դարակից 50-ականների չեկ է հանում, վրան գրում ամիս-ամսաթիվը, քանակն ու գինը՝ 85 եվրո, միջին գին այս խանութի համար։

-Հիմնական հաճախորդներն այսպիսին են, բավականին արագ են ընտրում և ավելի շատ սովորական փողկապներ, քան թիթեռնիկ-փողկապներ են գնում։ Բայց կան նաև այնպիսինները, որոնք ուզում են ամեն ինչ տեսնել, հատկապես երբ փողկապը հարսանիքի համար է։ Նրանք ուզում են լավագույնը գտնել։ Իրականում քովիդից հետո, երբ հավաքույթները նորից թույլատրվեցին, ու շատերն էին ամուսնանում այդ շրջանում, այս խանութը հարսանեկան խանութի էր վերածվել։ Ամուսնացողներն ինձ նաև երբեմն հարսանեկան լուսանկարներ են ուղարկում,-շարունակում է տիկին Մայերը՝ փողկապները խնամքով իրենց նախկին տեղերը դնելով։

Նա պատմում է, որ Մյունխենում փողկապների 4 խանութ է եղել, բայց Krawatten Hoff Wilm Hoff-ը միակն է, որը ժամանակի ընթացքում կանգուն է մնացել և որևէ փոփոխություն չի կրել։ Միայն փողկապների լայնությունն ու երկարությունն էր ժամանակի հետ փոխվում, դրանք առաջ մեկ ավելի լայն էին, մեկ ավելի նեղ։ Դե իսկ այն դարակի պահատուփերից մեկում նաև այդ հնություններից են պահպանվել։ Փողկապները հիմնականում մետաքսից են, գործվածքները տարբեր են, կան նաև ձեռագործ փողկապներ, փողկապներ, որոնք միայն  կարելի է կրել ձմռանը։ Բոլորն էլ եվրոպական արտադրության են, կան և տեղական, և այլ երկրների արտադրության՝ ավստրիական, իտալական, իռլանդական, խորվաթական (չԷ՞ որ գերմաներեն փողկապ` Кrawatte բառը և ինքնին փողկապը եկել են Խորվաթիայից` Kroatien, և եղել են զինվորական համազգեստի անբաժան մի մաս)։ Թանկարժեքներից շատերը իտալական են, ինչպես խանութի ամենաթանկարժեք փողկապը՝ Italo Ferretti ֆիրմայի արտադրության։

-Այս գործում ամենահետաքրքիրն այն է, որ այսքան գույների ու այսքան տարբեր մարդկանց հետ ես առնչվում։ Նրանցից ամեն մեկը տարբեր է, ամեն մեկն իր պատկերացումներն ունի,  իր էությունը,- ասում է տիկին Մայերը ու ապակե դռնից դուրս նայում,- ես այստեղ ինձ այնքան լավ եմ զգում, ինչպես տանը։ Երբեմն վերընթերցում եմ իմ ամենասիրելի գիրքը՝ Ադալբերտ Շտիֆտերի «Ուշ ամառը»։ Այդ գրքում ամեն ինչ այնքան խաղաղ է, օդի նման թեթև ու բարի։ Ու մտածում եմ՝ երանի իրական կյանքում էլ այդպես լիներ։

Երբեմն ամպրոպի կամ անձրևի ժամանակ բացում էի դեպի Լինցերգասսեն նայող իմ ժամանակավոր տան պատուհանը, հենվում պատուհանագոգին ու նայում Զալցբուրգի փոփոխական եղանակին սովոր անցորդներին։ Այդ փողոցում մշտական բնակիչներ գրեթե չկային, բայց կային դեմքեր, որոնց միշտ կարելի էր հանդիպել։ Հանդիպակաց Goldene Krone հյուրանոցի առաջին հարկի բացօթյա սրճարանն ամենաաղմկոտն էր մոտակայքում։ Սրճարանի տնօրենը՝ մուգ, երկար մազերը ծոծրակին հավաքած հաղթանդամ մի տղամարդ, ամեն օր, առանց մի բառ ասելու, գարեջուր էր հյուրասիրում մայթին ծալապատիկ նստած ցնցոտիավոր մուրացկանին։ Երեկոյան, հատկապես շաբաթ-կիրակի օրերին, Goldene Krone-ից լսվում էին բարձր կենացներ, բռնկուն քրքիջ ու ինչպես իրենք են ասում՝ բաժակի երգերի աններդաշնակ ձայներ։ Այդպես էր հարբում այդ ժողովուրդը. նրանք չէին հայհոյում, չէին վիճում, ոչ մի ծեծկռտուք, երգում էին մինչև լույս, լցնում գավաթներն այնքան, մինչև կանայք չդիմանային մտախոհ հայացքով ծխախոտ վառելու գայթակղությանը, իսկ տղամարդիկ հոգնած, կիսաբաց աչքերով, սեղանին հենված հետևեին ինչ-որ կտուրի տակ դողացող կամ անձրևի տակ ճեմող, մինչև ոսկորները թրջված ժպտադեմ կանանց, որոնց եթե հարցնեիր, կհաստատեին ասույթը, թե չկա վատ եղանակ, կա ոչ համապատասխան հագուստ։ (Հաստատ կգտնվեին մի քանիսը, որոնք կառաջարկեին պաղպաղակ համտեսել՝ գրողի ծոցը անձրևը):

Չգիտես որտեղից ամենահարմար պահին միշտ հայտնվում էր հաստլիկ, ժպտադեմ ծաղկավաճառը՝ ձեռքին ալ կարմիր վարդերի մի հսկա փունջ։ Շրջում էր սեղանների արանքով, տղամարդիկ հաճախ մի ժեստով հրաժարվում էին գնել, իսկ կանայք փորձում էին անտարբեր թվալ։ Արևոտ եղանակներին փողոցը կենդանանում էր, կտեսնեիր իրար հաջորդող թափառական երաժիշտների՝ տարբեր ժանրերի երգ-երաժշտությամբ, օրհնանքի խոսքերով ողջունող անօթևանների ամեն քայլափոխի, օրաթերթ վաճառող օտարերկրացիների, տարեց հեծանվորդների, ճամպրուկը սալահատակի վրա աղմուկով քարշ տվող զբոսաշրջիկների, և մորեխի աչքեր հիշեցնող արևային ակնոցներով այն նորաոճ մարդուն՝ ձեռքին հաստափոր գրքով, որ նստում էր սրճարաններից մեկի առջև այնքան, մինչև հնչում էին կաթոլիկ քաղաքի բոլոր եկեղեցիների թնդաձայն զանգերը։ Ամեն երեկո իմ հանդիպակաց պատուհանից այն կողմ նոր մարդ էր երևում։ Հիշում եմ մեկին՝ հեռախոսով երկար ժամանակ սենյակի մեջ այս ու այն կողմ քայելով  խոսելիս. փորձում էի ինքս վերականգնել ականջիս չհասնող ձայները՝ մտքումս հորինելով նրանց երկխոսությունը։ Անփոփոխ էր երկրորդ հարկի պատշգամբով տան բնակիչների առօրյան. վարդագույն ինտերիերով մի սենյակ, երեկոյան՝ հիմնականում մոմի լուսավորությամբ, բազկաթոռին մշտապես պառկած գիրուկ մի կին՝ վարդագույն տնային հագուստով հեռուստաալիքները թերթելիս։ Պատշգամբ էր դուրս գալիս երբեմն նրանց շունը կամ մի նույնպես գեր տղամարդ՝ միայն ծխելու համար, որ անձրևոտ օրերին պատուհանից դուրս կախված էր վայելում իր ծխախոտը …

….Եթե ես լոկ հոգի լինեի առանց մարմնի, գուցե այդ օրը «թրջվելու դուրս գալու» փոխարեն պատուհաններից ներս թափանցեի և փորձեի գտնել ամեն օր դեռ լույսը չբացված փողոց դուրս եկող ծերուկի տունը, որի մասին ասում էին, որ զարթնում է ժամը 5-ից, քանի որ վախենում է լուսադեմին մահանալուց։ Վախ էր, նախախնամաություն, թե մահից խույս տալու եղանակ՝ չգիտեմ։ Համենայնդեպս հաջորդ առավոտներին էլ չհանդիպեցի նրան։

Այս տարի Զատկի տոնին աշխատավայրում մի զանգ ստացա հերթական գերմանացի հաճախորդից։ Արդեն տրամադրվել էի, որ բողոք-զանգ է։ Կարճ բարևից զգացի, որ դադարը ժպիտի պատճառով է։ Ճիշտ էի։ Բարևին հետևեց մանկականի նման անմեղ, ասես միամիտ մի ծիծաղ, իսկ հետո ջերմ-ջերմ շնորհավորանքներ տոնի առթիվ։ Մարդու շունչը հազիվ էր հերիքում ձայնին ոգևորություն հաղորդելու համար։ Պատասխան շնորհավորանքիցս ուրախացած՝ անկեղծացավ.

-Մտածում էի՝ ո՞ւմ զանգեմ։

… Եթե ես միայն հոգի լինեի առանց մարմնի, երևի ցավ պատճառելու դիտավորությամբ կապտուկի դիպչելուն համարժեք հոգևոր կսկիծ զգայի, եթե դեռևս նրանց մեջ ապրելիս նկատած լինեի այդ մարդկանց խղճալի մենությունն ու իմ անսփոփ օտարությունն այդ իրականության մեջ։ Մենությունը ծերացող ժողովուրդների հիվանդությունն է։ Ես տեսնում էի լեռներում, անտառների մեջ ծվարած մենավոր տներ, քաղաքային մեծ, շքեղ առանձնատներ, որտեղ միայն մի զառամյալ ծերունի էր ապրում՝ առանց ժառանգ, ու միայն հիմա եմ հասկանում, որ իրականում մահը մահ չէ, երբ շարունակվում ես քո սերունդներում։ Ես տեսնում էի խիտ բնակեցված, բայց ասես ամայության մեջ ապրող մարդկանց ու վերջապես հասկանում ու կարեկցում եմ Հեսսեին. «Տարօրինակ է մշուշի մեջ թափառելը. մենություն է կյանքն այդտեղ։ Չի ճանաչում մեկը մյուսին, ու բոլորն են միայնակ»։

…Եվ եթե ես միայն մարմին լինեի առանց հոգու, երևի թե կկարողանայի քնել այս մտքերից հետո։

Մարիամ Տոնոյան

Մեքենաների անցուդարձից գյուղի վրա փոշու կարմիր ամպեր էին կուտակվել։ Ամռանը դա սովորական բան էր. քաղաք տեղափոխվածները վերադառնում էին մեքենաներով, գյուղը կենդանանում էր, հատկապես եթե Վարդավառի տոնը մոտ էր։ Ամեն փողոցի վրա առաջին հարկի ցածրիկ լուսամուտը ցուցափեղկի վերածած մի-մի տուն կար։ Այրող արևից ինքնաշեն կտորե կտուրների տակ պաշտպանված՝ կուչ էին գալիս խանութպաններն ամեն օր, սպասում գնորդների։

-Ապրես, Հարու՛թ ջան,- մրգերով լի երեք տոպրակ թևն անցկացնելով՝ ասաց Սեդան խանութպան հորը երբեմն փոխարինող տասներեքամյա Հարութին ու, քնքուշ ժպտալով, շրջվեց, որ գնա։ Մի քանի քայլ էր հեռացել, երբ հետևից լսեց պատուհանը թողած, դռան կողմից մոտ վազող Հարութի ձայնը.

-Սեդա քույրիկ, սպասեք, եկա։

Տղան վերցրեց տոպրակներից երկուսը, քայլեց Սեդայի կողքով՝ փողոցն անցնելիս չարաճճի սև աչուկները աջուձախ ուղղելով։

-Ձերոնք ո՞նց են, մորդ հետ վաղուց չեմ խոսել,-հիշեց Սեդան։

-Մաման հաց էր թխում, պապան առավոտյան քաղաք գնաց՝ խանութի համար առևտրի։ Լիլիթին դպրոցում չեմ տեսնում, ասում էր` պետք է իր պապայի մոտ գնա, գնացե՞լ է արդեն։

Սեդայի աչքերը մթնեցին, տոպրակն այրեց ձեռքը։ Բռունցքը սեղմեց, որ ձեռքից բաց չթողնի։

-Հա՜,- շտապ վրա բերեց նա,- երեք օր է… Հա, հոր մոտ գնաց, կգա։

«Շա՛ն աղջիկ»,-շփոթմունքից ցած դրեց տոպրակը՝ իբր հոգնեց։ Մի ձեռքը կոնքին դրեց, մյուս ձեռքը սահեցրեց ճակատի վրայով՝ իբր դեմքից մի կողմ տարավ մազափունջը։

Սեդան նայեց փողոցի խորքում փոշու կարմիր ամպի ուղեկցությամբ ընթացող մեքենայի հետևից։ Երանի՜ մի օր էլ ամռանը հյուրի նման գյուղ եկողներից մեկն իր ամուսինը լիներ։ Թեկուզ ոտքով, առանց ավտոմեքենայի։ Ութ տարի առաջ քաղաքում շինարարական աշխատանքի հրավերով երկու ընկերների հետ հեռացավ գյուղից։ Լիլիթը՝ նրանց աղջիկը, ծնվեց այդ օրվանից ուղիղ երեք ամիս անց։ Սկզբում ամուսինն ամեն ամիս որոշ գումար էր տուն ուղարկում, պարբերաբար զանգում էր, ազատ օրերին տուն վերադառնում։ Հետո կապը կտրվեց։ Շշուկներ էին պտտվում, որ վատ մարդկանց ձեռք է ընկել, փակագծեր չէին բացում։ Իր հետ հեռացած երկու տղաները միաձայն պնդում էին, որ անզգուշորեն բարձր հարկից ցած է ընկել, մեռել։ Ու՞ր է դիակը։ Լռում էին։

Սեդան չէր հավատում, որ ամուսինն էլ չկա. չլսված բան է՝ մարդ գետնի երեսից անաղմուկ կորչի, հետքն էլ չմնա. «Երևի ինչ-որ տեղ, ինչ-որ կնոջ հետ երջանիկ է, որ լռում են».- հույս էր տալիս ինքն իրեն, իսկ աղջկան՝ Լիլիթին, հավատացրել էր, որ նա հայր չունի։

Բայց արդեն քանի՞ անգամ էր Լիլիթն ընկերների մոտ ինքն իր համար հայր հորինում։ Նախորդ անգամ լվացք փռելիս Սեդան լսել էր կողքի բակում խաղացող երեխաների ու իր աղջկա ձայնը։ Լիլիթն հպարտորեն ասել էր.

-Սիրուն է, չէ՞, շորս։ Պապաս է նվիրել։ Էնքան թանկ շոր է, սրանից մեր խանութներում չկա։

Սեդան լսելուն պես դեմքը թաքցրել էր ափի մեջ ու ցածրաձայն հեկեկացել։

-Ապրես, Հարո՛ւթ ջան,- էլի ասաց Սեդան,-քիչ մնաց, ես կտանեմ։ Գնա, հասիր խանութին, եկող-գնացողը չասի՝ անտեր են թողել։

Հարութը գլխով արեց ու գնաց։ Սեդան վերցրեց տոպրակները, դանդաղ քայլեց դեպի տուն։

-Ես հիվանդ եմ երևի,- սպիտակ կահավորված սենյակի միակ կարմիր աթոռին զգույշ նստելով՝ սկսեց Կ.-ն՝ մոտ երեսուն տարեկան, կոկիկ հագուկապով, կարմրամաշկ ու ամրակազմ մի տղամարդ,- Ես ոչ մի տեղից չեմ կարողանում փախչել։

-Ինչու՞ փախչել,-հարցնում է իր առջև նստած հոգեբանը՝ վստահություն ստեղծելու համար հնարավորինս բնական ժպիտ դեմքին նկարելով։

-Դե…- տղամարդը թմբիրից նոր արթնացածի նման տրորում է աչքերը ու շարունակում,- քանի դեռ տունդ չես գտել, անընդհատ փախչելու ես։

-Ո՞ւր։

-Դուրս։ Երբևէ լսե՞լ եք, թե երեկոյան ժամերին ինչպես է ծփում ծովը Գուրդոնի լեռներից այն կողմ։

-Ցավոք, երբեք չեմ եղել այնտեղ…

-Ես էլ։ Բայց ես լսում եմ։ Եթե սա հիվանդություն է, ապա ես արդեն տասը տարի է` տառապում… չէ, ներեցեք, ապրում եմ դրանով։

Առաջին անգամ ինձ կանչեցին հրանունկները. անթիվ արևագլխիկներ, ցողուններից կախված, օրորվում էին քամու տակ՝ կանաչ ու երկնքի նման անեզր դաշտով մեկ սփռված։ Տապ էր։ Միայն տզզոցն ու թևերիս ծակծկոցներն էին թույլ տալիս կարծել, որ արևի ճառագայթների տակ հազիվ երևացող, փոշու հատիկներ հիշեցնող սև, արագ տեղաշարժվող կետերը մժղուկներ են։ Նրանք օգտվում էին իմ արյունից։ Ես ինձ առաջին անգամ պետքական էի զգում։

-Ի՞նչ հարաբերություններ եք ունեցել ծնողների հետ,- ոգևորված այն փաստից, որ Կ.-ն միանգամից սկսեց մանրամասնել, ընդհատեց հոգեբանը՝ տնակի տանիքի նման հոնքերը վեր բարձրացրած։

-Ոչ-ոչ, միշտ էլ ծնողներիս ուշադրության կենտրոնում եմ եղել, բանն այն է… Ուրեմն, երկրորդ անգամ մի ճնճղուկ թռավ, կանգնեց պատուհանագոգիս։ Սկսեցի ամեն օր հացի փշուրներ թողնել այդտեղ ու սպասել իմ հյուրին։ Շուտ ընկերացանք. նա մի քանի անգամ կտցահարում էր գարու հատիկի չափ հացը, իսկ ավելի մեծ պատառները շուտով ագռավներն էին թռցնում։

Երբ նորից ականջիս ձայներ հասան, այս անգամ՝ Աա գետից, ես ստիպված կողպեցի բնակարանս, անորոշ ժամանակով մեկնեցի դեպի կանչը ու էլ չտեսա թռչնին։ Այդ անգամ ձայնն ահազանգի էր նման։ Քչքչոցն ականջներումս կանացի ճիչ էր հիշեցնում՝ բարակահունչ ու չարագույժ «աա՜»։ Շտապում էի՝ ասես փրկության հասնելու։

-Այսինքն՝ առանց հեռանկարի ճանապա՞րհ ընկաք։

-Իհարկե։ Միշտ պետք է հետևել ձայներին։

-Փրկեցի՞ք կնոջը,-հեգնեց հոգեբանը։

-Ոչ… Այն հատվածում, որտեղ գետը Հյուսիսային ծովին էր միախառնվում, ճիչն ամենաուժգինն էր։ Գետն ամեն անգամ ծովին հանդիպելիս ճիչով մեռնում էր՝ հավիտենական շրջապտույտի մեջ ընկած։

Հոգեբանը ներողություն խնդրեց ու մի պահ դուրս եկավ աշխատասենյակից։ Երբ դռան հետևում ոտնաձայները մարեցին, Կ.-ն կանգնեց, մի կողմ քաշեց երկնակապույտ վարագույրը, բացեց աշխատասենյակի՝ դեպի քաղաք բացվող պատուհանը և նորից իր տեղը վերադարձավ։

-Ինձ համար որոշ բաներ դեռ պարզ չեն,-ակնհայտ շփոթված ներս մտավ հոգեբանը,-ասում եք՝ հաճա՞խ եք ճանապարհորդել։

-Ես պարզապես հասել եմ աշխարհի ցանկացած կետ, որտեղ ինձ սպասել են։

-Դուք գանգատվում էիք, որ չեք կարողանում ոչ մի տեղ փախչել։ Բայց շրջագայությունները…

-Դուք մոլորվել եք, տիկի՛ն,-համբերատար ժպտաց Կ.-ն,- Լսե՛ք։ Իմ 15-րդ կանչը Հենշան լեռան կողմից էր։ Այդ անգամ ես ոչ թե զգացի, այլ երազ տեսա։ Հսկա լեռը կնոջ կերպարանքով էր՝ կրակե մազերը լանջերին փռած։ Չգիտեմ՝ ինչից է՝ կանացի սկիզբն է միշտ ուղիներ գծում ինձ համար։ Հենշան ասաց ինձ.«Ես հող եմ էությամբ, բայց կրակից եմ ծնված…»։ Հաջորդ օրը դարձյալ ճանապարհ ընկա…

-Ներեցեք, ներեցեք, պարո՛ն, միայն մի ճշտում,- խոսեց կինը՝ թևին կապված ժամացույցը գլխիվայր շրջելով,-միգուցե ևս մեկ հանդիպո՞ւմ նշանակենք վաղը, այսօր աշխատանքային ժամս արդեն ավարտվում է։

-Վաղը չեմ կարող, Գուրդոն պետք է մեկնեմ, գուցե այնտեղ էլ գտնեմ ճնճղուկին։

-Իսկ դուք ասում էիք, որ չեք կարող փախչել, -խորամանկ ժպտաց հոգեբանը։

-Այո, փախչել չեմ կարող, որովհետև փախչելու տեղեր չեն մնացել, բոլոր ուղիները գծված են, բոլորն ասֆալտապատ։ Իսկ արդեն սահմանված ճանապարհով գնալը փախչել չէ։ Բացի այդ՝ մեկը անձնագիրդ է ստուգում, մյուսը ստիպում թղթեր լրացնել ուզածդ վայրում գոյություն ունենալու համար, երրորդը քեզ վռնդում է, որովհետև ուղղակի լեռը շրջանցելիս ինչ-որ երկրի սահման ես հատել… Դե հասկանում եք, չէ՞։

-Իհարկե, անշուշտ,-վրա բերեց հոգեբանը,-պարզապես կարծես թե փոքր-ինչ մրսել եմ, հիվանդացել, այնքան էլ առույգ չեմ զգում։ Ձեզ հարմար կլինի՞ ուրբաթ օրը հաջորդ խորհրդատվությանը գալ։

-Հուսով եմ,-ժպտաց Կ.-ն, ջերմորեն մեկնեց ձեռքը՝ հրաժեշտի, անշտապ քայլեց դեպի դուռը։ Դուրս գալիս մի պահ հետ նայեց ու տեսավ, թե ինչպես է հոգեբանը ծածկում պատուհանը երկնակապույտ վարագույրով։

Աչքերս փակելիս կոպերիս տակ գալակտիկաներ են կործանվում, բացելիս մաշկս ընդարմանում է՝ աշխարհներ քարուքանդ անելուց հետո վառ լույսին չդիմանալով։ Մատներով փորձում եմ տրորելով դուրս բերել թմրությունը, սեղմումից նոր գալակտիկաներ են առաջանում. այնտեղ ժամանակը հարաբերականորեն արագընթաց է, իրար հաջորդող սկիզբն ու վախճանը չեն հասցնում հերթափոխել, շարունակվում են իրար մեջ։ Այստեղ՝ իմ աշխարհում, սառցալեզվակներից պոկվող ջրի կաթիլի նման օրերը թրմփում են հավերժության մեջ։ Ե՞րբ է աչքերը բացելու այն Մեկը, որի ստեղծած գալակտիկայում ծնվել եմ ես։

Անշարժացած կլանում եմ ողջ շարժունն իմ շուրջը, միամտաբար փորձում եմ գոնե ինչ-որ տեղ պահպանել մի օր վերջնականապես կանգ առնելիք կյանքը։ Ձայները դուրս են գալիս հասկանալիի սահմաններից. երբ պատրաստ եմ լսել կյանքը, ականջներս օրգանից վերափոխվում են մոգական ընկալիչի և ընդունակ եմ դառնում լսել այն միակ մեղեդին, որը արթմնի ժամանակ նոտաների վերածելու կարողություն չի ունենում ոչ մի կոմպոզիտոր։

Քայլում եմ, որ չկորեմ հոսքի մեջ։ Ոտքիս տակ ընկած քարի պատճառով սայթաքում եմ, բայց պահում հավասարակշռությունս։ Վերցնում եմ այն գետնից ու գետը նետում։ Իսկույն մտածում եմ՝ ափսոս էր։ Բայց չէ, գրպանումս ինձ սիրող այլ քարեր կան, դրանք ինձ տապալել չեն փորձել, եկել են ինձ հետ հազար տարբեր վայրերից, որոշները հասել հավաքածուիս՝ իրենց նմանների մեջ մնալով յուրովի տարբեր, մյուսները, որոնց հերթ չի հասել, դեռ գրպանումս են։ Սայթաքելուց հետո արթնացածի նման ամեն ինչ իրենց գույներով են աչքիս երևում։ Ես անմիջապես բաց եմ թողնված իրականության մեջ, բայց զարմանալի արագությամբ գործում է գրավիտացիան, ու ոտքերիս տակ բաբախող հողը ստիպում գիտակցել, որ լուսացույցի կանաչ լույսի տակ անցնել է պետք։

Վերջապես նկատում եմ մարդկանց։ Նրանք այնքան թափանցիկ են թվում, այնքան խոցելի, անցողիկ։ Մի հարված սրտին՝ էլ չկա։ Փողոցն անցնելիս գրպանիս քարերն իրար են զարկվում, ես ակամա շրջվում եմ գետի կողմը՝ ափսոս էր։

Այլևս չեմ վախենում, որ մի օր Մեկը կբացի աչքերը։ Քարերը հիշողություններ պահել գիտեն, հենց նրանք էլ կասեն՝ ափսոս էր։

¹ Իտալիայի հարավում տարածված սնահավատություն

Երբեմն լուսնի աղոտ լույսի տակ,

Երբ հովը հուշիկ փեշերն է քաշում՝

Ալեկոծելով օվկիանը անհուն,

Հոգիս թռչնի պես վեր է սավառնում.

Իմ մեջ ծնվում է քաղցր մեղեդի, մի մեղմ եղանակ։

Եվ սոսիների սոսափյունը խորթ,

Հին ու մոռացված խրատի նման,

Մի պահ թվում է այնքա՜ն ավելորդ,

Բայց դառնում հանկարծ անչափ դուրեկան

Ու ներս է հորդում առանց մնացորդ։

Մեղեդուն այդ վայրի, հեթանոսական

Ձայնակցում են աստղեր ու լուսին,

Ժայռեր ու դաշտեր, մորեխ ու լուսան,

Բայց տիեզերքի մեծ համերգի մեջ

Անբիծ մաքրությամբ հնչում է մի ձայն,

Որ գեղգեղում է թռչունը ներսիս,

Ու ներդաշնակում այնքա՜ն միալար,

Այնպե՜ս երկնային ու լիակատար,

Որ ճանաչում եմ անունը քո խորթ,

Որ հին, մոռացված խրատի նման,

Մի պահ թվում էր այնքա՜ն ավելորդ…

Նոր տարվա սպասելիքներով,  քննական ծանրաբեռնվածությունից մի կերպ ազատված՝ վերջապես ժամանակ գտա երկու խոսքով ցույց տալու ընկերուհուս՝ Մարիամի ընտանեկան հավաքույթ-նախապատրաստումը գալիք տոներին, որն այնքան տպավորել էր ինձ։

Այդ օրը նա փոքր ինչ անհանգիստ էր, որովհետև ուզում էր և տնային գործերն ավարտել, և դասերը սովորել, և բաց չթողնել սպասված օրվա հետաքրքիր պահերը.

-Հեսա բոլորը հավաքվելու են մեր տուն։

Մեզ մոտ՝ Գավառում, այդ օրերին բոլորը հավաքվում են հիմնականում փախլավա պատրաստելիս, բայց երբ նրան հարցուփորձ արեցի, պարզվեց, որ բանն այլ է.

-Հատկապես սուջուխի (շարոցի) պատրաստումը մեր ընտանիքում մեծ արարողակարգ է,-պատմեց Մարիամը՝ թելած ասեղով ծակելով ընկույզների «փորիկները»,- Ամեն տարի այս օրերին, առավոտյան մաման նախապատրաստում է համեմունքների կապոցը և հետո դրանով խյուսը պատրաստում։ Այդ ընթացքում ես, քույրերս շարեր ենք անում, մինչև գալիս են տատիկը, մեծ քույրս իր ընտանիքով, հարևանները, և ընդհանրապես` ով պատահի։

Մի պահ դադար տալով՝ Մարիամը սկուտեղներ ու ափսեներ բերեց կողքի սենյակից և շարունակեց իր պատմությունը.

-Երբ շփոթը պատրաստ է լինում, մենք նախ տաք-տաք համտեսում ենք ու համի մասին կարծիքներ ասում,- ասաց նա ու մի ափսե տաք շփոթ ու ընկույզ հյուրասիրեց ինձ,- տատիկին միշտ համը չի գոհացնում, բայց մենք հավանում ենք։

Այնուհետև Մարիամի մայրն սկսեց շարերը թաթախել շփոթի մեջ ու կախել։

-Դե իհարկե, արդեն պատրաստի կախված շարերից մեկը պարտադիր պոկվում-ընկնում է,-հերթական շարոցի պոկվելու ժամանակ ծիծաղեց Մարիամն ու սկուտեղը ձեռքս տալով՝ հայտարարեց,- սա ամենազվարճալի պահն է։ Լավ խաղ է, արի խաղանք։ Պետք է այնպես անենք, որ գետնին չկաթկթի։

Ու մենք սկսեցինք սկուտեղները ձեռքներիս վազվզել կախված երկարուկ շարերի միջով։

Երբ ամեն բան պատրաստ էր, և հարևաններին հյուրասիրելու համար շփոթով լի մի-մի աման ձեռքներիս փողոց դուրս եկանք, Մարիամը չարաճճի ժպիտով մի բան փսփսաց.

-Գիտե՞ս, մի հետաքրքիր բան էլ կա։ Տատիկս միշտ ասում է, որ իրենն ավելի համով էր ստացվել,-մի պահ լիաթոք ծիծաղում է ու ավելացնում,- չնայած իր բաժինն էլ է մաման սարքում։

Էս էլ մեր շարոցների փոքրիկ, համեղ պատմությունը։ Սիրտներդ ուզեց, չէ՞։