Նոր կյանք Գոմարանում

Լուսանկարը՝ Ալեն Ղազարյանի

Լուսանկարը՝ Ալեն Ղազարյանի

Սումգայթի ջարդերից անմիջապես հետո 1988 թվականին սկսվեց Բաքվի ցեղասպանությունը։ Այդ նույն թվականին զոհվեցին և բռնությունների ենթարկվեցին մի շարք հայ ընտանիքներ։ 1988 թվականի դեկտեմբերին ծանր իրավիճակ սկսվեց։ Շատ ընտանիքներ կարողացան հեռանալ Բաքվից, և ազատվել անգութ թշնամու ճանկերից։ Բաքվից հեռանալուց հետո տասնութ ընտանիք հանգրվան գտան Սյունիքի մարզի Կապան քաղաքի մի փոքրիկ գյուղում՝ Գոմարանում։ Այդ գյուղը գտնվում է Հայաստանի տարածաշրջանում, սակայն, համարվում էր ադրբեջանական գյուղ։ Գոմարանցիները սկսեցին զբաղվել անասնապահությամբ և գյուղատնտեսությամբ, որոնք էլ դարձան նրանց գոյատևելու միջոցները։ Նրանք սկսեցին համակերպվել նոր միջավայրին, յուրաքանչյուրը զբաղվում էր իր գործերով։ Գործերը ավարտելուց հետո բոլորը հավաքվում էին գյուղի կենտրոնում և սկսում զրուցել կորցրած անհոգ կյանքի մասին։ Այդ զրույցների ժամանակ պարզ էր դառնում, որ ընտանիքների բոլոր անդամները աշխատում էին գործարաններում։ Նոր շրջապատ ներխուժեց սերը, այդ սիրուն հաջորդեցին ամուսնությունները ու նոր ընտանիքների կազմավորումները։ Այդ երջանիկ ընտանիքներից մեկն էլ կազմեցին իմ հայրն ու մայրը։ Գյուղը դարձավ մի ընտանիք, որտեղ միասին էին  նշում ուրախության բերկրանքը ու ապրում կորստի ցավը։

Ես ծնվել եմ Գոմարանում, բռնագաղթի մասին միայն մեր համագյուղացիների պատմածներով գիտեմ: Երևի մի անգամ արդեն տեղահանություն ապրած իմ համագյուղացիները կուզենային մնալ գյուղում, հիմնավորվել… Սակայն ցավոք, շատերը աշխատատեղերի բացակայության պատճառով նորից են արտագաղթում, և գյուղը նորից դատարկվում է:

Տանձավեր

Տանձավեր գյուղը Սյունիքի մարզի գյուղերից է: Տանձավեր գյուղի մասին կան շատ պատմություններ: Այնտեղ պահպանվել է երեք եկեղեցի: Կա Տանձավեր կոչվող դաշտ, որն էլ հենց պատճառ է դարձել գյուղի անվանման համար: Գյուղը դեռ հին ժամանակներից դարձել է հարձակման կենտրոն, որի պատճառով էլ մարդիկ կամաց-կամաց լքեցին գյուղը: Գյուղի վերաբնակեցման գործընթացը դարձյալ սկսվեց 1960-ական թվականներից: Գյուղ եկել են Շրվենանցից և Լեռնաձորից շուրջ տասնվեց ընտանիք: Գյուղն իսկապես ծաղկում ապրեց մինչև իննսունականները: Տանձավերը հիմա դարձյալ գտնվում է շատ վատ վիճակում: Գյուղում գրեթե չկան երիտասարդ ընտանիքներ, չկան աշխատատեղեր: Տանձավերում կարող են զբաղվել միայն անասնապահությամբ և հողագործությամբ: Իսկ այսօր միայն դրանցով ընտանիք պահել չի լինի: Գնալ մոտակա ավանները կամ քաղաքները աշխատելու, կարող էր շատերին գյուղում պահել, սակայն այնքան անմխիթար են ճանապարհները, որ Կապան հասնելու համար համարյա երկու ժամ պետք է գնաս: Ժամանակին գյուղում ապրում էր մոտ 200 ընտանիք, իսկ այսօր…

Մեր գյուղում պահպանված է 1705 թվականին կառուցված Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին, որի տանիքը ուժգին քամին պոկել է. ու հիմա չկա մի բարերար, որ կառուցի եկեղեցու տանիքը:

 

Հուսիկը

Հուսիկ կամ նկարիչ Հուսիկ. այսպես են կոչում նրան համաքաղաքացիները: Հուսիկը ծնվել և ապրել է Կապանում: Հասուն տարիքում նրա մեջ ի հայտ են եկել նկարչին բնորոշ տվյալներ: Հուսիկը զգալով, որ իր ծննդավայրում գործերն առաջ չեն գնում,  հեռանում է Հայաստանից և բնակություն հաստատում ՌԴ-ում: Այնտեղ նա ձեռք է բերում ամեն ինչ` փող, տուն, բիզնես: Սակայն նրան խորթ էին այս ամենը, քանի որ նա գտնվում էր հայրենի ծննդավայրից հեռու: Արդեն հայտնի նկարիչ դարձած Հուսիկը վերադառնում է Հայաստան: Հենց այստեղ էլ նրա կյանքը գլխիվայր շուռ է գալիս: Հուսիկը կորցնում է ամենը, ինչ ուներ և իրեն տալիս խմիչքին: Նրան փողոցներում ամենուր կարելի էր տեսնել՝ տաք բաճկոնը հագին, կոճակներն արձակած, թափթփված հագնված, և նրանից սուր ալկոհոլի հոտ էր փչում: Մարդիկ նրան նայում էին զզվանքով, իսկ նա իրեն շրջապատող անցորդների վրա դառը հայացքներ էր նետում: Երբ նկատում էր, որ ինչ-որ մեկն իրեն է նայում, հաստ հոնքերն իրար էր միացնում, աչքերն ավելի էր խոշորացնում, և նրա դեմքը վախենալու տեսք էր ստանում: Խոշոր աչքերը, որ շագանակի գույն ունեին, մշտապես կարմրած և լացակումած տեսք ունեին: Մի անգամ փողոցում պատահական հանդիպեցի Հուսիկին, քայլում էր իրենից մեծ կոշիկները քարշ տալով: Հետո նկատեց ինձ,  պտտվեց և դեմքիս նայեց: Ես նրան նայում էի ոչ թե զզվանքով, ինչպես բոլորը, այլ խորը ափսոսանքով: Նրա աչքերը ինչպես միշտ կարմրած էին, դեմքի խոշոր կնճիռներից ու աչքերի տանջված տեսքից կարելի էր ենթադրություններ անել նրա ոչ այնքան հաճելի անցյալի մասին: Սովորականի պես նա հոնքերը չմիացրեց իրար և վախենալու հայացք չընդունեց, այլ նայում էր անթարթ. երկու րոպեի ընթացքում ընդամենը մեկ անգամ թարթեց աչքերը: Մեր թիմին հայտարարել էին ֆիլմ նկարել միգրացիայի թեմայով, և ես որոշել էի Հուսիկին ֆիլմիս մեջ ընդգրկել: Օրեր անց ես անցնում էի այն նույն տեղանքով, որտեղ առաջին անգամ տեսել էի նրան, սակայն այդպես էլ չգտա: Հարցուփորձ արեցի: Անցորդներից մեկը պատասխանեց՝ տեսնես որ մի անկյունում է լռվել, հաստատ հեռու գնացած չի լինի: Հետո խանութի պատին մատնացույց արեց մի գեղեցիկ որմնանկար և ասաց՝ նա է նկարել: Եվս կես ժամ ես փնտրեցի Հուսիկին, սակայն փնտրտուքներս իզուր էին: Շաբաթներ անց, երբ մենք վերջացրել էինք մեր ֆիլմի նկարահանումները առանց Հուսիկի, մեր ականջին լուրեր հասան, որ Հուսիկը մահացել է: Հարևանները նկատել էին նրա շարունակական բացակայությունը, այցելել նրա բնակարան և գետնին ընկած, մահացած գտել: Նա օրեր շարունակ այդպես ընկած է եղել իր աղքատ բնակարանում, մինչև հետաքրքրասեր հարևանները կայցելեն նրան… Այսպիսի վախճան ունեցավ նկարիչ Հուսիկը:

 

Տեր ունենալու իրավունք

Ես մեծանում եմ մի միջավայրում, որտեղ սպանությունները անպակաս են։ Կապանում հաճախ կարող եք քնից արթնանալ կրակոցի ձայնից, իսկ առավոտյան տեսնել արյան հետքեր։ Ցավալին այն է, որ մարդիկ արդեն դրանից ո՛չ վախենում են, ո՛չ զարմանում։ Ասում են, որ շուն է, էլի։ Այդ շները առանց մահանալու էլ արդեն դժբախտ են. տեր չունեն, կեր հայթայթել չեն կարողանում։ Բակի երեխաների մի մասը վախենում է նրանցից, մյուս մասն էլ կապվում է շների հետ ու նրանց անուն դնում։ Ցավով եմ հիշում մեր բակի Սևուկին, Շարիկին, Թեքսիին։ Նրանք ձգտում էին բարեկամանալ մարդկանց հետ։ Մի քանի օր առաջ ընկերս ասաց, որ հինգից ավել շներ սպանված ընկած են աղբանոցում։ Գնացի բակ, տեսա մենակ Սևուկին։ Տխուր գնացի տուն, որտեղ մայրս խոսում էր հարևանուհու հետ, որին առաջին անգամ էի տեսնում մեր տանը։ Նա մայրիկիս ասում էր.

-Իմ թոռնիկը վախենում է դասի գնալ, վախենում է Սևուկից, բայց նաև ուզում է շփվել Սևուկի հետ։ Գնացի Անդրանիկի մոտ, ասացի, որ շանը տանի այգում պահի։ Հրաժարվեց, ասաց, որ շունը իրենը չէ։ Գնացի քաղաքապետի մոտ, ջերմ ընդունեց։ Խնդրեցի, որ սպանի շանը, ինքն էլ համաձայնվեց։ Հաջորդ օրը տեսա, որ մի քանի շուն ընկած են աղբամանի մոտ, իսկ Սևուկը նույն տեղում էր։ Հիմա էլի կդիմեմ քաղաքապետին։

Ես հասկացա, որ ամեն ինչ այդ կնոջ պատճառով է եղել, հիասթափվեցի, ցանկացա կնոջը դուրս հանել մեր տանից։

Հիմա ես ուզում եմ գնալ քաղաքապետարան և պահանջել, որ չխախտեն կենդանիների իրավունքները։ Կառուցեն շների համար կացարան, որ շներին սպանելու փոխարեն նրանց պահեն այդտեղ, մինչև շները կգտնեն իրենց տերերին։