Մենք, որ ուղղակի պիտի գնայինք դպրոց, գայինք տուն, սովորեինք մեր դասերը, շփվեինք ընկերների հետ, խելոք ապրեինք ու մտածեինք բուհական կրթության մասին, մի փոքր շեղվեցինք այս պատկերացրած ուղուց։ Մենք երևի ժամանակից շուտ սկսեցինք մեծանալ ու մտածել մեզ շրջապատող աշխարհի խնդիրների մասին, մի փոքր ավելի շատ տեսանք այն, ինչ չպիտի տեսնեինք։ Ու մենք, որ ձեր պատկերացմամբ պիտի խոնարհ ու հնազանդվող լինեինք, պիտի լսեինք մեծերին ու անեինք նրանց ասածները, հանկարծ, չգիտես՝ որտեղից, որոշեցինք մեր իրավունքներից խոսել։ Ու երբ սկսեցինք տարբերվել «մեծերի» ասածները լսողներից, մենք դարձանք ըմբոստ բոլորի աչքերում։

Երբ մենք սկսեցինք խոսել մեր քաղաքի կամ գյուղի, դպրոցի կամ բակի խնդիրների մասին, մեզ բոլորն ասացին. «Բալա ջան, երկու աչք ունես, մի բերան, քիչ խոսա»։ Իսկ մենք, չգիտես՝ որտեղից վերցրինք, որ խնդիրները չտեսնելու տալով չեն լուծվում։ Դուք մեզ հակառակը համոզեցիք, դրա համար էլ մենք սկսեցինք իրար չհասկանալ։

Մենք համարեցինք, որ էս չէր մեր երազած անկախությունը, ու խոսեցինք դրա մասին։ Դուք էլ հոգու խորքում, բոլորի աչքից հեռու, միայն ձեզ համար էդպես համարեցիք, բայց վախեցաք բարձրաձայնել։ Դուք ստիպեցիք, որ մենք դադարենք խոսել մեր խնդիրների մասին։ Ի՞նչ ստացվեց։ Ստացվեց, որ մեր բոլոր նպատակները, որ կապել էինք մեր երկրի հետ, մեր բոլոր ջանքերն ու խանդավառությունը՝ ինչ-որ լավ բան անելու, հօդս ցնդեցին։ Արդյունքում մենք հիասթափվեցինք ամեն ինչից ու մեր բոլոր նպատակները կապեցինք դրսի հետ։ Մենք էլ դարձանք պոտենցիալ գնացողներ։

Ազատությունը երևի միակ բանն է, որի համար մենք կհեռանանք մեր երկրից։ Բայց մենք չափից դուրս համառ կգտնվենք ու ազատությունը կստեղծենք մեր երկրում՝ բոլոր առումներով։ Չէ, մենք էն անկախության սերունդը չենք, որ միայն անունով ենք։ Մենք մեր երազած անկախությունը կերտող սերունդն ենք։

Ընտանիքով ռադիոյի թրթռոցի ներքո գնում էինք Երևան։ Ըստ իմ սովորության՝ նստել էի պատուհանի մոտ ու նայում էի դուրս։ Ինձ թվում էր, որ Ապարանի սառը օդը չի թեթևացնում նույնիսկ ծխնելույզներից դուրս եկող ծուխը։ Ուշադրությունս միանգամից գրավեց մի գետ։ Գետ չէ, երևի աղբակույտ։ Հետո էլ բողոքում են, թե գնալով Հայաստանի ջրագրական ցանցը նոսրանում է, բայց չեն ասում, որ հենց իրենք են նոսրացնում։ Մարդիկ ծառ են տնկում՝ մաքուր օդի մասին մտածելով։ Բայց այդ իրենց ստեղծած թթվածինը փչացնում են, երբ աղբը լցնում են գետը։ Էլ ի՞նչ մաքուր սնունդ ու թթվածին։ Ուրախանում եմ, երբ տեսնում եմ, որ նոր շինություն է կառուցվում, բայց տխրում եմ, երբ այն կառուցելուց ու ցանկապատելուց հետո շինարարկան աշխատանքներից մնացած թափոնները ցանկապատից դուրս են նետում։ Կարևորը՝ աղբը իրենցից հեռու է։

Հետո էլ հայ ժողովուրդը բողոքում է բնապահպանության նախարարությունից։ Բայց հո բնապահպանության նախարարությունը չի՞ կարող փոխել մարդկանց մտածողությունը։

Էսօր քայլում էի փողոցով: Մայթեզրին մի շուն էր ընկած: Ոչ ոք չնկատեց: Ավելի ճիշտ՝ ոչ ոք չուզեցավ նկատել: Բոլորս խուսափեցինք պատասխանատվությունից: Բայց այ թե էդ սիրուն շունը կենդանի լիներ ու զբոսներ մի լավ աղջկա կամ տղայի հետ: Մի հոծ բազմություն, նկարներ, ծանոթություններ, ժպիտներ… Իսկ հիմա միայն անտարբերություն:

Գիտե՞ս՝ 3 տարի առաջ, երբ ինչ-որ հարցաթերթիկ էի լրացնում, վախերի մասին խոսելիս նշեցի, որ ամենաշատը վախենում եմ անտարբերությունից: Ոչինչ չի փոխվել:

Հիմա լամպի լույսի տակ էս եմ գրում ու աչքիս առաջ ինչ ասես՝ անցնում է: Ախր, մեր էս վիճակի համար մենք ենք պատասխանատու, մեր անտարբերությամբ ենք մեղավոր: Մենք մեղավոր ենք: Մենք մեղավոր ենք, որ նորմալ ենք համարում հանրային միջոցների թալանն ու մի բան էլ արդարացնում ենք, թե բա. «Ով էլ լիներ, առաջինն իրա բարեկամների մասին կմտածեր»: Դու գոնե հասկանո՞ւմ ես, որ էդ գրողի ծոցից հայտնված անտարբերությունը քայքայում է ինձ՝ ատոմներս հեռացնելով իրարից։

Դու կարող ես թքած ունենալ ամեն ինչի վրա, բայց զրկվեցիր էդ իրավունքից, երբ հասկացար քո ով լինելը:

Ու հիմա, երբ ով ինչ ուզում անում է, ով ում ուզում, ոնց կարողանում վիրավորում ու ծաղրում է, ինչ-որ չափով մենք էլ ենք մեղավոր: Դրա համար որպես լավագույն ապաշխարություն, խնդրում եմ, բացիր նոթատետրդ ու գրիր մեր նորօրյա ամենակարևոր պատվիրանը․ «Անտարբեր մի՛ եղիր»:

Քաղաքս առաջվանը չէ, չկա այն եռուզը, որ հագեցած էր մարդկանց շնչով, չկա այն ձանձրալի աղմուկը, մեքենաների բարձր ազդանշանների ձայնը։ Քաղաքս դարձել է միապաղաղ, փողոցները քիչ-քիչ դատարկվում են, միայն մնում են անբաժան շները՝ իրենց միաձայն ոռնոցով։ Օր օրի շատանում են փակված դռները, մարած լույսերով պատուհանները, և միայն քամու ձայնն է լսվում, որ մեղմորեն անցնում էր քաղաքիս փողոցներով։ Անցնում են օրեր, ժամանակի հետ հասկանում ես, որ չկա էլ քեզ պահող ոչինչ այս քաղաքում, բայց մի պահ կանգնում ես և մտածում․ ինչո՞ւ չտարբերվել քաղաքդ լքող մարդկանցից և չստեղծել մարդկանց պահանջմունքներին հարմար միջավայր քաղաքում։ Միգուցե դա ստիպի մարդկանց մտածել, որ լավն է իմ քաղաքը գուցե դա նոր գույներ հաղորդի քաղաքին, մինչդեռ հիմա քաղաքին գույն է հաղորդում միայն պարանից կախված լվացքը։ Եվ մենք չունենք մեր ներդաշնակ գույները, որը մեր ձեռքով ենք կառուցում։ Քաղաքս միայն հարուստ է դատարկ փողոցներով, որտեղ լուսավորությունը միայն հաղորդում են երեկոյան փողոցային լույսերը։ Փողոցներում մնացել են դատարկ նստարաններ, որտեղ առաջ պապիկները նարդի էին խաղում, զրույց անում, մտորում, երիտասարդներին կյանքի դասեր տալիս։ Փողոցներում մնացել են դատարկ կանգառներ, որոնք առաջ մարդկանցով էին լեցուն։ Փողոց, որի ծառի տակ տատը թոռանը հեքիաթ էր պատմում, բամբասում ու երազում։ Փողոցներում առկա է ամեն բան, միայն մարդիկ են, որ չկան։ Դատարկ են փողոցները քաղաքիս, ու չկա ոչ ոք, որ վայելի թեկուզ երկնքի գեղեցկությունը, չկան այն երկու սիրահարները, որ նայեն երկնքին ու երազեն, չկան այն մանուկները, որոնք ամեն անգամ մանկապարտեզ գնալիս բարևում էին տատիկներին։ Ամայի է դարձել քաղաքս, ցավալի է դա։ Եվ ի՞նչ է մեզնից միայն հասնում․ գտնել մեր տեղը այս քաղաքում, իմ քաղաքում։ Վայելել է պետք այս հրաշք քաղաքի ամեն մի փողոցը, ամեն մի անկյունը։ Արի ու քո շնչով տաքացրու Աշտարակ քաղաքս, և այն դարձրու հենց քո քաղաքը։

Մամ, հիշո՞ւմ ես, որ քո գնալուց մի տարի առաջ ինձ Մեղրիից թևնոց էիր բերել: Հա, կհիշես: Արդեն երեք տարի է, ինչ թևիցս չեմ հանել: Դու ասել ես, որ ուսուցիչներին չպատասխանեմ, էսպես ասած՝ հետները լեզվակռիվ չտամ: Ասում են՝ թևնոցդ հանի, դասին մի կրի, իսկ ես, երկար ժամանակ իրենց հետ բանավեճից հետո, հոգնելով ասում եմ՝ մայրս է նվիրել, չե՛մ հանի, ու իրենք էլ լռում են: Միայն ընկեր Ավետիսյանն ասաց, որ դա իմ թալիսմանն է: Հա: Թալիսմանս է: Էսօր էդ թալիսմանս 3 տարեկան է: Քո կողմից իմ ամենասիրելի նվերը: Ես քեզ ինչ էլ որ ուզել եմ նվիրել, ասել ես, թե ես եմ քո նվերը: Չգիտեմ՝ գիտես, թե ոչ, բայց մենք միշտ պապայից գումար էինք ուզում ու քեզնից թաքուն նվեր էինք քեզ գնում։ Կես ժամ որոշում էինք՝ ոնց անենք, որ դրսում չլինեիր ու մեզ չտեսնեիր, ոնց գնանք ու ոնց գանք:

Երկու «մարտի 8»-եր քեզ չեմ գրկել: Պապայից գումար չենք խնդրել: Խանութ չենք գնացել: Քո սիրած ծաղիկներից չենք գնել ու նվիրել քեզ:

Մամ, շնորհավորում եմ մարտի 8-դ, էս մի ամսյակը: Իրականում քեզ ամեն օր է պետք շնորհավորել: Մարտի 8-ը գեղեցկության օրն է: Դու ամեն օր ես գեղեցիկ, մամ: Ու էդ գեղեցկությամբ ես գեղեցկացնում մեր օրը, ոչինչ, որ հեռախոսով: Էդպես էլ կլինի:

Բա ո՞նց կլինի, որ տատիկիս մարտի 8-ը չշնորհավորեմ: Տատ ջան, շնորհավոր տոնդ: Թող արցունքներդ մյուս տարվա մարտի 8-ին ուրախության արցունքներ լինեն:

Հ. Գ. Չմոռանանք, որ էսօր իմ թևնոցի ծնունդն էլ է՜։