mariam tonoyan

Թափառող հայացքներ

Աչքերի համար որքա՜ն հաճելի է տարածությունը, հեռավորությունը սիրելի վայրերից, դիմացդ փռված անծայրածիր ու անվերջ ձգվող հորիզոնը, որ թվում է, թե ձուլվել է երկնքի մովին, ձյունապատ լեռների անհաս կատարները, երկնակամարում հալվող արևը, ծառերի զմրուխտ սաղարթները, կապուտակ երկինքը, բարձրահարկ շենքերն ու անշուք խրճիթները:

Տարածությունն անսահմանափակ է, անարգել` թափառող հայածքների համար: Այո՛, հանդիպում են հայացքներ, որոնց չի հերիքում տարածությունը, որոնք անվերջ թափառում են այնքան ժամանակ, մինչ կգտնեն մեկ այլ անհուն աչքեր, որոնք կկլանեն հայացքը, իր խորքերը կտանեն ու վերջ կդնեն որոնումներին:

Կիրակնօրյա դպրոցում գործող ազգային երգի դասերի ժամանակ հայացքս անընդհատ պատուհանից դուրս` դեպի աշխույժ փողոցն էի ուղղում, ինչի համար հաճախ նկատողություն էի ստանում: Բայց ինչպե՞ս դուրս չնայեի: Ճնշող ու կարծես աստիճանաբար նեղացող չորս պատեր, բարձր ձայն, դաշնամուրի ստեղներից ծնվող երաժշտության տարբեր տոնայնություններ, տոթ սենյակ, պատերին փակցված գույնզգույն նկարներ` երեխաների նկարած, որոնք ամեն դասի մանրակրկիտ զննելուց ու հաճույք ստանալուց հետո արդեն ձանձրալի էին դարձել: Օդը կարծես ծանրանում, իսկ աչքերս զույգ ածուխների նման այրվում էին լարվածությունից: Կենտրոնանալ, լինելով չորս պատերով շրջապատված, ինձ համար անհնար էր: Գնանք, նստենք քչքչան գետի ափին, և ինչքան ուզեք, պատմեմ Նապոլեոնի, Հիտլերի, Տիգրան Մեծի և ուրիշ շատերի մասին, վերհիշելով պատմության տարբեր անցքերն ու մանրագույն դրվագները, բայց բավական է պատմության դասաժամերին գրատախտակի մոտ անցնեմ, տեսնեմ ինձ նայող դասընկերներիս ուշադիր հայացքները, նույն դասասենյակի դատարկ պատերն ու պատասխանի սպասող ուսուցչուհուս, պապանձվում եմ, լարվում և սկսում արտասանել կցկտուր ու անհաստատ տողեր, այն էլ ոչ թե իմ իմացածը, այլ գրքային բառերով անհասկանալի, քարացած բառեր: Լարվածությունից սկսում եմ հոգնածություն զգալ: Եթե գրիչ ունենայի ձեռքումս, հավանաբար կկոտրեի այդ անտանելի լարվածությունը: Աչքերս ակամա սկսում են ելք փնտրել անբնական տեսարանից փախչելու համար և կրկին հանգում պատուհանին: Բայց ո՛չ, ոչ թե հանգում, այլ սավառնում պատուհանից այն կողմ բացվող հաճելի ու անշուք տեսարանի խորքերում: Այ սա ուրիշ բան է ` իմ սիրելի, համեստ տեսարանը: Գեղամա լեռները` հպարտ ու վեհ, սեփական և բարձրահարկ շենքերի թիկունքում վեր են խոյանում, իսկ տեսարանի կենտրոնում` լքված տնակի փոքրիկ պատշգամբում` խունացած ու հինավուրց բազմոց է, որ ձմռանը ձյունով է պատվում, աշնանը` տերևներով, գարնանը թրջվում է անձրևից, ամռանը` չորանում: Հավանաբար ոչ բոլորը այդքան կարևորություն կտային մի բազմոցի, որն արդեն վաղուց ոչ ոքի պետք չէ : Սկզբում նկատելով տեսարանը` ինքնաբերաբար մոռանում էի դասի մասին, մտածում տան նախկին բնակիչների մասին, մտքում հաշվում էի, թե որքան կարող է արժենալ նոր բազմոց գնելը: Այժմ այդ պատկերին նայելով խաղաղվում եմ, մտքերս համախմբվում ու պայծառանում են, բառերն ակամա հաջորդում են իրար, սակայն հայացքս չի դադարում ուվականի նման հեռուներում անվերջ թափառելուց, փնտրելուց ու գտնելուց այն հետաքրքրականը, այն յուրօրինակն ու թաքնվածը, ինչպիսին փոքրիկ պատշգամբի հնացած բազմոցն էր: