Փոքրիկ, նիհար, մեծ ու արտահայտիչ կանաչ աչքերով, կարճ մազերով, մեղավորի նման հոնքերը վեր բարձրացրած, անմեղ, մանկական հայացքով… Այս տեսքն ուներ իմ վաղ մանկության հետաքրքրությունը՝ մի սիրունիկ, ամաչկոտ աղջիկ՝ Մարիամը։
Ես չեմ հիշում մեր առաջին հանդիպումը, ինձ թվում է, որ դա ինչ-որ անհիշելի, նախապատմական ժամանակներում է կատարվել։ Բայց իմ միամիտ ընկերուհին պնդում է, որ ես հազիվ մի քանի օրական կլինեի, երբ իր մայրիկի հետ, որպես ամենակրտսեր հարևան, եկել է ինձ՝ նորածնիս տեսնելու։ Երևի այդ օրվանից Մարիամը դարձավ իմ ուղեկիցը, ով անգամ եթե իր ճանապարհը շեղեր, ինձ միշտ դեպի շիտակ ճամփան էր հրելու։ Մարիամը դարձավ այն մարդկանցից մեկը, ով կկարողանար հիշեցնել ինձ իմ ապրած որևէ դրվագ, որը չափազանց փոքր լինելուս պատճառով չէի մտապահի։ Նա եղավ իմ այն խորհրդատուն, ով միշտ իմանալով, թե մայրիկս ինչ խորհուրդ կտար տվյալ իրավիճակում, նույն բանն էր ասում, նույնիսկ երբ ինքը բնավ էլ այդ կարծիքին չէր։ Դարձավ այն մեկը, ով, այնուամենայնիվ, պատրաստ էր լսել բողոքներս նույնիսկ գիշերվա կեսին՝ իր ծանրաբեռնված օրվանից հետո քուն երազելով։ Նա, ով ինձ համար ժպտալ, ծիծաղել ու ուրախանալ կարողացավ։
Ես այդպես էլ չսովորեցի նրա տարիքը, որովհետև երբեք չեմ զգացել, որ նա ինձնից մեծ է։ Մեծի հետ մեծ է, փոքրի հետ՝ փոքր…
Ամեն քայլափոխիս ես ինչ-որ բան եմ սովորել նրանից։ Բայց դա միայն հիմա եմ հասկանում։
Մայրս պատմում է, որ փոքր տարիքում շատ աշխույժ երեխա եմ եղել, թմբլիկ՝ Գնդլիկ-բոքոնիկի պես, անընդհատ հարցեր տվող ու չափազանց շատախոս։ Բոլորին առաջարկել եմ լսել, թե ինչպես եմ արտասանում, երգում՝ գլուխս ինքնագոհ վերուվար անելով. «Վար-դա-գույն վա՜ր-դեր…», կամ թե ինչպես եմ հաշվում ու մի քանի բան ասում՝ անգլերեն, ռուսերեն…
Ի տարբերություն ինձ՝ Մարիամը միշտ լռակյաց էր։ Չէ, իմ հետ՝ երբեք։ Նրա դատող ու վերլուծող աչուկները շատ բան էին քաղում աշխարհից, բայց ոչ բոլորին էր հաղորդակից դարձնում իր աշխարհին։ Միայն, երբ մեր սիրած վայրերից մեկում՝ սեղանի տակ կամ իրենց հացատանը լավաշ կռթկռթացնելիս էինք լինում, նա պատմում էր ինձ իր վերլուծությունների, բացահայտումների ու մտադրությունների մասին։
-Մարիամիկ, մամադ տա՞նն է,- նրան հարցնում էր մայրս։
Մարիամն իր մեծ աչքերը էլ ավելի լայն բացած ու առանց ծպտուն հանելու բացասական տարուբերում էր գլուխը։ Մայրս ստիպված էր անվերջ հարցեր տալ՝ իր հարցի պատասխանը գլխի մի շարժումից գուշակելու համար։ Իսկ եթե դա էլ չստացվեր, ականջիս փսփսացող, ամաչկոտ Մարիամի միակ թարգմանիչը ես էի (երևի դեռևս այդ ժամանակվանից եմ հասկացել, որ արժի թարգմանչուհի դառնալ):
Ժամանակի ընթացքում դերերով փոխվեցինք՝ նա դարձավ մեր միջի ճարպիկն ու թիթիզը, ես՝ լռակյացն ու հանգիստը։ Մանկական իր վարքագծով անգիտակցաբար նա ինձ սովորեցրեց լռել։ Սովորեցրեց, որ պետք չէ աղաղակել ու ցույց տալ ամենն, ինչ ունես, անգամ երբ երգել ու հաշվել գիտես։ Պետք էր լռել, լսել, դիտարկել, հասկանալ և արտահայտվել միայն այն ժամանակ, երբ քե՛զ են լսել ուզում։
Մեր հորինած յուրաքանչյուր խաղի մեջ խրատ կար, որ խաղով միայն երեխան կարող էր արտահայտել։ Գնդակը դնում էինք ճանապարհի մեջտեղում, իսկ մենք թաքնվում դարպասի հետևում՝ դռան արանքից ժամերով լուռ ու ուշադիր հետևելով ճանապարհին։ Մարդկանց ազնվությունն էինք ստուգում։ Եթե մեկը գար, վերցներ գնդակը, որ իրեն չէր պատկանում ու գնար, մենք դուրս կգայինք թաքստոցից ու մի լավ ամոթանք ու քարոզ կկարդայինք նրա գլխին։ Բայց գյուղը բնավ էլ մարդաշատ չէր ու անցուդարձն այնքան քիչ էր, որ մի քանի ժամ իզուր անցկացնելուց հետո լսում էինք Մարիամի մայրիկի ձայնը, որ հուշում էր, թե տուն գնալու ժամանակն է։
Մի անգամ «Տունտունիկ» խաղի ժամանակ, երբ ըստ մեր նախօրոք մտածած սցենարի՝ չար տանտիկնոջ դեր խաղալով՝ ընկերուհիս պետք է հրեր ինձ, նա իր դերն այնպես հմտորեն խաղաց, որ հաջորդ ակնթարթին ես գետնից ուրախ-ուրախ վեր ելա, ձեռքս տարա գլխիս ու, մատներիս վրա արյուն նկատելով, ամբողջ կոկորդով սկսեցի գոռալ, չնայած բնավ էլ չէր ցավում։ Մինչ տնեցիք վախեցած կհասնեին, սառը թրջոց կդնեին, Մարիամն արդեն ծլկել էր։
Գլխիս վրա մի բրնձաչափ սպի ինձ հիշեցնում է այդ օրվա մասին, ու երբ մտահոգ ինչ-որ բան մտածելիս ձեռքս գլխիս եմ տանում, ու մատներս ակամա սպիին են հանդիպում, հիշում եմ այդ օրն ու տրամադրությունս տեղն է ընկնում։
Առհասարակ, Մարիամի լավագույն ընկերուհի լինելը հեշտ չէր տրված։ Ստիպված էի թաղում հանդուրժել շատ երեխաների, ովքեր խաղում էին նրա հետ՝ առանց մտքերով իսկ անցկացնելու, որ իմ միշտ դժգոհ (մունաթ) դեմքի պատճառը, խաղերին չմասնակցելու ու կամակորություններիս պատճառը իմ վախն է, որ ընկերուհիս հանկարծ նրանց ինձնից շատ կսիրի։ Բայց երբ բակային խաղերն ավարտվում էին ու բոլորի տուն գնալուց հետո Մարիամը ինձ իրենց տուն էր կանչում օրվա մնացած մասն էլ միասին անցկացնելու, ես մեղքիս թաքուն գիտակցումով էլի հասկանում էի ու սովորում, որ եթե նա ընկերս է, ուրեմն ընկերս է ոչ թե մեկ-երկու օրով, այլ այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեր մտքերը մանկական, պարզ ու անդավաճան են միմյանց, քանի դեռ Նոր տարվա նախօրեին կհանդգնեինք միասին կտրտել ու փչացնել ամանորյա թխվածքը՝ մեր ուզած զարդարանքը տալով, քանի դեռ դու ինձ չնեղացնելու համար կհամաձայնեիր համտեսել իմ պատրաստած ավազե տորթը, քանի դեռ մի շիշ ջուրը օղի պատկերացնելով կուլ կտայինք ու հարբած կերգերինք. «Հայաստանի անո՜ւշ արաղը …», քանի դեռ մեռ հեռախոսակապը ժամեր շարունակ զբաղված կլիներ, մինչև կավարտեինք մեր տարօրինակ խաղերից մեկը, քանի դեռ հարցնողին կխաբեինք, թե հարազատ քույրեր ենք, քանի դեռ անգամ տասնյակ կիլոմետրեր հեռու ապրիլմեկյան դաժան կատակով կնյարդայնացնեինք իրար, քանի դեռ մեզ իրար հետ կապում են հիշողությունները…
Հ.Գ. Մարիա՜մ, կարոտել եմ քեզ, այ անջիգյար…