Մարդը մկներին ոչնչացնում է, քանի որ ինչքան էլ նրանց բացատրի, որ չծակեն պարկերը և կրեն ցորենը, միևնույն է, քանի որ մկները ոչ մեզ են հասկանում, ոչ էլ՝ պատրաստվում են սովից սատկել: Մարդն էլ «ստիպված» ոչնչացնում է մկներին (չնայած, կարող էր օգտագործել նրանց որևէ մի աշխատանքում և փոխարենը՝ առատ կերակրել նրանց, բայց երևի ինքը՝ մուկը, չցանկանար այդպես ապրել):
Մարդը սպանում է փղերին, աղվեսներին, կովերին, թռչուններին (և էլի շատ կենդանիներ կան, որոնց սպանում է), քանի որ նրանցից օգուտ ունի: Փղից ստանում է փղոսկր, որը շատ թանկարժեք է, աղվեսից՝ մորթի, կովից՝ միս, թռչուններից՝ փետուր: Օգուտ ունենալը մարդու համար արդարացում է:
Ինչքան էլ ցավալի է, բայց մարդը սպանում է մարդուն, ազգը ազգ է բնաջնջում: Ախր, նրանք կարող են, չէ՞, իրար հետ խորհրդակցել ու լեզու գտնել: Էհ, խորհրդակցում են, բայց լեզու չեն գտնում: Եվ այսպես է սկսվում մարդկային պատմության մեջ ամենացածր արարքը՝ պատերազմը: Բայց այստեղ էլ պատճառաբանություններ են գտնում:
Պատճառաբանությունները շատ են. մեկը նավթ է ուզում, մեկը՝ ելք դեպի բաց ծով, մեկը պատճառ է բռնում, թե եթե ինքը չհարձակվի, իր վրա կհարձակվեն… Եվ բոլորը պատճառաբանություն ունեն, նպատակ, որի կատարման համար ոչ մի միջոցի առաջ կանգ չեն առնի:
Ահա հիմա մտածում եմ այդ պատճառների մասին ու ինքս էլ չգիտեմ, թե որն է ճիշտ, որտեղ է ավելի ապահով: Պետությունները մեծ ու փոքր են, հզոր ու թույլ, հարուստ ու աղքատ: Ով թույլ է, մի հարվածով կուլ է գնում, ով հզոր է՝ նրա վրա էլ վախից են հարձակվում: Որ պետության ընդերքում «համով» բաներ կան, ապա նրա երգն էլ երգված է: Ում աշխարհագրական դիրքն է լավ, ապա նրա վիճակն էլ լավ չի լինելու: Ու եթե այսպես նայենք, ապա ոչ մի տեղ մարդն իրեն ապահով չի կարող զգալ: Գուցե այսօր բոլոր ազգերը հենց այս մասի՞ն մտածեն ու կա՞նգ առնեն:
Մանե Տոնոյան, 14տ, 2003 թ.