Մենք հայ ենք։ Ապրում ենք Հայաստանում, Արցախում, Սփյուռքում։ Մենք հայ ենք և պարծենում ենք դրանով։ Պարծենում ենք մեր երկրով, մեր բազմադարյա պատմությամբ՝ աշխարհի հնագույն քաղաքակրթություն ունեցող ազգերից մեկը լինելու փաստով։ Հիանում ենք մեր բնության հիասքանչ գլուխգործոցներով՝ Սևանա լճից մինչև մեր ժայռերն ու քարերը։ Հպարտանում ենք մեր ազգի մեծերով և համաշխարհային մշակույթում իրենց թողած անգին հետքերով՝ թումանյանական ստեղծագործություններով, թամանյանական կառույցներով, Նարեկացու ոսկե տողերով և այլն։ Գովերգում ենք մեր ազգի նվիրյալ հերոսններին, ովքեր մեր պատմության ողջ ընթացքում պայքարել և զոհվել են հանուն ազգի, հանուն մեր տեսակի հավերժ գոյատևման։ Եվ ի վերջո, պարծենում ենք աշխարհում առաջին քրիստոնյա ազգը լինելու փաստով՝ հանդիսանալով ազգ, որը դարեր առաջ՝ առաջինը հրաժարվեց հեթանոսությունից ու բռնեց լույսի ու փրկության ճանապարհը։

Շրջապատված թշնամիներով, մենք միշտ պայքարեցինք մեր հավատքը և պետականությունը պահպանելու համար։ Ավաղ պատմության ընթացքում բազմիցս կորցրեցինք մեր պետականությունը, թշնամու կողմից քանդվեցին ու ավերվեցին մեր քաղաքները։ Թշնամին մեր տներն ու վանքերը քանդելով, այրելով բազմադարյա մատյանները, փորձեց ջնջել մեզ պատմության էջերից։ Բայց իզուր չէ, որ մեզ հայ են ասում։ Մենք չջնջվեցինք, մենք չձուլվեցինք, թեև դարերի ընթացքում լինելով թշնամիների լծի տակ՝ մեր պայքարը դարձավ ավելի թեժ, դարձավ պայքար հանուն կյանքի։ Այդքանից հետո էլ մենք մնացինք՝ շարունակելով ապրել ու երազել ազգի միասնության և պետականության մասին։

Եվ ահա, կարծես եկավ ժամանակը, հնարավորություն ընձեռվեց վերականգնելու մեր պետականությունը՝ ազգը միասնական գաղափարի շուրջ համախմբելու պահը։ 20-րդ դարի սկզբին՝ թեև կարճ, բայց մենք ունեցանք պետականություն։ Պետականություն, որի մասին երազել էինք դարերով, որի մասին երազում էր ամբողջ ազգը։ Սակայն ինչպես բազմիցս ասել եմ, եկան բոլշևիկները։ Յոթանասուն տարի մեր երկիրը զարգացավ, ապրեց ինդուստրիալ հեղափոխություն։ Կառուցվեցին գործարաններ, արտադրամասեր, զարգացավ տնտեսությունը, գիտությունը, նաև մշակույթը։ Այդ ամբողջ ընթացքում սակայն, աննկատ մնաց Հայաստանը մաս-մաս ուրիշներին նվիրելու փաստը՝ Արցախն ու Նախիջևանը` Ադրբեջանին,  Ջավախքը՝ վրացիներին։ ԽՍՀՄ-ը կայսրություն էր, որը կարծես թե պիտի չկործանվեր, դրա պատճառով հանգիստ իր տարածքում հող էր սրան-նրան տալիս, բազմիցս փոխելով իր իսկ հանրապետությունների մեջ սահմաններն ու վարչատարածքային բաժանումները։

Բայց արի ու տես, որ ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց։ Մինչև փլուզումը սկսված Արցախյան շարժումը ավելի սաստկացավ՝ դառնալով հնարավորություն ազատագրելու հայրենի հողերը։ Հերոսաբար կռվեցին ու զոհվեցին հայորդիներ, զոհվեցին անմեղ ընտանիքներ, պանդուխտ ու վտարանդի դարձան հազարավոր հայեր։ Ամեն ինչ թեժացնում էին նաև տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժի հետևանքները և քանդված տնտեսությունը։ Մեր նորագույն պատմության մեջ ամենադժվար տարիներն էին՝ Արցախյան առաջին պատերազմի մութ ու ցուրտ տարիները։ Սակայն այդ ամենը դարձավ հաղթահարելի, քանի որ միավորվեց ողջ հայությունը, միավորվեց ազգային ազատագրական պայքարի շուրջ։ Եվ մենք տարանք բազում փայլուն հաղթանակներ՝ հասնելով մեր գլխավոր նպատակին, ազատագրեցինք մեր պապենական հողերը՝ Արցախը։

Եվ կարծես թե ամեն ինչ վերջացավ, սակայն ամեն ինչ դեռ նոր էր սկսվում․․․

Այսօր փառապանծ էջերն եմ կրկնում, որ չմոռանանք: Ամեն ինչ նորից է սկսվելու…

Ի՞նչ է հայրենիքը, հարց տուր քեզ։ Ի՞նչ է այդ բառը, որ ամեն օր բազմիցս լսում ես ու օգտագործում։ Փորձիր գտնել հարցի պատասխանը գիտակցությանդ խորքերում, մտածիր, փնտրիր։ Փորձիր փնտրել հիշողություններումդ, ի՞նչ ես հիշում առաջինը «հայրենիք» բառը արտաբերելիս։ Ո՞ր հիշողությունն է, որ քեզ կապում է այդ բառի հետ, ի՞նչն է, որ քեզ ստիպում է հպարտանալ՝ ուղղելով մեջքդ, ստիպում է խրոխտ դեպի առաջ նայել։

Փորձիր փնտրել պատասխանը նաև սրտումդ․ ի՞նչն է քեզ հիշեցնում հայրենիքի մասին։ Միգուցե դա հայրական տո՞ւնն է, որտեղ ապրում ես, կամ երբևէ ապրել ես, միգուցե սարի աղբյուրից հոսող սառնորակ ջո՞ւրն է քեզ միշտ հիշեցնում հայրենի լեռների ու բնության մասին, թե՞ ցորենի ոսկեզօծ անծայրածիր դաշտերը, որոնք հորիզոնով տարածվում են դեպի Արաքս, դեպի Արարատ։ Թե՞ հազարամյա վանքերը, որոնց գմբեթները հառնում են երկինք, և որտեղ պահվում են ամբողջ աշխարհում նմանը չունեցող բազմադարյա գրքերն ու մատենագրությունները։

Կամ միգուցե հո՞ղը, որի վրա քայլում ես՝ հայացքդ առաջ հառելով, և որի համար պատրաստ ես անգամ կյանքդ զոհել, միայն թե ոսոխի՝  մեր իսկ եղբայրների  արյունով շաղախված ձեռքերը չդիպչեն սրբազան դարձած հայրենի հողին։ Հող, որի ազատագրման համար սերունդներ են զոհվել՝ մինչև վերջին շունչը կռվելով մեր բոլորիս այսօրվա համար, վերջին կաթիլ արյունը թափել, որպեսզի հայը ապրի իր բաժին հողի վրա՝ իր հայրենիքում։

Միգուցե հայրենի հողի և հավատքի համար մղվող դարավոր պայքա՞րն է ձևավորում «հայրենիք» հասկացությունը՝ հարկ եղած պահին ստիպելով միախմբվել, մոռանալ նախկին տարակարծությունները՝ հանուն այս հողի վրա ապրելու իրավունքի։ Սակայն ոչ բոլորն են միավորվում, միշտ հայտնվում են ազգադավներ, որոնք իրենց պարտքն են համարում վաճառվել թշնամուն, ուրանալ ազգին, կործանել հայրենիքը, ազգը, հավատքը․․․

Իսկ ի՞նչ կարող են ասել այն մարդիկ, որոնք այսօր չունեն հայրենիք։ Ում հայրենիքը այդ իսկ ազգադավերի պատճառով  դավաճանորեն հանձնված է թշնամուն։ Ի՞նչ ասեն այն մարդիկ, ովքեր այլևս չեն տեսնելու իրենց հայրական տունը, չեն համտեսելու իրենց այգու բերքը՝ սև այգու մրգերը, ովքեր որ, ճարահատյալ մի օր բռնելու են գաղթի ճանապարհը՝ կարծում եմ անվերադարձ։ Ի՞նչ ասի որդեկորույս ծնողը, որի որդու արյունով ջրված հողի վրա այսօր քեֆ է անում թշնամի-շունը՝ պղծելով այդ հողի իրական տերերի արժեքներն ու հետքերը, քանդելով հուշարձանները, ավերելով վանքերն ու գերեզմանները, եկեղեցիները վերածելով մզկիթների, հիմնահատակ ջնջելով մեր պատմական արժեքները։

Սակայն ավերիչ մրրիկի նման իր ճանապարհին ամեն ինչ քանդող ու պղծող ոսոխը չի կարող ջնջել մեր հայրենիքը, քանի ողջ ենք մենք, քանի ողջ է մեր տեսակը․․․

Հայրենիքն անմահ է:

Ավարտին է մոտենում 2018 թվականը: Անցնում է ևս մեկ տարի, և գրեթե բոլորը անհամբեր սպասում են հաջորդ տարվան: Մի քանի օր է, ինչ ամփոփում են այս տարին, ծանրութեթև անում և փորձում հասկանալ՝ ստացված տարի՞ էր, թե՞ ոչ:

Դեռ տարվա սկզբից նպատակ էի դրել ճանապարհորդել Հայաստանով և բացահայտել հայրենիքս: Ճանապարհորդություններս սկսեցի մարտ ամսին, երբ ուղևորվեցի դեպի Տավուշի մարզ: Շատ-շատ հիացած էի այնտեղի բնությամբ՝ անտառներով, լեռներով և այլն:

Ապրիլ-մայիս ամիսներին մասնակից դարձա «Թավշյա հեղափոխությանը»: Ոմանց մեջ հարց կառաջանա, թե ինչու եմ հեղափոխությունը գրել չակերտներում, հիմա չեմ ուզում ասել (դա մի ուրիշ թեմա է, և դրան մի օր կանդրադառամ): Իսկ հունիս-հուլիս ամիսներին ես արդեն Արարատի մարզում էի: Մի կերպ շոգին դիմանալով՝ վայելում էի տեղի բանջարեղենն ու քաղցրահամ մրգերը և հիանում արևածագերով և մայրամուտներով:

Եվ ի վերջո, իմ Հայաստանով ճանապարհորդելու ամենահիշարժան մասը՝ դեպի Զանգեզուր ուղևորությունս: Առաջին իսկ օրվանից սիրեցի Սյունիքը, սիրեցի տեղի անկրկնելի և հոյակապ բնությունը, բարի և ընկերասեր մարդկանց: Այնտեղ անցկացրածս օգոստոսյան մի շաբաթը դարձավ կյանքիս ամենաանմոռանալի և ամենաերջանիկ ժամանակահատվածը: Ճիշտ է դա իմ 10-րդ հոբելյանական ուղևորությունն էր, բայց ես գալիք 2019-ից ակնկալում եմ վերադարձ Սյունիք` Զանգեզուրը բացահայտելու:

Անմոռանալի դարձավ նաև նոյեմբերյան Էկո-ճամբարը Աղվերանում: Ճամբարում անցկացրածս երեք օրերի ընթացքում ձեռք բերեցի բազում լավ ընկերներ: Ծանոթացա և ընկերացա մի մարդու հետ, ում հետ ո99 տոկոսուվ նման ենք: Նման ենք մտածելակերպով, պատկերացումներով, հետաքրքրություններով, և ինչպես նա է սիրում ասել` երկուսս էլ տարօրինակ ենք և աննորմալ: Եվ այդ մարդը գյումրեցի Էմի Մուրադյանն է:

Բայց  այնպես չէ, որ ամեն ինչ այս տարի լավ էր: Տեղի են ունեցել, և վատ, և անհաջող, և տհաճ ու անհիշարժան դեպքեր և իրադարձություններ: Սակայն ես չեմ ուզում խոսել դրանց մասին, չէ որ ամեն վատ բանից պետք է դասեր քաղել, թողնել հին տարում ու մոռանալ…

Ուզում եմ շնորհավորել բոլորիս գալիք 2019 թվականը և  ավարտել հետևյալ մաղթանքով: Կյանքում լինում են շատ վատ բաներ, և Նոր տարին դրա համար է, որպեսզի մենք կարողանանք դրանք մոռանալ և ազատվել դրանց բեռից՝ նայելով միայն ու միայն դեպի առաջ, դեպի ապագա: Չէ որ միայն մենք ենք գրում մեր ճակատագիրը: