Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի
Իմ դպրոցում, որն ունի անգլիական թեքում, իններորդ դասարանցիները անում են շաբաթական չորս ժամ ֆիզիկա։ Չորսն էլ իրար հետևից, չորսն էլ ֆիզիկա, գոնե մեկը աստղագիտություն լիներ։ Ախր, մենք ֆիզիկոս չենք դառնալու։ Ինչի՞ է մեզ պետք շաբաթական չորս ժամ ֆիզիկա։ Հիմա կարդացող ուսուցչուհին կասի` «ծրագիրն է շատ, այլ ձև չենք հասցնի», ուրեմն, կարելի է այդքան չգրել գրքի մեջ, որ ինը ամսում չլինի անցնել։ Աշակերտները ֆիզիկա անցնում են յոթերորդ դասարանից, ուրեմն, թող հեղինակները թեմաները հավասար կիսեն, թող սկզբից դժվար լինի, հետո` ավելի հեշտ։ Եվ ընդհանրապես այդքան ծանրաբեռնել աշակերտներին չի կարելի։ Իմաստը դպրոց գալու ուղղակի կորչում է։ Չէ որ մենք գալիս ենք դպրոց սովորելու համար, իսկ երբ մարդ իրար հետևից անում է համաշխարհային պատմություն, հանրահաշիվ, ֆիզիկա, քիմիա, աշխարհագրություն, ռուս գրականություն և անգլերեն, նոր գիտելիքը հասկանալը դառնում է աշակերտի համար անմատույց բերդ։ Բացի այդ, մենք դեռ պետք է այդքան տնային անենք, իսկ ինչպես նկատեցիք, մեծամասնությունը, յոթից հինգը, պատմողական դասեր են (ռուս գրականությունն էլ հաշվեք պատմողական, քանի որ ուսուցչուհու տված տնայինը գերազանցում է նույնիսկ համաշխարհային պատմության տնայինին)։ Ուղղակի ուզում եմ հիշցնել. մենք ավարտական դասարան ենք։ Դասարանի 70%-ը պարապում է ուրիշ առարկաներ, գնում է պարապմունքների, շատերը երկուս և ավելի առարկաներ են պարապում, նրանց էլ են տնային տալիս, և պատկերացրեք այդ երեխաներին օրվա վերջում։ Ախր, այդքան դաժան չի կարելի լինել աշակերտի հետ։ Դասերի քանակը պետք է կրճատել և դասավորել այնպես, ու աշակերտը եփած ուղեղով չգնա տուն, և փոխանակ տնային անի, դեռ ժամերով պառկի ու նայի հեռախոսի էկրանին կամ էլ առաստաղին։ Կարելի է նաև դասատուներին համոզել, որ այդքան շատ մեզանից չպահանջեն։ Եվ կարելի է բացատրել, որ մենք բացի իրենց առարկայից դեռ 15 հատ էլ ունենք, որը ասեմ` չեք հավատա, նույնպես պետք է սովորել։ Չմոռանանք նաև շոգ դասարանում յոթ ժամ անելու և ընդամենը հինգ րոպե դասամիջոց ունենալու մասին, որը ֆիզիկապես անհնար է։ Մեզ` աշակերտներիս, անհրաժեշտ է մաքուր օդ, որպեսզի մեր ուղեղները, որոնք 3-րդ ժամից արդեն հրաժարվում են դաս հասկանալ, կարողանան աշխատել, և հանուն դրա մենք դասամիջոցին դուրս ենք գալիս բակ և ամեն կերպ փորձում ենք ավելի երկար մնալ դրսում։ Իսկ ինչքան երկար ենք մնում դրսում, այնքան ավելի շատ ենք ուշանում դասից։ Հետո էլ ուսուցչուհիները զայրանում են, թե ինչո՞ւ ենք մենք դասարան մտել զանգից հետո, իրենցից հետո։ Ախր, ինչպե՞ս չեք հասկանում. այդ զոհաբերությունը ձեր համար է, ուսուցիչնե՛ր, մենք դա անում ենք, որպեսզի 45 րոպե կարողանանք հանգիստ նստել և դաս լսլել։ Վերջիվերջո, մենք էլ ենք չէ՞ մարդ, մենք էլ կարիք ունենք սնվելու, օդ շնչելու։ Անհրաժեշտ է դասամիջոցը երկարացնել։ Կարճը թող տևի տասը րոպե, երկարը` 20-30։ Վերջիվերջո կարելի է դասացուցակը փոխել։ Մի դաս հեշտ լինի, մի դաս դժվար, կարելի է երկու դժվար դաս դնել իրար հետևից, բայց միայն երկու, ոչ ավել։ Իսկ եթե հանկարծ որոշվի շաբաթական վեց օր դպրոց գնալ, ուրեմն, հավատացնում եմ. դա կլինի դաժանության գագաթնակետը։ Մեկ օր հանգստի և տնայինների համար ուղղակի անկարելի կլինի։ Այն էլ տարվա ընթացքում լինում է, որ պարտավորված ենք շաբաթ օրերին դասի գնալու։ Բայց չէ՞ որ շաբաթ դասի է գնում դպրոցի աշակերտների 20%-ը, այն էլ 3-րդ կամ 4-րդ ժամերից դասից փախչում է։ Ստացվում է` շաբաթ օրը մենք գալիս ենք դպրոց դասերի ժամերը չկորցնելու համա՞ր։
Մի գաղտնիք ասեմ, աշակերտներին չի հետաքրքրում. նրանք մի դասաժա՞մ են կորցնում, թե՞ չորս կամ վեց։ Մեզ տրվում է մեկ օր հանգիստ, ուրեմն, թողեք այդ մի օրը հանգիստ խղճով ուրախանանք, առանց շաբաթ օրվա մասին մտածելու։
Ու ընդհանրապես, կարելի է փոխել դպրոցների այդ սաստկալի, տաղտկալի, երբեմն նույնիսկ վախենալու տեսքը։ Վերջերս հաղորդում էի դիտում տարբեր երկրների լավագույն դպրոցների մասին։ Օրինակ, մի երկրում սեղանները ոչ թե շարքերով էին դասավորված, այլ շրջանաձև։ Իսկ մյուս երկրի դպրոցի դասարաններում ոչ թե սովորում էին տարեկիցներ, այլ տարբեր տարիքի երեխաներ, որոնք ունեն նույն մտածելակերպը, հետաքրքրությունները, որը հավատացեք, ավելի հետաքրքիր է։ Կային նաև գունավոր պատեր ունեցող դպրոցներ, դպրոցներ, որոնք կահույք չունեին, դասարաններ, որոնք չունեին միջանցքից բաժանող պատեր, դպրոցներ, որտեղ գնահատականներ չեն նշանակում։ Այսինքն, այդ երկրներում ամեն կերպ փորձում են աշակերտների կյանքը ավելի ուրախ, գունավոր, հետաքրքիր դարձնել։ Եթե հնարավոր չէ այսպիսի փոփոխություններ մտցնել մեր դպրոցներում, ուրեմն գոնե թող շուտ-շուտ կազմակերպվեն միջոցառումներ, համերգներ, մրցույթներ։ Բայց ոչ թե սովետական, հնաոճ ու հնադարյան երաժշտությամբ, համարներով, հագուստներով ու սցենարով, այլ ժամանակակից, մեզ հասկանալի, ծանոթ ու սիրված, աշխույժ ու գունավոր։ Իհարկե, այդ ամենը կազմակերպելը խլում է շատ ժամանակ, բայց հենց դրա շորհիվ է, որ աշակերտները իրար հետ են ծանոթանում, շփվում։ Բայց փորձերը դասից հետո անել, բացառվում է։ Պետք է անել դասերի ընթացքում, իսկ հետո, ովքեր ուզում են նաև դասերից հետ չմնալ, շաբաթ օրը, կամ դասերից հետո անել մի քանի դաս։ Գնացողներ կլինեն, միգուցե շատ չէ, բայց կլինեն։ Ուսուցչուհիները հուսամ կհամաձայնվեն, քանի որ նրանք անընդհատ դասի ժամանակ կրկնում են.
-Եթե չեք հասկացել, ասե՛ք, նորից կբացատրեմ։
Այսինքն, նրանք պետք է նույն դասը բացատրեն դասերից հետո և ավելի քիչ թվով աշակերտների։ Հետո էլ համերգին թող բոլոր ուսուցչուհիները լինեն, որ չբողոքեն, թե իմ դասերին չեն նստում, գնում են փորձերի ու ոչինչ չեն անում։ Նայելով համարներին, նրանք կհասկանան, որ այդ անելը այնքան էլ հեշտ չէ և պետք է շատ փորձել, որպեսզի կարողանաս անել այս կամ այն համարը։
Կարճ ասած, խնդրում եմ, սիրելի ուսուցիչներ և մարդիկ, ովքեր այդպես ասած, «վերևներից են», հիշեք, որ մենք խղճուկ աշակերտներս չենք ուզում «դպրոց» ասելով հասկանալ քննություններ, դասեր, անհասկանալի դասեր, մինչև գիշեր տնային անել ու առավոտ շուտ արթնանալ: Մի ստիպեք սեպտեմբերի մեկը կոչել «Назад в ад»։ Եղեք ավելի բարեհոգի մեր հանդեպ, չէ՞ որ դուք էլ եք եղել մեր տարիքին, դուք էլ եք ցանկացել, որ դասերը քիչ լինեն։ Վերջիվերջո, երբեմն լսեք մեր կարծիքը: Այն հաստատ ոչ մեկին չի վնասի, և լսելով դրանք, փորձեք ի կատար ածել։