Իմ ընտանիքում և հայկական շրջապատում այս տարի ես միակն էի, որ որոշեցի դպրոցը ավարտելուց հետո միանգամից համալսարան չգնալ: Հիշում եմ, երբ կայացրի այդ որոշումը, գրեթե բոլորը, ում ճանաչում էի Հայաստանում, մասնավորապես՝ ընտանիքս, խստորեն դեմ էին դրան: Հարցն այն էր, որ այստեղ «Gap Year» անելը նշանակում է համալսարան երբեք չգնալ և մնալ անկիրթ: Շատերը կարծում են, որ այն տարին, երբ երիտասարդը դպրոցն ավարտելուց անմիջապես հետո ֆորմալ կրթություն չի ստանում, ուղղակի ժամանակի կորուստ է: Իմ դեպքում դա այդպես չէր: Ես միշտ երազում էի ունենալ երկար «արձակուրդ», որի ժամանակ կճամփորդեի և կփորձեի իմ տասներեք տարվա գիտելիքները իրական կյանքի պայմաններում: Վաղուց արդեն որոշել էի, երբ գա ժամանակը, ես կիրականացնեմ իմ այդ երազանքը: Երևի երբեք չեմ մոռանա ծնողներիս դեմքի արտահայտությունը, երբ հայտնեցի նրանց իմ՝ Էկվադոր գնալու որոշման մասին: Ընկերներս չէին հավատում, որ ես իսկապես կգնամ այդ քայլին, և պնդում էին, որ եթե անեմ դա, շատ կփոխվեմ ու չեմ ուզենա այլևս Հայաստան վերադառնալ:

Չնայած արդեն մեկ ամիս է, ինչ տանն եմ, այն մտքերը, որ ես կարող էի ծայրաստիճան փոխվել, ինձ համար շարունակում են մնալ տարօրինակ, բայց քանի դեռ տանը չէի, ինձ էլ էր դա անհանգստացնում: Երբ մեկ ամիս առաջ, նստած Փարիզի դատարկ օդանավակայանում,  մտածում էի, որ իմ ճամփորդություններից, ապրած փորձերից և նոր գաղափարներից հետո  ինձ Երևանում այլևս լավ չէի զգալու: Առաջ բերելով «կանանց հանդեպ անհարգելի վերաբերմունքը Հայաստանում», որի մասին այս ամիսների ընթացքում կարդում էի տարբեր հայկական լրատվական էջերում, ես փորձում էի մայրիկիս համոզել, որ այս ամենից անմիջապես հետո տանը ես ինձ լավ չեմ զգա: Պնդում էի, որ ճիշտ կլինի, եթե ինձ կորոնավիրուսի կասկածներով մեկուսացնեն Դիլիջանի կամ Ծաղկաձորի հյուրանոցներից մեկում, որտեղ ժամանակ կունենայի հոգեբանորեն պատրաստվելու տուն վերադառնալուն: Բայց դա այդպես չէր, ինձ իսկապես պետք չէին այդ մի քանի օրը մտքերս հանդարտեցնելու համար:

Այո՛, ես մենակ հասել էի աշխարհի մյուս ծայրը: Ձեռք էի բերել ընկերներ, իսկ հետո կորցրել նրանց: Ծանոթացել էի նոր, բավականին տարօրինակ մարդկանց հետ, նրանց հետ ընկել ամենաարկածային, բայց միաժամանակ սարսափեցնող պատմությունների մեջ:

Ես սովորել էի ազատության լեզուն: Իսպաներենն այդպես էի կոչում, քանի որ աշխարհի մյուս ծայրում, որտեղ ինձ ոչ ոք չէր ճանաչում, իսպաներենի միջոցով էի ստեղծում իմ մասին կարծիք տեղացիների մոտ: Ծանոթանալով նրանց մշակույթին՝ փորձել էի ուսուցչի դերում աշակերտներիս սովորեցնել երազել և երբեք չվախենալ ոչնչից՝ ինքս ինձ վախեցած և միայնակ զգալով: Դեռ չհարմարված նոր կյանքին՝ ականատես էի եղել իրական քաղաքական, բավականին ագրեսիվ բախումների և այդ ընթացքում հասկացել՝ կյանքում հաճախ ուժեղ և համբերատար լինելը միակ ելքն է:

Փորձել էի ճամփորդել միայնակ` ինձ համար շատ օտար ու անծանոթ վայրերում, այդ ընթացքում հասկացել իրական ընկերության արժեքը: Հաճախ ընկերությունը հարցականի տակ էի դրել, երբ հայտնվել էի անհասկանալի իրավիճակներում, որոնք մինչ օրս դեռ սարսափեցնում են ինձ քնելուց առաջ:

Այս տարվա ընթացքում լողացել էի գետերում, լճերում, սառը ջրվեժներում և օվկիանոսներում: Ես ինձ իսկապես երջանիկ էի զգացել, ուրախացել և ծիծաղել, հետո վախեցել, տխրել, լացել՝ գրեթե անձայն, որ ոչ ոք չլսի, լացել՝ բարձրաձայն, որ ինձ հասկանան:

Ես սովորում էի ու սովորեցնում, զրուցում օտար մարդկանց հետ՝ փորձելով հասկանալ նրանց մշակույթը: Հաճախ գրի էի առնում տեսածներս ու մտքերս, որոնք բացատրության կարիք ունեին: Փորձում էի գտնել ինձ հին գրքերում, իսկ հետո անհույս կորչում Հախվերդյանի ու Ֆորշի երգերի մեջ՝ այդ անտարբեր տան կտուրին ծխելիս:

Իսկապես շատ տարբեր ապրումներ էի ունեցել ու այդ օրը, երբ օդանավակայանում, թեթև գինովցած, մտովի անցնում էի իմ անվերջ հիշողությունների միջով, սարսափով մտածում էի, թե ինչքան փոխված կլինեմ: Համոզված էի, որ տանն ինձ այլևս չեն հասկանալու, Երևանը այլևս չի ըմբռնելու իմ տարօրինակ մտքերը, իսկ մանկության ընկերներն էլ նույնը չեն լինելու, քանի որ նրանց համար իմ հիմար արկածները անիմաստ և անհեթեթ էին լինելու:

Ինչեր ասես էլ մտքովս չէին անցնում, երբ ինքս ինձ համոզում էի, որ Դիլիջանում անցկացրած հնարավոր երկու շաբաթները, ոչ թե ցանկալի ինքնամեկուսացում էին այդ նոր վիրուսի տարածումը կանխելու նպատակով, այլ անհրաժեշտություն իմ ամենուր ցրված մտքերը մի քիչ կարգի բերելու համար մինչև տուն վերադառնալը: Բայց շուտով այդ հստակ որոշումը դարձավ ուղղակի ցանկալի, իսկ քիչ անց, երբ օդանավից դուրս եկա, և Երևանի սառը օդը, չգիտես ինչու, իմ մեջ արթնացրեց տան հանդեպ անսահման կարոտը,  հասկացա, որ մեկուսացման երկու շաբաթները բոլորովին անիմաստ կլինեին: Այդ պահին ես նույնիսկ վախեցա, որ ինքնաթիռի մեջ իմ հետևում նստած խուճապահար ֆրանսիահայ կինը կարող էր չսխալվել, թե. «Այս ինքնաթիռում ոմն մեկը հաստատ վիրուսակիր է: Նա կվարակի բոլորին, և արդյունքում ամբողջ ինքնաթիռը կհիվանդանա այդ սարսափելի վիրուսով, և շուտով բոլորս կխեղդվենք և կմեռնենք ինքնամեկուսացվածների սենյակներում՝ բացարձակ մենակության մեջ»: Այո՛, կարծում եմ, որ այդ «ոմն մեկը» ես էի, ով դիմացի շարքում նստած ֆսֆսում էր և գրեթե մտքի մեջ հազում և փռշտում, որ ոչ ոք հանկարծ չնկատի:

Բարեբախտաբար, այդ ագրեսիվ կնոջ մեղադրանքները ճիշտ չէին, մեր ինքնաթիռում ոչ ոք ջերմություն չուներ, ինչը նշանակում էր, որ հանգիստ կարող էի գնալ տուն:

Հայրիկս վաղուց ինձ էր սպասում: Երբ տեսա նրան, մեքենայի մեջ սովորականի պես մի քիչ զրուցեցինք, մայրիկս, որի համար ակնհայտորեն միևնույնն էին համաշխարհային համաճարակը և ինքնամեկուսացման պայմանները, ինձ պինդ գրկեց, և մենք գնացինք տուն: Ընթրելիս ես հասկացա, որ այստեղ ոչինչ չի փոխվել, և կարծես ես էլ նույնն էի մնացել: Այդ ընթրիքը, որի մասին երազում էի վերջին տարվա ընթացքում, լրիվ սովորական էր թվում, կարծես ուղղակի դպրոցից տուն էի վերադարձել:

Իսկ այդ բոլոր հիշողություններն ու զանազան դրվագները, որոնք իմ մտքում ինձ դարձրել էին անճանաչելի, կորել էին իմ գիտակցության մութ անկյուններում, կարծես երբեք չէին էլ եղել: Երբ իմ բարեկամները հետաքրքրված հարցեր էին տալիս ճամփորդություններիս մասին, ես հաճախ սահմանափակվում էի հակիրճ, բոլորին հայտնի փաստերով, քանի որ իմ էկվադորյան բավականին հետաքրքիր արկածները հասարակ բառերով փոխանցելու համար ես դեռ պետք է մարսեի այդ տարվա ընթացքում ունեցած ապրումներս, զգացմունքներս և մտքերս, որոնք անցանկալի կերպով ինձ հետ էին բերում Էկվադոր, երբ բարձրաձայնում էի դրանց մասին: Իսկ իմ ներքին մեծ փոփոխությունները հասկանալու և ընդունելու համար նույնիսկ Դիլիջանի ինքնամեկուսացման երկու շաբաթները բավարար չէին լինելու…

Մեկ ամսով արտակարգ իրավիճակի երկարեցում։ Ամենուր դժգոգություններ՝ տանը, դրսում և որ ամենակարևորն է, սոցիալական ցանցերում։ Աշխատողները, որ բողոքում էին հանգիստ չունենալուց ու անընդհատ աշխատելուց, հիմա բողոքում են, որ չեն կարողանում աշխատել։ Չաշխատողները, որ նախքան այս, անգամ մի փորձ չէին անում գործ գտնելու, հիմա բողոքում են, որ արտակարգ իրավիճակի պատճառով բոլոր աշխատատեղերը փակվել են, և իրենց ամենամեծ առաքելությունն էլի մնում է պառկելն ու բողոքելը․ «Էս երկիր չի, գործ չկա, փող չկա»։ Երեխաները բողոքում են դպրոց չգնալուց, բայց մեկ ամիս առաջ օրերն էին հաշվում, թե երբ է արձակուրդ լինելու, փոքրիկները բողոքում են բակ դուրս չգալուց ու չխաղալուց, մի խոսքով՝ եթե այս ընթացքում մեկ մարդուց բողոք չլսեք, երևի դա ես կլինեմ։

Իհարկե, ստեղծված իրավիճակն իմ սրտով չէ, բայց ի տարբերություն մնացածի, չեմ բողոքում և դրա մասին ամեն օր ֆեյսբուքում ստատուս չեմ գրում, այլ այս վատ իրավիճակից դրականն եմ վերցնում։ Ինձ ճանաչողները գիտեն, թե ոչ ֆորմալ կրթությունը ինչքան կարևոր է ինձ համար և ինչքան ակտիվ եմ  այդ ոլորտում՝ դասընթացներ, սեմինարներ, դրանց մի մասին միայն չեմ մասնակցում, որովհետև անցկացվում է Երևանում, իսկ գյուղից Երևան հասնելը մի քիչ դժվար է։ Իսկ ի՞նչը կօգներ ինձ բոլոր սեմինարներին, դասընթացներին մասնակցելու, եթե ոչ արտակարգ դրությունը։

Արտակարգ դրությունից ընդամենը օրեր անց առաջին վեբինարը եղավ, որին մեծ սիրով մասնակցեցի, հետո  դա օրինակ եղավ մյուսների համար ու սկսեցին մեկը մյուսի հետևից վեբինարներ կազմակերպել, արդեն մեկ ամսում մի շարք վեբինարների մասնակից եմ եղել, տարբեր թեմաների ու ոլորտների փորձագետների եմ լսել։

Մի քանի օր առաջ հետաքրքիր գրքի սյուժե կարդացի ու փորձեցի օնլայն գտնել, կարդալ։ Չգտա, միայն գրախանութում կար, դե էս օրերին քաղաք գնալն էլ մեծ ճոխություն է։ Երեկ էլ պարզվեց, որ հեղինակի թույլատվությամբ գիրքը օնլայն կլինի և կկարողանանք կարդալ,  պատկերացրեք ոգևորությունս։

Էս օրերին նաև մաֆիա խաղալ սովորեցի՝ էլի օնլայն։

Ասածս ի՞նչ է՝ քիչ բողոքիր, քեզ համար հետաքրքրություն ստեղծիր, ինքնակրթվիր և այս «արձակուրդը» օգտագործիր ի շահ քեզ։

«Ինչի՞ համար պիտի գնամ անվճար աշխատեմ», «Մի հատ թղթի կտորի համար չեմ վատնելու ժամանակս» և նման այլ մեկնաբանություններ են անում այն մարդիկ, ովքեր կամավորությունը պատկերացնում են որպես ժամանակի կորուստ կամ շահագործում։ Ոչ, սիրելիներս, ընդլայնեք ձեր մտահորիզոնը և լայն բացեք ձեր աչքերը, այդքան նեգատիվ մի տրամադրվեք ամեն ինչի հանդեպ։

Երբ առաջին անգամ պետք է գնայի կամավորության՝ մտածում էի, որ ոչ մի լուրջ բան չկա, հատկապես, որ անծանոթ միջավայր չէի գնալու։ Բայց արի ու տես, որ կամավորությունը շատ պատասխանատու գործ է, այնքան պատասխանատու, որ դու ժամանակ էլ չես ունենում մտածել վարձատրվելու մասին։ Ինձ առաջին անգամ ուղարկեցին թռուցիկ բաժանելու: Ես շատ էի ամաչում մարդկանց առաջարկել այդ թռուցիկները, քանի որ ինքս էլ միշտ չէ, որ վերցնում եմ դրանք։ Սակայն 1-2 անգամ բարեհամբույր պատասխան ստանալուց հետո ես հասկացա, որ ժպիտը շատ մեծ դեր ունի, և սկսեցի միայն ժպիտով ներկայացնել այն ընկերությունը, որում կամավոր էի։ Եթե չլիներ կամավորության իմ այդ փորձը՝ հիմա ես շատ դժվար հարցազրույց կվերցնեի մարդկանցից, իսկ այդ մի փոքր առաջադրանքը, որն ինձ հանձնարարված էր՝  մեծ դեր ունեցավ իմ հաղորդկացվելու ունակությունների համար։ Դրանից հետո ես սկսեցի վերցնել բոլոր՝ ինձ առաջարկվող թռուցիկները, քանի որ հասկանում էի, թե ինչ դժվար բան է` հանդիպել արհամարհական վերաբերմունքի։

Եթե դուք մտածում եք, որ կամավորությունն անիմաստ ժամանակի կորուստ է, ապա ձեզ հարմար տեղ չեք գնացել։ Ներկայումս Հայաստանում շատ են կամավորության ոլորտները, և զարգացած ու գիտակից երիտասարդն ուղղակի չի կարող իրեն հարմար որևէ կամավորական աշխատանք չգտնել։ Վերջին կամավորությունս ավարտեցի անցած շաբաթ։ Բանավեճ էի վարում։ Իսկ գիտե՞ք, թե ինչ տվեց ինձ այդ կամավորությունը։ Ի զարմանս ինձ՝ զսպվածություն ձեռք բերեցի։ Երբ մասնակիցները բանավիճում էին, մտածում էի, որ հիմա ես էլ կխառնվեմ ու իմ կարծիքը կասեմ: Ի՞նչ կլինի որ, միևնույն է, ես վարողն եմ, և ինձ կարելի է։ Բայց 1-2 անգամ ինքնատիրապետումս չկորցնելու արդյունքում դա դարձավ բնավորության գիծ: Հասկացա, որ կապ չունի քո տեղն ու դիրքը, առավել ևս հենց դիրքն է պատճառն ավելի լուրջ և զուսպ լինելու։

Կամավորության ամենալավ պահը նոր ծանոթություններ ձեռք բերելն է։ Հատկապես ընդմիջումներին, երբ միասին նստում և զրուցում եք տարբեր թեմաներից։ Ամենահաճելի պահն այն է, որ բոլորը տարբեր բնագավառներից են, միանման չեն մտածում և բազմակողմանի զարգացած են։ Բոլորս միշտ որևէ բան սովորում ենք իրարից։ Թերևս կամավորության համար տարիքային սահմանափակում չկա, սակայն, կամավորները մեծ մասամբ լինում են 16-22 տարեկան, քանի որ ավելի մեծ տարիքային խումբը չի ցանկանում անվճար աշխատանք կատարել, կամ ամաչում է կամավոր բառից։ Սակայն նշեմ, որ անվճար ասվածը այնքան էլ տեղին չէ, քանի որ վճար միայն չի կարելի գումարի կոնտեքստում հասկանալ։ Յուրաքանչյուր միջոցառումից հետո կազմակերպությունը կամավորին տրամադրում է հավաստագիր, որը շատ դռներ է բացում համալսարանում, աշխատանքի ընդունվելիս և հատկապես արտասահմանում աշխատանք և ուսում փնտրելիս։ Կամավորական աշխատանքը շատ գործատուների մոտ հանդիսանում է հենց աշխատանքային փորձ։

Ամեն դեպքում կարծում եմ, որ երիտասարդ տարիներն արժի նվիրել զբաղվածության այդ ուղղությանը՝ չմտածելով վարձավճարի մասին։ Քանի որ փորձ ձեռք բերելն ավելի եմ կարևորում, քան անփորձ և անտեղյակ լինելով՝ աշխատելը որևէ ոլորտում։

Դու արդեն ոչ ոքի հետ չես շփվում, որովհետև դժվար է նայել ուրիշների դեմքին, երբ դու իրականում միայն մեկինն ես ուզում տեսնել:
Ընկերներ ընդհանրապես չունես:

Ծանոթներիդ տեսնելիս գլուխդ կախում ես, որ նորից անիմաստ հարցեր չտան ու չշեղեն քեզ մտքերիցդ: Ավտոբուս չես նստում, ոտքով ես գնում տուն: Ավտոբուսի` կես ժամվա ճանապարհը ոտքով ես գնում, մոտ 2 ժամում: Հույս ունես, որ ճանապարհին կտեսնես նրան, էլի մենակ, ականջակալներով ու վերջապես երկար դադարից հետո կհանդիպես նրան: Բայց ախր, գիտակցում ես, որ ինքը քաղաքի էդ մասերում բացարձակ գործ չունի: Դուք ապրում ու սովորում եք լրիվ տարբեր տեղերում: Բայց լռեցնում ես ներսիդ վատատեսին ու գնում` հուսալով, որ ինչ-որ պատահականությամբ հայտնված կլինի:
Ինքն էլի չի լինում, ու էլի մեջդ մի բան փշրվում է, վերանում: Ու օրեցօր դու ես սկսում վերանալ, բայց դեռ չես գիտակցում:
Փորձում ես մոռանալ օծանելիքի հոտը, գրկելու ձևը, բայց չես կարողանում: Ակամա սկսում ես համակրել ծանոթներիդ, որոնք նրա հետ ինչ-որ ընդհանուր բան ունեն. նույն վանդակավոր վերնաշապիկից, նույն սիրած երգերից, նույն սիրելի ուտեստից կամ  ոգևորվածությամբ ու երեխայական ուրախությամբ պատմելու իրերից ու երևույթներից, որոնք սիրում են:
Բայց գիտես, որ անթերի թերությունների փունջ, որպիսին միայն ինքն է, էլ երբեք ու երբեք չես գտնի: Ոչ մեկի մեջ: Ոչ ոք թեյերից ու նրանց տեսակներից այնքան գլուխ չի հանի, որչափ որ ինքը: Ոչ ոք մանրուքներին այնքան ուշադիր չի լինի, որքան ինքը: Ոչ ոք Լանա Դել Ռեյ այնքան չի սիրի, որքան ինքը: Ոչ ոք այնքան սիրուն չի նայի քեզ, որքան ինքը:
Ոչ ոք երբեք ինքը չի լինի:

Մեկնարկել է «Հաղթանակած» նախաձեռնությունը, որը շուրջ 7-օրյա երիտասարդական ծրագրերի շարք է՝ Արցախի և Հայաստանի շրջաններում: Ծրագրի մեկնարկը տրվել է Հադրութի զորամասերից մեկում նոյեմբերի 10-ին: Այնուհետև Արցախի սրտում՝ Ստեփանակերտ քաղաքում,Վերածննդի հրապարակում տեղի ունեցավ «Իմ սեր Հայաստան» խորագրով ֆլեշմոբը։

Այնուհետև մեկնեցին Կապան` համերգային ծրագրով «Հաղթանակած» նախաձեռնության և «Արցախի ձայների» կատարմամբ: Նոյեմբերի 13-ին նույն ծրագրով մեկնեցին նաև Եղեգնաձոր:14-ին իրականացվել է 2-օրյա աշխատաժողով «Խաղաղ պատերազմ» խորագրով, որը նվիրված էր Արցախյան հիմնահարցի լուծմանը: 17-ին տեղի ունեցավ «Հաղթանակած» նախաձեռնության «Հաղթանակած ուղի» խորագրով համաժողովը, իսկ օրվա ավարտին DOWNTOWN ակումբում նշեցին ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐԻ համաշխարհային օրը: Ելույթ ունեցան «Հաղթանակած» նախաձեռնության երիտասարդները, «Արցախ ձայները» և DJ Neo-ն:

Նախաձեռնության  համահիմնադիր Զավեն Խուկեյանի կարծիքով նմանատիպ ծրագրերը անհրաժեշտ են հայ երիտասարդների հայրենասիրական ոգու բարձրացման և հայրենիքի ու մեր հերոսների կերտած հաղթանակների արժևորման համար:

Հրաչ Սայիյանի  կարծիքով՝ Արցախի երիտասարդների ներգրավվածությունը  նմանատիպ ծրագրերին խորացնում է կապը և նոսրացնում անջրպետը երկու  հայկական պետությունների երիտասարդների միջև: