Վա՜յ, Հոռոմ տատ…
Ինչպես ինքն է իրեն բնորոշում՝ մոդայիկ («Ինչի՞, ինձ ի՞նչ ա հելե որ. մեռե՞լ եմ, ի՞նչ ա, որ չկարենամ մանիկյուր քսեմ մատներիս»), աշխարհ տեսած տատիկ («Է՛լ Ամերիկա եմ գնացե, հուր ասես չեմ գնացե»), ով հաճախ է լինում մեր տանը: Հա՛, չմոռանամ նաև՝ Հոռոմ տատը ծխում է, և նա 78 տարեկան է … Դեռ մեր բակ չհասած՝ ես լսում եմ արդեն նրա բարձր, ղժղժան երանգներով, էներգիայով և մուննաթով լի ձայնը…
Նաև Հոռոմ տատը ոչ մի հնդկական սերիալ բաց չի թողնում: Իր այս օրերի երազանքը հնդկական խանութ մտնելն է և իրեն սարիներ գնելը: Ինչպես Հոռոմ տատն է ասում՝ «Զնգռտիկներ (թևնոցներ) էլ պտի առնեմ Հէրևան մոլից, որ սարիի հետ հագնեմ սիրուն-սիրուն…»
Հոռոմ տատը տատիկիս հետ զրույցում շատ է օգտագործում հետևյալ բառակապակցությունը.
-Վա՜յ, քա աղջի, բա չիմացա՞ր…
Այս տողերից կարելի է հասկանալ, որ Հոռոմ տատը նաև սիրում է բամբասել, որը բոլոր տատիկներին էլ բնորոշ է, բայց նրա թեմաներն անսպառ են. գյուղի բոլոր, չէ՛, ինչո՞ւ միայն գյուղի, նաև հարակից գյուղերի նորությունները գիտի:
Մրջյունը կարող է դարձնել փիղ, փիղը՝ մրջյուն, և այդպես շարունակ:
Երբ Հոռոմ տատը կրկին անգամ եկավ մեր տուն, այս անգամ խոսակցության թեման այլ էր: Ես նրան խնդրեցի, որ պատմի իր ամուսնությունից, թե ինչպե՞ս է Երևանից եկել գյուղ՝ հարս, որը շատ հետաքրքիր է, հին ժամանակներին վարքուբարքը, կենցաղն ու մարդկանց նիստուկացը կարող եք իմանալ նաև:
Նստեք իմ կողքին և ուշադիր լսեք. Պատմում է Հոռոմ տատը:
«1946 թվին էկանք Մարաշ: Իմ հերանց տները Մարաշ էր, հորքուր Սոնոն էլ՝ մարդուս հորքուրն էր, հարևան էր մեզ Մարաշում: Էտի հա գալըմ էր մեր տուն՝ մամայիս հետ կոֆե էին խմըմ, բաժակ էր նայել տալըմ մամայիս…
Հա ասըմ էր.
-Ես պտի Հոռոմին ուզեմ իմ ախպոր տղին:
Որ գալըմ էր մեր տուն, ինձ ասըմ էր՝ հարս ջան, ո՞նց ես:
Ասըմ ի.
-Ա՛յ կնիկ, ի՞նչ հարս… Ես քո հարսը չեմ,- ասըմ ի:
Ես որ արդեն մի տարվա աշխատող էի՝ աշխատըմ էի հիվանդանոցում, ցրիչ էինք աշխատըմ, Մարուշն էլ՝ իրար հետ էինք աշխատըմ, հորքուր Սոնոյի աղջիկը, էտ էլի ասըմ էր.
-Քեզի պտի ուզեմ իմ քեռու տղին:
Վերջը…Ըտենց մի օր գործի ենք էլի էթում: Առավոտ ժամը 8-ին Մարուշենց դռնով դե անցնըմ ի, Մարուշին ձեն տվի, ասի.
-Մարու՛շ, քելա արի գործի:
Էս Մարուշը, թե՝ աղջի՛, հլը կայնի՛, ա՛յ Հոռոմ, հլը կայնի-կայնի…
Հա՛, դու մի ասա, Հմայակն էլ գյուղից էկել ա հորքուր Սոնոյենց տունը…
Հմայակը՝ սպիտակ մայկով, սև շալվարը հագին, մե սիրուն տղա: Հելավ կայնավ ճամփին: Էս Մարուշն ասեց.
-Աղջի Հոռո՛մ, ա՛յ էսի իմ քեռու տղեն ա: Քեզի պտի ըտան ուզեմ:
Ասի.
-Ձենդ կդրա, լա՞վ: Ես գյուղ տեղ մարթի չեմ էթա՝ հըմա տենց…
Հմայակն էլ կայնած՝ ընձի սենց մի թավուր նայեց, բայց չէր խոսցրե վափշե, ու մտավ ներս:
Ես կայնա: Բա՝
-Արի՛ ներս, արի՛ ներս, արի առաջ,- հորքուր Սոնոն ասավ:
Ասի, թե՝
-Չէ՛, ուշանըմ ենք գործից: Մարու՛շ, շու՛տ արա:
Ու տենց… էտ մի օրն եմ տեսե հիրան, էլ չեմ տեսե Մարաշում:
Հորքուր Սոնոն՝ մի օր, երկու օր… Էկան, մեկ էլ տենամ՝ հորքուր Սոնոյի մեծ տղեն էկավ Հմայակի հետ մեր տուն: Թե հորս հետ ինչ խոսացին, ինչ չխոսացին… Հետո մամայիս ասեցին, թե՝ Անիկ տոտա, բաժակներս նայի: Ու նայեց մաման, բայց չգիտեմ ինչ ասեց, որովհետև, որ մեկը գար մեր տուն, ես կյանքում չի հըլնի ղոնախի դեմը: Էթըմ ի իմ սենյակ՝ էն վախտ ըտնեց բան կար:
Մի օր, երկու օր հետո նորից Հմայակը էկավ, թե բա՝
-Գարսո քեռի,- պապաս ջրբաշխ էր, բաղչի ջրերն էր բաժնում,- ե՞րբ եք ջուր տալու՝ բաղչեքը ջրենք:
Դե որ իրանք էլ նոր էին էկե, նոր հողամաս էին դրե, ծառ ու ճյուղ էին դրե:
Պապան ասեց՝ մի շաբաթից: Դե, գերեզմանների մոտից մինչև Հին Նորք, շաբաթը մի մայլա ըտենց ջուրը բրախում էր՝ ժողովուրդը բախչա էին ջրում:
Հետո չգիտեմ՝ պապայիս հետ ինչ ա խոսացե, ինչ չի խոսացե, բայց մամաս դանկի վրա էր էթում: Չէր ուզում, թե՝ ես տեղացու աղջիկ չեմ տա…
Մնաց: Մեկ էլ մի օր ժամը հի՞նգն ա, թե՞ վեցն ա. մամաս լվացք ա արե, շաբաթ օ՞ր էր, կիրակի՞ օր էր… Տեղաշորը թափե դուսը… Ես էլ հարդուկ եմ անըմ, որ մամաս տեղաշորը հավքա՝ «ուբոռկա» ենք անըմ… Ապրիլի մեջն ա, էլի: Մեկե հիրիկուն կեսրարս էկավ՝ թրքոտ բուշլաթով, «կիռզվի» սապոգներով, ոտերը սաղ թրիք: Գոմերից առեր ին, էկե, բայց Հմայակը երկու օր առաջ էր էկե: Հմայակը ֆերմայի հաշվառիչ էր: Վիլիսով էկան կեսրարս, կեսուրս իրար հետ էկան…
Կեսրարս ջուր ուզեց, մամաս ասեց՝ ջուր տուր, տարա: Կեսրարս ոտից գլուխ չափեց: Դե, Հմայակն էլ կողներն էր նստած, հետո կոֆե տարա: Կոֆե-մոֆե խմին, թողին գացին: Հըմի ես չգիտեմ՝ ինչ էղավ, բայց որ հետո Հմայակը ջղայնանըմ էր, բոռըմ էր վրես, կիսրարս ասըմ էր.
«Դու ես հավնե, դու ես ուզե, մեզի պատճառ չբռնես»: Բայց կիսուրս՝ սև, լիլիպուտ, սիֆաթ չկար վրեն, իմալ մեռել ըլներ:
Ընձի-ընձի ասեցի՝ էտի է՛տ տղի մաման ա: Կեսրարս էլ՝ փռչոտ, կեղտոտ: Ես ըտենց բան չի տեսե: Էտ ձևի ընդունինք: Էկան, գնացին, մի շաբաթ հետո՝ մայիսի 1-ի օրը, էկան էլի ստանք: Ոսկեղեն-մոսկեղեն չին բերե: Արշոյի կնգա մատանին էին բերե, էկան խոսք առնելու՝ մի հատ կանյակ էին բերե, 1 կիլո շակալադ, ոսկի չին բերե: Ասել էին՝ տանենք, կարող ա հավնի-չհավնի…
Վերջը, ինձ մարթի ա տվել պապաս: Իմ մամաս սաղ օր քըրֆըմ էր, ասըմ էր՝ դու ես տվե իմ աղջկան, ես չեմ տվե: Մենք իրավունք չունեինք ասեինք՝ հա՛, ուզըմ ենք կամ չենք ուզըմ: Չէ՛, տենց բան չի հելե: Աղջկան չին հարցնըմ, համ էլ էն վախտ տենց բաներ մեր մտքով չէր անցնըմ՝ մարդ առնեինք, նշանվեինք, մարդի էթայինք… էտենց բաներ մեր մտքով վաբշե չէր անցնըմ: 20 տարեկան ես նոր գնացի մարդի: Ու բերին Արշոյի կնգա մատանին դրին: Մատանի չին առե, հետո բանջար- մանջարի գնացին, բանջարը ծախին, Հմայակը ժամացույց բերեց, կախեց իմ թևը: Էտ վախտ ուրեմն խոսքը տված է՜ր:
Իսկ նշանդրեքին էլ մեծ սեղան քցին հերանցս հայաթը: է՜… Եքա ժողովուրդ, բան, նշանդրեք արին, ծանդր նշանին:
Դե որ ասի՝ էն Արշոյի կնգա մատանին, հլա մատս էր: Կիսուրս նոր պետք ա մատանի առներ ընձի, դներ մատս: Վերջը: Մինչև էտ էթըմ էինք գործի Մարուշի հետ, էտ Արշոյի կնիկը, թե բա՝ էտի իմ մատանին ա, հան, տուր: Ես էլ բանից բեխաբար, որ հիրա մատանին են դրե մատս…
Ես էլ վերցրի, տվի:
Մի շաբաթ անցավ, Հմայակը էկավ: Հմայակը որ էկավ, Մարուշը խաբար էր տվե Հմայակին, թե՝ «Ա՛յ տղա, խաբա՞ր ես՝ Վարդուշը Հոռոմի ձեռից մատանին վեկալեց: Էնի ուզեց, Հոռոմն էլ տվեց»: Հմայակն էլ թե՝ ո՞նց թե: Գնացել էր Վարդուշին ասել էր, Վարդուշն էլ թե՝ «Բա էտի իմ մատանին էր, հընչի՞ մնար քո նշանածի մատը»:
Հմայակը հետո գնացել էր գյուղ, բանջար էր բերե, բոխի էր բերե, մանդակ էր բերե, շուկան ծախել էր, էկավ ընձ էլ վերձեց, գացինք մի հատ ոսկի մատանի առանք՝ սիրուն, կարմիր քարով մի մատանի:
Վերջը, հարսանիքս արինք սեպտեմբերի 18-ին: Էս մայլեն ինչքան մարդ կար, հարսանիք էին էկե: Շեպիլի «բոռտավոյով» բերին ընձի, հանին, դրին կաբինեն՝ քավորկնգա հետ, Հմայակին հանին վերև՝ կուզովը:
Հագել էի սպիտակ հարսի շոր, քողը սպիտակ թագով՝ երկար շոր էր, իմ հոր տունն էլ պսակ ենք հելե: Իմ հերը տերտերը բերեց, պսակ արին, նոր բերեցին: Իմ հերը ասավ՝ «Առանց պսակ ես աղջիկ չեմ տա»: Դե, մեր օրենքն ա տենց, առանց տերտերի աղջիկ չին տա: Հետո հարսնըքի վախտը կեսրարս ու կիսուրս գյուլաշ հասան: Էն վախտ վիդեո-միդեո չկար, մենակ նշանվելու վախտն ենք նկարվե, նկարը կա:
Վերջը… Երկու տարի էրեխա չեմ բերե, հետո ունեցա 6 էրեխա՝ 2 տղա, 4 աղջիկ, բայց ա՛յ բալամ, էն վախտ էրեխա հեշտ էինք պահըմ, ոնց որ հեքիաթ լիներ: Չէ, հըմի՝ 2 հատ ունենըմ են, քաշվըմ են ղրաղ…
Հետո, ա՛յ բալա ջան, էնքան տփին, էնքան տփին, բայց ես մնացի, ոչ մի տեղ չգնացի…»