Ադրբեջանական քարոզչությունն ուղղված է հասարակությանը կոտրելու, հուսալքելու, ինչպես նաև պառակտելու նպատակին։ Ռազմական գործողությունների ընթացքում հատկապես կրկնապատկվում է քարոզչամեքենաների գործառույթների շրջանակը։ Զարգացում է գնում միանգամից մի քանի թեզերի ուղղությամբ՝ ընդգրկելու ավելի մեծ ծավալով թիրախային զանգվածներ։ Հոգեբան Անուշ Կարապետյանի հետ զրույցում փորձել ենք պարզել հակահայկական քարոզչության ընկալումների մեթոդաբանությունն ու հասարակության վրա դրանց թողած ազդեցությունները։
-Ռազմական գործողությունների ժամանակ ի՞նչն է նախևառաջ ստիպում հուսալքվել հասարակությանը։
-Հասարակությանը նախևառաջ ստիպում են հուսալքվել վատ լուրերը, քանի որ հասարակության մոտ պատերազմի պատկերը ձեռք է բերում այս կամ այն հուզական երանգավորումը՝ կախված նրանից, թե որքանով է հաջող, ում տարածքում են անցկացվում ռազմական գործողությունները, և իրենց երկրի բնակչության որ մասն է մասնակցում ֆիզիկապես և հոգեբանորեն: Պատերազմների փորձը համոզիչ կերպով ցույց է տալիս, որ այն զինված ուժերը, որոնց զինվորները թշնամուն տեսնում են որպես կատաղի և ատելի թշնամի, ավելի հաճախ են հաղթում: Ռազմական դրության ընթացքում գերագույն տերության, ռազմական անձնավորության մարդկանց, ինչպես նաև ազդեցիկ մարդկանց հայտարարությունները և հայտարարությունները մեծապես ազդում են հասարակության տրամադրության վրա: Եվ, իհարկե, նման լուրերը՝ զգալի զոհերի կամ հողերի կորուստների մասին, չեն կարող չհիասթափեցնել հասարակությանը: Այդ պատճառով պետք է տեղեկատվական ոլորտը խիստ հսկողության տակ լինի, թշնամու կողմից տարածվող տեսանյութներն էլ կայծակնային արագությամբ մեզ մոտ չտարածվեն։
-Երբ ռազմական գործողությունների ժամանակ բացում ենք որևէ հայկական լրատվական, ին՞չն է սկզբնապես ընկալում մարդը՝ լուսանկարնե՞րը, վերնագրե՞րը։
- Միջավայրից ստացվող տեղեկատվության մեծ մասը` 70−90%, մարդը ստանում է տեսողության միջոցով: Տեսողական զգայարանի և ուղեղի կողմից ավելի հեշտ և արագ է մեծ պատկեր որսալ, վերնագիրը նախ ընթերցվում է, հետո վերծանվում և այլն, իհարկե դա վայրկյանների տարբերությամբ է լինում: Դա է պատճառը, որ գովազդներում էլ մեծմասամբ շեշտը դնում են պատկերների, այնուհետև նոր տեքստերի վրա։ Հասարակության համար նորություններ կազմելիս, իհարկե, մասնագետները հաշվի են առնում էջի գույնը, տառատեսակը և դիրքը՝ ավելի շատ ընթերցողներ գրավելու համար, այս մասին նաև գիտություն կա: Թեպետ առաջինը մարդն ընկալում է պատկերը, քանի որ դա հեշտ է և ակնթարթային, պետք է նաև փաստել, որ որքան մարդ մտավոր զարգացած է, այնքան նրան ավելի շատ գրավում է տեղի ունեցող լուրերի մասին նյութը, քան պատկերները։
-Արդյո՞ք լրատվական նյութերում կարևոր են և պետք է մտածված լինեն անգամ լուսանկարների օգտագործումը։
-Անշուշտ, պետք է նախապես մտածել ամեն հնարավոր խնդրից խուսափելու մասին` սկսած անձի մասին տեղեկատվություն հաղորդելուց, մինչև հարազատի հույզերի չարաշահումը: Իհարկե, կարևոր է նաև պատերազմում շարունակվող գործողությունների մասին լուրերի փոխանցումը: Հեռարձակվող նորությունները պետք է նախապես մշակվեն հենց լրատվամիջոցների աշխատողների ` սոցիոլոգների, հոգեբանների կողմից` հաշվի առնելով հասարակության վիճակը: Քանի որ հասարակությունը չի կարող չտեղեկանալ առանց պաշտոնական լուրերի:
-Ի՞նչ կարող է առաջացնել մարդկանց ներաշխարհում նմանօրինակ լուսանկարների չարաշահումը։
-Թշնամու առաջնորդի մեծ ու պայծառ լուսանկարների չարաշահումը, իհարկե, մեծացնում է ագրեսիան, չարությունը, հայրենասիրությունը, պատերազմին մասնակցելու խանդավառության ակտիվությունը: Առաջացնում է հուսալքություն, ընկճվածություն, կարող է թևաթափ անել, հարազատին խորը ցավ պատճառել և այլն:
-Ըստ Ձեզ, ադրբեջանական հակահայկական քարոզչությունը ինչի՞ն է ուղղված հատկապես։
-Հակահայկական քարոզչությունը, կարծում եմ, ուղղված է հատկապես մեր կամքի ուժը կոտրելուն, ինչպես նաև ներքին մասնատման, երկիրը ներսից թուլացնելուն։ Նրանք փորձում են սեփական երկրի ներսում բնակչության մոտ ձևավորել օտարության, դժգոհության պատկերներ։ Ադրբեջանական քարոզչությունը հանգեցնում է նրան, որ կրկին շրջանառվում է հայ ժողովրդի ցեղասպանության, ինչպես նաև Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող հողերին տիրելու մասին թեմատիկան։
-Հասարակական ո՞ր խավերն են առավել հաճախ հայտնվում ադրբեջանական քարոզչության թիրախում։
-Կարծում եմ, ամենից առավել ադրբեջանական քարոզչության թիրախակետում հայտնվում է հենց ժողովուրդը: Նմանատիպ խորամասշտաբ հարցերում ընտրվում է ինչու հենց ժողովուրդը, քանի որ նրա միջոցով կարելի է շատ բաներ փոխել` հեռացնել առաջնորդի, նորին նշանակել, կարգեր փոխել և այլն: Ժողովրդին կարծեցյալ շահավետություն խոստանալով կարելի է ստանալ նրա աջակցությունը ուղիղ և անուղղակի ձևով: Պաշտոնյային ավելի բարդ է մանիպուլացնել, քանի որ նա ամեն բան ավելի լավ գիտի բուն աղբյուրներից, իսկ եթե սեփական շահն է հետապնդում, առավել անիմաստ է դառնում, այդ դեպքում ավելի արդյունավետ կլինի «գնել» նրան:
-Լրատվական նյութերն ընթերցելիս ի՞նչն է հատկապես թողնում իր ազդեցությունը։
-Այն ամենը, ինչը բուռն բացասական հուզականություն է առաջացնում` մարդկային, տարածքային կորուստների մասին լուրերը, հուշակոթողների ոչնչացման մասին, առանձնակի դաժանության ցուցաբերման և այլն: Եթե մենք ընթերցում ենք, որ մեր մեր զինվորներին կամ գերիներին տանջել կամ սպանել են առանձնակի դաժանությամբ, դա միանգամից թողնում է հստակ իր ազդեցությունը․ մեկ այլ է, երբ ընթերցում ենք, որ հայկական կողմն ունի այսքան զոհ, մեկ այլ բան է, երբ մենք ընթերցում ենք, թե ինչպես կամ ինչ պայմաններում են սպանվել նրանցից յուրաքանչյուրը։
-Հոգեբանական տեսանկյունից տեղի՞ն է պատերազմական իրավիճակում հակառակորդ երկրի ղեկավարի խոսքի մեջբերումը։
-Լրագրողական նյութերում հակառակորդ երկրի որևէ ներկայացուցչի հայտարարությունները, քաղաքական որոշիչ կարևոր հանդիպումները, իրենց մեջ ներառում են ուժի և ուժի ցուցադրումները այն երկրի նկատմամբ, որի հետ ռազմական իրադարձություններ են անցկացվում: Նման ցուցադրական հոդվածների հայտարարությունները ջնջում են Ադրբեջանի իշխանությունների քաղաքական անգրագիտությունը, որոնք նման են փոքր խոսակցությունների։ Իհարկե, այդ հայտարարությունների դրդապատճառն է ՝ ստիպել թշնամու իշխանություններին բանակցել հուզական տեսանկյունից: Նման հոդվածները այլ կերպ են ազդում պատերազմական կողմերի քաղաքացիների վրա, մի կողմից՝ հուզական ագրեսիան, մյուս կողմից՝ ներշնչում։
-Լուսանկարներ, վերնագիր և բովանդակություն. Ինչպե՞ս կդասակարգեք վերը նշվածները ըստ իրենց ներազդման գործառույթի։
-Հիմնականում առաջինը աչքի է հառնում լուսանկարը, այն որևէ ուշադրության կենտրոնացում չի պահանջում։ Մարդն ինքն էլ չի հասցնում ազդանշան ուղարկել գլխուղեղին` պատկերներն ընկալելու համար, դրանք շատ արագ գտնում են իրենց ընկալումը և ներազդում են։ Հատկապես պատերազմական վիճակներում լրահոսը հայկական լրատվադաշտի ողողված է Ադրբեջանի նախագահի լուսանկարներով։ Դրանք հիմնականում արտահայտում են խիստ կեցվածք, բավականին կոկիկ և պատշաճ հագուկապ և առանց բացառության գերակշռող ադրբեջանական դրոշի պատկերում։ Դա ստեղծում է զգոնության, ինչպես նաև զգուշավորության անհրաժեշտություն։ Ներազդման գործառույթով պայմանավորված դասակարգման առաջին տեղում լուսանկարներն են։ Երկրորդ տեղում ես կառանձնացնեմ վերնագրի գործածությունը, քանի որ դրանք հիմնականում գրված են լինում մեծ տառատեսակներով և ավելի մգեցված՝ ուշադրություն գրավելու համար։ Իհարկե, այստեղ պետք է նշեմ, որ եթե լուսանկարները չեն պահանջում որոշակի ընկալում, վերնագրի դեպքում այլ է։ Ընթերցելու և դրա իմաստն ընկալելու համար վերնագրերը պահանջում են ուշադրության կենտրոնացում։ Թե որքան արդիական և տեղին է նյութը, պարզ է դառնում վերնագրից, և եթե այն մեզ համար պարզ է, մտնում է մեր հետաքրքրության շրջանակներ, մենք կսկսենք ծանոթանալ բովանդակությանը, որը մեզ մոտ արդեն երրորդ տեղում է: Այն արդեն պահանջում է խորացված ուշադրություն և մանրակրկիտ ընկալում։ Եթե նյութը ծավալուն է կամ շարադասված է բարդ բառերով, երկար նախադասություններով, մենք կարող է չցանկանանք ընթերցել, կամ ընթերցենք մի քանի անգամ դա ընկալելու համար։ Եթե օրինակ, թեման պատերազմական տարածքների գրավման մասին է և ներկայացվում է քարտեզներ կամ տեղանուններ, նմանօրինակ նյութը ներազդման տեսանկյունից կարող է ունենալ մասնակի ներազդում կամ ընկալում, եթե ես երբեք չեմ եղել այդ տարածաշրջանում և չեմ կարողանում պատկերացում կազմել տարածքների վերաբերյալ, այդ նյութը ինձ համար կլինի դյուրըմբռնելի։