Վիգեն Սուքիասյանի հուշերից

1980թ․-ից աշխատում էի Ստեփանավանի կապի հանգույցում, որպես ինժեներ։ 1987թ.-ին նոր բնակարան ստացանք «Չերեմուշկա» կոչվող թաղամասում։ Բնակարանը վերանորոգելուց ու կարգավորելուց հետո ես, կինս ու երկու որդիներս նույն տարվա աշնանից սկսեցինք ապրել այնտեղ։

1988թ․-ի դեկտեմերի 7-ն էր։ Առավոտյան սովորականի պես գնացի աշխատանքի։ Ինֆորմացիա ստացանք, որ Կուրթան գյուղում հեռախոսային վնասվածքներ կան, և որ էնտեղի ուժերով չեն կարող վերացնել խնդիրը։ Մեր գնալն անհրաժեշտ էր։ Ես ու գործընկերս՝ Սիրակը, հիմնարկի ծառայողական ավտոմեքենայով պատրաստվում էինք դուրս գալ հիմնարկից` Կուրթան գնալու համար, բայց մինչ այդ, ժամը 11-ի սահմաններում, գնացինք բաժանման պահարան` մեր նոր տան 10-00 համարը տեղադրելու համար միացման աշխատանքները կատարելու։ Այնուհետև ուղևորվեցինք Կուրթան։ Ժամը տասնմեկ անց կեսի սահմանում մեր սարքավորումները վերցրինք ու բարձրացանք հեռախոսակայան` չափումներ կատարելու։ Նոր էինք սկսել աշխատանքը, երբ հանկարծ մի սարսափելի ձայն լսվեց, ասես մի անասելի ուժի փոթորիկ լիներ։ Սկզբից այդպես էլ մտածեցինք, բայց հետո հասկացանք, որ երկրաշարժ է։ Ամեն ինչ թողեցինք և արագորեն փողոց դուրս եկանք։ Հանդարտվելուց հետո ուզեցինք բարձրանալ և շարունակել աշխատանքները, բայց մի նոր, ուժգին ցնցում եղավ։ Որոշ ժամանակ սպասելուց հետո համոզվելով, որ իրոք ամեն ինչ հանդարտվել է, բարձրացանք հեռախոսակայան և տեսանք, որ հոսանքն ընդհատվել է։ Ստուգեցինք կապը շուրջկենտրոնի հետ, կապ չկար։ Ինչ-որ վատ բան նախազգացինք։ Փողոց դուրս եկանք։ Նկատեցինք կատաղի արագությամբ դեպի մեզ եկող մի ավտոմեքենա։ Կանգնեց, վարորդը դուրս եկավ և աղաղակեց․

-Ստեփանավանը, Գյուլագարակը փլվել են։

Մենք առանց հապաղելու նստեցինք մեքենա և շարժվեցինք Ստեփանավան։ Համոզվելու համար, որ մեր գյուղերում վիճակը նորմալ է՝ ճանապարհին մտանք Սիրակենց գյուղ՝ Հոբարձի ու մեր գյուղ՝ Գյուլագարակ։ Փառք Աստծո, բոլորն էլ ողջ-առողջ էին, միայն Գյուլագարակի կենտրոնում, որտեղ դպրոցն էր, բազմաթիվ մարդիկ էին հավաքվել։ Դպրոցի մի մասը փլվել էր։ Քանի որ իմ ուշքն ու միտքը Ստեփանավանն էր և իմ ընտանիքը, այդտեղ շատ կանգ չառանք, արագ հասանք Ստեփանավան։ Հինգերորդ դպրոցի մոտ, որտեղ իմ տղաներն էին սովորում, բազմությունն իրար էր անցել։ Ահ ու սարսափը սրտիս մեջ փնտրում էի երեխաներիս։ Քիչ հետո հանդիպեցինք կնոջս՝ Դարինկայի եղբորը՝ Հայկին։ Ասաց․

-Հանգստացի, էրեխեքդ ողջ-առողջ են։

Այդ պահին ասես աշխարհն իմը լիներ, փառք Աստծու, էրեխեքս ողջ են։

Հետո կնոջս տեսա էրեխեքի հետ, գնացինք ստուգելու մեր շենքի վիճակը։ Ի~նչ սարսափ: Թաղամասի շենքերի մեծ մասը փլուզվել էր, լրիվ կամ մասնակի։ Այն շենքը, որտեղ 1 ժամ առաջ բաժանման պահարանից մեր հեռախոսն էինք միացնում, ամբողջությամբ փլվել էր։ Շենքի տակի խանութը, հացի մեքենան, բոլորը մնացել էին փլատակների տակ։ Մեծ ցավ ու ափսոսանք ապրեցի, երբ իմացա, որ հացի մեքենայի վարորդը մահացել էր, ով հորեղբորս՝ Զավենի տղա Ալբերտն էր։ Փրկարարներն արդեն սկսել էին իրենց աշխատանքները։ Մենք նույնպես սկսեցինք օգնել: Ընթացքում մենք գնացինք մեր տուն։ Մեծ զարմանք ապրեցինք, երբ տեսանք, որ մեր բնակարանը կանգուն էր։ Տանը առանձնապես վնասվածքներ չկային։ Բայց ամեն ինչ այդպես թողեցինք, և կնոջս ու երեխաներիս հետ գնացինք գյուղ, քանի որ մնալու պայման չկար։ Գյուղում մեր տանը բազմաթիվ մարդիկ էին հավաքվել, բոլորն էլ սարսափած էին։ Բայց մի լավ բան կար, հումորը միշտ անպակաս էր։ Այսպես եղբորս կինը կատակում էր․«Երկրաշարժն եղավ, էտա սաղս դուրս թռանք, մեկ է տենանք` տատը չկա։ Սկսինք անհանգստանալ։ Մտանք տուն, տեսանք տատը նստած չայ ա խմում: «Այ կնիկ,-ասի,- խի՞ չես դուրս եկել»: Տատն էլ, թե. «Բա չայս չխմեի՞»…

Հետ դարձա Ստեփանավան` տեսնելու, թե ինչ է կատարվում այնտեղ։ Գծաապարատային սրահում բոլոր կանգնակները շրջվել էին, շենքի պատերը իրարից հեռացել էին, բարեբախտաբար զոհեր չկային։ Այս օրվանից էլ սկսեցինք վերականգնողական աշխատանքները։ Մինչ աշխատանքները սկսելը սգո արարողություններ եղան։ Փլուզման հետևանքով մահացածների թիվը Ստեփանավանում 100 մարդ էր, որոնցից մեկն էլ եղբայրս էր՝ Ալբերտը։ Ալբերտը ամուսնացած էր, ռուս կին ուներ, մի տղա և մի աղջիկ։ Կինը ողբում էր ամուսնու մահը և արցունքների մեջից ասում․ «Գուշակներն ասել են, որ երբ ցար կդառնա նշանով Միխայիլը, աշխարհը կկործանվի»: Նա ակնարկում էր Միխայիլ Գարբաչովին: Այդ պահին ես ուշադրություն չդարձրի երկրի կործանման վերաբերյալ այդ ակնարկին, բայց հետագա կյանքը ցույց տվեց, որ նրա խոսքերը մարգարեական էին։

Երկրաշարժին հաջորդեց ԽՍՀՄ-ի փլուզումը, Ղարաբաղյան պատերազմը, սև ու մութ օրերը, այն ծանր կյանքը, որին արժանացավ մեր ժողովուրդը։ Ես ակամա հիշում էի այդ ռուս կնոջ խոսքերը, որ իրոք եղավ մեծ փլուզում, այն երկրի, որում մենք ապրում էինք և՛ ֆիզիկապես, և՛ հոգեպես, որի հետևանքները դեռ երկար ժամանակ չեն անցնի։

Էվակուացման ժամանակ կնոջս ու երեխաներիս ուղարկեցի Սանկտ Պետերբուրգ, որտեղ կնոջս եղբայրներն էին ապրում, իսկ ես մնացի քաղաքում` վերականգնողական աշխատանքներ կատարելու համար։

Դարինկա Սուքիասյանի հուշերից։

Երկրաշարժը եղավ, փոշտից դուրս թռանք։ Ես Էի, Լեյլին ու Լյուդան։ Դուրս թռանք ու գոռացինք․«Վա՜յ, էրեխեքս»։ Հեռվում մի «ուազ» տեսանք, գոռացինք, որ կանգնի` հետը գնանք։ Որ տեղ հասանք, 5-րդ դպրոցի մոտ ծով բազմություն էր։ Գժված էրեխեքիս էի ման գալի, մեկ էլ եղբորս՝ Հայկին տեսա, նոր ասավ որ էրեխեքիս բան չի եղել։ Սաղ էրեխեքը դաշտի վրա նստել էին։ Խեղճ Հենոյիս լեզուն էլ կապ էր ընկել վախից։

Հետո գնացինք գյուղ ու սկսինք ապրել հացատանը։ Էդ փոքր հացատան մեջ հա՛մ մեր ընտանիքն էր, հա՛մ Վիգենի ընտանիքն էր՝ եղբայրները իրենց ընտանիքներով, հայրը, մայրը, հա՛մ իմ ընտանիքն էր՝ եղբայրներս իրենց ընտանիքների հետ, մայրս, հայրս ու էլի շատ մարդիկ։ Էրեխեքին նառերի վրա էինք քնացնում։

Էվակուացման ժամանակ, երբ ամեն մեկին մի տեղ էին տանում պապդ մեզ Լենինգրադ ուղարկեց եղբայրներիս՝ Լևոնի ու Մակարի մոտ, մինչև վիճակը որոշ չափով կարգավորվի։

Գրի առավ Լիլիթ Սուքիասյանը