Մտքերս նման են գրասեղանիդ ցաքուցրիվ եղած թղթերին կամ էլ դարակումդ անկանոն դրված վանդակավոր վերնաշապիկներին։ Գիտեմ, որ էլի կծիծաղես, բայց ես ծիծաղիդ մեջ չեմ գտնում իմ խաղաղությունը։ Խաղաղությո՞ւն․․․ Ինձ մի հարցրու, որովհետև դրանից չունեմ ոչ մի գաղափար, ճիշտ այնպես, ինչպես դու իմ սիրած գրքերից։ Մտածում էի, որ այն կգտնեմ գրելով՝ բառերի մեջ, բազմակետերի արանքում կամ էլ վերջակետերից մի քայլ առաջ, բայց պարզվեց, որ նույնիսկ միջակետերից հետո հասարակ հարցերս չունեն պատասխան։ Իսկ դու դրանց կպատասխանե՞ս, կամ էլ թեկուզ խաղաղության տեղը կասե՞ս։

Առաջ երբևէ չէի մտածել խաղաղության մասին, նույնիսկ չգիտեմ, թե երբ ու որտեղից այդ միտքը հայտնվեց ուղեղումս։ Գուցե հայտնվեց այն պահին, երբ միտքս ինձ ամենախաղաղն էր թվում, կամ էլ այն ժամանակ, երբ դրա հայտնվելուն ամենաքիչն էի սպասում։ Գուցե այն եկավ խաղաղ աչքերիդ խորքից, կամ էլ պահարանի վրա դրված բաց ապակե շշերից։ Խաղաղության մասին գաղափարը եկավ, բայց միևնույն պահին միտքս լցրեց խաղաղության բացակայությամբ ու փնտրտուքներով։ Գիտե՞ս, ես փնտրում եմ այն ամեն օր, հարցաքննում նրա գոյությունը ամեն վայրկյան, փնտրում եմ բաց ապակե շշերում, խոհանոցի կանոնավոր դարակներում, խնձորի արկղերում, բայց չեմ փնտրում քո աչքերում․․․

Միգուցե հենց այդտե՞ղ է թաքնվում․․․ Չգիտեմ, ես վազում եմ ինչ-որ անհայտ, բայց ինձ ծանոթ ճանապարհով։

Ես վազում եմ, որովհետև ժպիտիդ ու իմ խաղաղության միջև մի մեծ ու անթափանց պատ կա։ Վազում եմ, որովհետև մութ գիշերում ոչ ոք չկա։ Իսկ ես մթությունից վախենում եմ։ Վազում եմ, որովհետև օվկիանոսում փոթորիկ է, իսկ իմ միտքը վաղուց կորցրել է իր առագաստը։ Ես վազում եմ, որ գտնեմ իմ խաղաղությունը։ Ես վազում եմ, որովհետև ինձ հետ վազում են աշխարհում բոլորը։

Բոլորի մեջ միշտ մեկը պակասում է․․․ Ես վազում եմ, որովհետև ինձ հետ վազում ես դու։

Մենք չենք ընտրում մեր ծննդավայրը, բայց մենք ենք ընտրում մեր բնակավայրը։ Այդ որոշման ճանապարհին կան մի շարք հարցեր ու փուլային փորձություններ, որոնց միջով ստիպված ենք անցնել։ Սակայն ավելի դժվար է, երբ ապրելով մի վայրում, գտնվում ես լրիվ այլ վայրում։ Դժվար է, երբ ծնվել ու մեծացել ես մի վայրում, որտեղ ապրում ես մինչ օրս, կրթությունդ շարունակել ու աշխատել ես լրիվ այլ միջավայրում, և արդյունքում գտնվելով երկու տարբեր կենսակերպում՝ հասկանում ես, որ ապրում ես երկու ծայրահեղ բևեռներում։ Անհամեմատելի բևեռներ, որոնց մեջ ստիպված ես ընտրություն կատարել։ Ապրել դժվարին կյանքի պայմաններով, թե՞ թեթև կյանքի ու վայելքների կիզակետում։ Մյուս կողմից էլ ծննդավայրդ էլ մի ուրիշ սեր ու կապվածություն է քեզ համար, և ուր էլ լինես, միևնույնն է, այնտեղ ես քո հանգիստը գտնելու։

Գյո՞ւղ, թե՞ քաղաք, ա՛յս է խնդիրը։ Ինքս արդեն 10 տարի է, ինչ գյուղ-քաղաք հակասության ու հակամարտության մեջ եմ և շատ լավ գիտեմ, թե դա ինչ է։

Կան շատ նրբություններ այս խնդրում ևս, որում կուզեի ծնողների դերը մանուկ հասակից էլ ավելի մեծ ու խորքային լիներ (գյուղ, թե քաղաք՝ կապ չունի)։ Այնքան տարածված գյուղացի-քաղաքացի հասկացությունը, որը հաճախ որոշակի հակամարտություն է, չկա, գոնե ինձ համար։ Ուղղակի կան ինչպես տարբեր կարծիքներ, այնպես էլ մարդկային տարբեր էություններ, ըստ որի կյանքը քեզ ուղղորդում է՝ ինչ անել։ Իհարկե, կան նաև ակամա ստացված հակառակ պատկերներ, բայց դա էլ ոչինչ չի նշանակում։ Մարդու արժեքը վայրով չի կարելի որոշել ու պիտակավորել, մարդու արժեքն էությունն է, ոչ թե տեղամասը։
Խնդիրներ, որին վստահ եմ՝ շատերն են բախվել ու բախվում, թե՛ ուսանողների, և թե՛ ավելի ավագ սերնդի շրջանում։ Խոսքս սկսում եմ այս կետից, որովհետև կարծում եմ՝ սա հարց է, խնդիր, որի մասին բացարձակապես չի խոսվում։ Ճիշտ է, ես ո՛չ հոգեբան եմ, ո՛չ էլ այլ համապատասխան բաժնի մասնագետ, որ հարցին տամ լուծում, բայց գուցե մի օր սա օգնի ինչ-որ մեկին սկսել հարցին տալ որոշակի լուծում։ Ամեն դեպքում կխոսեմ հարցի մասին, որովհետև սա մարզերում ապրող մարդկանց, եթե ոչ մեծ մասի, ապա մի մասի համար մեծ խնդիր է, մանավանդ, որ կենսակերպից բացի՝ իրենց բնույթն է տարբեր, աշխարհայացքը, մտածելակերպը։ Իրենց համար մարզի կենսակերպից պահանջվող մի շարք կետեր դժվար է կատարել, շատ դեպքերում նաև շոկային, հենց իրենց ձևավորված ես-ի խիստ տարբեր լինելու համար։ Դժվար է նաև այդ գյուղ-քաղաք հեռավորությունն ամեն օր անցնել։ Այդ ճանապարհը ինչքան էլ կարճ լինի, ոչինչ քեզ այդքան չի հոգնեցնի, ինչքան ճանապարհը, որքան էլ երկար ճանապարհի սիրահար լինես, ուղղակի գոնե պետք է ի օգուտ քեզ այդ ժամանակը օգտագործես։ Գյուղի ծանր, բայց գրեթե անաղմուկ կյանքին սովոր էությունդ միանգամից նկատել է տալիս նաև քաղաքի հոգնեցնող աղմուկը, որը հաճախ ստիպում է փախչել ինչ-որ մի տեղ, քանի չես խելագարվել։ Քաղաքում կարող է քեզ շատ բան դուր չգալ ու չպահել, բայց, իհարկե, քեզ էլ ոչինչ չի մնում անելու, եթե քո ուսման կամ աշխատանքի բնույթը քեզ ստիպում է օրվա մի մասը, հաճախ նաև մեծ մասը անցկացնել քաղաքում։ Այս դեպքում ի՞նչ անել։ Ո՞րն է ժամանակը՝ ապրելու այնտեղ, որտեղ կապրես, ինչպես ձուկը ջրում։ Ուսման պարագայում գոնե կարող ես ոչ շատ մեծ հեռավորության դեպքում ինչ-որ չափով դիմակայել, կարող է ծննդավայրի հետ կապվածությունն էլ օգնել, բայց աշխատանքի հարցում դա երկար չի կարող տևել։

Իհարկե, ամեն դեպքում ոչ թե պետք է կոտրվել ու կոմպլեքսավորվել նման իրավիճակում, այլ պետք է հպարտ լինել մարզից ու հենց ծննդավայրիցդ լինելու համար և պետք է ամեն իրավիճակում կարողանալ դրականն էլ տեսնել ու քաղել։ Եվ իրոք, այս հարցում ևս կան դրական կողմեր։ Բացի դրանից՝ ամեն բան անցողիկ է կյանքում, ընդամենը խելացի պայքար է պահանջում։ Պետք է հիշել նաև՝ ժամանակը կտա լուծում, եթե կա ցանկություն ու խելացի դիրքորոշում։

Այն հաճելի պահը, երբ վերջապես անջատում ես համացանցը ու մնում մենակ ինքդ քեզ հետ։ Երբ մտքերդ դանդաղ ընթացք են ստանում, հանդարտվում են, ու փորձում ես ոչնչի մասին չմտածել։ Բայց չի ստացվում․ այնքան հիշելու բան կա, այնքան շատ խնդիրներ՝ լուծելու: Մեկը՝ մեծ, մեկը՝ փոքր, մեկը՝ քեզ համար, մյուսը՝ ուրիշի։ Ու դրանց չափից ավելի լինելը ազդում է հանգիստ շնչելուդ վրա։ Այդ մանր to do-ները, ծավալուն հանձնարարությունները, հետոյին թողած գործերը անընդհատ պտտվում են ուղեղումդ, հիշեցնում, որ էլի բան կա անելու, ինչ-որ բան կիսատ է մնացել։

Ու դու, համակարգիչն անջատելով, to do list-ը մի կողմ դնելով՝ ուզում ես մոռանալ ամեն ինչ, վանել շրջապատը, մի կողմ դնել պարտականությունները, փորձում ես մենակ մնալ քեզ հետ, մի քիչ լսել ինքդ քեզ, մտածել կյանքի մասին, մի քիչ էլ փիլիսոփայել։ Բայց նորից չի ստացվում։

Համացանցից դուրս գալով՝ ուզում ես կտրվել վիրտուալ մարդկանցից ու նրանց հետ ունեցած հաղորդագրություններից․ չէ՞ որ դրանք օրվա ընթացքում ամենամեծ ազդեցությունն են թողնում քեզ վրա։ Նրանց խոսքերը, ստատուսները, խելացի մտքերը, կարծիքներն ու սմայլիկները նետերի պես մխրճվում են զգայարաններիդ մեջ։ Ազդեցությունը տարբեր է՝ ուրախություն, ծիծաղ, ջերմություն, հոգատարություն, ընդվզում, անհամաձայնություն, զզվանք ու տհաճություն։ Մեկի նամակին սպասում ես, մյուսին՝ արհամարհում, մեկի գրածը վրադ ազդում է, մյուսինը՝ ոգևորում, 100 հոգի հավանել են նկարդ, բայց այն մեկը չի էլ տեսել․․․

Գլուխդ սկսում է պտտվել ինֆորմացիոն ու էմոցիոնալ մեծ հոսքից, երբեմն ուղղակի ուզում ես չկարդալ, չպատասխանել, երբեմն՝ փոխել թեման, երբեմն արագ անջատել, լքել համացանցը։ Ուզում ես մի քանի օր ապրել այդ սարդոստայնից դուրս, առանց այդ նետերի ազդեցության, առանց կեղծ ու սխալ լուրերի, առանց ֆեյքերի ու լայքերի, դիտումների թվի ու դիտողների, առանց ուրիշի կյանքին խառնվելու, առանց հեռախոսի՝ տագնապ առաջացնող ծնգոցը լսելու։

Բայց հիմա համացանցը բոլորիս աշխատանքային գործիքն է․ մեկը սովորում է, մյուսը՝ աշխատում։ Դու ստիպված ես անընդհատ լինել կապի մեջ, ապահովել քո վիրտուալ ներկայությունը, տնայինը ուղարկել օնլայն, կարդալ գիրքը օնլայն, լսել դասընթացը օնլայն, ընկերներիդ հետ հանդիպել նորից օնլայն․․․

Թեև ծանր օրվանից հետո համացանցը վերջապես անջատված է, բայց նամակները, ստատուսները, մեկնաբանություններն ու նորությունները չեն վերանում մեր ուղեղից, դրանք ատոմների նման արագ պտտվում են այնտեղ, խառնում ու փոխում են մեր մտքերի ուղղությունը։ Փակում ես աչքերդ, դրանք նորից հայտնվում են դիմացդ։ Թվում է՝ երբեք քեզ հանգիստ չեն տա։ Իսկ քո ուզածը միայն մենակ մնալն է։ Անհնար ցանկություն չէ, չէ՞․․․

Կարծես ավանդույթ լինի, որ ամեն տարի կարդամ Փոքրիկ իշխանը, այս տարին էլ բացառություն չէր, մանավանդ, որ ունեինք հսկայական ազատ ժամանակ։ Իրականում շատերը, երբ իմացան, որ Իշխանն եմ կարդում, ծիծաղեցին՝ ասելով, որ մեծ աղջիկ եմ, բայց հեքիաթերն են ինձ մինչև հիմա հետաքրքիր։ Այդ խոսքերն ինձ ստիպեցին համոզվելու այն մտքի մեջ, որ «մեծերի աշխարհն», իրոք, լավը չէ։ Մարդիկ սովորել են, կամ ավելի ճիշտ՝ վարժվել են ուշադրություն դարձնել ձևին և ոչ թե բովանդակությանը՝ չհասկանալով, որ ամենակարևորն աչքին տեսանելի չէ։

Ասածս ինչ է. այդ մի քանի էջանոց հեքիաթի մեջ, որն ինձ համար երբեք հեքիաթ չի եղել, ամեն տարի առանձնացնում եմ մի նոր միտք, նոր գաղափար, չնայած՝ մտածում եմ, որ ոչ թե ես եմ միտքն առանձնացնում, այլ միտքն է առանձնանում հատուկ ինձ համար։

Այս տարի առանձնացավ հետևյալը. մենք պետք է մարդկանցից պահանջենք այն, ինչ գիտենք, որ նրանք կարող են անել մեզ համար։ Ես այս ամենին կավելացնեի ևս մի բան․այն, ինչ կարող են և կցանկանան անել։ Սա ինձ համար առանձնացավ ոչ թե մեկ ամսվա, մեկ տարվա, այլ ամբողջ կյանքի համար։ Ես հասկացա, որ չեմ կարող ինչ-որ մեկից պահանջել հավատարմություն, պատասխանատվություն կամ ուրիշ նման բաներ, որոնք գիտեմ՝ ինձ չեն տա կամ չեն ուզում տալ։ Բայց այս ամենից նաև սովորեցի լինել ամենապատասխանատուն և հավատարիմը, մանավանդ նրանց նկատմամբ, ում ընտելացրել եմ, սովորեցի ուշադրություն դարձնել մանրուքներին, պատասխանել փոքր եղբորս շարունակ կրկնվող ու հաճախ ինձ ձանձրացնող հարցերին։ Իշխանն ինձ սովորեցրեց նաև չափսոսալ ու առաջ գնալ, միշտ առաջ, բայց ոչ ուղիղ։ Եթե ուղիղ գնանք, երկար չենք գնա։

Իսկ վերջում ուզում եմ ասել. երանի՜, երանի՜ բոլորն ունենան Իշխանի նման հավատարիմ մեկին: Աշխարհին Իշխանի պարզությունն է պետք:

Կարծում եմ՝ դու էլ քո միտքը կառանձնացնես, մի օր գուցե կիսվես, իսկ ես, որ կգտնվեմ քո մոլորակի վրա, կնայեմ այն աստղին, որին նայում ես դու և կժպտամ, որ իմ մոլորակի վրա էլի մի տեղ վերապրեց իմ Իշխանը։

Չնայած որ միլիոնավոր մարդիկ համատարած մեկուսացումն ու կարանտինը դիտարկում են որպես նոր տնտեսական ճգնաժամի սկիզբ, ես ու ինձ նման շատերը գտնում ենք, որ այն նոր հնարավորություններ է բացելու։

Օրինակը մեր գյուղի վրա բերեմ։ Երբ շատ ոլորտների աշխատատեղեր փակվեցին, ու գյուղացիները, ովքեր Երևանում էին աշխատում, ավելի շատ ժամանակ սկսեցին անցկացնել գյուղում, սկսեցին առավել կենտրոնանալ առողջ ապրելակերպի ու գյուղատնտեսության վրա։ Կարանտինի օրերին ամեն առավոտ շատերն են դուրս գալիս վազելու, մյուսներն էլ երեկոյան են զբաղվում սպորտով։

Գյուղատնտեսությունը սկսեց առավել արժևորվել։ Շատ մարդիկ սկսեցին վարել ու ցանել իրենց չմշակվող հողերը։ Մյուսները վերագործարկեցին իրենց ջերմոցները, ու քանի որ շատ ժամանակ էին անցկացնում տանը, առավել մեծ խնամքով ու նվիրվածությամբ սկսեցին վերաբերվել այս ամենին։
Մի քանի օր առաջ այցելեցի իմ հորեղբորորդուն, ու երբ տեսա, թե ինչ նվիրվածությամբ էր նա սրսկում իրականացնում իր ջերմոցում, որոշեցի վերցնել հեռախոսն ու որպես #agent17՝ անմահացնել պահը։

Կարանտինն այսօր ավարտվեց, թեև ոչ բոլոր աշխատատեղերն են բացվել, իսկ կրթական համակարգը շարունակում է հեռավար ուսուցումը: Եվ ես ուզում եմ հավատալ, որ մենք այս օրերին կլինեն ավելի զգույշ, կազմակերպված և պատասխանատու: