Չգիտեմ` ում է հետաքրքիր, ում չէ, բայց ուզում եմ պատմել, թե ինչպես օրս սկսվեց այսօր:

Ինձ ճանաչողները գիտեն վերջին ամիսների իմ զգացողությունները, ու արդեն «զզվացրել» եմ իրենց` հարցնելով, թե որտեղից քեզ մոտիվացիա, ոնց հետ բերեմ կորցրածս մոտիվացիան և այլն:

Այնպես ստացվեց, որ այսօր արթնացա առավոտյան ժամը 5-ին և, որ ամենազարմանալին է, առանց զարթուցիչի: Արթնացա` լցված մեծ էներգիայով. կարծես թե մոտիվացիաս հետ է եկել: Արթնացա, լվացվեցի, կրկին զարմանալի կերպով նախաճաշեցի (ես երբեք չեմ նախաճաշում) ու սկսեցի գրել ոչ մասնագիտական առարկայի անիմաստ հանձնարարությունները (փաստորեն իրոք մոտիվացիաս ու «հավեսս» ետ են եկել): Վերջացրի աշխատանքս, լսելով ամանորյա երգեր (ես դրանք ամառվանից եմ լսում), պատրաստվեցի և դուրս եկա տանից: Գնացի ավտոբուսների կայարան, որ համալսարան գնամ: Ժամը 8:00ն էր: Կանգնած էր մեկ ավտոբուս` լցված լիքը մարդկանցով: Սպասեցի մոտ 10 րոպե մինչև շարժվեց: Եւ ուզում եմ նշել, որ առաջին մարդն էի կանգնած, ով սպասում էր հաջորդ ավտոբուսին: Հաջորդ ավտոբուսը եկավ ոչ թե 5, ոչ թե 10, ոչ թե 15, այլ 20 րոպե հետո (երևի վարորդը քնած էր մնացել, կամ էլ աշխատանքի գալու մոտիվացիան կորել էր): Իսկ այս «կարճ» ժամանակահատվածի ընթացքում ինձ միացան ևս մոտ 40 հոգի (եթե ոչ ավել):Եկավ ավտոբուսը, և մարդիկ իրար հրելով, միմյանց անպատիվ խոսքեր ասելով, «ցատկեցին» ներս, իսկ ես արդեն կես ժամ է` սպասում էի, բայց լինելով առաջին սպասողը` բախտս չբերեց (դե, Հայաստանում հերթ հասկացողությունը չկա):

Ինչևէ, նորից ինքս ինձ համոզեցի, որ չկորցնեմ մոտիվացիաս ու հուրախություն ինձ` կարողացա նստել հաջորդը: Շարժվեցինք: Զբաղեցվեցին բոլոր տեղերը, ավտոբուսը բառիս բուն իմաստով լցվեց, չմնաց որևէ դատարկ տարածություն, սովորականի նման չկար կանգնելու տեղ նույնիսկ աստիճաններին, իսկ վարորդը կանգառներում և կանգառներից դուրս շարունակում էր կանգնել ու կանգնել: Մի կին չդիմացավ և պոռթկաց. սկսվեց 3-րդ համաավտոբուսյան պատերազմը (իսկ թե 1-ինն ու 2-րդը, երբ է սկսել, չգիտեմ): Ավտոբուսը բաժանվեց կողմերի. ստեղծվեց երկու միություն` «Վարորդ» դաշինք և «Խիզախ կնոջ հետևորդներ» միությունը: Վարորդը բանակ դրեց` կանգնեց մի տեղ, և սկսվեց «կաշան»: Իսկ ես, ուշանալով դասից, փորձելով չկորցնել մոտիվացիաս, շարունակում եմ կարդալ գիրքս…

Գիրքը անհաղթահարելի սեր է: Ցավոք, ոչ բոլորն են այդ սիրով տարված: Պետք է ընդամենը մի քանի հետաքրքիր գիրք ընթերցել, և վերջ. ներսումդ ծնվում և հետզհետե մեծանում է մի անբացատրելի զգացում…   Դա կախվածությունն է գրքերից:

Գրքերն իմ լավագույն ընկերներն են, այս աշխարհում իմ բաժին մենությունը հաղթահարելու լավագույն միջոցը (հոգու խորքում բոլորն են մենակ): Դարակում կամ սեղանին դրված գիրքը սովորական մի բան է, բայց երբ սկսում ես ընթերցել` սկսվում է կախարդանքը, մտնում ես գրքերի հեքիաթային և գունագեղ աշխարհ: Երբեմն զարմանում եմ` ինչպես է ինչ-որ մեկը (հեղինակը) իմ մտքերն ու ապրումները նկարագրել այսպես հստակ և տառացի: Յուրաքանչյուր կերպարի մեջ ինձ բնորոշ բնավորության գծեր եմ փնտրում, փորձում արդարացնել նույնիսկ ամենաբացասական կերպարներին, չէ՞որ մարդիկ չար չեն ծնվում, կյանքն ու հանգամանքներն են նրանց այդպիսին դարձնում, և եկեք խոստովանենք, որ առանց նրանց կյանքը չափից դուրս միապաղաղ կլիներ, և մենք այդպես էլ չէինք իմանա, թե որն է բարին:

Ինձ համար շատ կարևոր է ինչ-որ մի նոր բան սովորելը, քնել ավելի խելացի, քան արթնացել եմ, և դրա լավագույն միջոցը գրքեր կարդալն է: Ցավում եմ, որ շատերի մոտ համացանցից ունեցած կախվածությունը այժմ ավելի ազդու է, քան սերը դեպի գրքերի հեքիաթային աշխարհը:

Շատ գրքեր եմ կարդացել` մեկը մյուսից տարբեր և մեկը մյուսին նման: Գրքերի աշխարհը մի անծայրածիր օվկիանոս է, որտեղ մտնելուն պես մոլորվում ես, և ցամաքին մոտենալը գնալով ավելի անհնարին է դառնում: Իմ կյանքն էլ` որպես մի նավակ, անընդհատ այս ու այն կողմ է գնում այդ օվկիանոսում, բայց ստած կլինեմ, եթե ասեմ, որ փնտրում եմ ցամաքին հասնելու ճանապարհը: Հակառակը` ցանկանում եմ ավելի ու ավելի առաջ գնալ, նոր  որոնումներ և բացահայտումներ անել ինձ և իմ աշխարհի համար:

Այժմ ցանկանում եմ ներկայացնել Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի «Փոքրիկ իշխանը», որը գրվել  է 1942 թվականին: Թարգմանվել է ավելի քան 250 լեզուներով և բարբառներով, այդ թվում՝ կույրերի համար նախատեսված Բրայլի այբուբենով։ 1943 թվականին ամբողջ աշխարհում վաճառվել է ավելի քան 140 միլիոն օրինակ և համարվում է աշխարհում ամենավաճառված գրքերից մեկը։ Այս հեքիաթը ինքնակենսագրական է, իսկ Փոքրիկ Իշխանի կերպարը հեղինակն ինքն է:

Կարդալիս թվում է, թե մի հեքիաթային և գունեղ աշխարհում ես, որտեղ ուղղակի մոլորվել կարելի է: Այս հեքիաթը չափազանց արդիական է: Գլխավոր հերոսը` Փոքրիկ Իշխանը, դրական անսպառ էներգիա է փոխանցում ողջ ընթերցման ընթացքում: Նա ճանապարհորդում է` գնալով տարբեր մոլորակներ: Յուրաքանչյուր մոլորակում կարծես ներկայացնում է ժամանակի որևէ բացասական կողմը: Հանդիպում է տարբեր կերպարների` Թագավորին, Փառասերին, Հարբեցողին, Գործարարին, Լապտերավառին և Աշխարհագետին:

Թագավորը ցանկանում էր իշխել բոլորին, սակայն իր մոլորակի վրա բացի իրենից և առնետից ուրիշ ոչինչ և ոչ ոք չկար:

Փառասերը կարծում էր, որ պետք է երկրպագեն իրեն, մինչդեռ ինքը ևս մոլորակի վրա միայնակ էր:

Հարբեցողը հարբում էր, որ մոռանար, որ ամոթ է խմելը, փորձում էր այդ ձևով փախչել իրականությունից, քանի որ ամաչում էր ինքն իրենից և իր թերությունից:

Գործարարը, ով «տիրում էր» աստղերին, տարված էր իր աշխատանքով: Կարիերիստ մարդու բնավորություն ուներ:

Լապտերավառը ապրում էր Փոքրիկ Իշխանի հանդիպած ամենափոքր մոլորակում: Նրա աշխատանքի մեջ իմաստ կար, քանի որ, երբ նա վառում էր լապտերը, կարծես թե մի նոր աստղ կամ ծաղիկ էր ծնվում: Աշխատանքն օգտակար է, քանի որ գեղեցիկ է, բայց իրական կյանքում ամեն գեղեցիկ բան չէ, որ օգտակար է:

Աշխարհագետը մի ծերունի էր: Այս մոլորակից մեզ խորհուրդ է տրվում, որ պետք է խոսքդ ապացուցես, այսինքն՝ այն ամենի մասին, ինչի մասին որ խոսում ես, փորձիր ապացուցել, այլ ոչ թե միայն ասես այն, ինչ խելքիդ փչում է:

Արդիական կերպարներ են, չէ՞:

Յուրահատուկ կերպարներ էին Վարդն ու Աղվեսը` Փոքրիկ Իշխանի սերն ու ընկերությունը: Վարդը այս ստեղծագործության մեջ  սիրո մարմնացումն էր: Վարդը ևս սիրում էր Փոքրիկ Իշխանին, բայց քմահաճ էր և հպարտ, և հենց դա էր պատճառը, որ Փոքրիկ իշխանը նրանից նեղանալով ` ցանկանում էր գնալ ուրիշ մոլորակներ:

Աղվեսին հանդիպում է Երկիր մոլորակում: Աղվեսը իսկական ընկեր էր, ով վախենում էր, որ իրեն կընտելացնեն, քանի որ «երբ թողնում ես, որ քեզ ընտելացնեն, հետո դրա համար կարող է և լաս»:

«Փոքրիկ Իշխանը» այն ստեղծագործություններից է, որ պետք է անպայման կարդալ` անկախ տարիքից, ազգությունից ու աշխարհայացքից: Կարդացեք և մի բուռ սեր ու բարություն խնդրեք Փոքրիկ Իշխանից, համոզված եմ` չի մերժի…

Ստորև ներկայացնում եմ գրքից մի քանի մեջբերումներ:

• Չգիտեի, թե ինչպես կանչեմ, որպեսզի նա լսի, ինչպես հասնեմ նրա հոգուն, որը սահում, հեռանում էր ինձանից… Չէ՞ որ շատ խորհրդավոր ու առեղծվածային է արցունքների աշխարհը:
• Չէ՞ որ բոլոր մեծահասակները առաջ երեխա են եղել, միայն թե նրանցից քչերն են այդ բանը հիշում:
• Խոսքերը միայն խանգարում են իրար լավ հասկանալուն:
• Քո վարդը քեզ համար այդքան թանկ է, որովհետև դու նրան տվել ես քո ամբողջ հոգին:
• Երբ թողնում ես, որ քեզ ընտելացնեն, հետո դրա համար կարող է և լաս:
• Միայն սիրտն է սրատես: Ամենագլխավորը աչքով չես տեսնի:
• Բայց դու մի՛ մոռացիր, որ հավիտյան պատասխանատու ես նրա համար, ում ընտելացրել ես:
• Գնա և մի անգամ ևս վարդերին նայիր։ Այն ժամանակ կհասկանաս, որ քոնը միակն է աշխարհում:
• Շատ տխուր է, երբ մոռանում են ընկերներին։ Մանավանդ որ՝ բոլորը չէ, որ կարողանում են ընկեր ունենալ։
• Փառասերները միայն գովեստներ են լսում։
• Մարդկանց մեջ նույնպես մարդ մենակ է զգում իրեն:
• Երբ մարդ շատ է ուզում սրամտել, ակամայից մի սխալ բան կասի:
• Էլ մի ձգձգիր… Դա անտանելի է… Եթե որոշել ես գնալ՝ գնա…
• Ես սիրում եմ, երբ իմ ձախորդություններին լուրջ են վերաբերվում:
• Եթե ուղիղ գնալու լինես, հեռուն չես գնա…
• Ինքդ քեզ դատիր: Դա ամենադժվար բանն է: Իրեն դատելը ուրիշներին դատելուց դժվար է: Եթե դու կարողանաս ինքդ քեզ ճիշտ դատել, նշանակում է, հիրավի, իմաստուն ես:
• Եթե դու մի ծաղիկ ես սիրում` միակը, որի անունը միլլիոնավոր աստղերից և ոչ մեկի վրա չկա, դա արդեն բավական է: Դու նայում ես երկնքին ու քեզ երջանիկ ես զգում: Եվ դու ասում ես քեզ. «Այնտեղ` ինչ-որ մի տեղ, ապրում է իմ ծաղիկը»…
• Մարդիկ էլ երևակայություն չունեն…Նրանք միայն կրկնում են այն, ինչ լսում են…

Բոլորն աշնան մասին են գրում։ Ափսոսում են, տխրում կամ ուրախանում, ոգևորված են կամ հիասթափված։ Աշնան տաքությունն են կարոտում կամ խուսափում են ձմեռվա մոտալուտ ցրտերից։

Ու միայն ես եմ երևի, որ այդպես էլ չկարոտեցի ինչ-որ եղանակ, փոխարենը բոլոր եղանակներին կարոտեցի Քեզ։ Ես եմ, որ չվախեցա աշնան ավարտվելուց, որովհետև միակ բանը, որից վախենում եմ, աշունների մեջ քեզ կորցնելն է։ Եվ ինչու՞ միայն աշունների. ես վախենում եմ Քեզ կորցնել գարուններում, ամառներում ու ձմեռներում։ Վախենում եմ քեզ թողնել օրերի մեջ։
Հա՜, զուր եք կարոտում աշունը։ Կյանքում ավելի թանկ ու կարևոր բաներ կան, որոնք իրոք արժե կարոտել, որոնց համար արժե իսկապես ցավել ու ափսոսալ։ Ես չեմ ափսոսում, ես միայն վախենում եմ։ Վախենում եմ մի օր արթնանալ, հայելու մեջ նայել, տեսնել աչքերիս մեջ գրված, որ ես չեմ թակել քո դուռն այսօր, և դու աշունների մեջ, ո՛չ էլ գարունների մի գիշեր անգամ չես բնակվել իմ կողքին, որովհետև առավոտյան անկողինը փակ էր, և սավանները՝ չճմրթված…
Աշուններն էլի կգան, բայց մարդիկ, որոնց բաց կթողնենք, գուցե երբևէ չգան։ Աշունները չեն, որ աշխարհին գույներ են տալիս, ու երբ ձմեռ է գալիս, աշխարհը կորցնում է գույները։ Աշխարհը կգունավորվի հաստատ, եթե Դու, որ պիտի լինես, կաս։
Աշունների մասին գրելու փոխարեն մի քիչ էլ հարազատ մարդկանց մասին գրեք։ Մարդկանց, որոնց շնորհիվ այնպիսին եք, ինչպիսին այսօր կաք։
Իմ ձմեռներն աշուններիցս  էլ տաք կլինեն, եթե դու, որ պիտի լինես` կաս։

Մենք ճանաչվեցինք 2020-ի երիտասարդական մայրաքաղաք։ Մենք՝ Կապանը։ Հոդվածների մի շարք ունեմ, որտեղ մեր բարբառից, Կապանի սիրուն տեղերից, առանձնահատկություններից եմ պատմում։ Այդ հոդվածներս գրելիս դեռ Կապանում էի ապրում, երևի մոտ երկու տարվա վաղեմություն ունեն։ Հիմա՝ Կապանից հեռու ապրելու երկրորդ տարվա թոհուբոհից, ուզում եմ էլի գրել․ նույն ձեռագրով, բայց տարբեր զգացողություններով։

Ես միշտ սիրել եմ ծննդավայրս, կապված եմ եղել միշտ, հարազատությունից բացի համ էլ անբացատրելի խաղաղություն ու հանգստություն եմ զգացել միշտ։ Այն, որ քաղաքում մեքենաներ են գնում-գալիս, բայց և այնպես խցանումների կիզակետում չենք հայտնվում երբեք, այն, որ խանութ-ռեստորանների առկայությունը «բնության հաշվին» չի, այն, որ մարդիկ տարբեր են, տարբեր են և իրենց հոգսերը, բայց հասնող են ու բարեսիրտ, ու այն, որ իրենց նմանը միայն Շվեյցարիայում ունեցող բարձրահարկ շենքերի կողքին ծվարում են գողտրիկ, ջերմ սեփական տները, ինձ խաղաղության, ջերմության ու մտերմության ուրիշ զգացողություն են միշտ հաղորդել։

Մեր ավտոբուսները 15 րոպեն մեկ չեն գալիս-գնում։ Ժամ կա, ժամանակացույց կա։ Ու բոլորը գիտեն այդ ժամերը, բոլորը ունեն ավտոբուսի «չվացուցակի սքրինշոտը»՝ իրենց հեռախոսներում։ Մի քանիսն էլ ինձ նման մինչև հիմա ապահովության համար զանգում, հարցնում են՝ տատ, 8 համարը 2-ից 20 պակաս էր, չէ՞, բարձրանում։ Մենք ավտոբուս նստելիս չենք հարցնում՝ Պոլիտեխնիկ հասնո՞ւմ եք, այլ ասում ենք՝ բարև, Սամվել ձյաձյա։ Որովհետև մենք գիտենք բոլոր կանգառները, գիտենք ավտոբուսի ուղղությունները էնքան բնական ու կանոնավոր կերպով, ինչպես որ գիտենք մեր դպրոցի կամ աշխատավայրի հասցեն։ Մենք վարորդին երբեք չենք խնդրում կանգառում կանգնել։ Վարորդը մեծ հաշվով գիտի՝ որ ուղևորը որ կանգառում է իջնելու։

Մենք կհանդիպենք քաղաքապետարանի այգում, կամ մարզպետարանի դիմաց։ Բայց ավելի շատ՝ մարզպետարանի դիմաց, որովհետև ամռանը շատրվաններն են էնտեղ, ձմռանն էլ՝ տոնածառը։ Մենք բոլոր հավանական համերգներից առաջ կհավաքվենք Մշակույթի կենտրոնի դիմաց՝ տեսնելու՝ արժե՞ մնալ, թե մի քիչ քայլենք, բարձրանանք տուն։ Բայց արժե, հավատացե՛ք, արժե մնալ․․․

Մենք ախր, քաղաքի ոչ մի հատվածով անտարբեր անցնել չենք կարող: Բոլոր տեղերում ինչ-որ հիշողություն կա, ինչ-որ ծանոթ, ինչ-որ ընկեր-բարեկամ․․․

Մեր քաղաքը ծաղկեց ու մեծացավ մեզ հետ: Ունիվերմագը դարձավ Կապան Մոլ, Մարզպետարանի դիմացը՝ շատրվանների մոտ, Լամպերի մոտը՝ Եվրոպական քոլեջի մոտ։ Վերանորոգվեց հիվանդանոցը, վերանորոգվում է մշակույթի կենտրոնը, սիրուն, շատ սիրուն կամարաձև լույսերով զարդարվեց քաղաքապետարանի այգին, ու վերանորոգվեց նաև իմ «Պերեմենիի մոստը» (էս մեկը չեմ հասցրել տեսնել, ես որ հետ եկա Իտալիա, դեռ աշխատում էին):

Ամերիկյան անկյան այցելուների թիվը բազմապատկվեց։ Տարիներ առաջ մի երկու-երեք կամավոր հազիվ լինեինք, հիմա արդեն իրար հերթ չտալով երիտասարդները կամավորություն են անում, անգլերեն են սովորեցնում։ Կինոթատրոն ունեցանք։

Մի տեսակ էս ամեն ինչը քայլ առ քայլ, կամաց-կամաց անելով՝ մեր քաղաքը հասցրինք էս սիրուն, կարևոր օրվան։

Երիտասարդությունն ապրում է իմ Կապանում։ Երեխեքը գնում են երաժշտական դպրոց, պարի, շախմատի, ու էլի շատ ու շատ տարբեր խմբակներ: Ու հա, հնարավոր է պինդ ու ամուր գիտելիք ստեղծել էնտեղ, որտեղ բոլորն իրար ճանաչում են, որտեղ ասում են՝ էսինչի աղջիկն է, էնինչի՝ տղան, ու մարդիկ միանգամից «տեղն են բերում»։

Երևանը փոքր ժամանակ չէի սիրում։ Գլխավոր պատճառներից մեկն այն էր, որ շատ երևանցիներ մինչ օրս էլ մտածում են, որ շրջաններում գտնվող քաղաքները (չգիտես՝ ինչու) բարձրահարկ շենքեր, ժամանցի վայրեր, հավես միջոցառումներ կամ նմանատիպ բաներ չունեն։ Հարգելինե՛րս, ժամանակակից տեխնոլոգիաների հզորությանը ջատագովելով՝ google-եք, խնդրում եմ, ու վերջնականապես գիտակցեք, որ տարածքային տարբերությունը ամենևին մտավոր, ստեղծարար ու պոտենցիալ տարբերություն չի ենթադրում։ Ու եթե դուք մտերիմ եք ձեր համադպրոցականների կամ բակի ընկերների հետ միայն, ու դրանով մեծ ու լայն եք համարում ձեր շրջապատը, ապա մենք մի ամբողջ քաղաքով ենք մտերիմ, լա՞վ։

Էս մի կողմ, Երևանը սիրուն ու սեր քաղաք է, բան չեմ ասում, ուղղակի մեկ-մեկ (երբեմն՝ հաճախ) թյուրըմբռնմանն արձագանքելիս անտարբերություն դրսևորել մի տեսակ չի ստացվում։

Վերադառնալով երիտասարդական մայրաքաղաքիս, ասելու շատ բաներ կան, պատմելու 16 (ու կես) տարվա հուշեր կան, ջերմության, սիրո ու երջանկության մի մե՜ծ, ձեռքերը դողացնելու աստիճան փարթամ ծաղկեփունջ։ Բայց մենակ մի բան եմ ուզում ասել: Ես կարոտում եմ: Մեծ ու սիրուն, հին ու անտիկ, պատմական ու գունավոր քաղաքները աչքերս՝ անթարթ ու դեմքս՝ հիացմունքից ապշած են պահելու միշտ, բայց ես մեկ է՝ կարոտելու եմ․․․ Ես կարոտելու եմ էն բնական, համարձակ ու իսկական ժպիտը, որ կրում էր դեմքս քաղաքովս քայլելիս: Բայց ես գիտեմ, որ ո՛չ դեմքս, ո՛չ քայլքս, ո՛չ էլ ժպիտս երբեք չեն մոռացվի: Մենք չափազանց հարազատ ենք՝ իրար մոռանալու համար:

Շուտով արդեն Ամանորյա տեսք կստանա քաղաքս: Իսկ ես միշտ կարոտելու եմ էն բոլոր Ամանորները, որոնք անցել են քաղաքի մեծ տոնածառի հետհաշվարկի հետ:

Շնորհավոր, իմ սրտի մշտական, հավերժական ու իսկական մայրաքաղաք Կապան․․․