Ձմեռն եկավ։ Ուրախանում ենք, որ շուտով Նոր տարի է, տարին փոխվելու է՝ իր հետ տանելով ամեն ինչ՝ լավ, թե վատ… Ուրախանում ենք՝ միամտորեն չհասկանալով, որ 2019-ը մեր կյանքի ևս մեկ էջ թերթեց ու շարժեց ժամանակի թափանիվը:

Օրերը վերջերս սկսել են արագ անցնել, երևի զբաղվածությունից է, որ չես էլ հասցնում շունչ քաշել, ու ժամերը թռչում են: Շուտով Նոր տարի է. ես հավատում եմ ամանորյա հրաշքներին, հավատում, որ դրանք իրականանալու միտում ունեն:

Ամանորին շատ երկրներում պատուհաններից դուրս են նետում սենյակի հին, անպետք իրերը ու տարին դիմավորում նորություններով լեցուն: Գիտեք՝ հաճախ մարդիկ շփոթում են կյանքը սենյակի հետ՝ չհասկանալով, որ կյանքը սենյակ չէ, որ չսիրածդ իրերը դուրս շպրտես: Որ տարվա ընթացքում ձեռք բերածդ պիտի ամուր գրկած պահես, որ բաներ կան, որ վաղեմության ժամկետ չունեն ու նրանց պիտի ընդմիշտ գնահատես: Ես ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել հենց իրեն՝ 2019-ին, որ պատմության մեջ մեկ անգամ է լինում ու կրկնվելու հատկություն ընդհանրապես չի դրսևորում: Շնորհակալություն իր յուրօրինակության, կորցրած ու գտած մարդկանց, ուրախ ու տխուր պահերի, ամենահիշվող, վայրկյաններ տևող անակնկալների, ամենաերջանիկ ակնթարթների համար:

Եկեք խոստովանենք, որ յուրաքանչյուր տարվա վերջում մենք նույնը չենք, ինչ եղել էինք: Գոնե մի փոքրիկ մաս փոխվել է մեզնից, ու տարին գլորել է մի վատ բան դեպի անդունդը: Թող տողերս պաշտոնական չթվան. ոչինչ չեմ չափազանցնում: Այսօր արդեն մենք բացել ենք ամենասիրուն ձմռան ճերմակ թուղթը ու պատմություն ենք գրում՝ ինչպես նոր եկած փափուկ ձյան վրա սովորություն դարձրած սրտիկներ նկարելը: Հիշո՞ւմ եք՝ ձյունը գալիս էր ու փակում մեր նկարած սրտիկները, ստիպված էինք նորից նկարել կամ էլ ձանձրանալ ու թողնել:

Տարվա մնացած եղանակների նման այս ձմեռն էլ կանցի, ձյունը էլի կգա, բայց չի փակի նկարները, որովհետև էլ չենք էլ նկարում (տարիների ընթացքում փոխվում ենք): Կգա ու իր հաստ շերտը կփռի մեր հոգիներին, որ հետո՝ գարնանը, ձնհալը հոգիներս պատի, որ ներենք ու հասկանանք…

Չեմ շտապում, սպասում եմ Նոր տարվան, սա այն սովորական սպասումներից չէ, որ ես ունենում եմ ամեն զույգ օր՝ ավտոբուսին սպասելիս, սա խորհրդավոր է ու տաք, միևնույն ժամանակ՝ հրաշքներով ու սպասումներով լցված: Սպասումներով լի սպասում։

Դեկտեմբերն աշխարհի ամենաշուտ անցնող ամիսն է: Եթե սկսես գրել նրա մասին, չես հասցնի, գլուխդ խառնվում է, իսկ նա էլ թողնում է ու փախչում: Ու ես երբ արդեն սկսեմ գրել հետտոնական տրամադրությունների մասին կամ ամանորից 2 օր առաջ, էլի կնշեմ այս տողերը, բայց թող այստեղ էլ լինեն․ շնորհակալ եմ բոլոր այն մարդկանց, ովքեր այս տարի էլ իմը եղան:

Գյումրու երիտասարդների նոր նախաձեռնությունը

- Ինչպե՞ս առաջացավ Գյումրու տնակների մեխերից արվեստի գործեր ստեղծելու գաղափարը: 

Արսեն Վարդանյան.

– Շատ գյումրեցիների պես ես էլ դոմիկի` տնակի բնակիչ եմ եղել: Երկար ընդմիջումից հետո, երբ գնացի մեր տնակի տարածք, նկատեցի, որ այնտեղ տնակից մնացել են միայն մեխերը: Էդ մեխերը որոշեցի հավաքել ու ստեղծագործությունների շարք ստանալ։ Ու քանի որ շատ ու շատ արտահայտություններ,  ասույթներ հենց այդ ժամանակներում են ծնվել, էս պահին խորթ ու անծանոթ են դարձել, տնակների հետ վերանում են:  Որպեսզի մարդիկ զգան, թե ինչի մասին է խոսքը, մենք որոշեցինք շարք ստեղծել, որտեղ հիմնականում ոչ միայն կենցաղային բնույթի պատկերներ կստանանք, այլ նաև հայկական ասացվածքների մեծ մասն ենք փորձել վերականգնել։

Մեխը հիշողություն է, լավ և վատ բան է տեսել: Որոշեցինք անպայման հենց մեր տնակի շարքով սկսել հիշողության շարքը:

Ի սկզբանե այն հուշերի արթնացում է, որովհետև շատ ու շատ երիտասարդներ, պատանիներ, ովքեր տնակային թաղամասում են ապրել կամ մեծացել, այստեղ են ապրում կամ արտերկրում, մանկությունից հիշում են իրենց տնակներում ապրած պահերից, կենցաղից։ Որոշեցինք ամեն տնակ ունենա իր հիշողության շարքը։ Ու շատ լավ արձագանքներ ունենք: Շատ գյումրեցիներ, որոնք արտերկրում են ապրում հիմա, ֆեյսբուքով գրում են, իրենց տնակի տեղն են բացատրում, ուզում են տեսնել` ինչ է մնացել այդ հատվածից: Ուսումնասիրելով հասկացանք, որ արժե ոչ միայն մեխեր օգտագործել,  այլ էդ տարածքներից քարեր, վառարանի խողովակներ, այլ դետալներ: Օրինակ, այս ժամացույցը պատրաստելուց վառարանի խողովակներից սլաքները պատրաստեցինք: Այսինքն, դետալային իրեր ենք վերցնում այդ տարածքից, որոնք մարդիկ տեսնելով, կարող են դրանց միջոցով հիշողություններ արթնացնել իրենց մեջ։ Որպես ֆիքսելու հարթակ օգտագործում ենք ծառի փայտը, քանի որ 90-ականներին ծառ կտրելը բավական ակտուալ էր, ու կազմում էր  «դոմիկային» կյանքի անբաժանելի մասը:

-Որտեղի՞ց են ծնվում նման մտահղացումներ ու գաղափարներ։

Գագիկ Մխիթարյան.

– Ուղղակի առօրյա շփումներից։ Երբ շփվում ենք ինչ որ բանի հետ ու խնդիր ենք տեսնում, առաջանում է ցանկություն դա լուծելու կամ փոխելու, ավելի լավը դարձնելու, և առաջանում են գաղափարներ, փորձում ենք գտնել լուծման տարբերակներ։ Մի խոսքով, տեսնում ենք ինչ որ բաց հարթակ, փորձում ենք այդ բաց հարթակում մեր մասնակցությունը ունենալ:

-Ուրիշ ի՞նչ նախաձեռնություններով եք հանդես գալիս ու ի՞նչ նպատակներ ունեք։

Գագիկ Մխիթարյան.

– Նպատակները երիտասարդներին խրախուսելն է, որպեսզի ակտիվ մասնակցություն ունենան քաղաքի զարգացման, քաղաքի դեմքը ճիշտ ցույց տալու գործում։ Մենք ընդամենը օրինակ ենք ծառայում, մատուցում ենք ավելի լավ տարբերակներ, որտեղից մարդիկ կարող են ոգևորվել, շարունակել ու ավելիին ձգտել, պայքարել,  հղանալ նոր գաղափարներ ու փոխել իրենց միջավայրը։ Շատ մտահղացումներ ունենք, բայց չեմ սիրում խոսել այդ մասին, քանի դեռ չենք իրագործել։

-Ինչպիսի՞ն եք տեսնում արդեն վերածնված Գյումրին։

Արսեն Վարդանյան.

–Ինձ համար Գյումրին կատաստրոֆիկ արագությամբ առաջ է գնացել։ Այսինքն, երբ ասում են` ինչ վերածնունդ, վերածնունդ դեռ չի եղել, ես այնքան էլ համաձայն չեմ։ Մարդը, երբ որոշել է, որ իր ընտանիքի հետ պետք է այստեղ ապրի ու այստեղ է տեսնում իր ապագան, արդեն իսկ լավ է ապրում, դա արդեն ինձ համար շատ մեծ առաջընթաց է։ Այսօր ակնառու է, որ մեր երիտասարդները կարող են վաստակել այնքան, որքան նախկինում ոչ ոք ի վիճակի չի եղել վաստակել Գյումրիում: Օրինակ, ՏՏ ոլորտում:

Գյումրին էս պայմաններում արդեն մեծ հաջողություններ է գրանցել։ Վերջին 2-3 տարիներին Գյումրին զբոսաշրջության քաղաք է դարձել: Այսինքն, ռեալ ու լուրջ քայլեր են ձեռնարկվում ենթակառուցվածքների զարգացման ուղղությամբ: Մեզ համար դա հսկայական առաջընթաց է: Մարդիկ տեսնում են ինչ փոփոխություններ կան, ինչպես են այդ փոփոխությունները զարգանում։ Ճանապարհների վերանորոգումը էլի առաջընթաց ու հնարավորություններ է ստեղծում Գյումրու համար։

Մենք տեսել ենք ու տեսնում ենք այս քաղաքի պոտենցիալը, անկախ նրանից, թե էս տարածաշրջանի մարդիկ ինչպես են մտածում։ Մենք մեր քայլերով օրինակ ենք հանդիսանում, որպեսզի, մյուս մարդիկ այս տարածաշրջանի պոտենցիալը բացահայտեն ու կարողանան մի բան ավել ստեղծել այս քաղաքի համար։

Գագիկ Մխիթարյան.

– Գյումրին նոր չէ, որ բդի վերածնվի։ Այդ ամեն ինչը 31 տարվա ընթացքում անընդհատ, անգամ փոքր քայլերով, թեկուզ դժվարությամբ, թեկուզ շատ բարդ, վերածնվում է: Անելիքներ դեռ շատ կան, ահռելի աշխատանք կա անելու թե քաղաքի շինարարության ու ճարտարապետության հետ կապված, թե աշխատատեղերի,  թե մարդկանց մտածելակերպի, որպեսզի Գյումրին կրկին դառնա հզոր, ակտիվ աշխատանքային, արդյունաբերական քաղաք, որի մեջքը երկրաշարժը չկարողացավ կոտրել, քանի որ ուներ «թասիբով» քաղաքացիներ։

Չգիտեմ` ում է հետաքրքիր, ում չէ, բայց ուզում եմ պատմել, թե ինչպես օրս սկսվեց այսօր:

Ինձ ճանաչողները գիտեն վերջին ամիսների իմ զգացողությունները, ու արդեն «զզվացրել» եմ իրենց` հարցնելով, թե որտեղից քեզ մոտիվացիա, ոնց հետ բերեմ կորցրածս մոտիվացիան և այլն:

Այնպես ստացվեց, որ այսօր արթնացա առավոտյան ժամը 5-ին և, որ ամենազարմանալին է, առանց զարթուցիչի: Արթնացա` լցված մեծ էներգիայով. կարծես թե մոտիվացիաս հետ է եկել: Արթնացա, լվացվեցի, կրկին զարմանալի կերպով նախաճաշեցի (ես երբեք չեմ նախաճաշում) ու սկսեցի գրել ոչ մասնագիտական առարկայի անիմաստ հանձնարարությունները (փաստորեն իրոք մոտիվացիաս ու «հավեսս» ետ են եկել): Վերջացրի աշխատանքս, լսելով ամանորյա երգեր (ես դրանք ամառվանից եմ լսում), պատրաստվեցի և դուրս եկա տանից: Գնացի ավտոբուսների կայարան, որ համալսարան գնամ: Ժամը 8:00ն էր: Կանգնած էր մեկ ավտոբուս` լցված լիքը մարդկանցով: Սպասեցի մոտ 10 րոպե մինչև շարժվեց: Եւ ուզում եմ նշել, որ առաջին մարդն էի կանգնած, ով սպասում էր հաջորդ ավտոբուսին: Հաջորդ ավտոբուսը եկավ ոչ թե 5, ոչ թե 10, ոչ թե 15, այլ 20 րոպե հետո (երևի վարորդը քնած էր մնացել, կամ էլ աշխատանքի գալու մոտիվացիան կորել էր): Իսկ այս «կարճ» ժամանակահատվածի ընթացքում ինձ միացան ևս մոտ 40 հոգի (եթե ոչ ավել):Եկավ ավտոբուսը, և մարդիկ իրար հրելով, միմյանց անպատիվ խոսքեր ասելով, «ցատկեցին» ներս, իսկ ես արդեն կես ժամ է` սպասում էի, բայց լինելով առաջին սպասողը` բախտս չբերեց (դե, Հայաստանում հերթ հասկացողությունը չկա):

Ինչևէ, նորից ինքս ինձ համոզեցի, որ չկորցնեմ մոտիվացիաս ու հուրախություն ինձ` կարողացա նստել հաջորդը: Շարժվեցինք: Զբաղեցվեցին բոլոր տեղերը, ավտոբուսը բառիս բուն իմաստով լցվեց, չմնաց որևէ դատարկ տարածություն, սովորականի նման չկար կանգնելու տեղ նույնիսկ աստիճաններին, իսկ վարորդը կանգառներում և կանգառներից դուրս շարունակում էր կանգնել ու կանգնել: Մի կին չդիմացավ և պոռթկաց. սկսվեց 3-րդ համաավտոբուսյան պատերազմը (իսկ թե 1-ինն ու 2-րդը, երբ է սկսել, չգիտեմ): Ավտոբուսը բաժանվեց կողմերի. ստեղծվեց երկու միություն` «Վարորդ» դաշինք և «Խիզախ կնոջ հետևորդներ» միությունը: Վարորդը բանակ դրեց` կանգնեց մի տեղ, և սկսվեց «կաշան»: Իսկ ես, ուշանալով դասից, փորձելով չկորցնել մոտիվացիաս, շարունակում եմ կարդալ գիրքս…

Գիրքը անհաղթահարելի սեր է: Ցավոք, ոչ բոլորն են այդ սիրով տարված: Պետք է ընդամենը մի քանի հետաքրքիր գիրք ընթերցել, և վերջ. ներսումդ ծնվում և հետզհետե մեծանում է մի անբացատրելի զգացում…   Դա կախվածությունն է գրքերից:

Գրքերն իմ լավագույն ընկերներն են, այս աշխարհում իմ բաժին մենությունը հաղթահարելու լավագույն միջոցը (հոգու խորքում բոլորն են մենակ): Դարակում կամ սեղանին դրված գիրքը սովորական մի բան է, բայց երբ սկսում ես ընթերցել` սկսվում է կախարդանքը, մտնում ես գրքերի հեքիաթային և գունագեղ աշխարհ: Երբեմն զարմանում եմ` ինչպես է ինչ-որ մեկը (հեղինակը) իմ մտքերն ու ապրումները նկարագրել այսպես հստակ և տառացի: Յուրաքանչյուր կերպարի մեջ ինձ բնորոշ բնավորության գծեր եմ փնտրում, փորձում արդարացնել նույնիսկ ամենաբացասական կերպարներին, չէ՞որ մարդիկ չար չեն ծնվում, կյանքն ու հանգամանքներն են նրանց այդպիսին դարձնում, և եկեք խոստովանենք, որ առանց նրանց կյանքը չափից դուրս միապաղաղ կլիներ, և մենք այդպես էլ չէինք իմանա, թե որն է բարին:

Ինձ համար շատ կարևոր է ինչ-որ մի նոր բան սովորելը, քնել ավելի խելացի, քան արթնացել եմ, և դրա լավագույն միջոցը գրքեր կարդալն է: Ցավում եմ, որ շատերի մոտ համացանցից ունեցած կախվածությունը այժմ ավելի ազդու է, քան սերը դեպի գրքերի հեքիաթային աշխարհը:

Շատ գրքեր եմ կարդացել` մեկը մյուսից տարբեր և մեկը մյուսին նման: Գրքերի աշխարհը մի անծայրածիր օվկիանոս է, որտեղ մտնելուն պես մոլորվում ես, և ցամաքին մոտենալը գնալով ավելի անհնարին է դառնում: Իմ կյանքն էլ` որպես մի նավակ, անընդհատ այս ու այն կողմ է գնում այդ օվկիանոսում, բայց ստած կլինեմ, եթե ասեմ, որ փնտրում եմ ցամաքին հասնելու ճանապարհը: Հակառակը` ցանկանում եմ ավելի ու ավելի առաջ գնալ, նոր  որոնումներ և բացահայտումներ անել ինձ և իմ աշխարհի համար:

Այժմ ցանկանում եմ ներկայացնել Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի «Փոքրիկ իշխանը», որը գրվել  է 1942 թվականին: Թարգմանվել է ավելի քան 250 լեզուներով և բարբառներով, այդ թվում՝ կույրերի համար նախատեսված Բրայլի այբուբենով։ 1943 թվականին ամբողջ աշխարհում վաճառվել է ավելի քան 140 միլիոն օրինակ և համարվում է աշխարհում ամենավաճառված գրքերից մեկը։ Այս հեքիաթը ինքնակենսագրական է, իսկ Փոքրիկ Իշխանի կերպարը հեղինակն ինքն է:

Կարդալիս թվում է, թե մի հեքիաթային և գունեղ աշխարհում ես, որտեղ ուղղակի մոլորվել կարելի է: Այս հեքիաթը չափազանց արդիական է: Գլխավոր հերոսը` Փոքրիկ Իշխանը, դրական անսպառ էներգիա է փոխանցում ողջ ընթերցման ընթացքում: Նա ճանապարհորդում է` գնալով տարբեր մոլորակներ: Յուրաքանչյուր մոլորակում կարծես ներկայացնում է ժամանակի որևէ բացասական կողմը: Հանդիպում է տարբեր կերպարների` Թագավորին, Փառասերին, Հարբեցողին, Գործարարին, Լապտերավառին և Աշխարհագետին:

Թագավորը ցանկանում էր իշխել բոլորին, սակայն իր մոլորակի վրա բացի իրենից և առնետից ուրիշ ոչինչ և ոչ ոք չկար:

Փառասերը կարծում էր, որ պետք է երկրպագեն իրեն, մինչդեռ ինքը ևս մոլորակի վրա միայնակ էր:

Հարբեցողը հարբում էր, որ մոռանար, որ ամոթ է խմելը, փորձում էր այդ ձևով փախչել իրականությունից, քանի որ ամաչում էր ինքն իրենից և իր թերությունից:

Գործարարը, ով «տիրում էր» աստղերին, տարված էր իր աշխատանքով: Կարիերիստ մարդու բնավորություն ուներ:

Լապտերավառը ապրում էր Փոքրիկ Իշխանի հանդիպած ամենափոքր մոլորակում: Նրա աշխատանքի մեջ իմաստ կար, քանի որ, երբ նա վառում էր լապտերը, կարծես թե մի նոր աստղ կամ ծաղիկ էր ծնվում: Աշխատանքն օգտակար է, քանի որ գեղեցիկ է, բայց իրական կյանքում ամեն գեղեցիկ բան չէ, որ օգտակար է:

Աշխարհագետը մի ծերունի էր: Այս մոլորակից մեզ խորհուրդ է տրվում, որ պետք է խոսքդ ապացուցես, այսինքն՝ այն ամենի մասին, ինչի մասին որ խոսում ես, փորձիր ապացուցել, այլ ոչ թե միայն ասես այն, ինչ խելքիդ փչում է:

Արդիական կերպարներ են, չէ՞:

Յուրահատուկ կերպարներ էին Վարդն ու Աղվեսը` Փոքրիկ Իշխանի սերն ու ընկերությունը: Վարդը այս ստեղծագործության մեջ  սիրո մարմնացումն էր: Վարդը ևս սիրում էր Փոքրիկ Իշխանին, բայց քմահաճ էր և հպարտ, և հենց դա էր պատճառը, որ Փոքրիկ իշխանը նրանից նեղանալով ` ցանկանում էր գնալ ուրիշ մոլորակներ:

Աղվեսին հանդիպում է Երկիր մոլորակում: Աղվեսը իսկական ընկեր էր, ով վախենում էր, որ իրեն կընտելացնեն, քանի որ «երբ թողնում ես, որ քեզ ընտելացնեն, հետո դրա համար կարող է և լաս»:

«Փոքրիկ Իշխանը» այն ստեղծագործություններից է, որ պետք է անպայման կարդալ` անկախ տարիքից, ազգությունից ու աշխարհայացքից: Կարդացեք և մի բուռ սեր ու բարություն խնդրեք Փոքրիկ Իշխանից, համոզված եմ` չի մերժի…

Ստորև ներկայացնում եմ գրքից մի քանի մեջբերումներ:

• Չգիտեի, թե ինչպես կանչեմ, որպեսզի նա լսի, ինչպես հասնեմ նրա հոգուն, որը սահում, հեռանում էր ինձանից… Չէ՞ որ շատ խորհրդավոր ու առեղծվածային է արցունքների աշխարհը:
• Չէ՞ որ բոլոր մեծահասակները առաջ երեխա են եղել, միայն թե նրանցից քչերն են այդ բանը հիշում:
• Խոսքերը միայն խանգարում են իրար լավ հասկանալուն:
• Քո վարդը քեզ համար այդքան թանկ է, որովհետև դու նրան տվել ես քո ամբողջ հոգին:
• Երբ թողնում ես, որ քեզ ընտելացնեն, հետո դրա համար կարող է և լաս:
• Միայն սիրտն է սրատես: Ամենագլխավորը աչքով չես տեսնի:
• Բայց դու մի՛ մոռացիր, որ հավիտյան պատասխանատու ես նրա համար, ում ընտելացրել ես:
• Գնա և մի անգամ ևս վարդերին նայիր։ Այն ժամանակ կհասկանաս, որ քոնը միակն է աշխարհում:
• Շատ տխուր է, երբ մոռանում են ընկերներին։ Մանավանդ որ՝ բոլորը չէ, որ կարողանում են ընկեր ունենալ։
• Փառասերները միայն գովեստներ են լսում։
• Մարդկանց մեջ նույնպես մարդ մենակ է զգում իրեն:
• Երբ մարդ շատ է ուզում սրամտել, ակամայից մի սխալ բան կասի:
• Էլ մի ձգձգիր… Դա անտանելի է… Եթե որոշել ես գնալ՝ գնա…
• Ես սիրում եմ, երբ իմ ձախորդություններին լուրջ են վերաբերվում:
• Եթե ուղիղ գնալու լինես, հեռուն չես գնա…
• Ինքդ քեզ դատիր: Դա ամենադժվար բանն է: Իրեն դատելը ուրիշներին դատելուց դժվար է: Եթե դու կարողանաս ինքդ քեզ ճիշտ դատել, նշանակում է, հիրավի, իմաստուն ես:
• Եթե դու մի ծաղիկ ես սիրում` միակը, որի անունը միլլիոնավոր աստղերից և ոչ մեկի վրա չկա, դա արդեն բավական է: Դու նայում ես երկնքին ու քեզ երջանիկ ես զգում: Եվ դու ասում ես քեզ. «Այնտեղ` ինչ-որ մի տեղ, ապրում է իմ ծաղիկը»…
• Մարդիկ էլ երևակայություն չունեն…Նրանք միայն կրկնում են այն, ինչ լսում են…