sona mkhitaryan

Խառը մտքեր

Գնահատել։ Սիրուն բայ է, չէ՞։ Մենք ամեն քայլափոխի հանդիպում ենք մարդկանց, ովքեր պաթոսով են արտահայտվում. գնահատիր այն, ինչ ունես ու նման բաներ, ու թվում է, թե նրանցից խելացի մարդ չկա այս աշխարհում։ Ընդունում ենք բոլոր ասածները, բայց ընդունել չի նշանակում` հասկանալ։ Խորհուրդ են տալիս, արտահայտվում են, մեզանից ու բոլորից խելացի են թվում, բայց որքանո՞վ են իրենք հասկանում այդ գնահատելու իմաստը։

Դուք երբևէ ապրե՞լ եք ներառական խնդիրներով տարբեր տարիքի անձանց հետ։ Հա, հենց ապրել։ Մեկ շաբաթ։ Շատ դժվար է քեզ չառանձնացնելը։ Զգում ես վախ, անհանգստություն, լարվածություն, հուզմունք, հաց չես կարողանում ուտել։ Նստելով մի սեղանի շուրջ, նայելով նրանց ու քեզ, մեղադրում ես քեզ ու նեղվում շատ։ Սայլակներով մարդիկ, աուտիզմ, մտավոր զարգացման խնդիր ունեցող մարդիկ, Դաունի համախտանիշ, տեսողության խանգարում, իսկ դո՞ւ։ Շուրջդ կանգնածները նայում են քեզ ու երազում են քայելու, տեսնելու ու մարդկանցից չառանձնացվելու մասին։ Իսկ դո՞ւ, ես ու մնացածը ի՞նչ ենք անում։ Մի փողոց ավել չենք քայլում, նստում ենք երթուղային, գիրք չենք կարդում, մեր ուզած կոշիկը չենք գտնում խանութում, ասում ենք, որ ամեն ինչ շատ վատ է։ Երբ շփվում ես, ձեռքն ես բռնում և պարում, հասկանում ես, որ ոչ թե նրանք են քեզանից մեկը, այլ դու ես նրանցից մեկը։ Երբեմն երեկոյան ժամերին, երբ բոլորս մի սենյակում էինք՝ գրեթե 40 հոգի, նայում էի շուրջս ու ինչ-որ բան խեղդում էր։ Նստում էի, նայում ու ինքնաքննադատությամբ էի զբաղվում։ Նրանք չէին հագնվում մոլերից, չգիտեին՝ ինստագրամի սթորին ինչ է, բայց գիտե՞ք՝ ոնց էին ուրախանում, երբ միասին պարում էինք, կամ ինչ որ հարցեր էինք տալիս, որ պատասխանեն։
Մեկ շաբաթում հասկացա, իմի բերեցի ու գնահատեցի այս կյանքում ամենակարևորը՝ թե ինչ արժեք ունի մարդկային կյանքը։
Գնահատել։ Սիրուն բայ է, չէ՞։

suren karapetyan

Դո՞ւ ես օգտագործում սարքը, թե՞ սարքն է օգտագործում քեզ…

Խորհրդավոր հարցի հեղինակը հանրահայտ դերասան Դենզել Վաշինգտոնն է, երբ հարցազրույց էր տալիս BBC-ին։ Վերջերս նմանատիպ հարց ինձ էի տալիս ու լրիվ անտեղյակ էի Վաշինգտոնի հարցազրույցից։ «Սարք» ասելով նկատի ունեմ մեզնից անբաժան սմարթֆոնին։ Սրա ու այսօրվա աշխարհի մասին գրել եմ «Բացի կոճակը սեղմելու կարողությունից» հոդվածում։ Հիմա մի քայլ առաջ գնամ ու սկսենք քննարկել սոցիալական ցանցերը ու դրանց ազդեցությունը մեզ վրա։

Առավոտյան բոլորս միանգամից վերցնում ենք հեռախոսը ու սկսում անընդհատ news feed-ով ներքև իջնել, ստուգել ծանուցումները, insta-ից FB, FB-ից․․․(ստեղ կարա լինի ցանկացած կոմբինացիա) ու նման բաներ, հա ու ընդունում եմ՝ բացառություններ լինում են։ Իսկ, երբ սովորական ու շատ հաճախ ռեֆլեքսային դարձած գործողությունները չես անում, մի տեսակ տարօրինակ, ես կասեի նույնիսկ դատարկության զգացողություն է առաջանում։ Զգացողությունը կանվանեմ «մենակության սինդրոմ»։ Սրա պատճառը փորձեմ կարճ բացատրել․ երբ մենք սոցիալական ցանցերից ենք օգտվում, մեզ ընկերներով շրջապատված ենք զգում, որը, բնականաբար, արհեստական հոգեբանական աջակցություն է, բայց, երբ դադարում ենք դրանցից օգտվել, կանգնում ենք լուրջ հոգեբանական խնդրի առաջ։  Էս թեմայով խորհուրդ կտամ նայել հետևյալ վիդեոն։

Բոլորս էլ քիչ թե շատ կախվածության մեջ ենք։ Ռեֆլեքսորեն ստուգում ենք՝ ով լայքեց, նույնիսկ ստանում որոշակի բավականություն ու արդեն սկսում մտածել հաջորդ հրապարակման մասին։ Ավանդական կախվածություններին փոխարինելու են եկել սոցիալական ցանցերը։ Սրանք ունեն մարդկանց վրա ազդելու հզոր ռեսուրսներ։ Օրինակ ֆեյսբուքը, որը ունի մոտ 2 մլրդ օգտատեր (ավելին քան քրիստոնեության հետևորդներն են) վարձում է «ուշադրության մասնագետներին», ովքեր նույնականացնում են Լաս Վեգասի խաղատներից որոշ սկզբունքեր։ Այսպիսով աշխարհում պայքար է ընթանում մեր ուշադրության համար, իսկ մենք չենք էլ նկատում։

20180519_WOC855

The Economist-ը շատ հետաքրքիր հետազոտություն է արել 14-24 տարեկան բրիտանացիների շրջանում, ովքեր օգտվում են սոցիալական ցանցերից։ Հետազոտության արդյունքում առանձնացվեցին հետևյալ խնդիրները, որոնք ամենից հաճախ են հանդիպում՝ քնի խախտում, կարևոր իրադարձություն/նորություն բաց թողնելու մտավախություն, բուլլինգ, վախ արտաքինից (body image), անհանգստություն, դեպրեսիա և միայնություն։

Թեման շատ բարդ է ու ժամերով կարելի է քննարկել։ Ես ծայրահեղությունների կոչ չեմ անում, որովհետև ներկայում ունենք այն, ինչ ունենք` աշխարհը առանց սոցիալական ցանցերի անհնար է պատկերացնել։ Հա, չմոռանամ նշել, որ դրանք ունեն նաև բազմաթիվ դրական կողմեր, ուշադիր ուսումնասիրեք The Economist-ի արդեն մեզ հայստնի հոդվածը։

manana arxiv

Մի՛ վախեցիր

Գլուխս առնեմ ու կորչեմ

Մի անգամ հորեղբորս տղայի և տատիկներիս հետ գնացել էինք օպերա: Մի տատիկիս անունը Իննա է, մյուսինը` Ասյա: Իննա տատիկս շատ բարի է և շատ քիչ է բարկանում: Համեմատաբար, Ասյա տատիկս ավելի շատ է բարկանում և հետաքրքիր պատիժներ է հորինում:

Երբ վերջացավ օպերան, ես ու եղբայրս վազեցինք շատ հեռու: Հետո ես շրջվեցի և տեսա, որ Իննան ու Ասյան չկան: Ես շատ վախեցա: Կանգնեցրի եղբորս և ասացի նրան այդ վատ լուրը.

-Երազանքս կատարվեց: Ես ուզում էի ապրել առանց ծնողների, որպեսզի նրանք ինձ չդաստիարակեն:

-Հա, բայց պատկերացնում ես…,- վախից երեսը ծամածռեց եղբայրս:

Ես լռեցի, որովհետև չէր ուզում անգամ դրա մասին մտածել: Միջանցքը լցված էր մարդկանցով: Մենք չէինք կարող անգամ տատիկիս նման մարդ գտնել:

Հետո մեզ տեսավ Ասյա տատիկը և նայեց մեզ վրա այնպես, որ ավելի լավ կլիներ, որ ես ընդհանրապես ծնված չլինեի:

Իսկ Իննա տատիկը պարզապես ասաց.

-Բա ինչո՞ւ էիք փախչում:

Իննա Ազնաուրյան, 11 տ.

 

Դժբախտության ընկերները

Ամռանը ես միշտ գնում եմ Ստեփանավան` հանգստանալու: Այնտեղ է ապրում իմ տատիկի եղբայրն իր ընտանիքով: Անուշիկը` տատիկիս եղբոր աղջիկը, վախենում էր մթից:

Մի անգամ, երբ մենք բակում նստած էինք, տատիկիս եղբայրն ասաց.

-Անուշի՛կ, գնա՛ սենյակի լույսն անջատիր:

-Չէ, չեմ գնա, վախենում եմ,- ասաց Անուշիկը:

Մայրս խնդրեց, որ ես գնամ: Ես էլ, առանց մորս հակառակվելու, գնացի ու անջատեցի լույսը: Երբ ուզում էի դուրս գալ սենյակից.

-Ճըռռ, ճըռռ…- տարբեր կողմերից լսեցի այդ ձայնը:

Ես այնպես վախեցա, որ վազելով իջա ներքև և ճանապարհին սայթաքեցի ու ընկա: Ոտքս շատ ուժեղ ցավեց: Դա դեռ ոչինչ, արյուն էլ եկավ:

Երբ նրանք ինձ տեսան, բոլորը միաձայն հարցրեցին.

-Ի՞նչ է եղել, ո՞նց է եղել:

Ես պատմեցի ամեն ինչ: Բոլորը ծիծաղեցին, բացի Անուշիկից:

-Վերջապես ինչ-որ մեկը հասկացավ ինձ,- գոհ-գոհ ասաց նա:

Քրիստինե Սարգսյան, 12 տ.

 

Փիլիսոփայական հիմնավորում

Ես շատ եմ վախենում մթությունից: Հիմա ես կգրեմ պատճառը:

Իմ մեջ գլխավոր վախը առաջացնում են ֆիլմերը: Գիտնականները ապացուցել են, որ սարսափ ֆիլմերը առաջացնում են նյարդային դող և անհանգստություն:

Շատ մարդիկ մթությունը պատկերացնում են որպես չարության նշան:

Ըստ հռոմեացիների, երբ արևը անհետանում է սարերի հետևը, լուսնից իջնում են ստվերները, որոնք փնտրում են անգետ երեխաներին և քաշում են նրանց հոգին ու տանում լուսին, մինչև որ նրանք խելացի դառնան:

Մի անգամ ես ու ընկերս մի ֆիլմ նայեցինք` «Խավարի տիրակալը»: Մանրամասն չեմ ուզում գրել ֆիլմի մասին: Ֆիլմից հետո ես դողացող ձայնով ասացի «ցտեսություն» ու հեռացա ընկերոջս տնից: Արդեն ուշ էր: Ճանապարհին վախենալով նայում էի ծառերին և քարերին, որոնք մթության մեջ հրեշների տեսք էին ընդունել: Իմ հետևից քայլում էին երկու տղա: Նրանք հասան ճանապարհի կեսին և տղաներից մեկը հեռացավ ճանապարհից, իսկ մյուս տղան բացականչեց.

-Հաջող:

Ինձ թվաց, որ դա իմ կողքի ծառն ասաց, և ես սկսեցի վազել մութ բակով: Դուրս եկա բակից լուսավոր հրապարակ և երբ համոզվեցի, որ իմ հետևից ոչ մի ծառ չի վազում, հանգստացա և գնացի տուն:

Արման Շառոյան, 10 տ

 

Մեծ տեղահանություն

Մի քանի տարի առաջ, ամռանը, երբ մեր վերևի փողոցը քանդում էին, այդտեղի բոլոր օձերը տեղափոխվել էին մեր փողոց:

Մի օր, երբ ես պատուհանից դուրս էի նայում, տեսա մի գծավոր օձ և ամբողջ ձայնով ասացի.

-Օձը, մամ ջան, օձը:

Մայրիկս վազելով եկավ և հարցրեց, թե ինչ է պատահել: Ես վախեցած ձայնով ասացի, որ օձ եմ տեսել: Մայրիկս դուռը փակեց և ինձ ասաց, որ դուրս չգամ: Այդ օձը մի քանի օր մնաց մեր բակում: Այդ օրերին ես տանից դուրս չէի գալիս: Չնայած, որ օձը վախենալու էր, բայց նա մի շատ լավ գործ կատարեց: Մեր բակի մի քանի առնետներին կերավ: Մինչ օրս էլ մեր բակում առնետներ չկան: Երբ առնետներին կերավ, տեղափոխվեց մեր հարևանի նկուղ: Այնտեղ նա մնաց մի քանի օր, բայց քանի որ օձը չէր կարող անընդհատ տնից տուն տեղափոխվել, մեր հարևանները կանչեցին օձ որսացողներին, և նրանք բռնեցին օձին:

Չնայած ես վախենում եմ օձերից, բայց միշտ կարոտով եմ հիշում գծավոր օձին:

Անի Վահանյան, 15 տ.

davit gorgoyan

Գլխով փափուկ ասֆալտին

«Ու հայացքներն դատարկ, ոչինչ չասող

Ու գլուխներն այդ՝հայացքներից դատարկ…»

Լավ էլի

-Ի՞նչ ես կարծում, մարդուն տեսնելիս, ի՞նչն եմ առաջինը նկատում:

-Դոշե՞րը:

-Առաջ մի ընկի, ասում եմ` առաջինը:

-Էշ… Չգիտեմ: Ի՞նչը:

-Ասում եմ, նկատե՞լ` էս մարդկանց մեծ մասի աչքերը չեն փայլում:

-Կա տենց բան, գիտե՞ս: Տենաս` ինչի՞ց ա:

Ես՝ հողեղենս, խոնարհաբար և ծնկաչոք, որպես աստվածների բարի համակրանքին արժանանալու նպատակով մատուցվող զոհ՝ բամբ ձայնով ու թաց աչքերով ներողություն եմ հայցում ռաբիզի աստվածներից համարձակությանս համար, բայց և այնպես չէի կարող, մեղմ ասած, չապշել այն փաստից, որ միևնույն ավտոբուսում կարող եմ հանդիպել հինգ տարբեր մարդկանց, որոնք ո՛չ խմած, ո՛չ ուռած երակներով, ո՛չ էլ դրսում գարուն ունենալով հանդերձ՝ ականջակալներով ի զորու են առանց լուրջ մարմնական վնասվածքներ ստանալու, ասենք՝ ներքին արյունահոսության, մեկ ժամ շարունակ լսել Մանվել Փաշայանի, Փաշիկ Սողոյանի ու Խատուբայի շեդևրները: Էստեղից ուրեմն չի կարող չհետևել ծաղկավոր վերնաշապիկի, «Նիվա» մակնիշի մեքենայի, սև ակնոցների ու մինչև գոտկատեղը մի ուղղությամբ սանրած մազերի նկատմամբ պաշտամունքը: Փնտրելով ապաստան բռնաբարված հոգիների համար՝ հարկ համարեցի մխիթարում որոնել գոնե աղջիկների երգացանկում, ու փոխարենը գտա մարդկանց, ովքեր համացանցից փորձում էին ներբեռնել Ջասթին Բիբերի նկարները՝ էկրանն աչքին ավելի հաճելի դարձնելու համար: Միակ հույսն ու հավատս Մերին էր. Ջոն Լենոն, միանշանակ:

Հավատացեք, սա ֆանտազիա, կամ էլ գոռոզ երևակայությանս արդյունք չի, այլ մերկ իրականություն, որի բացահայտումն այնքան ապշեցուցիչ էր, որքան անիրական:

«…լոկ աղջիկներ մոմե,

և տղաներն այս բութ,

պիտի ծնեն երթեր ՝մեղկ հորթերին հլու»…

Սա չի կարող լինել պատճառն այլ բանի, քան թերդաստիարակությունն ու թերուսումն է, ոչ միայն տանը, այլ նաև կրթական հաստատություններում, և հետևանքն այլ բանի, քան ցածր IQ մակարդակը: Եվ պատահական չէ, որ ըստ TIMSS-ի տվյալների, Հայաստանը աշակերտների գրագիտության, տրամաբանության ու գիտելիքները գործնականում օգտագործելու մակարդակով զիջում է հարևան բոլոր երկրներին:

Լինելով ամենահինն ու մշակութապես զարգացած երկիրը, մենք տվյալային շատ միջավայրերում գլուխ ենք խոնարհում մնացածի առջև՝ ասես միայնակ ճոճանակ բաց անապատում: Ու մեր՝ տեղում արմատ գցելու պատճառը, կրթական հետամնացությունից բացի, ներքին մշակույթից զուրկ երիտասարդություն ունենալն է: Էն երիտասարդությունը, որ բացբերան հայհոյում է դիմացի այգում համբուրվող զույգին, ու ճակատ առ ճակատ կռվում հետս՝ հակառակ կարծիք լսելու պատճառով: Փաստորեն,  մենք դեռ գտնվում ենք մարդկային հասարակ հարաբերությունների ընկալման այն փուլում, երբ գրկախառնությունը, հասարակայնորեն համբուրվելը, ազատ սերն ու սեքսը ինդիկատորներ են այլասեռության (ակնկալում եմ ստանալ նշված բառի բացատրությունը), լկտիության, եվրոպամետության, ու քայլերի, որոնք ուղղված են «փչացնելու» երիտասարդությանը:

«Մենք ապրում ենք ազատ ու անկախ Հայաստանում»

…մի խումբ ավանակներ:

Փորձի փոխանակման ծրագրերից մեկի ժամանակ ինձ մոտեցավ ընկերներիցս մեկն ու ասաց.

-Մի հարց, խնդրում եմ: Բարում, երբ դուրս եկա հեռախոսով խոսելու, դու անընդհատ ինձ էիր նայում: Կարո՞ղ եմ իմանալ` ինչո՞ւ:

Դե արի ու իտալացուն բացատրիր, որ դու իմ հյուրն ես, իսկ Աբովյանի դեգեներատ բնակչի համար առանց առանձնակի դժվարության կրծքերիդ ութսուն տոկոսը տեսնելը գարնան գալուստ է ավետում: Ու չնայած հագուստիդ պարզությունը աչքերիցդ հետո եմ նկատել, այդ առիթից ոչ թե օգտվում եմ, այլ պատասխանատվություն եմ զգում քեզ համար:

Մեր հասարակարգում թեթև հագուստը հարմարության համար օգտագործող ցանկացած մեկը շարքային պոռնիկ է, թեթև հագնվածին աչք չածողը՝ ուլ, նրա ազատությունը քննադատելը ՝առաջադիմություն, իսկ դրանք հարգելը՝ անպատվություն: Իսկ ի՞նչ, եթե ռուսական աղբի փոխարեն Pink Floyd եմ լսում, վերնաշապիկն առանց օձիքի եմ սիրում, նախընտրում եմ գետնին նստել՝ նստարանի փոխարեն, սևից բացի ուրիշ գույներ էլ գիտեմ, ինստագրամում խոշոր հետույքավորներն ուղղակի չեն գրավում, լրբերին չեմ սրբացնում ու մի շարք այլ չափանիշներ, որոնց համար, չեմ կասկածում, պիտակներ հաստատ կճարվեն:

Չարժե՞ ընդունել, որ իմ ու քո հարաբերությունը միշտ մոդուլի մեջ է դրված, իսկ արդյունքը մեկից բացի այլ արժեք երբեք չի ընդունում:

«Նայի՛ր,

Տե՛ս՝ ինչպես են վայրի մանուշակները ծաղկում

արգելված փշալարերի արանքից»:

anna vardanyan

17-ից առաջ և հետո

Երկար էի մտածում, թե ինչի մասին գրել, ու հանկարծ կողքիցս ձայն լսեցի.

-Ինձ մոտ ոչինչ չի ստացվում, ես ոչ մի բան չեմ կարողանում անել…

Այս ամենը լսելուց հետո  որոշեցի գրել ինքնագնահատականի մասին: Ինքնագնահատական ասելով ես հասկանում եմ կարծիքը քո մասին: Ես կարծում եմ, որ եթե մարդ իրեն չգնահատի, ոչ ոք իրեն չի գնահատի: Առաջ ես էլ էի իմ մասին այդպիսի կարծիքի, որ ինձ մոտ ոչինչ չի ստացվում:

Օրինակ, ես 17.am-ի մասին գիտեի տարիներ առաջ ու միշտ ուզում էի թղթակցել, բայց մտածում էի, որ իչեմ կարող… Հետո պատահաբար տեսա, որ դասընթաց է սկսվում` «Նոր դասընթաց նոր թղթակիցների համար», որոշեցի մասնակցել, ու ամառվանից հետո իմ կյանքը կարելի է ասել, բաժանվեց երկու փուլի` 17-ից առաջ և հետո: Անկեղծ, ինձ 17-ը շատ օգնեց: Օգնեց նրանով, որ հիմա կարողանում եմ իմ կարծիքը գրել ինձ հետաքրքրող իրադարձությունների, երևույթների և այլնի մասին:

Ուզում եմ ասել, որ մի թերագնահատեք ձեզ: Չեմ ասում ինքնասիրահարված ամբողջ օրը ման գալ,  բայց ամեն դեպքում կարելի է հավատալ սեփական ուժերին, փորձել, կրկին փորձել, ոչ թե բավարարվել եղածով կամ համոզված լինել, որ ամենալավն եք, ամեն ինչ ճիշտ եք անում, սովորելու կարիք չունեք:

Նաև չեմ հասկանում, երբ հրապարակային պաշտում են իրենց եսը: Ինձ թվում է այդ մարդիկ կարծում են, թե կողքինների աչքերը միշտ փակ են, և չեն նկատում լավ կամ վատ արարքը:

Պարզապես հարգենք ինքներս մեզ, դա եսասիրություն չի համարվի:

milena arakelyan

Հետ հայացք

28.09.2018

Տանը խառնաշփոթ է: Ամեն անկյունը, պատը, սեղանը, դատարկված պահարանը, ծաղկամանում չորացող ծաղիկները, դատարկ սենյակը, խոհանոցը, ամեն ինչ հեռացում է արտաշնչում: Ամեն մի անկյունում անբառ տխրություն է նստած: Հա, ճիշտ է, որ տունը առանց այդ էլ խոսել չի կարող, բայց երբ դու հեռանում ես՝ թողնելով ամեն ինչ, քեզ թվում է, որ տունը քեզ հետ հավասար փշրվում է, քեզ հետ հավասար լցվում ու դատարկվում է, էդպես էլ չհասկանալով վերջին քայլերի նշանակությունը: Սենյակում կուտակված ճամպրուկների կողքով անընդհատ անցնելիս նորովի ես տակն ու վրա լինում, նորից սթափվում, ասում՝ ի՞նչ է որ, որոշել եմ, ուրեմն գնալու եմ, ու ամեն բան լավ է լինելու: Էս տողերը մի րոպեով փրկում են քեզ, բայց երբ նայում ես հարազատներիդ աչքերին, որոնք մի հրաժեշտի տխրությամբ են ժպտում, իբր իրոք ամեն ինչ լավ է, էդ տողերը չքանում են, ու նորից ճամպրուկը քմծիծաղով աչքիդ առաջ է հայտնվում: Այնքան տարօրինակ անհանգստություն կա ներսումդ: Դու պատկերացում էլ չունես՝ ինչ ահռելի կարոտ է քեզ սպասվում հրաժեշտի վերջին գրկախառնությունից հետո: Հենց այսպիսի անհասկանալի զգացումներով էլ արդեն լքել ես:

 

28.09.19

 

Մեկ տարի է անցել: Գիտեք, էդ զգացումները հետ անդրադառնալու հակում ունեն՝ ամբողջովին նույնությամբ: Դու արդեն հազարավոր կիլոմետրեր հեռու ես, չկա հրաժեշտ, չկան հարազատներդ, չկան տան՝  քեզ մեղադրողի հայացքով նայող պատերը, կա միայն նոր քաղաք, որը արդեն մեկ տարի է ջանում է դառնալ քո տունը, կան նոր դեմքեր, բայց որոնցում շարունակ փնտրում ես այն աչքերը, որ անգիր գիտեիր, այն վերջին գրկախառնությունները, ամեն ինչ, ինչ կարոտ է առաջացրել մեջդ: Գնում ես համալսարան, այն տարօրինակ զգացումը ներսումդ, կարծես էլի հրաժեշտի ես պատրաստվում: Կմտածեք, գժվել է: Ինձ թվում է, երբ ինչ-որ երևույթ ապրում ես ամբողջ սրտով, եղանակը, օրը, ժամը նույնիսկ նոր քաղաքի օդը ստիպում է վերապրել մի տարի առաջ զգացածդ, ու դու խելառ ես երևում մարդկանց աչքերում, որովհետև պատրաստվում ես մի հրաժեշտի, որը անցել է արդեն, էլ գոյություն չունի: Դու տակնուվրա եղած ես, երեք օրից մեկնում ես՝ չգիտակցելով, որ արդեն հասել ես, արդեն մի տարի է հասել ես: Քո ու կարոտի միջև շարունակ վեճեր են, վեճեր, որոնք միշտ ավարտվում են այն տողերով, որ «ամեն ինչ լավ է լինելու»: Բայց դու համալսարանից դուրս ես գալիս խառնված, որովհետև երեք օրից թռիչքդ է, թռիչքդ՝ դեպի իրականություն:

Narek Piloyan

Խնջույքները նոր ծիսակա՞րգ

Մի պահ պատկերացնենք մեր կյանքը առանց երգ-երաժշտության: Դժվա՞ր է, չէ: Յուրաքանչյուր մարդ ունի իր ներաշխարհն ու դրան համապատասխան բնավորություն ու պահվածք: Հասարակական վայրում երգ լսելը ևս պահվածքի ձև է: Այն խոսում է մարդու բնավորության մասին: Այո՛, երաժշտությունը մեր ներսի բնությունն է: Երաժշտությունը հիշողություն է: Երբ լսում ենք մեր կողմից սիրված երգի առաջին նոտաները, սկսում ենք հիշել տվյալ երգի հետ կապված լավ, նույնիսկ վատ պահերը:

Եթե ստեղծագործությունը լսվում է տարիներ շարունակ, փոխանցվելով սերնդեսերունդ, նշանակում է այն իսկապես թանկ և մնայուն արժեք է, ապագայում էլ չի կորցնելու իր արժեքը:

Ցավոք շատ հաճախ ՝ երթուղային տաքսիներում, առևտրի կենտրոններում, ինչպես նաև սրճարաններում և այլ հասարակական վայրերում լսում ենք, մեղմ ասած, ցածրորակ երաժշտություն: Դեռ հին ժամանակներից ծիսակրոնական արարողակարգերի մասն է կազմել երաժշտությունը: Իսկ մեր ժամանակներում այն  արտադրվում է գեղարվեստական հաճույք պատճառելու, ժամանցի համար: Հարգելով յուրաքանչյուր մարդու երաժշտական ճաշակը, կպնդեմ, որ դժվար թե արդի ցածրորակ երաժշտությունը արտադրվում է ծիսական արարողակարգերի համար: Եթե խնջույքները համարվում են հատուկ ծիսական արարողություն, ուրեմն՝ այո: Եվ իսկապես, որքան երաժշտությունն է բազմաժանր, այդքան էլ դրանց մասին մարդկանց ունեցած կարծիքներն ու պատկերացումները:

Ցավալի փաստ է, որ մեծամասնության կողմից չի գնահատվում բարձրորակ, հատկապես՝ հայկական ժողովրդական երաժշտությունը, որը նաև համաշխարհային արժեք է: Այն գնահատվել է ու շարունակում է գնահատվել աշխարհահռչակ շատ ու շատ հայտնի դեմքերի կողմից: Բայց միգուցե բարձրորակ երաժշտությո՞ւնն էլ շատերիս համար անհասանելի երևույթ է:

Չնայած այս ամենին, երիտասարդության շրջանում շատ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր լսում, ստեղծագործում և գնահատում են բարձրորակ երաժշտությունը, ապրում տվյալ երաժշտական ժանրի ամեն մի ակնթարթը:

Լուսանկարը` Տաթև Թելունցի

Աշունն ու Գորիսը

Մեր Սևազգեստ Արևը. Կոմիտասին ճանաչելիս

20190922_205727 (1)

Նրան ճանաչելը դժվար չէ, բայց հեշտ նույնպես չէ, քանի դեռ մեր աջ ու ձախը լցված է անորոշ, տտիպ հնչյուններով: Քանի դեռ ով մեզ հարկավոր է լսելու համար, ստիպված է նույն խոսքերը կրկնել, ու ցավոք, իրեն լսելու են նորից նույն մարդիկ` նախորդ լսարանը: Բայց մեկ է, այդ մարդիկ պարտավոր են անընդմեջ կրկնել այն, ինչին իրենք իսկապես հավատում են, եւ ինչին պիտի հավատա նոր մարդը, որը քայլելու է դեպի գիտելիքը, հեռանալու է պրիմիտիվությունից, հեռանալու է մեծամասնությունից, սկսելու է մտածել եւ ապրել արժեքներով:

Խոսքս վերաբերում է Կոմիտաս քարոզելուն: Երկու տարի չկա, ինչ տարվել եմ մեր Հարստությամբ ու կտրվել իրենից չեմ կարողանում: Փնտրումը ինքնակրթվելու ճանապարհիս, մի օր ինձ պատահական ծանոթացրեց իրական Կոմիտասին, ու ցայսօր խոհերը ինձ կրծոտում են, ես հաճախ փորձում եմ հիացմունքս արտահայտել իր յուրահատկությունների մասին խոսելով, նամակներից անուշ խոսքեր ցիտելով եւ փնտրելով իրեն ամբողջ քաղաքում` հիանալով, որ ով կամենում է տեսնել Կոմիտասին, կգտնի նրան` Արշակունյաց փողոցում, Մ. Գրիգորյան փողոցում, Իսահակյան-Մոսկովյան փողոցների մեջտեղում, գետնանցումներում, կանգառներում` գրեթե ամենուր, բայց կարծես իր հետ ապրում են քչերը: Ինքը ստեղծում է մի նուրբ կախվածություն, իրեն միանալը վերջակետ է դնում քո մենակ զբոսանքին, քանի որ իր համեստ-պայծառ ժպիտը ուղեկիցդ է դառնում: Իրեն գտնելը դժվար չէ, բայց եթե միայն փնտրելու ցանկություն  կա, եթե իրենից չես վախենում ու խիստ տարված չես կյանքի տեմպը բռնելով:

Գիտելիքի պաշարումը շղթայակապ շնչող երեւույթ է, մի բացահայտմանը խորապես հետազոտելիս գրառումներիդ տետրում հայտվում են բազում նշումներ, որոնց պիտի անդրադառնաս քիչ ուշ: Նմանատիպ շղթաներից մեկն էլ դարձավ Կոմիտասը, ներկան ու անցյալը կապվեցին  բացահայտելով ինձ համար անչափ կարեւոր բաներ: Երկու տարի առաջ, երբ հերթական բացահայտումս Արթուր Մեսչյանն էր, լսում էի իր հին ու նոր հարցազրույցները ու ապշում, որ իմանալով հանդերձ այս անունը կրող մարդու գոյության մասին, այսքան ուշացել եմ իսկական Մեսչյանին բացահայտելու ու հետո էլ անդադար լսելու մեջ: Թե որչափ ուսուցանելի ու դաստիարակչական են այս մարդու խոսքերը, ինչքան մտածված ու կենսափորձով լի է իր ամեն  բառը, լրիվ այլ թեմա է, որին անպայման արժի անդրադառնալ: Այսպես, երիտասարդի, ում անհրաժեշտ է այս թափթված խոսքերի ու կարծիքների լաբիրինթոսում գտնել իրական ու ճշմարիտ` պինդ, անդրդվելի գաղափարներ, հանդիպեցի այս մարդու մտահոգություններին, որը ինչ-որ տեղ լայնության ու օբյեկտիվ լինելու առումով պիտի ամուր կապով կապվեր իմ անձնական խոհերին ու հարցերին, որոնք ծագել ու ծագում են սումբուրի վերածված մտքումս: Շատ հարցերից մեկը փոքր-ինչ տարբերվում էր մնացածից: Մեսչյանը լուրջ ու խիստ մտահոգված տոնով, դեռ 1991-ի հարցազրույցում զարմանքն էր հայտնում, որ մենք` մեզ հայ համարող մարդիկս, չգիտենք Սայաթ-Նովա և Կոմիտաս, որ չգիտենք Կոմիտասի հիանալի բանաստեղծ լինելու փաստը, որ եթե մեզ խնդրեն երգել Կոմիտասի հինգ երգ, մենք կշվարենք: Մի փոքր էլ շարժվեցի առաջ այս հետազոտության մեջ` տեսա Ամերիկայում իր համերգներից մեկի ժամանակ երգում է «Ճանապարհ» երգը, որի խոսքերը Կոմիտասի բանաստեղծություններից մեկն է, մի փոքր էլ` պարզվում է երգի երաժշտության հեղինակը Վահան Արծրունին է` ինձ համար բացահայտում եմ Վահան Արծրունի` մեկ այլ մտավորական, ով հիացնում է իր առանձնահատուկ նրբակիրթ խոսքով, գրագիտությամբ, ճաշակով, տաղանդով` համեստ քարոզով, որը փորձում է քեզ տանել դեպի ինքնաճանաչում: Գտնում եմ Արծրունու«Կոմիտաս. տասը հայտնություն» շարքը, որի երգերի երաժշտությունը գրված է հենց Կոմիտասի բանաստեղծությունների հիման վրա: Առանձնացնում եմ ինձ համար հատկապես «Նոճիներ ու մայրիներ», «Սալահատակը և ուղին» ու դե արդեն հարազատ «Ճանապարհը»… Հենց այս ամառ Ֆրեսկո միջազգային կինոփառատոնի ժամանակ առիթ ունեցա վայելելու «Կոմիտաս. տասը հայտնություն» համերգը Արծրունու կատարմամբ:

Հարցազրույցները հասնում են 2012: Մինչ այս հարցազրույցին հասնելը, հասցնում եմ գտնել մեր Կոմիտասի մասին մենագրություններ, յուրացնում եմ դրանք, վերընթերցում ինչ-որ հետաքրքիր փաստեր, տարվում արդեն ծանոթ, բայց նախկինում ինձ օտար եղած ստեղծագործություններով, վերջապես լսում եմ Պատարագը: 2012-ի հարցազրույցը` Մեսչյանը որպես ճարտարապետ, աննկարագրելի ոգեւորությամբ անցնում է սրահից սրահ, փորձում է առանց որևէ բան բաց թողնելու ներկայացնել իր «նորածնին»` արդեն պատրաստ է Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտը: Քայլում է թեքահարթակով, ասում է. «Դե գիտեք, այստեղ ոչ մի բան ուղղակի չեմ արել, մի բանաստեղծություն ունի Կոմիտասը, ասում է. «Բարակ ուղին սողալով, ոտի տակին դողալով…», մի խոսքով, սա էդ ուղին ա…»: Թանգարանի դրսի թեքահարթակը, որը ուղղորդում է դեպի մուտքի դուռ, նույնպես խորհուրդն է այս բանաստեղծության` բարձրանում ես վերև, հասնում մուտքի դռան մոտ, դռան վրա նույնպես փորագրված է.

Բարակ ուղին սողալով,                               Ոտի տակին դողալով                                     Ճամփի ծայրին բուսել է                       Կյանքի ծառը շողալով:

Ի՜նչ լայն սիրտ է, որ ունի                             Այս ճանապարհն անհունի                                                                                        Մարդու, բույսի, գազանի                                                 Եվ թևավոր թռչյունի:

«Ճանապարհ»-ն է…

Ու այսպես զարմանալով, ճանաչել ու բացահայտել մենք պարտավոր ենք, քանի որ, ինքս էլ քայլ առ քայլ հասկանում եմ Մեսչյանին: Իսկապես էլ, մեզ չճանաչելը մտահոգվելու առիթ է տալիս, չկամենալը մեր ինքնությունը բացահայտելու` պաթոլոգիական բնույթ ունի ու սարսափելի է:                                                                                                                          Լրիվ այլ առիթով Մեսչյանը, ամենասկզբում նշածս միտքն էր ասում, որը երևի իր սակավաքանակ մտքերից է, որին համաձայն չեմ: Ասում էր, որ անընդհատ խոսելու առիթ չկա, քանի որ ինքը նույն գաղափարներն է մշտապես հայտնում, իսկ ովքեր իրեն լսում են` մշտապես նույն մարդիկ են: Այդ մարդիկ էլ պետքը չունեն այլեւս իրեն լսելու, քանի որ արդեն վաղուց համաձայն են իր հետ, և իր փոխվելու կոչը ուղղված է բացառապես այլ մարդկանց: Իրավացիություն կա, բայց եթե անգամ ամեն տարի չորս-հինգ հոգի փոխվելու որոշում կայացնի և որոշի, որ ընտրում է (ինքնա)կրթվելու ուղին իրենցպեսների միջոցով, ապա կարծում եմ կրկնվել արժե:

Ծնունդդ շնորհավոր մեր Կոմիտաս վարդապետ: