Տարբեր մշակույթների ու ազգերի ներկայացուցիչների հետ ծանոթանալու դրական կողմերից մեկն էլ այն է, որ կարողանում ես քո մշակույթին կողքից նայել, այն նույն ձևով, ինչպես երկրորդ լեզու սովորելուց հետո մայրենի լեզուդ էլ ես սկսում որպես լեզու դիտարկել: Պատճառն այն է, որ երբ մի բան քոնն է, չես կարողանում անաչառորեն վերլուծել այն: Հաճախ, երբ տարբեր առիթներով քննարկվում են ժողովուրդների մշակութային տարբերությունները, մի տեսակ բացասական երանգ են հաղորդում թեմային: Բայց կարծում եմ՝ այդ տարբերություններն էլ իրենց գեղեցկությունը ու արժեքը ունեն:

Մեր առօրյայում տեղ գտած շատ սովորություններ կան, որ մեզ թվում է՝ ամբողջ աշխարհում նույնն է, բայց դա իհարկե այդպես չէ, համենայնդեպս, ոչ բոլոր դեպքերում: Իհարկե, մեզ բնորոշող շատ առանձնահատկություններ կան, բայց այսօր այս մի քանի օրինակը բերեմ, որ կարծում եմ՝ սովորաբար չի նկատվում:

Օրինակ՝ մեզ՝ հայերիս համար սուրճ խմելը նույն իմաստը չունի, ինչ արևմտյան ժողովուրդների համար: Հիմա կասեք՝ սուրճ խմելու իմաստը որն է: Ասեմ: Երբ մի հայ մյուսին հրավիրում է սուրճ խմելու, դա իրենից մի ամբողջ «արարողակարգ» է ենթադրում: Մի ամբողջ աղանդերի սեղան է պատրաստվում, հավաքվում են հիմնականում կանայք ու սկսում են քննարկել աշխարհի բոլոր-բոլոր թեմաները (ամեն մեկը՝ ըստ իր մտքի կարողության ու հետաքրքրության): Դե վերջում էլ, եթե խմբում «բաժակ նայող» կա, իր ուժերն է փորձում ոչ այնքան նրա համար, որ բոլորը հավատում են նման բաների, այլ ուղղակի արդեն սովորություն է դարձել, ժամանակ անցկացնելու մի ձև է: Այստեղից երևում է, որ մեկին սուրճի հրավիրելը ամենևին էլ սուրճ խմելու մասին չէ, դու կարող է ինձ նման թեյի սիրահար լինել, բայց քեզ տուն հրավիրելուց միևնույն է ասում են՝ գնանք սուրճ խմենք:

Մի ուրիշ օրինակ էլ հացն է: Մեզ մոտ հացը և՛ նշանակում է ուտելիք, և՛ հենց ինքը հաց: Այստեղից, օրինակ, կարող ենք տեսնել, թե մեր մշակույթում ինչ մեծ դեր ունի հացը: Առանց հացի հայերը սեղան չեն նստում, այն համարվում է սեղանի տարրական ու գլխավոր մասը: Իսկ օրինակ արևմտյան երկրներում, հացի ներկա լինել-չլինելը առանձնապես դեր չի խաղում: Սա իհարկե, մասնագիտական խոր վերլուծություն պահանջող թեմա է, որի մասին ես ուղղակի որպես կողքից նայող եմ խոսում:

Այս վերջին օրինակս ամերիկացիների մոտ էլ եմ նկատել, բայց այնուամենայնիվ, կարծում եմ, մեզ շատ բնորոշ է: Երբ ինչ-որ տեղ հյուր ենք գնում և վերջում արդեն վեր ենք կենում տուն գնալու, այնքան էլ հեշտությամբ չենք անում դա: Փոքր ժամանակ, երբ մի տեղ էինք գնում ու մեծերը արդեն ոտքի էին կանգնում՝ գնալու, ես նստած էի մնում, որովհետև գիտեի, որ ոտքի կանգնելը դեռ գնալը չէ, նրանք պետք է մի կես ժամ էլ մուտքի մոտ զրուցեին: Ու ես նստած սպասում էի այնքան, մինչև հավաստիանում էի, որ այս անգամ իսկապես գնում ենք, նոր վեր էի կենում: Իհարկե, հիմա ինքս էլ եմ հաճախ այդպես վարվում, դե, սովորության հարց է:

Իսկ այս նյութի վերջաբանը մուտքի մոտ կասեմ: Տեղիցս վեր եմ կացել, բայց սովորության համաձայն՝ դեռ չեմ վերջացրել:

Հուլիսի 12-ին, ժամը՝ 14։06, երեք երիտասարդ՝ ես, Գ-ն և Խ-ն, արևի և հոգնածության մասին մոռացած՝ քայլում էինք Հանրապետության հրապարակով դեպի Փակ շուկա։ Այս եռյակը վերջին անգամ լրիվ կազմով այսպես քայլել է ուղիղ մեկ տարի առաջ։ «Լավ միտք չէ այս ժամին տանից դուրս գալը»,- մտածեցի ես, բայց արդեն ուշ էր․ արևի ուղիղ ճառագայթները այրում էին մեր երկուսի դեմքն ու ձեռքերը՝ անտեսելով երրորդին։ Կարծես գիտեին, որ Հայաստան է եկել կարճ ժամանակով և չէին ցանկանում վատ տպավորություն թողնել նրա վրա։ Կողքից նայողներից և ոչ մեկը երբեք չէր կարողանա գուշակել, թե ուր էինք գնում։

Հասանք նշված վայր՝ Փակ շուկայի դիմացը, որտեղ էլ պարզվեց, որ մեզ հարկավոր են խաչմերուկի մոտ կանգնած մեքենաները։ Հայ տաքսիստին բնորոշ հագուկապով և արտաքինով մի շարք տղամարդկանց Էջմիածին գնալու համար հարց ու փորձ անելու ժամանակ նրանցից ամենաժիրն ու կենսուրախն ասաց․

-Եկեք, երեխեք ջան, էն մեքենան նստեք, ես ձեզ կտանեմ։

-Ինչքա՞ն ժամանակում կհասնենք։

-Եթե ցունամի, փոթորիկ, երկրաշարժ, վայրի ցեղերի հարձակում․․․

Այդ շարքն այդպես էլ չավարտեց և չասաց, թե մոտավոր երբ կհասնենք Էջմիածին։

-Բա որտեղի՞ց ա մեր ախպերը։

-Ֆրանսիայից ա։

-Հայերեն հասկանո՞ւմ ա։

-Մի գիչ հասկանում եմ։

-Որ դանդաղ ենք խոսում, հասկանում ա։

-Անունդ ի՞նչ ա։

-Քսավյե։

-Ի՞նչ։

-Քսավյե։

Վարորդի համար այդ անհասկանալի տառակույտը ընդհանրապես չէր ընկալվում որպես անուն։ Դրա համար, դիմելով իր հնարամտությանը՝ Քսավյեն ասաց․

-Խավիար, անունս Խավիար ա։

-Խավիա՞ր, հորոխպորդ տղու անունն էլ Խորոված ա երևի։

Պետք էր տեսնել այդ պահին Քսավյեի (այսուհետ՝ Խավիար) դեմքը, երբ պապին ինքն իր կատակի վրա սկսեց լիաթոք ծիծաղել, իսկ մենք երկուսով՝ իր ծիծաղելու վրա։

-Նայի, էս կլոր ա, կլոր,- ձեռքերով կլոր է ցույց տալիս,- էս էլ քառակուսի ա։

-Կարծում եմ՝ չի հասկանում,- հազիվ ծիծաղը զսպելով ասաց Գ-ն։

-Լավ գործ եք անում, երեխեք ջան, տարեք, ցույց տվեք, պատմեք ամեն ինչ։ Տղա ջան, բա քանի՞ տարեկան ես։

-Գըսաներգու։

-Հա՞յ ես։

-Ֆրանսահայ։

-Հա, ես միանգամից հասկացա, որ հայ ա։

-Որտեղի՞ց հասկացաք։

-Գանգի ձևից, հայերի գանգը միշտ տարբերվել ա աշխարհի մնացած ազգերի գանգից։

Խոսակցությունը գնալով էլ ավելի տարօրինակ էր դառնում․ Խավիարը, ով գրեթե բան չէր հասկանում, և ես ու Գ-ն, «լուրջ» դեմքերով և հազիվ ծիծաղները զսպելով, փորձում էինք հասկանալ վարորդի ասածը։

-Հայերի գանգի ոսկորները զույգով են, ամեն մեկից երկու հատ կա, իսկ մնացած ազգերինը մի-մի հատով ա։ Թարգմանեք էս իրան, անպայման թարգմանեք։

Զվարճալի էր տեսնել այս ամենը լսող օսթեոպատի դեմքը։ Իսկ պապին չէր հանձնվում․

-Մի ճապոնացի ալպինիստ էր եկել Հայաստան, Արագածի ստորոտներում գանգ էր գտել ու տարել էր հետը Ճապոնիա՝ ուսումնասիրելու։ Հետո պարզվեց՝ հայի գանգ էր։ Թարգմանեք դե էսքանը իրան։

-Բա հետո՞,- հարցրեց պատմության կուլմինացիային սպասող Խավիարը։

-Այսքանը։

Ավաղ, ճապոնացու մասին պատմությունն ավարտվեց առանց կուլմինացիայի։

-Ըհը, երեխեք ջան, հասանք։ Էս Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին ա։ Սենց ուղիղ կգնաք, երկրորդ խաչմերուկից կթեքվեք ձախ, Էջմիածինը կտեսնեք ու Սուրբ Գայանեն։

Արևն այստեղ ավելի ուժեղ էր այրում ինձ ու Գ-ին՝ կրկին անտեսելով Խավիարին։ Էջմիածնի գրեթե բոլոր ցայտաղբյուրներից ջուր ենք խմել և հասցրել միմյանց ջրել, գոնե մի փոքր հովանալու համար։ Չխուսափեցի նաև այս երկուսի վեճերից․ ինչ մեկ տարի առաջ, ինչ հիմա, կատակով, բայց մեծ խանդավառությամբ միմյանց «ավանակ, հիմար և տզրուկ» էին անվանում, իսկ ես էլ պետք է դատեի, թե ով է այդ մենամարտի հաղթողը։ Այս ամենից հետո լեզուս էլ չի պտտվում մեզ մեծ մարդ անվանել։

Սուրբ Գայանեի եկեղեցին այդքան էլ մոտ չէր, որքան նկարագրում էր վարորդը, դե, համենայնդեպս, երեքս այդպես չէինք կարծում։ Նույնիսկ քամին էր տաք և այրող։ Որպեսզի չկորչեինք, օգտվում էինք նավիգատորից, բայց ինքներս մեզ և քարտեզին լիովին չվստահելով՝ խաչմերուկը մեկ անցորդներից ճանապարհ էինք հարցնում։ Վերջապես հասանք Էջմիածնի Մայր տաճարին, որը մինչև 2020 թվականը վերանորոգվելու է։ Եվ չնայած նրան, որ վանքը ամբողջովին շրջապատված էր ամրացնող կառույցով և շինարարական մեքենաներով, զբոսաշրջիկները, միևնույնն է, այն նկարում և նկարվում էին դրա մոտ՝ ապշելով կառույցի գեղեցկությունից։

Սուրբ Գայանե եկեղեցին արդեն երևում էր, բայց դեռ երկար պետք է քայլեինք։

Ում համար լավ, իսկ ում համար վատ ժամանակ էինք ընտրել այստեղ գալու համար․ հարսանիքների և կնունքների սեզոն էր։ Ամենուրեք գետնին վարդի թերթիկներ էին, վիդեո և լուսանկարիչներ, անհարմար զգեստներով կանայք, այս շոգին ստիպված կոստյում հագած տղամարդիկ, մեքենաներ և այլ հարսանեկան արարողության համար անհրաժեշտ ատրիբուտներ։

Պարզվեց՝ Խավիարը բավականին ամաչկոտ երիտասարդ է, և հրաժարվեց այսքան մարդկանց հետ միասին ներս մտնել եկեղեցի։

-Սպասենք գնան, նոր,- ասաց նա։

Եվ այսպես՝ ես, Գ-ն և Խավիարը նստած էինք եկեղեցու բակում և նայում այդ խառնաշփոթին, որը հարսանիք է կոչվում, երբ մեր ուղղությամբ քայլեց հարսանեկան զույգն ու լուսանկարիչը։ Տեսարանը նոր էր միայն Խավիարի համար։ Մանկական հետաքրքրությամբ էր նայում այս ամենին, մենք էլ կատակում էինք, որ ամեն ինչ կանենք, որ իր հարսանիքն էլ այսպես անցնի։

-Ժողովուրդ պատրա՞ստ եք։ Հաշվում եմ մինչև երեքը ու աղունիկներին թռցնում եք։ Մեկ, երկու, երեք․․․

Չորս, հինգ, վեց, անձրև սկսվեց։ Եվ եթե հարսն անհանգստանում էր իր սանրվածքի համար, ապա ես ու Գ-ն միայն ուրախացանք անձրևի սառը կաթիլներից։

-Ֆրանսիայում ասում են, որ եթե հարսանիքին անձրև է գալիս, ուրեմն երջանիկ եք լինելու (mariage pluvieux, mariage heureux)։

Խավիարի այս խոսքերի վրա սկսվեց աննկարագրելի ուժեղ փոթորիկ, և մինչև հասցրինք վազել դեպի եկեղեցի, երեքով լրիվ թրջվել էինք։ Սակայն իմ ու Գ-ի ուրախությունը կարճ տևեց․ անձրևի ավարտվելուն պես դուրս եկավ արևն, ու գետնից սկսեց գոլորշի բարձրանալ՝ կրկին այրելով ամեն ինչ՝ բացի Խավիարից։

Տուն գնալու ժամանակն էր արդեն։ Նորից դիմեցինք տեղացիների օգնությանը և գտանք տաքսիների կայանման վայրը։ Արդեն Երևանի ճանապարհին ենք։

Պլանավորածից լրիվ տարբերվող օր անցկացրինք, այրվեցինք, ունեցանք լոլիկի նմանվող դեմքեր, ջրվեցինք, չորացանք, նորից ջրվեցինք, ծիծաղացինք ինքներս մեզ վրա։ Այս օրվանից հուշ մնացին միայն իմ ու Գ-ի այրված դեմքերը և Խավիարի ֆեյսբուքյան էջի նոր գլխավոր նկարը։

Ողջույն: Արդեն 5-րդ ամիսն է, ինչ ուսումս շարունակում եմ Գերմանիայում ու վերջապես հավաքեցի համարձակություն, որ ինքս ինձ հետ անկեղծանալուց ու մտքերիս մեջ իմ զգացումները դաջելուց բացի՝ անկեղծանամ նաև գրելով՝ առանց վախենալու, որ կսխալվեմ ինքնաարտահայտման անթափանց դրսևորումների մեջ ու կմնամ չհասկացված (կամ էլ` չկարդացված) մի թղթակից կամ կոչենք այնպես, ինչպես որ կկամենանք:

Գիտակցական տարիքից սկսած՝ ինքս ինձ ուժեղ դարձնելուց ու ինքնատրամադրումից, որ ես պետք է միշտ լինեմ ամուր ու անհողդողդ ինքնադրսևորման ու պայքարների բոլոր ասպարեզներում՝ ես Հայաստանից դուրս գալուց ընդամենը շաբաթներ անց պարտվեցի: Ես պարտվեցի ոչ թե այն բանի համար, որ ես չկարողացա հաղթահարել կարոտս ու մենակության հետ ճանապարհ ընկա, այլ որովհետև իմ՝ տարիների պայքարը ինքնաամրապնդման համար մի րոպեում ոչնչացավ ու ես հասկացա, որ զրոյից սկսել է պետք…

Երբեք չեմ վախեցել զրոյից սկսելուց, բայց էստեղ ինձ պետք էր նախ զրոյին մոտենալ մինուսների կողմից, այնուհետև շարունակել շարժս դրականների առանցքով: Ես կարող եմ ժամերով խոսել դրսում լինելու ուրախ ու անմոռաց հավես օրերից, կարծում եմ՝ դա բոլորն էլ գիտեն ու պատկերացնում են, բայց քչերն են փորձում պատկերացնել մարդկանց իրական «ես»-ի տատանումները, երբ նրանք հեռու են ամեն ինչից:

Բարևիդ բարև ասող չկա, «հալլո», «հելլո», «հայ» բառերն են, որոնք շպրտվում են երեսիդ՝ հիշեցնելով, որ դու քո մայրենիով չես խոսում հիմա: Հայերի ու ընկերներիդ ջերմ ու հոգատար դեմքերը փոխարինվում են սառած հայացքներով, որոնք երբմեն-երբեմն նույնիսկ թքած ունեն քո եղելության վրա: Ամեն անգամ «Հայկ» կանչելուց հետո լեզվիդ ծայրին ակնթարթում փոշիանում է «հա ջան» պատասխանը, որովհետև որքան էլ բացատրես իմաստն ու հոգին էդ բառի, տեղ ես հասցնելու լոկ ճմրթված թարգմանությունը… Ոչինչ ավելին…

Երեկոյան քայլում ես փողոցներով, ու ամեն մի տան պատուհաններից ատացոլվում է հեռուստացույցի լույսը, մարդիկ վազելով մտնում են տուն՝ մի բաժակ տաք թեյով տաքանալու՝ նստելով իրենց ամենասիրելի բազմոցին ու վայելելով տան մեջ եղած ջերմությունը:

Օրերը տաքանում են։ Երևի թե շուրջդ ամեն ինչ փոխվում է, ու քո աչքերին տեսանելի փոփոխությունը զուտ իրողության ըմբռնում է՝ առանց որևէ զգացմունքների, որովհետև դու շարունակում ես քայլել ու քայլել… Տան այգիներում երևի թե ամբողջ գերդաստանով հավաքված են ու վայելում են զով երեկոները՝ գերմանական գարեջրով ու շոկոլադներով, ընկերներով քայլում են փողոցներով ու իրար աչքերով հասկացնում, որ իրենք ընկերներն են հավեժության, իսկ դու հավաքում ես մատներդ ու սկսում ճանկռել ինքդ քեզ, վախենում ինքնախոստովանումից ու ներսից գոռում ու փորձում գտնել պատասխանը հարցի…

Որտե՞ղ փնտրեմ։

Պատասխանը գիտեմ բոլորից լավ։

3500 կիլոմետր…

Էս էն ճշմարտություններից ամենաազդեցիկն ու կարևորն ա, որը սովորել եմ էստեղ։ Էս ճշմարտությունը՝ թաթախված ջահելական բոլոր զգացումներով։

Բայց ես հատել եմ զրոյի սահմանը ու դրականի մեջ եզրագծել ոտնահետքերս։

Այստեղ մարդիկ կարոտի մասին չգիտեն: Նրանց լեզուն «կարոտ» երևույթը արտահայտում է «դու ինձ պակասում ես» (tu me manques) արտահայտությամբ: Ահա, թե ինչու է նրանց ժամանակը միշտ պլանավորած, գծագրած ու միշտ անխախտելի: Նրանք միշտ կառուցում են իրենց ժամանակն այնպես, որ իրարից չպակասեն: Ֆրանսիայում մարդիկ միշտ լիքն են իրարով: Նրանք վախենում են այդ «պակաս»-ից: Իսկ մե՞նք: Մենք դա անվանել ենք կարոտ ու սովորել, որ այդ պակասը ընդհանրապես վախենալու չէ: Որ սովորական է կարոտել մեկին, սարսափելի չէ զգալ մեկի քիչ լինելը, պակասելը, կամ առավել ևս՝ չլինելը: Մենք մեզ առանց կարոտի չենք պատկերացնում: Իրարով լիքն ենք հենց այդ պակասի շնորհիվ: Դու կիլոմետրերով հեռու ես քեզ ամենալավը հասկացող մարդկանցից, բայց մեկ է, հասկացվում ես հենց այդ կարոտի շնորհիվ, որովհետև կարոտի մեջ հարց ու պատասխան չկա: Հենց այդ մարդկանց պակասն է քեզ ստիպում առաջ շարժվել ու լցվել հույսով, որ օր է գալու՝ էլ չեն պակասելու: Դրանով ենք մենք ուժեղ այս մարդկանցից, ովքեր դեմ առ դեմ կարոտին հանդիպած չկան: Մենք նրան առերեսվել գիտենք ու որ ամենակարևորն է՝ հաղթել գիտենք: Երևի դրա համար էլ այսքան տխուր լինել գիտենք: Իսկ Ֆրանսիայում մարդիկ երջանիկ են, մարդիկ չեն հաշտվում պակասի հետ, մարդիկ կարոտել չգիտեն…

Առավոտ էր, բոլորս ուրախ էինք, չնայած՝ հաջորդ օրը հայրս մեքենայով պետք է գնար Մոսկվա։ Մեզ հյուր եկան հորեղբորս կինը և նրա թոռնուհի Միլենան, որին ես միշտ ստիպում էի, որ ինձ մորաքույր ասի, սակայն դա ասել չէր կարողանում և ասում էր քիրաքույր։

Երեկոյան, երբ բակում ծառերի մեղմ շվաքի տակ նստած էինք, հայրս որոշեց մեքենան փողոցից մեր բակ տեղափոխել, ես վազեցի նրա հետևից և ասացի.

-Պապա, կտա՞ս ես մեր բակ մտցնեմ քշելով։

-Աննա ջան, բայց չես կարա, մնա մի ուրիշ անգամ։

-Լավ էլի, պապա, տուր մտցնեմ, դու էլ տես, որ կարամ։

Եվ այդպես ես հայրիկիս համոզեցի, որ ես մեքենան ինքնուրույն կայանեմ բակում։

Երբ Միլենան լսեց, որ ես եմ մեքենան վարելու, վազեց, և հայրիկիս հետ նստեցին կողքիս։ Հայրս ասաց.

-Կամաց ոտքդ դիր գազի սեղմակի վրա։

Ես ոտքս դրեցի սեղմակի վրա, բայց ոչ կամաց սեղմելով, ինչպես հայրս էր ասել։ Մեքենան հարվածեցի սկզբում դարպասին, հետո՝ աջ կողմի պատին, հետո՝ ձախ կողմի պատին, հայրս հազիվ հասցրեց անջատել այն։

Բախումների ժամանակ զոհեր և վիրավորներ չարձանագրվեցին, մեքենայի վրայից մի քանի մասեր կոտրվեցին, մի խոսքով՝ մեքենան ահագին վնասեցի, չնայած դրան՝ հայրս առավոտյան մեկնեց։

Եվ ամենահետաքրքիրն այն էր, որ Միլենան չէր հասկացել, որ ես մեքենան պատեպատ էի տալիս, և երբ հայրս անջատեց մեքենան, Միլենան սկսեց ուրախ բղավել․

-Քիրաքո՜ւյր, էլի «պոեզ» արա։

-Դեվուշկա, էս ձեր սամալյոտի մեջ խալադելնիկ կա՞:

-Ի՞նչ,-չհասկացավ ուղեկցորդուհին` որը շտապում էր ինքնաթիռի առջևում հերթական քմահաճ ուղևորին ջուր հասցնել:

-Խալադելնիկ էլի,-կրկնեց ուղևորը` թևքով սրբելով ճակատն ու փոքր-ինչ թուլացնելով «տոնական-ճանապարհորդական» մարզահագուստի շղթան, ասես սառնարանի առկայության դեպքում անձամբ գլխովին դրա մեջ էր նետվելու:

-Իսկ… Ձեզ ինչի՞ համար է սառնարան պետք,-ուղեկցորդուհին նույնիսկ չփորձեց թաքցնել զարմանքը:

Տղամարդը քմծիծաղ տվեց, ասես պատասխանն ակնհայտ էր:

-Արա դե էս ռսները խելք չսովորան էլի,-բացատրեց նա կողքին նստած ընկերոջը` միաժամանակ «Ադիբաս» պայուսակի միջից մերկացնելով խելքի առկայության գրավականը` «Դյութի-ֆրիից» գնված օղու ահռելի շիշը:

-Արաղ,-բացատրեց նա,-վոդկա: Մի թեթև, ոնց որ, սառացնենք էլի, դեվուշկա ջան:

Ուղեկցորդուհին շտապեց մի քանի կում ջուր խմել ձեռքում բռնած բաժակից:

-Տյոպլայա,-իր հերթին բացատրեց ուղևորի ընկերը` մատանիով թակելով շշի ապակուն:

-Ներեցեք… ըհըմ… ներեցեք, բայց ես չեմ կարող այն սառեցնել,-փորձեց արդարանալ երիտասարդ աղջիկը,-նախ` մենք սառնարան չունենք, երկրորդը` ախր ինչի՞ համար սառեցնենք:

Տղամարդը կրկին քմծիծաղ տվեց` վեր քաշելով մարզահագուստի շղթան:

-Նայի, քուր,-սկսեց նա,-էս իմ ախպերն ա: Բրատ, էլի:

Նա, խոսքն ավելի համոզիչ դարձնելու համար, թփթփացրեց ընկերոջ ուսին, իսկ վերջինս տմբտմբացրեց գլուխը` հաստատելով, որ խոսքը, իսկապես, հենց իր մասին է:

-Լավ ախպերն ա,-շարունակեց նա,-հիմա ես էթում եմ Մասկվա, ինքը` Չելյաբիս:

-Բայց դա ի՞նչ կապ ունի…

-…Ու էս արաղը առնվել ա հենց էդ կապակցությամբ,-ուղևորը նորից հետ իջեցրեց հագուստի շղթան,-բայց էդ այրապորտում սառը չկա էլի:

-Լսեք,-խորը շունչ քաշելուց հետո սկսեց ուղեկցորդուհին,-նույնիսկ եթե ես այն դնեմ սառնարանում, ինքնաթիռում արգելվում է օգտագործել դրսից գնված սպիրտային խմիչքներ:

-Հա-ա, դե նայի,-խորամանկ ժպտաց ուղևորը,-ես գիտեմ, որ դուք ունեք խալադելնիկ:

Նա շրջվեց ընկերոջ կողմն ու աչքով արեց, և վերջինս նույնպես ժպտաց` ցույց տալով մի քանի ոսկե ատամները:

-Ասա` ուրդուց:

Ուղեկցորդուհին չհասցրեց հարցնել, թե ուրդուց, քանի որ ուղևորի հարցը, ինչպես շուտով պարզ դարձավ, հռետորական էր, և պատասխանն իրեն երկար սպասեցնել չտվեց:

-Էդ ուտելիքները որ բերում եք, մարդկանց հյուրասիրում եք, էդի բա խալադելնիկի մեջը չե՞ք պահում:

Փաստարկն էլ ավելի անհերքելի դարձնելու նպատակով տղամարդը կրկին վեր քաշեց մարզահագուստի շղթան, իսկ նրա ընկերոջ դեմքին շողարձակում էր հաղթական ժպիտը:

Ուղեկցորդուհին դատարկեց ձեռքի բաժակն ու ցածրաձայն խոսեց.

-Կա սառնարան, թե ոչ, դա ամենևին էական չէ: Ես ասացի, որ ինքնաթիռում արգելվում է դրսից գնված ալկոհոլ օգտագործել:

-Արա ախպեր, թարգի,-խոսեց մյուս ուղևորը` թափ տալով ձեռքը,-տաք կխմենք, ռեստորան չի:

Նա ներողամիտ ժպիտով նայեց ուղեկցորդուհուն` հասկացնելով, որ իրենք չեն բարկանում նրա վրա և չեն պատրաստվում բողոքել ոչ մեկին:

Երբ երկու ժամից ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց օդանավակայանում, իմ ուղեկիցը մանկական ոգևորությամբ բացատրում էր իր ընկերոջը, թե որոնք են Մոսկվայի հիմնական առավելությունները Չելյաբինսկի հանդեպ` պարբերաբար օդում ճոճելով օղու դատարկ շիշը:

Հաշվի առնելով, որ բոլոր մարդիկ էլ ապուշ արարածներ են՝ երկու ձեռքերով, երկու ոտքերով, երկու ականջներով, երկու աչքերով, 1-ական քթով ու բերանով, որպես ապուշյաց ապուշ ուզում եմ ինձ իրավունք վերապահել դասակարգելու մեր տրամադրության երանգները։ «Ճշտով ապրած», թզբեխի ճտտոցով հարց լուծող, լավ աղջկա ու լավ տղայի սահմանումները որոշող, 3-րդ մաս և Կայարան արգելանոցներում «թայֆաներով լռվցնող», յուղոտ փետրագագաթով՝ չոլկայով ու հիպնոսացնող կլկլաձայն մռինչի համար «գժվող» ախպերներին խորհուրդ չի տրվում կարդալ, քանի որ վերոնշյալ մարդիկ ունեն մի տրամադրություն, որը միայն կարող է փոխվել իրենց «խարեբի» ծնունդից ծնունդ։

Չջրիկանալով, դուրս չգալով անլրջության տարայից և սիրելով մեր «քյարթակիրների» ճշտի կրոնը՝ հարկ եմ համարում «չլղոզվել» և անցնել բուն թեմային։

1․ Երբ էնքան ես ուզում կռիվ անես, որ նյարդերդ հանգստանա, որոշում ես մազերդ կապույտ, կանաչ, վարդագույն, դեղին ներկել, իջնել Չարբախ, մոտենալ առաջին հանդիպած երիտասարդին, բռնել նրա ուսերից ու մի քանի անգամ թափ տալով ասել․ «Դե, կարողանո՞ւմ ես՝ մի բան ասա, դե ասա է, ասա, ասա, հենց հիմա ասա» կամ «Բա ինչի՞ չես ասում, դե կարողանում ես՝ ասա, է»։

2․ Երբ մեկը մոտդ դատարկորեն շատախոսում է, առանց քեզ հերթ տալու, ուզում ես ուղղակի իր ուսերից բռնես, բարձրացնես վեր ու միանգամից իջեցնես սառը ջրի մեջ։ 5 վայրկյան, շատ չէ, պահես սառը ջրի տակ, հետո միանգամից հանես, ու զգաս՝ ո՜նց հանգստացավ, է։

3․ Երբ էնքան ես հոգնել մարդկանցից, քննական ճնշումից, սոցիալական մեդիայի աղմուկից, հիմար ու տափակ խնդիրներից, որ ուզում ես ուղղակի տնից դուրս գալ ու գնալ կորչելու։ Քեզ համար հանգիստ քայլես, որ հարևանդ հարցնի՝ ո՞ւր ես գնում, դու հպարտ պատասխանես՝ կորչելու։ Հա՛, ուղղակի կորչելու։ Մենակ կորչելու։

4․ Ունենք, չէ՞ էնպիսի ծանոթներ, որ ամռանը շոգից են բողոքում, ձմռանը՝ ցրտից։ Ամռանը հավաքես էդ բոլոր ծանոթներին մի բեռնատարի մեջ, քշես տանես մի մութ սենյակ, որտեղ շատ ցուրտ է, ու ասես՝ դե, վայելեք ամառը։ Հետո ձմռանը գաս նորից էդ սենյակ, բոլորին նորից հավաքես ու տանես մի ուրիշ մութ սենյակ, որտեղ շատ տաք է։ Էնքան բարձրացնես ջերմաստիճանը, որ վառվեն։ Հետո նորից գա ամառ, էլի կրկնես նույն պրոցեդուրան։ Էնքան, մինչև հասկանան, որ շատ նորմալ երևույթներ են ամռան արևն ու ձմռան բուքը։ Բա դրա համար էդ անտերներից մեկը ամառ ա կոչվում, մյուսը՝ ձմեռ։ Վա՜յ։

5․ Մեկ-մեկ էնքան մտազբաղ ես լինում, որ ուզում ես անձրևը գա ու լցվի փոքրիկ ջրափոսերի մեջ, դու էլ մի քանի անգամ ոտքով պարբերաբար հարվածես էդ ջրերին ու ընթացքում մտածես, թե ինչի էիր էն օրը Վարդուշիկի հետ հեռախոսով խոսելիս փորձում դարակը հակառակ կողմով բացել։

6․ Մեկ-մեկ ուզում ես իրոք մտածել գրողի ծոց կառուցելու մասին, որ մարդկանց կամ գաղափարները էնտեղ ուղարկելիս՝ իմանաս գոնե էդ խեղճերն ուր են գնում։

7․ Երբ ֆեյսբուքում կամ ինստագրամում էջդ սքրոլ անելիս տեսնում ես, որ 14-15 տարեկան երեխաները բազմազավակ մարդկանց նման գրում են․ «Ուզում եմ մոռանամ», ուզում ես գնաս Մեշոկ պապիկի շորերը հագնես, մի հատ ֆեյք էջ բացես ու գնաս մեկնաբանություն գրես․ «Ի՞նչը մոռանաս, այ մեռնեմ քեզ, բազմապատկման աղյուսա՞կը»։

8․ Էն որ էնքան ես ջղայնանում աղբը գետնին թափող մարդկանց փչացած գիտակցության վրա, որ ուզում ես էդ մարդկանց տեսնելուն պես էնպես հարվածես իրենց երեսներին, որ էն մուլտիկների պես գլուխները առաձգական լինեն՝ հարվածես, երկարեն, ծռվեն, հետո ուղղվեն, ու էդպես շարունակ։

9․ Էն որ անկապ հայկական երգեր կան, որ մտածում ես՝ լավ, բա դրանք ո՞նց են ստեղծվել, էդ երգերից միացնես, լավ պարես՝ հավեսդ հանես, հետո անջատես, անցնի ժամանակ, էլի ասես՝ լավ, բա էդ երգերը ո՞նց էին ստեղծվել։

10․ Ու վերջում, կա մի տրամադրություն, որ ուզում ես հասկանալ էն մարդկանց ուղեղի կառուցվածքը, որոնք չգիտես՝ ինչի չափից դուրս ինքնավստահ են և ի ծնե օժտված են դիմացիններին ծաղրելու գարշելի սովորությամբ։ Էն որ չես հասկանում, լավ բա իմաստը ո՞րն է, որ այդ զարմանալի անձ-երևույթը ֆեյսբուքում ազատ տարածում է ֆոտոշոփի ենթարկված նկարներ քաղաքական և հասարակական գործիչների մասնակցությամբ՝ դինոզավրերի, տելեպուզիկների, արջերի, կոկորդիլոսների և նմանատիպ հրաշագեղ այլ կենդանիների հետ իլյուզիայով։ Էն որ ԿՆՀ-իդ նեյրոնները չեն ընկալում, թե իր օգուտը ո՞րն է, որ ֆեյսբուքի իր էջով հանրայնացնում է էդ անիմաստ, հիմար, տգետ նկարները, որոնք միայն անգրագիտության և տհասության վառ վկաներ են։ Ու գալիս է պահ, որ քեզ թվում է, թե շունչդ կտրվում է, թե խեղդվում ես, որ քո պատկերացրած այլմոլորակայինները (գոյություն չունեցող արարածները ) «մարդ» անունն ունեն, որ չեն հասկանում մարդու՝ բարձրագույն արժեք լինելը։ Ու էդ մարդկանց գռեհիկ ու անգրագետ լատինատառ գրառումները տեսնելուց հետո միայն ուզում ես հռետորական հարցնես․ «Բարև Ձեզ, կներեք, Դուք անասո՞ւն եք»։ Մի արեք նման բաներ, էլի, լուրջ եմ ասում, մի օր ձեր երազների մեջ էդ տելեպուզիկները, կոկորդիլոսները, արջերը, դինոզավրերը ու հրաշագեղ կենդանիները միասին կհավաքվեն, կգան ու ձեզ կուտեն։ Բա ձեզ պե՞տք է։

10․1․ Կներեք, սիրելի այլմոլորակայիններ, եթե դուք իսկապես գոյություն ունեք, ես պաշտոնապես գետինը կմտնեմ, որ նման համեմատություն արեցի։