Աշխարհը փոխելու համար կախարդանքը պարտադիր չէ: Դա անելու ողջ ուժն արդեն մեր մեջ է:

Չկա ավելի լավ և հետաքրքիր բան, քան նոր գրքերի հետ ծանոթանալը: Աշխարհում գոյություն ունի 129 միլիոնից ավելի գիրք: Երևի անհնար է այդ բոլոր գրքերը կարդալ նախասիրությունների և ժամանակի սղության պատճառով, բայց կարծում եմ` յուրաքանչյուրի կյանքում էլ կան գրքեր կամ գոնե մեկ գիրք, որը մեծ ազդեցություն է ունեցել ընթեցողի կյանքի վրա, կամ ընթերցողը իրեն է նմանեցրել հերոսին:

Իմ կյանքում կա նման գիրք, որից ես շատ բան եմ սովորել, ոգեշնչվել ու հասկացել:

Հասկանում ես, որ լավ է գիրք կարդալը, երբ տխուր ժամանակ այն ընթերցում ես ու կորչում են արցունքներդ գրքի թերթվող էջերի մեջ:

Հասկանում ես, որ լավ է գիրք կարդալը, երբ կյանքում լինում է մի իրավիճակ, և արդեն գիտես` ինչպես վարվել, չէ՞ որ սովորեցրել է գլխավոր հերոսը:

Հասկանում ես, որ լավ է գիրք կարդալը, քանի որ այն միշտ քո պայուսակի մեջ է, մենակ չի թողնում քեզ, ինչպես մտերիմ ընկերը:

Հիմա կարդում եմ ամեն տեղ՝ տանը, այգում, լինի լռություն, թե աղմուկ, ուրախ ու տխուր ժամանակ: Ու հերթով դառնում եմ այն գրքի հերոսուհին, որը տվյալ ժամանակ կարդում եմ ու սովորում եմ, բացահայտում եմ նորը:

Հիշում եմ՝ 7 տարեկան էի, երբ առաջին անգամ տեսա «Հարրի Փոթերը և փիլիսոփայական քարը» ֆիլմը։ Շատ էի տպավորվել ու դեռ չգիտեի, որ հետո կարդալու եմ գիրքը, որն էլ տարիներ անց իմ բարձի տակի գիրքն է դառնալու, հեղինակի մտքերն եմ կարգախոս ընտրելու, հերոսներիս ուրախությամբ եմ ապրելու ու նրանց հետ միասին կորուստը սգալու:

Տարիներ անցան, բայց Ջոան Ռոուլինգի «Հարրի Փոթեր» գիրքը մնաց ինձ հետ, որը իսկապես սրտիս մի անկյունում իր համար ապահով պատսպարվել է: Կարծում եմ՝ այն ծանոթ է բոլորին, եթե անգամ չեն կարդացել, ֆիլմը հաստատ դիտել են: Ուզում եմ, որ յուրաքանչյուրիս կյանքում էլ լինի պատրոնուս` լինի դպրոցում, համալսարանում, թե աշխատանքի վայրում: Հանդիպենք մեր Ալբուսին, գտնենք մեր Սիրիուսին, որը կգա ճիշտ ժամանակին ու կպաշտպանի ամեն ինչից ու բոլորից և կօգնի ճանապարհին հայտնված դեմենտորներին հաղթել:

Երևի լսել եք varks.am-ի մասին, որը «Բարի գործեր» նախագծի միջոցով ծրագրեր է ֆինանսավորում։ Մի օր որոշեցինք դիմել։ Քանի որ մեր` Տավուշի մարզի Վերին Կարմիրաղբյուր գյուղի դպրոցը ընդհանուր վերանորոգման կարիք ունի, չէինք կարողանում կողմնորոշվել, թե կոնկրետ ինչի մասին կարելի է ծրագիր կազմել։ Վերջապես որոշեցինք․ դահլիճի վերանորոգում։

Ծրագիր ներկայացնելու փուլին ընդամենը 3 օր էր մնացել, շտապել էր պետք։ Դիմեցինք դպրոցի տեխնոլոգիայի ուսուցչին՝ Ավագ Մխիթարյանին, որը սիրով իր վրա վերցրեց պատասխանատվությունը։

Նախավերջին օրն էր։ Առավոտյան 11։30 սկսեցինք ու ժամը 18։00-ին, երբ բոլորն արդեն տներում՝ տաք վառարանների մոտ հանգստանում էին, ավարտեցինք։

Եվս մի քանի ծանր օրեր անցան, երբ սպասում էինք պատասխանին՝ արդյոք ծրագիրն ընտրվել է քվեարկության փուլին մասնակցելու։

Առաջին փուլը հաղթահարված էր… Անչափ ուրախ էինք, բայց դա դեռ քիչ էր։ Մեր բախտն այնքանով էր բերել, որ մեր ծրագրի քվեարկությունը 28 օր էր տևելու, այնինչ մյուսներինը՝ 30-31 օր։ Սակայն դա էլ մեզ բավականին երկար թվաց։ Պետք էր օր ու գիշեր քվեարկել, որպեսզի կարողանանք արդյունքի հասնել։

Մեր մրցակից ծրագրերը Հայաստանում բնակչությամբ երրորդ քաղաք Վանաձորից ու Ալավերդուց էին։ Սա բավականին մեծ փորձություն էր մոտ 1650 մարդ բնակչություն ունեցող մի փոքրիկ գյուղի համար։ Ցավոք, դա միակ խոչնդոտը չէր։ Շատերը, ում օգնությունն ակնկալում էինք ստանալ, հրաժարվեցին օգնել։ Նրանց մեջ կային և մարդիկ, ովքեր ինչ-որ ժամանակ գյուղն էին ներկայացնում։ Մարդիկ, ովքեր խոսում էին հայրենասիրությունից, բայց հարկ եղած պահին իրենց գյուղին չսատարեցին։ Դա էլ ինչ-որ տեղ հիասթափեցնող էր, բայց պատասխանատվությունը շատ մեծ էր, և մենք չնահանջեցինք։

Երբեմն չհաճախելով դասերի ու պարապմունքների, երբեմն մի կողմ դնելով նույնիսկ հիվանդ լինելու փաստը՝ մենք՝ աշակերտներս, շրջում էինք համայնքի գյուղերով ու քաղաքներով, այցելում զորամասեր ու գործարաններ, զանգահարում հեռու-մոտիկ ծանոթների ու բարեկամների՝ այդպիսով փորձելով պահպանել գոնե երրորդ հորիզոնականը։

Վերջին 24 ժամերը կարծես չէին անցնում։ Այդ օրը նույնիսկ համացանցն էր մեր դեմ դուրս եկել։

Վերջապես, մեզ րոպեներ էին բաժանում հաղթանակից։ Սկսեցինք հետհաշվարկը։ Ու հաղթեցի՜նք… Այո, հենց առաջին հորիզոնականով։ Նույնիսկ դժվար է պատկերացնել, բայց մենք կարողացանք։ Հաջորդեցին բացականչություններն ու ուրախության արցունքները։

Սա մեծ հաղթանակ էր։ Կառուցվելուց 30 տարի հետո առաջին անգամ, թեկուզ ոչ ամբողջությամբ, դպրոցս կվերանորոգվի։

2008 թվականի մարտի 1-ին ես 7-րդ դասարանի աշակերտուհի էի, ու մեր դպրոցում գեղեցիկ ավանդույթ կար՝ գարնան առաջին օրվա կապակցությամբ մենք ուսուցիչներին ձնծաղիկներ էինք նվիրում (կեսը գնում էինք, կեսը՝ քաղում ու խառնում բոլորը միասին, որ ստացվի՝ ամեն փնջում մենք մեր աշխատանքի մասնիկն ունենք)։ Բայց այդ օրը չնվիրեցինք, որովհետև շաբաթ օրը դասի չէինք, պայմանավորվել էինք, որ պետք է մի քանի աղջիկներով գնայինք շուկայից գնելու։ Առավոտյան սովորականի պես, երբ միացրինք հեռուստացույցը (այդ ժամանակ համացանց չունեինք ու ոչ էլ սմարթֆոն, որ միանգամից լուրերը իմանայինք), չգիտեմ՝ որ ալիքն էր, հաղորդում էր, որ Երևանում լարված դրություն է, ու ես մտածում էի. «Երևի ադրբեջանցինե՞րն են մտել Երևան ու Սևան էլ կգան, հնարավոր կլինի՞ հետները խոսել ու իմանալ, թե պապիկս իրենց մո՞տ է, կամ տեսե՞լ են»։ Բայց մայրս ասաց, որ հայերն են, ու հետո, երբ արդեն կադրերը կային, ու լիքը բաներ էի տեսել, իմ` 7-րդ դասարանցու ուղեղում չէր տեղավորվում, թե հայերը ինչի՞ համար պետք է հայերին սպանեն, էդ սև հագածները հայ չեն հաստատ, մեզ խաբում են, մենք մեզ ինչի՞ համար պիտի ծեծենք, կրակենք, սպանենք մեր կողքի կանգնած մարդկանց՝ թե՛ շարքային քաղաքացուն, թե՛ ոստիկանին։ Կադրերում ծեծվող կանայք ու աղջիկներ էլ կային ու ես, միևնույնն է, չէի հասկանում՝ ինչո՞ւ, թե՛ պարի ժամանակ, թե՛ դասին նստած, թե՛ քայլելիս ինձ այդ «ինչուն» տանջում էր։ Տարիներ հետո ես լիքը «ինչուների» պատասխան ստացա, բայց ոչինչ չփոխվեց։

Այդ տարի մենք մեր ուսուցչուհիներին ձնծաղիկներ չնվիրեցինք, իրենք չժպտացին ու գարնան ավետաբերներին չտարան իրենց տուն։ Այդ տարվանից հետո, բոլոր մարտի 1-երին մեր դպրոցում «տագնապի օր» էր։ Զանգը ժամը 12։40 հնչում էր, ու բոլորս դպրոցից դուրս էինք գալիս, հետո ներս մտնում, չգիտեմ՝ ով էր հեղինակը, բայց կարծես թե այդ զանգը միշտ հնչում էր, որ հիշեցներ 2008-ի մարտի 1-ը ու մեզ զգուշացներ, որ չանենք էդպիսի վայրագություն, չսպանենք մեր դիմացինին, չհարամենք այսքան սիրուն օրը, թողնենք գարունը ծաղիկներով գա, երջանկության ձնծաղիկներով ու հիացական ժպիտների շնորհակալությունով գա։

Տարիներ անցան, ու այդ գեղեցիկ ավանդույթը էլի վերադարձավ, բայց հիմա չեմ հիշում, թե գարնան որ օրն էինք նվիրում։ Բայց մարտի 1-ը չէր հաստատ։

Վերջերս շատ է օգտագործվում «խաղաղություն» բառը: Բազմաթիվ քաղաքական և հասարակական գործիչներ խոսում են դրա մասին, ժողովրդին կոչեր են անում, որ պետք է խաղաղություն հաստատվի: Բայց եկեք հասկանանք, թե ինչ է խաղաղությունը: Ես անընդհատ տալիս եմ այս հարցն ինքս ինձ և ամեն անգամ նոր պատասխաններ եմ ստանում: Այս պահին ինձ համար խաղաղությունն այն է, երբ դու երջանիկ ես այն հասարակությունում, որտեղ ապրում ես, դու ինքդ քեզ աջակցված ես զգում, գլուխդ բարձին դնում ես այն մտքով, որ ամեն ինչ լավ է և ավելի լավ է լինելու:

Իսկ ինչպե՞ս պետք է խաղաղությունը հաստատվի: Բացի բանակցություններ վարելուց, ինքներս մեզ խաղաղությանը պատրաստելուց` կա մի շատ կարևոր նախադրյալ (դե, ինձ համար): Խաղաղության հաստատման մեջ երիտասարդներն էլ պետք է ներգրավվեն: Իմ կարծիքով` պետք է այնպիսի ծրագրեր կազմակերպել, որոնց շրջանակներում կոնֆլիկտների մեջ գտնվող երկրների երիտասարդները իրար հանդիպեն, ծանոթանան միմյանց մշակույթների հետ, հասկանան, թե ինչ է կատարվում իրենց միջև:

Ես, օրինակ, մասնակցել եմ մի քանի միջազգային ճամբարների, որտեղ թուրք և ադրբեջանցի երիտասարդներ էլ կային: Նրանց հանդիպելուց հետո ես հասկացա, որ վատ ազգեր իրոք չկան, կան վատ մարդիկ: Նրանց հետ հիմա այնքան կապված եմ, որ թվում է, թե մենք նույն երկրում ենք ապրում՝ անընդհատ շփվում ենք, կիսվում մեր ազգերի ավանդույթներով և պատմությամբ: Այդպիսի մի ճամբարի ընթացքում շատ հետաքրքիր բան էր կատարվել: Վերջին օրն ադրբեջանցի աղջիկներից մեկը մոտեցել էր ընկերուհուս և ասել հետևյալ խոսքերը.

-Գիտե՞ս, ես չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչու են մեր ազգերը թշնամացել: Հա, պատճառը կա, բայց ո՞րն է նպատակը: Ես չեմ ուզում, որ մենք կռվենք, ուզում եմ, որ ես հանգիստ գամ քո երկիր, դու էլ` իմ, հանգիստ շփվենք ու հետևանքներից չվախենանք:

Բոլորս շատ էինք զարմացել, նման բան չէինք սպասում: Նրա խոսքերը շատ երկար ժամանակ գլխիս մեջ էին, ուշքի չէի գալիս: Կարճ ժամանակ անց միայն հասկացա, որ նա լիովին ճիշտ է:

Մենք` երիտասարդներս, պատերազմ չենք ուզում, չենք ուզում ոչ մեկին սպանել կամ վիրավորել նրա համար, որ նա չունի նույն մաշկի գույնը, կրոնը, ապրելաձևը, ինչ մենք: Մենք ուզում ենք ապրել խաղաղ, ճամփորդել, կիսվել մեր կյանքի հաջողություններով, ուղղակի կյանքը վայելել: Ու մենք հուսով ենք, որ այս կոչերը տեղ կհասնեն, մարդիկ կլսեն մեզ և կմիանան:

Խաղաղ օր բոլորիդ:

Մի օր՝ հավանածդ գիրքը վերընթերցելիս, կգտնես նրանում չորացրածդ ծաղիկն ու կհիշես ողջ պատահածը։ Կհիշես, թե ինչպես գտաք այն, թե ինչպես վերցրեց, դրեց մազերումդ, նայեց քեզ ու ժպտաց։ Կհիշես, թե ինչպես խնամքով տուն բերեցիր այն, տանեցիներին խիստ տոնով ասացիր, որ ձեռք չտան, ու պահեցիր ամենահարազատ գրքումդ…

Զարմանալի բան է՝ մի ծաղիկը ունակ է մի ողջ պատմություն իր մեջ պահել։ Եվ հավանաբար հենց իրենք էլ ամենաերջանիկն են կյանքում… Որքա՜ն պատմությունների են ականատես եղել…

Բայց գիտե՞ք՝ նույն ունակությունը երգերն էլ ունեն։ Պատահել է, չէ՞, որ մի երգ գտնեք, որը երկար ժամանակ չէիք լսել, ու հիշեք ամեն բան՝ որոշակի ժամանակի հետ կապված։

Իսկ ի՞նչ կանեիք, եթե իմանայիք, որ բոլոր երգերն էլ ժամանակին չորացված ծաղիկներ են եղել։