Այս տարի ամառն ինձ համար սկսվեց հենց հունիսի մեկին։ Ես էլ չեմ հավատում. ո՛չ հուլիսի մեկին, ո՛չ հունիսի տասնյոթին, այլ հենց հունիսի մեկին։ Ամառվա առաջին օրը հանձնեցի երկու քննություններս, հետո եկա տուն ու մի ամբողջ օր տոնեցի այն փաստը, որ հինգ օրում մի կերպ սովորել եմ մաթեմատիկայի բոլոր քննական տոմսերը, 10-րդ դասարանի ֆիզիկայի դասագրքի բոլոր պարագրաֆներն ու մոտ 150 խնդիրների լուծման եղանակները։

Ամառը շարունակում է հոսել իր հանդարտ հունով։ Արթնանում եմ, փորփրում սոց.ցանցերը, մի քիչ էլ եմ փորփրում, հետո ամառս ամոռանալի պահերով լցնելու հետաքրքիր առաջարկներ եմ ստանում ու առանց երկմտելու ընդունում դրանք։ Այդպես էլ դառնում եմ հետաքրքիր ծրագրերի մի մասը ու ձեռք եմ բերում նոր ընկերներ ու լիքը-լիքը լավ հիշողություններ։ Ամառվա առաջին երկու ամիսն այսպես անցկացնելուց հետո ուղևորվում եմ այն եզրափակելու արտասահմանում։

Ամառվա վերջին ամիսը ողողվում է ամենաանսպասելի արկածներով։ Ընկնում եմ Դիսնեյի հեքիաթների գիրկը, հետո պատահաբար հայտնվում եմ օվկիանոսի ափին՝ խարույկի կողքին նստած, ինչ-որ ընտանիքի հետ զրուցելիս, քիչ անց կանգնած եմ թանգարանում ու աչքերս չռած նայում եմ Պիկասոյի նկարներին։ Ու երբ մտածում եմ, որ հենց այդ պահին էլ ավարտվելու է ամառը, հայտնվում եմ իմ տեսած ամենամեծ համերգային դահլիճում՝ ամենասիրելի երգչիս համերգին, երգում եմ ու պարում, վայելում եմ ուր որ է՝ ինձ լքող ամառվա վերջին անակնկալն ու վերադառնում եմ տուն՝ ձայնս կտրված, ամառս եզրափակված համարելով։ Նստում եմ ինքնաթիռ ու 16 ժամ անց կրկին Հայաստանում եմ, որտեղ ինձ սպասում են հրաշալի ամառվա վերջին օրերը, որոնք անցկացնում եմ ընկերներիս ու ընտանիքիս հետ։ Մտովի փակում եմ մի հաստափոր գիրք, կազմին գրում եմ «Ամառ 2018: Հրաշալի ամառ» ու դնում եմ մի կողմ։

Իսկ ամենավերջում հիշում եմ, որ ես փոխադրվել եմ 11-րդ դասարան, ու երևի թե կարիք չի լինելու նոր տետրի առաջին էջին գրել. «Ինչպես ես անցկացրեցի ամառային արձակուրդները» վերնագրով ամենամյա շարադրությունը, ու դեմքիս մի աննկատ ժպիտ է հայտնվում։

Պապիկս ու տատիկս 1960-ական թվականներին Հայաստան են եկել Պարսկաստանի Հազարջրիպ գյուղից: Նրանց պատմելով` այդ գյուղը եղել է Պարսկաստանի ամենահայաշատ գյուղը: Շատ հետաքրքիր պատմություններ են հյուսված նոր եկողների մասին, բայց ամենահիշատակելի փաստը դեռևս մնում է այն, որ նրանք չափազանց շատ են սիրում թեյ։

-Պապի, կլինի՞ մի բան հարցնեմ:

-Ա՜յ բալա, դու հեր էլ ունես, մեր էլ ունես, գնա էդ հարցերով իրենց տանջի:

-Է՜, ընդամենը ուզում էի իմանայի՝ ո՞նց են սիրահարվում:

-Ո՞նց` ոնց են սիրահարվում: Դե, սիրահարվում են, էլի:

-Օրինակ՝ դու ո՞նց իմացար, որ սիրահարվել ես տատիկին:

-Աշխատանքային կոլեկտիվով գնացել էինք թանգարան, էս տատդ դես էր գնում, դեն էր գալիս, դես էր գնում, դեն էր գալիս, ես էլ ասացի՝ ո՞ւր ես գնում: Դե, տատուդ գիտես՝ սկսեց խունջիկ-մունջիկ գալ, ես էլ բռնեցի թևից ու տարա:

-Ո՞ւր, պապի: Ռոմանտիկ երեկոյի՞։

-Ա՜, չէ:

-Էլ երևակայությունս չի հերիքում սիրո հարցում, էլ ո՞ւր կարող էին գնալ սիրահարները:

-Քաբաբ ուտելու: Տարա, թարմ-թարմ միսը դրեցին լավաշի մեջ, սոխով-բանով սարքեցին, երկուսով կերանք:

-Վա՜յ, պապիկ, ոնց կուզեի՝ իմ ապագա ընկերն էլ այդքան ռոմանտիկ լիներ: Ո՜նց կուտեի:

-Է՜հ, ջահել ժամանակներ…

-Պապի, բա ո՞րն ա եղել էն ամենառոմանտիկ բանը, որ տատիկի համար արել ես:

-Ոչ մի բան, մեր ժամանակներում նման բաներ չեն եղել,- մոտեցավ տատս և արագ միացավ մեր զրույցին:

-Մեր ընտանիքը,- վեհ կեցվածքով շարունակեց պապս,- գյուղի ամենահարուստ ընտանիքն էր, որ փողոցով քայլում էի, տատդ ինձ էնքան էր սիրահարվել, որ քիչ էր մնում՝ իրեն պատշգամբից գցեր, որ դեմքս լավ տեսներ: Ես էլ ասի, որ հավանել է, ես էլ հավանեմ ու գնացի տատիկիդ ձեռքը խնդրելու:

-Դե վերջացրու, հա՜, աղավաղում ես իրականությունը: Դու հեչ էլ իմ սրտով չես եղել: Որ դու չգայիր իմ ձեռքը խնդրելու, մեր գյուղի բոլոր տղաները շարք էին կանգնել,- արագ միջամտեց տատս։

-Տո՜, սուտը… Էդ ո՞ր մեկն էր շարքի մեջ, որ ես չեմ իմացել:

-Լավ, վա՜յ, ժողովուրդ: Պապի, ո՞ր թիվն էր, որ ամուսնացաք,- հարցրի ես։

-71․․․

-Գժվե՞լ ես, այ մարդ, էդ ժամանակ դու բանակում էիր, մենք 69-ին ենք պսակվել:

-Այ, կնիկ, 71-ը չէ՞ր:

-69-ին պսակվեցինք, 71-ին դու արդեն բանակում էիր, որ ես Մարոյիս էի սպասում:

-Ո՞նց, տատ, դուք պսակվել եք ու պապիկը բանակ է գնացե՞լ:

-Բա, ես քո տարիքում արդեն պսակվել էի, տուն էի պահում:

-Գրողը տանի, ինչ ռոմանտիկ եք եղել դուք:

-Զզվցրեց էս էլ երրորդ անգամ, էդ ո՞րն ա,- բարկացավ պապս:

-Դե, ոնց որ սիրով էլի, պապի ջան,- պատասխանեցի ես։

-Հա, տատդ ինձ շատ ա սիրել:

-Է՜, պապի, դու ողջ իրականությունը աղավաղեցիր։ Աչքիս դու ես տատիկի համար հալվել, չես ուզում խոստովանել։ Հա՞, պապի:

-Դե հա, ես տատուդ շատ եմ սիրել: Որ հավանել էի, հաճախ էի սկսել այցելել իրենց տուն: Մի անգամ հերը ասեց՝ էս Չիլինգյարի տղան ինչի՞ է շուտ-շուտ գալիս: Ես էլ ասացի՝ լավ եմ անում, բա պիտի գամ: Առաջին անգամ էր, որ կյանքում մեկի համար նման քայլի գնացի:

-Տա՛տ, բա դու պապիկի մեջ ի՞նչն ես ամենաշատը հավանում:

-Ամեն ինչը,- արագ պատասխանեց պապին:

-Ա՜յ մարդ, թե էդ գործարանը ինչի քեզ էսօր ազատ օր տվեց,- բարկացավ տատս,- համարձակությունը, աղջիկս։

-Բայց դու կգրես՝ ամեն ինչը,- ականջիս կամաց փսփսաց պապիկը։

Մենք նման ենք իրար, որովհետև դու ինձ դուր ես գալիս, կամ հակառակը, կամ` երկուսն էլ:

Մեկ-մեկ զարմանում եմ` մարդիկ ոնց են իրար տարբերում: Ախր, ես էլ, դու էլ ունենք երկու աչք, երկու ունք (հիմնականում), մի քիթ, երկու քթածակ (էս էլ հիմնականում), մի բերան: Որ մի այլմոլորակային գա, հաստատ ոչ մեկիս չի տարբերի իրարից, դա երևի նույնն է, որ ես մեր տան երկու սարդերին դիմագծերով տարբերեմ: Բայց փաստը մնում է փաստ, որ բոլորս իրարից տարբեր ենք, ամեն դեպքում՝ մենք նախընտրում ենք էդպես մտածել: Ինչքան էլ իրարից տարբեր լինենք, մենք մեզ փորձում ենք մեզ նման մարդկանցով շրջապատել… Զուտ հարմարության համար:

Բայց մի րոպե, որ մտածում էի՝ նյութս մի քիչ ուրիշ ձև էր հնչում: Ուզում էի ասել, որ հաճախ մենք ենք ուրիշներին նմանակում: Այ հիմա էլ, որ մտածում եմ, նույնիսկ գրելաոճս մի քիչ մի մարդու գրելաոճին նմանացրի, ում գրածները շատ եմ հավանում: Ու դու էլ, եթե դուրս գալիս ես, քեզնից մի բան իմ մեջ հաստատ կա: Մի բառ, մի շարժում կամ մի ժեստ: Բա տեսնես ինձնից ո՞վ է ինչ-որ բան նմանակում, միգուցե էն բառը, որ ես էլ հենց նոր ուրիշից «գողացա»:

Խոսելն ու շարժումները հլը հեչ, մարդիկ, երբ ամուսնանում են, արտաքնապես են սկսում նմանվել: Լուրջ: Սկսում են միմյանց դիմախաղը նմանակել: Ու բացի ընթացքում նմանակելը, քանի որ մարդիկ ընդհանրապես ինքնասիրահարված արարածներ են, զույգ ընտրելուց էլ են իրենց նմաններին ընտրում:

Բոլորս ուզում ենք տարբեր լինել, բայց վազում ենք նմանի հետևի՞ց: Չնայած, որ մտածում եմ, մեկ է՝ էդ երկու սարդերը էն անկյունում նեղացած ինձնից են խոսում, որ ասել եմ` իրար են նման, ոնց որ մարդիկ: Դե, հիմա բարձրացիր, մի քիչ արագ, մի 12կմ/վ արագությամբ, որ հաղթահարես ձգողականության ուժը ու նայես Երկիր մոլորակին վերևից…

Բոլորս նման ենք, չէ՞՝ երկու աչք, մի բերան, մի քիթ ու հիմնականում երկու քթածակ:

Ամառային տապից փրկվելու համար փակվել եմ սենյակումս։ Պառկած եմ մահճակալիս վրա, մտքումս իմ ամենասիրած խումբը երգում է իմ ամենասիրած երգը։ Մինչ ես ինձ պատկերացնում եմ խմբի լիակատար անդամ ու երգում եմ նրանց հետ, եղանակը լսում է աղերսանքի իմ բոլոր ճիչերը։ Քամին սկսում է խաղալ սենյակիս վարագույրների հետ, ու ես նկատում եմ, որ դրսում արդեն կամաց-կամաց մթնում է։

Հանկարծ, առանց ինչ-որ պատճառի, հիշում եմ, որ փոքր ժամանակ ընկերներիս մեջ առանձնանում էի իմ քաջությամբ, քանի որ չէի վախենում մթությունից։ Ընկերներիս դա շատ էր զարմացնում, երբեմն ինձ նույնպես։ Նրանցից շատերը մտածում էին, որ մթության մեջ քողարկված են աշխարհին անհայտ հրեշներ։ Ես նույնպես հավատում էի հեքիաթային հրեշների գոյությանը, սակայն դրանց չէի պատկերացնում մթության մեջ։

Ու հանկարծ հասկանում եմ, որ մթություն չկա։ Երբեք մութ չի լինում։ Մթությունը հնարել են մարդիկ իրենց մեղքերը, վախերն ու ցանկությունները դրանում ամփոփելու համար։ Այն հասարակ մի տերմին է, որն իր ստվերում է պահում միլիոնավոր հանցանքներ, թաքնված հայացքներ ու չիրականացած նպատակներ։ Հասկանում եմ, որ նույնիսկ ամենամութ գիշերը անսահման լուսավոր է, քանի որ լցված է մարդկային գաղափարներով, նոր ծնվող հեքիաթներով ու վառ գույներով։ Հասկանում եմ, որ ամենախավար սենյակը կարող է լցվել լույսով, եթե լույսը միշտ քեզ հետ է։ Մի քանի վայրկյանում սևով լցված սենյակս դառնում է մի գեղեցիկ կտավ, որտեղ զբոսնում են իմ մտքերը, նոր գաղափարները, իմ հորինած կերպարներն ու ամենասիրելի երգերը։ Մի քանի վայրկյանում անհետ կորչում է մթությունն իր բոլոր երանգներով։ Փոխարենը սենյակումս մնում են նրա շվաքում գտնվող բոլոր հրաշքները։ Մթությունը հրաշքներն են։

Հանկարծ մայրիկս մտնում է սենյակ, վառում լույսն ու ասում․

-Ի՞նչ ես անում մթության մեջ։

Ու էլի մտքումս իմ ամենասիրած խումբը երգում է իմ ամենասիրած երգը, բայց ես հասկանում եմ, որ խմբի լիակատար անդամ չեմ, քանի որ խումբը նույնիսկ չգիտի մթության գրկում նստած լուսավոր աղջկա մասին։

Երբ դեռ փոքր էի, երազում էի շուտ մեծանալ, քանի որ ըստ իմ փոքրիկ աշխարհի, որ ունեի ներսումս, մեծերի աշխարհն ավելի լավն էր, մտածում էի, որ մեծ լինեմ, էլ չեն ասի. «Փոքր ես, չի՛ կարելի», «Փոքրերը շուտ են քնում, որ շուտ մեծանան», «Դու փոքր ես, չես հասկանա»։ Գլխումս պտտվող այս տողերը չէի սիրում, կարծես արգելոց լինեին իմ այդ փոքր աշխարհում, որ տեղավորել էի հոգումս։ Չէի համբերում, թե երբ պետք է մեծանամ։ Ամեն անգամ վազում ու տատիս ձեռքն էի տալիս մի ժապավեն, որին ամրացված թվերն ինձ չէին հետաքրքրում, կարևորն այն էր, որ տատս ասեր. «Հասակդ ավելացել է»։ Եվ ուզում էի մեծանալ մի կարևոր նպատակի համար. մայրիկը վերջապես թույլ կտար հագնել բա՜րձր «կտկտան» կոշիկներ, քսել վառ կարմիր շրթներկ ու ձեռքս վերցնել մի մեծ պայուսակ։ Ի՜նչ նպատակներ են, է՜։

Ոչնչի մասին չմտածելով, ապրելով լոկ մանկական հոգով՝ դու այդպես էլ չես նկատում, թե ինչպես ես մեծանում, չես հասցնում հասկանալ, թե ուր հասար, ինչպես այդ բաղձալի երազանքդ կատարվեց՝ մեծացար։ Ո՞ւմ էր պետք։ Փոքր էիր ու արդար, միամիտ ու բարի։ Իսկ հիմա մեծ ես ու ապրում ես մեծերի աշխարում, միգուցե թաքուն երազում մի օր նորից փոքրանալ։ Քանզի մեր երազանքների ճանապարհին հետդարձի տոմս չկա, դու այդպես էլ մնում ես մեծերի ու փոքրերի խաչմերուկում։

Մեծացանք։ Չնայած՝ ինչպես փոքրերի աշխարհում, մեծերի աշխարհում ևս շա՜տ-շա՜տ «չի կարելի»-ներ և չգրված չափանիշներ կային, որ դժվար էր ընդունել, հասկանալ, իրագործել։ «Մեծեր-փոքրեր» խաչմերուկին թվում էր, թե «չի կարելի»-ները հետևում են, այս աշխարհում ոչինչ քեզ չի խանգարի հագնել «կտկտան» կոշիկներ և երջանիկ վազել։

Հետո մանկապարտեզ, մի կարգին չհարմարված՝ վազում ես դպրոց, որն ամբողջությամբ քեզ համար մի նոր չբացահայտված մայրցամաք է թվում, որ ինքդ պիտի բացահայտես։ Այնքան գրված ու չգրված տողեր կան դպրոցի մասին՝ մեկը՝ կեղծ, մյուսն՝ անկեղծ, մյուսն էլ այնքան ծամծմված, որ երբեմն ծիծաղում ես։ Բայց վեց տարեկան մանկիկի համար իր անծանոթ, բայց արդեն հարազատ «մայրցամաքում» շատ պաշտոններ կային, որ պետք է բացահայտվեին՝ ուսուցիչ, գիրք, դասամիջոց, գրատախտակ, ճաշարան ու ամենաթանկ պաշտոնը՝ ընկերները։

Օրինակ՝ ես դպրոցից տուն վազելուն պես վերցնում էի իմ ամենասիրելի տիկնիկն ու վազում բակ։ Այդ պահերին ինձ համար միևնույն էր՝ դա՜ս, դպրո՜ց։ Կարևորն իմ տիկնիկն էր, որից այդպես էլ չէի հրաժարվում։

-Նա՜րե, Նա՜րե։ Ա՜խր, դաս չես սովորել, դեռ տուն չհասած՝ վազում ես տիկնիկիդ հետ անհայտ ուղղությամբ։ Բարձրացի՛ր տուն, դասերդ մնացին։

-Լա՜վ, մամ, ի՞նչ դաս։ Խաղում եմ։

Իսկապես, սկզբում դժվար էր, բայց սովորեցի, իհարկե՝ լավ։ Չնայած դրան՝ մաթեմատիկան այդպես էլ չսիրեցի։ Միշտ ուզում էի հարցնել, թե ինչու ենք գումարում, հանում, բաժանում, արմատ հանում, քառակուսի հավասարումներ լուծում… Երևի ամաչում էի։ Բայց եթե հարցնեի, կասեին՝ պետք է։

Իսկ հիմա քո առաջ կանգնած մի աղջնակ եմ՝ ուղիղ տասնյոթ տարեկան։ Մեծացել եմ, բայց երազանքներս փոխվել են ու կոչվել նպատակներ։ Հետ եմ նայում, ու թաքուն ուզում նորից հագնել «կտկտան» կոշիկներս ու վազել։

Ուզում եմ նորից ու նորից, ամեն ուստարի մտնել դպրոց ու ասել. «Շնորհավոր սեպտեմբերի մեկդ»։ Ուզում եմ նորից վազել միջանցքներով, ծիծաղել անվերջ ընկերներիս հետ, մի նոր բան սովորել ուսուցչիցս։ Տուն վազել, ու ամեն նոր օրվա հետ դառնալ ալարկոտ, երբ ուղիղ 8։00 կզնգա զարթուցիչը։

Եվ վերջապես, հավերժ ընկերը մնալ իմ մայրցամաքի, որը բացահայտեցի տասնմեկ տարիների ընթացքում։