Ստեփանակերտը քաղաք է, ուր տանող ճանապարհով անվերջ գնում-գալիս են զինվորներին տեղափոխող մեքենաները:

Քաղաք է, որի ճանապարհին զինվորները երբեմն իրենց երազներն են թողնում:

Որի ճանապարհին, սակայն, շարունակում են երազել:

Ստեփանակերտը քաղաք է, ուր գալիս են աշխարհի տարբեր կողմերից, գալիս են զարմացած, ժպիտով…

Քաղաք է, ուր մարդիկ ժպտում են, որքան հնարավոր է:

Քաղաք, ուր ամեն քայլափոխի զինվորական համազգեստով մարդկանց տեսնելը սովորական է, ուր զինվորական համազգեստով են կարծես բոլորը՝ մեծից փոքր, աղջիկ ու տղա:

Ստեփանակերտը քաղաք է, որի հրապարակներում երեկոյան լսվում է «Ախպերս ու ես»-ը:

Քաղաք, որի հրապարակներն անգամ հուսադրում են «մամ ջան, չտխրես…»-ով:

Բայց նաև քաղաք է, որտեղ մայրերը տխրում են:

Ստեփանակերտը քաղաք է, որ կառուցվում է նաև գետնի տակ, որովհետև քաղաք է, որտեղ գետնի երեսին ապրելը մի քիչ վտանգավոր է:

Երբեմն՝ մի քիչ շատ:

Քաղաք, որտեղ դժվար է չփշաքաղվել առաջին այցով, որտեղ դժվար է թաքցնել հուզմունքը։

Ստեփանակերտը քաղաք է, որտեղ սիրում են, պայքարում, ծաղկում…

Քաղաք է, որը սիրում է ու ծաղկում:

Եվ քաղաք, որին սիրում են:

Արդեն երկար ժամանակ է, որ ուզում էի գնալ Տաթև: Անընդհատ ծրագրում էի, բայց միշտ մի խանգարող բան էր հայտնվում, և այն հետաձգվում էր: Իսկ Ամերիկայում, Հայաստանը ներկայացնելիս միշտ խոսելով Տաթևի մասին և այն ներկայացնելով՝ շատ ուզեցի գնալ: Շատ էի ուզում տեսնել վանական համալիրը և նստել աշխարհի ամենաերկար ճոպանուղին, որով օտարերկրացիների մոտ այդքան հպարտանում էի:

Եվ այսպես, մի քանի օր առաջ վերջապես ստացվեց ընտանիքիս հետ գնալ: Հաշվի առնելով, թե ինչքան երկար էի սպասել Տաթևը տեսնելուն՝ շատ ոգևորված էի:

Առավոտյան ճանապարհ ընկանք: Նախ ասեմ, որ երբեք Վայոց Ձորի կամ Սյունիքի մարզ չէի գնացել, հետևաբար անծանոթ էի դեպի Տաթև տանող ճանապարհին: Արարատի մարզում, երբ արդեն շատ մոտ էինք սահմանին, երևում էր Արարատ լեռը: Իհարկե մեր գյուղից էլ է այն շատ գեղեցիկ երևում, բայց Արարատից շատ ավելի մոտիկ էր: Կարծում եմ, կարիք չկա ավելին ասելու, Արարատը, որտեղից էլ նայես՝ հիացմունքի արժանի լեռ է: Ավելի առաջանալով՝ աչքիս առաջ հառնեցին հայոց լեռները՝ իրենց աննկարագրելի գեղեցիկ տեսքով: Իսկ արդեն Սյունիքի բնությունը, գեղեցիկ ու բարձր սարերը՝ ամբողջովին կանաչով պատված, ճոպանուղին, հինավրուց վանական համալիրը, որին կարելի է ժամերով նայել ու հիանալ դրա գեղեցկությամբ՝ արդարացնում են այն երկար ճանապարհը, որը տանում է Տաթև:

Սա իհարկե մեր փոքրիկ ճամփորդության դրական կողմն էր: Ու այս ամենի մեջ չեմ կարող չնշել այն անհարմարությունները, որ առաջանում էին ճանապարհին: Նախ նեղ ու անբարեկարգ ճանապարհը՝ այդ 3-4 ժամը դարձնում էին ոչ այնքան հարմարավետ: Բացի ճանապարհի անբարեկարգ լինելուց, ինձ նաև շատ զարմացրեց ճոպանուղու՝ միանգամից 30 մարդ տեղափոխելը: Մարդիկ խիտ էին կանգնած ու մեջտեղում կանգնածները գրեթե ոչինչ չէին տեսնում այն գեղեցիկ տեսարանից, որ բացվում էր ճանապարհին:

Այս ամենը անհարմարություններ էին, որ ինձ մի փոքր հիասթափեցրին, բայց մի բան կար, որ ինձ խորապես տխրեցրեց: Անցնում ես այդ երկար ճանապարհով և այնքան քիչ են բնակավայրերը, շինությունները, մարդիկ: Այնքան տեղեր կան, որ ո՛չ մշակված է, ո՛չ էլ բնակեցված: Միայն դատարկ հողեր էին՝ տեղ-տեղ փոքրիկ գյուղերով ընդատված, որ ծվարել էին այս կամ այն հարթավայրի վրա: Այնքան խաղաղություն կար այդ փոքրիկ գյուղերում՝ աշխարհից կտրված, բայց և աշխարհի մի մասը:

Խառը տպավորություններով լի էր այդ ճանապարհը, բայց միանշանակ լավը գերակշռում էր: Բացահայտեցինք գեղեցկություններով լի Հայաստանիս զարդերից մեկն էլ:

Մեր թաղը գտնվում էր քաղաքի ծայրում՝ ամենավերջում, դրանից հետո չգոյությունն էր: Էն, ինչ կար էդ թաղում, դրանից ոչ մի տեղ հաստատ չես գտնի: Եթե ուզենաս գտնել, պիտի փնտրես չգոյության մեջ՝ էն լեռների, որ չգիտես՝ որտեղ են խառնվում երկնքի կապույտին, էն ծաղիկների, որ կարոտ են փունջ դառնալու, էն անհունությանը, որին երբեք չհասանք, որովհետև մարդն էդտեղ հազվադեպ էր լինում… Սահմանափակվեցինք մեր թաղով, էդ մի թիքա աշխարհով, էդ աշխարհի մի թիքով…

Անձրևոտ քաղաքիս բոլոր թաղերում մի յուրահատուկ անկյուն կա, մի տեղ, ուր էդ թաղի ջահելները իրենց զգում են սեփական աշխարհում, մոլորակում, տիեզերքում, ես շատ գիտե՞մ որտեղ, մի տեղ, որից էն կողմ էլ կյանք չկա… Էդ անկյուններում սովորաբար մի նստարան ու մի սեղան է լինում, ու դրա շուրջը կյանք է պտտվում…

Մի էդ ձևի կյանքով լիքը սեղան-նստարան էլ մեր թաղում կար: Հիմա էլ կա, բայց չի շնչում, իսկ չշնչողները դադարում են գոյություն ունենալուց, մեռնում են, հոգիները մեջներից դուրս ա գալիս, կյանքն ա մեջներից դուրս գալիս, իսկ անհոգի, անկյանք մարդը, առարկան, երևույթը ու՞մ են պետք: Հարյուր տարի էլ անցնի, իրենց ոչ հիշում են, ոչ էլ…

Մեր թաղի սեղան-նստարանը կանաչ էր, կյանքիս ամենապայծառ կանաչ գույնը: էդ կանաչի մեջ խորհրդանշական բան կար: Կանաչը սկիզբ ա, թարմություն, երիտասարդություն, կյանք… Նստում էինք առավոտից իրիկուն ու երազում: Շնչում էինք առավոտվա սառը քամին, կեսօրի տաք արևը, երեկոյի աստղազարդ երկինքը, կյանքն էինք շնչում, էնքան էինք շնչում, որ շնչահեղձ լինելու աստիճան սերը շատանում էր մեր մեջ: Սեր շնչելով քանի անգամներ ենք աստղերը հաշվել, կեսից հոգնել ու տենց էլ կիսատ թողել: Սեր շնչելով էնքան էինք ծիծաղում, քրքջում, հռհռում, ձեններներս գլուխներս գցում: Սեր շնչելով իրար էինք սիրում, կյանքն էինք սիրում: Էդ նստարանին նստած, որ երկնքին էինք նայում, երկինքը միշտ կապույտ էր, անձրև էլ գար, էդտեղից երկինքը միշտ կապույտ էր: Էդ նստարանի մոտ միշտ նետված էին մեր գնդակները, պարանները, մեր թաղի միակ հեծանիվը, որ բոլորինս էր, մեր երազանքները, ժպիտները, մեր չասված բառերը: Էդ նստարանի մոտ ամեն ինչ կարող էիր գտնել, ամեն ինչ: Մենք էդտեղ երբեք մենակ չէինք: Էդ նստարանի մոտ բոլորս գրողի ծոցն էինք ուղարկում սուտը, դավաճանությունը, կեղծիքը, մեկս մեկիցս սովորում էինք իրար լսել, հաց կիսել, իսկական ընկեր լինել, ճիշտ ապրել, մեկս մեկիս սովորեցնում էինք վստահել, նվիրվել, իրար պաշտպանել, իրար համար բոլորին դեմ դուրս գալ, գողանալ, նվիրել, իրար համար կյանք տալ: Անհաջողությունը չէր համարձակվում դուռդ թակել, որովհետև գիտեր՝ մենակ չես, կողքիդ սարի պես ընկերներ ունես, էնպես հետ կուղարկեին, ճանապարհը կմոռանար: Էդ նստարանի մոտ սեր ենք խոստովանել ու հիասթափվել, իրար պինդ գրկել ենք, ամուր սեղմել մեր կրծքին, որովհետև տենց ուժեղ էինք, տենց մեզ ոչ մեկը չէր հաղթի, մեզ չէին բաժանի:

Գոռն ասում էր՝ երկնքում իր աստղն ունի, ու միշտ գտնում էր էդ աստղը: Մեզ ցույց էր տալիս, մենք էլ, հա՜, իբր տեսնում էինք: Հրաչն ասում էր՝ չհոգնեցի՞ք, եկեք ման գանք, ցուրտ ա, իրիկուն ա, հավես ա, ու բոլորս միահամուռ գոռում էինք՝ էէէ՜, Հրա՜չ, նստած ենք, էլի:

Կարենը երեկվա բաղչագողի խնձորներն էր բերում, որ բոլորով ուտենք: Մի խնձորը տասը հոգով ուտում էինք, մի բաժակ ջուրը կիսում բոլորով: Մերին խոսում էր իր երազանքներից, ասում էր՝ ընդունվելու է համալսարան, ասում էր՝ տեղափոխվելու է, գնալու է էդ մի թիքա աշխարհից: Փաստորեն մենակ Մերին չգնաց, բոլորը գնացին՝ իրենց հետ էդ աշխարհից մի պատառ պոկելով, տանելով ու հետ չբերելով, էդ տեղը հավերժ դատարկ թողնելով…

Ամեն ինչ էնքան պարզ ա վերջանում…

Չես նկատում սկիզբը, բայց վերջը տեսնում ես, ավելին՝ զգում սեփական մաշկիդ վրա: Գիտե՞ս ոնց: Մարմինդ սկսում ա մենակությունից փշաքաղվել, ձեռքերով շփում ես, բայց չի օգնում, ախր, ո՞նց օգնի: Շփելով հո մենակությունը չի՞ կորչում…

Ամենազարհուրելին էն էր, որ մի օր տեսա՝ նստարանը ներկել են, էն կանաչից հետք չի մնացել, կանաչը ծածկել էին, վերացրել՝ կանաչի հետ վերացնելով այդտեղ ապրած տարիները:

Անցնելիս նստում ես, հիշում, արցունքախառն ժպտում, հետո ժպիտը ցնդում ա հիշողությունների հետ, ու մնում ա էդ մի կաթիլ արցունքը, որի պարզության մեջ դեռ աչքիդ առաջ կանաչ գույնն ա, կողքիդ նետված հեծանիվը, ընկերներիդ ժպիտը, Կարենի բերած խնձորները, Մերիի երազանքները…

Հիշում ես, որ բոլորով կյանք եք կառուցել, ստեղծել եք, արարել: Հետո հասկանում ես, որ գնալով բոլորն իրենց հետ տարել են սարքածդ կյանքը: Քարերը խառը տեղերից հանել են, ու էդ կյանքը փլվել ա: Էդ քարերով հետո իրենք ուրիշ տեղ պիտի փորձեն մի բան կառուցել ու էդ քարերն անպայման էդ կառույցի հիմքում պիտի դնեն, որովհետև էդ քարերը իրենց էությամբ ընկերությունոտ են, տեղով նվիրվածություն, կյանք տեսած քարեր են, սեր տեսած, շնչող, ապրող քարեր են: Դրա հիմքին կառուցվող ոչ մի բան երբեք չի քանդվի, չեն քանդի…

Մերն էլ չի քանդվել, հա՜, քարերը տարել են, կեսը փլվել ա, բայց հիմքը կա, իսկ հիմքի վրա մեզնից յուրաքանչյուրը կարող է տաճարներ կառուցել, տաճարներ, որտեղ առ Աստված ընկերության համար մոմեր պիտի վառվեն:

Բարև: Այս նյութը գրում  եմ առավոտյան շուտ, այնպես որ, բառերս, մտքերս, զգացմունքներս երևի թե թարմ կլինեն:

Լավ, ուզում եմ  շարունակել մեր թղթակիցների հոդվածների շարքը զինվորներին, բանակին վերաբերող:

Ասեմ … Ես էլ եղբորս բանակ ճանապարհեցի: Ուզում եմ ձեզ պատմել մի քանի բան այդ օրերից:

Նախ, եղբորս  զորակոչի օրը հուլիսի 30-նն  էր, և դրան նախորդող 1-2 օրերին մենք շատ հյուրեր ունեցանք: Գիտեք, բոլորի մաղթանքները մեկ ենթավերնագրի տակ կարելի էր դնել`խաղաղություն աշխարհում ու թեթև ծառայություն բոլորին:

Ես միշտ լսել եմ կարոտ բառի մասին, ասել եմ, որ կարոտում եմ, բայց այդ բառը իր ամբողջ ծանրությամբ ինձ վրա եկավ, երբ տեսա եղբորս համարյա թե ճաղատ գլուխը: Ես արդեն կարոտեցի, չնայած նա կողքիս էր: Այդ օրը նրա՝  մեզնից երկու տարով հեռանալու բաղադրիչներից մեկը իրոք  ինձ ուշքի բերեց: Ու հիմա էլ գիշերը սենյակ մտնելուց թաթերի վրա եմ քայլում, հետո հիշում եմ, մտածում, որ  եղբայրս այնտեղ  է, հանգիստ պառկած է ու ինքն էլ ինձ է հիշում, երևի:

Եղբայրս գնաց զինկոմիսարիատ, որտեղից նույն օրը զինվորներին տեղափոխեցին Երևան, իսկ այ, հաջորդ օրը շատ դանդաղ էր անցնում: Երևանում ենք, բոլորի ծնողները հավաքվել են վիճակահանությանը մասնակցելու: Մտնում ենք ներս, տեղավորվում ենք ու նայում մեր դիմացի հեռուստացույցներին, որտեղից պետք է երևային մեր զինվորները: Ահա սկսվում է: Բոլորն անհամբեր, դողալով, աղոթելով սպասում են: Բոլորը արկղիկից քաշում են իրենց առաջիկա 2 տարվա ծառայության վայրի անվանումը: Հետո դուրս  ենք գալիս, տեսնում մեր զինվորներին`10-15 րոպե: Հետո լքում ենք ադ տեղը՝ զինվորներին տալով շատ խորհուրդներ ու  բարեմաղթանքներ: Իսկ նրանք, կապված  ծառայության վայրից, շարժվում են ավտոբուսներով տարբեր ժամերի:

Ահա և վերջ: Դանդաղ  ընթացող օրը ավարտվեց, և  հուսով եմ, որ այդ օրից էլ չեմ ունենա, ուղղակի չեմ ուզում: Իսկ հիմա ուզում եմ ասել, թե որտեղ էլ ծառայեն՝ սեր է պետք, իսկ սերը խաղաղություն է բերում, միասնականություն ու հարգանք: Այնպես որ, թող ամբողջ աշխարհը սիրի, որովհետև սերը չի չարանում ու պատերազմներ չի բերում: Աշխարհին, մեր Հայաստանին՝ խաղաղություն ու պարզ երկինք:

Սպասում ենք Ձեզ`մեր զինվորներ:

Ես էլ հույս ունեի, որ մի օր քո մասին մտքերս կդադարեմ հանձնել թղթին` նրանից խնդրելով, որ չպատառոտվի, որ հիշողությունս մնա ինձ հետ հավերժ։ Ինձ թվաց, թե ձեռքս կհրաժարվի գրել, բայց մտքերս այդ հարցում ինձ հետ համաձայն չեն։ Մտքերս քո հարցով շատ մտահոգ են, ոչ մի բանում ինձ հետ չեն համաձայնում, մտքերիս դարակը անօգնական վիճակում է, ինձ ոչինչ չի ասում, բայց ես հասկացել եմ՝ վերանորոգելու կարիք ունի։

Ես քո մասին նոր էջից չեմ գրում, մեր անավարտ էջերն եմ շարունակում։ Վերջակետը մեզ համար չէ, մենք բազմակետին ենք կարոտ… Մեր միջև եղած անդունդից ես էլ, դու էլ ցած ենք գլորվել, ցավոք, առանց իրար ձեռք բռնելու: Բայց ես դրա կարիքը ունեի, ձեռքիս ջերմությունը քո ձեռքին էր կարոտ, որ կարոտով էլ մնաց։ Մեզնից հետո այնքա՜ն բան մնաց անավարտ։ Աստղերը գիշերը հաշվող չկա, ոչ ոք չի կարող լուսնին այդպես նայել, ինչպես ես ու դու՝ տանիքում նստած։ Աստղերն իրենք էլ հասկացել են ու երկնքում ցաք ու ցրիվ են կանգնել, շողում են, որ իրենցից մեկին տեսնենք ու մեր երազանքը պատմենք, հետո ինքը ցած ընկնի։ Ի դեպ, մեր նստարանն էլ վաղուց քանդել են, ինքն էլ էր հասկացել, որ մի օր դադարելու ենք իր մոտ գնալ ու ժամերով զրուցել։ Ինչ լավ է, չէ՞ «մեր նստարանը»։

Ես հիշում եմ, որ ամեն բան մերն էր, երբ միասին էինք, աշխարհը մերն էր, անգամ ես էի քոնը, դու՝ իմը։ Մնացինք միայն ես ու դու` առանց նստարանի, առանց աստղերի ու տանիքի, ես կորցրի իմ լուսինը։ Ես գրում եմ՝ ամեն տողատակում քո անվան տառերը շարելով ու հետո դրանց վրա անկանոն գծեր եմ քաշում, բարկությունի՞ց, թե՞ աստղերը մենակ հաշվելուց։

Քո մեջ իմ ես-ին չփնտրես, իսկ եթե գտնես, ամուր կպահես քեզ մոտ, ես դա կզգամ։ Արի՛ գնանք աստղերը հաշվենք, այն հույսով, որ դրանցից մեկը կընկնի հենց մեր ձեռքերի մեջ։ Մոռացի՛ր հաշիվը, մենք նորից ենք սկսում։