Անձրև չի գալիս, աշուն չէ։ Խորթ է թվում, բայց տերևաթափ էլ չկա։ Առհասարակ, ժամանակներն են փոխվել։ Հիմա տերևները հաղթում են քամուն, պնդերես են կամ երևի չափից դուրս շատ են վախենում թափառականի՝ ճակատագիր դարձած իրենց ուղուց։ Ոչինչ չի հուշում, որ այսօրը նման չի լինելու միլիոնավոր անցածներին ու մի այդքան էլ սպասվողներին․ ամեն բան սովորական է։ Հետո՞ ինչ, որ այսօրը հայտնվել է այստեղ, արտասովոր ոչինչ չկա, երեկվա մասին էլ մեկ ուրիշն էր պատմել, վաղվա մասին խոսողների պակաս էլ վախենամ՝ չզգացվի։ Ոչ մի օր անտարբերության չի մատնվի, բայց դրանց նույնության ծանրությունը կշարունակի կախված մնալ քաղաքի վրա, մի քիչ էլ աշխարհի ու եթե բախտը բերի, մոլորակի վրա… Ապա նաև կրկնությունից փախչող մեկի որբացող հոգում։ Մոլորակի վրա կախված էդ ծանրությունը քչերը կնկատեն․ թեթևների դարն է, չէ՞ վերջապես։ Բայց դու՝ իմ լավ ու հիմար ընկեր, դու ինչպես միշտ առաջինը կզգաս էդ ծանրությունն ու մի պահ կթվա, թե ահա, խեղդվում ես դրա՝ ժամ առ ժամ խտացող գոլորշիներից, դու էդպես էլ չսովորեցիր թեթևների օրակարգը, էդպես էլ չմտար նրանց դարաշրջան։ Ինչ է թե տարբերվո՞ւմ ես, գրողը տանի քեզ, խելագար, վերջ տալ է պետք, էդ ծանրությունները կյանքից դուրս շպրտելու անպատկառություն ունեցիր… Իսկ եթե չէ, ուրեմն մի դժգոհիր, որ լուսանցքում ես մնացել։ Անառակները մեղավոր չեն քո թուլամորթ բարոյականության համար։ Իսկ եթե իրոք կոկորդ ճանկռող ծանրությունից շնչառությունդ դադարեցնի իր տարիներ տևող անմիտ պայքարը, ի՞նչ ենք անելու, տապանաքարիդ վրա մեծ ու խոշոր տառերով գրելու ենք․ «Մեռավ, որովհետև տարբերվո՞ւմ էր, որովհետև այնքան ուրիշ էր, որ խեղդվեց ձեր միօրինակության խղճուկ ջրափոսո՞ւմ»։ Վերջացրո՛ւ ու ապրի՛ր, ինչքան հնարավոր է՝ արագ-արագ ապրիր։

Սովորական օր է։ Ու հենց դա է «անհամակերպվելին», ախր էդ սովորականությունը հավերժություն ենթադրող սարսափելի անհավասարություն է ամփոփում իր մեջ։

Հերթական մի օր է՝ մեկի համար ազատության մեջ նվնվալու, մյուսի համար՝ մի տեղ փակված՝ հանուն դրա պայքարելու, մեկի համար՝ սիրելիին գրկելու, մյուսի համար՝ նրան անվերջ կարոտելու սովորական կոչվող ու հոգի մաշող մի օր։

Սովորական է, իսկ մենք դրանից հրճվում ենք։ Մեր մեղքը չէ, գոհանում ենք նրանով, որ այսօրը երեկվանից մի քայլ էլ հետ չէ, ինչքան էլ կոկորդ պատռենք, մեկ է՝ մենք վախենում ենք այն ամենից, ինչ նոր է… Սովորել ենք հնի տաղտկալի կանոններին, վախենում ենք, որ մի թեթև փոփոխությունից հետո կկորցնենք այն ամենը, ինչ երբեք չհասցրինք վաստակել։ Ահա՝ ինչու սովորականության գիտակցումով սրտի մի ծանր բեռից ենք ազատվում կարծես, որը գուցե ամբողջ գիշեր տանջել է մեզ։ Սովորակա՞ն, չէ, մեզ աշխարհ է պետք, որում երջանկության հերթափոխ կլինի, որ ի վերջո ամենօրյա երջանիկների ու տարաբախտների միջև մի քիչ համաչափություն մտնի։

Լավ է, որ գոնե անձրև չի գալիս, թե չէ նա, ով կարոտում է, հաստատ կտխրեր, ախր իր անձրևանոց բռնողը չկա ու չկա, իսկ ինքը այդքան ուժ չունի միաժամանակ կարոտելու ու անձրևանոց քարշ տալու համար։ Ինքը պիտի թրջվի ու թրջվի այնքան, մինչև անձրևը հոգնության կամ խղճահարության բեռան տակ մարդանա ու հանձնվի, հետո փակվեն մոլորակի բոլոր անձրևանոցները, բոլորը՝ բացի մեկից, որն էդպես էլ չէր բացվել…

 

Մարտ, 2020

-Արս, իմ արև, դու նեղվելու տեղ չունես. Տիգրան Մեծինը իրա անվան պես ա եղել,- մի աննորմալ պատռում էր կոկորդը, ինչպես Արքիմեդը լողանալուց կբացականչեր էվրիկան:

Մի քանի րոպե ուշադիր զննելուց հետո աչքերը պտտեցրեց այն հուսահատ հայացքով, որը առանց տարիների իմաստնության ու փորձի կտեսնեիր մեկի աչքերում, ում դիմաց ֆրանսիական թեորիայով անկաշկանդ համբուրվում են իր սիրած էակն ու ինչ-որ լպրծուն, ու թերությունը չընդգծելու համար կամաց ասաց․

-Լավ չես, իմին չի հասնի: Մաքսիմում քոնին:

Լռեց, մտածեց, նայեց, մտածեց, շարունակեց․

-Հա, բայց իմը բնական ա, քոնը ռինգի մեջ են թրծել:

-Ասե՞մ:

-Ասա:

-Սենց ավելի սիրուն ա, քան կլիներ: Թարս էլ մի նայի, ես ճաշակով տղա եմ:

Կենտրոնական բանկում դրամներն էինք խոշորացույցով ուսումնասիրում, երբ դեպքը պատահեց:

Արսենը դպրոցական ընկերս է՝ հասարակ տղա, որը լսում է ռուսական ախմախություն, սիրում` աղջիկներին, օձիքով վերնաշապիկ ու մեծ դրամապանակներ, բայց խնայում է ընդմիջման փողը դրամապանակը լցնելու համար: Հիմա էլ քոլեջում ենք սովորում, էլի իրար հետ: Ես ատում եմ Արսենի ճաշակը: Աննորմալն էլ դու ես:

Իններորդ դասարանում հայոց լեզվի ուսուցչուհին հանձնարարեց գրել, թե ինչ կփոխեինք մեր կյանքում, մեր մեջ: Արսենն առանց մտածելու, լայն ժպիտով, հիմար հայացքով ասաց.

-Քիթս:

Ուսուցչուհին շփոթմունքը ցույց չտվեց ու խրախուսելու համար գրել տվեց գրատախտակին, Արսենն էլ խրախուսվեց ու մինչև հիմա ամփոփում է իր էությունը գրատախտակին տառերով գրված իր քթի մեջ:

Արսենի քիթը տառերով գրվեց գրատախտակին ու չջնջվեց իմ հիշողությունից, որովհետև ամեն անգամ դասի ժամանակ արևելք նայելիս ես ակամա ստիպված եմ հիշել ու ժպտալ: Արսենը կողքիս է նստում: Երբեմն:

Ըստ իս՝ մարդու քթի ձևը արտացոլում է նրա բնավորությունը: Ինչպես չես կարող բացատրել զգացողությունը, որ ստանում ես երեխաներին դրսում հողով կամ գնդակով խաղալիս տեսնելուց կամ հենց նոր հայտնաբերած երգից մնացած բոլոր անգամները լսելու ցանկությունը մեկում սեղմելու անունակության հաճույքը, այնպես էլ քթի ու բնավորության հարաբերությունն եմ անկարող բացատրել: Պիտի նայես ու զգաս: Աննորմալն էլ դու ես:

Սյունեն՝ Ազնավուրին բնութագրող իր ֆեյսբուքյան ստատուսներից մեկում, բավականին գեղեցիկ կերպով նկարագրել է․ «Իր ներկա ստանդարտներով՝ երիտասարդ ժամանակ խիստ համեստ արտաքին տվյալներով խելքահան էր անում ամենագեղեցիկ կանանց, որոնք իր երաժշտության պես էսթետիկ էին՝ առանց ավելորդ բացվածքների, գռեհկության հասնող սեքսուալության, որովհետև ինքն էլ երբեք ստանդարտներին համապատասխանող կանանց չի սիրել: Տարբեր կանանց հետ լուսանկարներ թերթեք, մեկը բարակ շուրթերով է, մյուսը՝ լայն կոնքերով, երրորդը՝ մեծ քթով: Ու էդ ամենով հանդերձ սիրունիկ են, գրավիչ են, իսկապես ձգող են: Ու մտածում ես՝ էդ ինչ շքեղ դետալ-առանձնահատկություն են ունեցել, որով Ազնավուրը գերվել է, երանի-երանի մեկը մի օր մեզ էդպես նայի, մեր թերությունների մասին էդպես երգի»։

Դու էլ երևի Արսենի պես շարքային ոչ ստանդարտ քիթ ունեցող հայ ես, ով կոմպլեքսավորվում է ինչ-որ դիրքից նկարներ ունենալուց կամ հավանած աղջկա դիմաց մի որոշ դիրքով նստելուց: Դու քեզ ազատորեն վերագրում ես նրա ճաշակի տեր ու քննադատում ինքդ քեզ՝ նպաստելով ինքնագնահատականիդ անկմանը:

Ուզում եմ ասել քեզ, որ շարքայինը ոչ թե քո հարթուփոս քիթն է, այլ դու ու քո մոտեցումը արտասովորին: Ու քեզ առանձնապես ոչինչ չի տարբերում քառանկյուն հայացքներով սահմաններ գծող էն ոչնչությունից, ով ի զորու է ձայնի բոլոր ելևէջները օգտագործել ուսուցչին նվաստացնելու ու լսարանի առաջ «բեթմեն» խաղալու համար, ու քեզ համար էլ երևի հակառակ սեռը զուտ հաճույքների բավարարման աղբյուր է, իսկ խնջույքներին միայն մոր կենացը խմելը՝ հարգանքի չափանիշ:

Դու էլ այն շարքային հասարակն ես, ով խեղկատակ է պիտակավորում մեկին, ով ցույց է տալիս միանգամայն տարբերվող երգացանկը կամ ասում, որ սիրում է կարճ կտրվածքով ու դեղին մազերով աղջիկներին:

Վերջին մրցումներից հետո տուն մտնելիս մայրս սարսափած աչքերով նայեց ուռած, կապտած ու կիսաջարդած քթիս: Ժամանակի ընթացքում հայելու դիմաց կանգնելու ու սանրվելու հետ համատեղ չսիրված լինելու վախի փոխարեն փայլող աչքերով ես նայելու խորդուբորդ քթիդ: Քո՝ ինքդ քեզ գնահատելուց ես կախվածության մեջ դնում շրջապատի գնահատականը:

Գժվելիք են հայկական սիրուն, սապատավոր արծվաքթերը, գիժ եք դուք:

 

Հոկտեմբեր, 2018

-Ուռա~, ման եկած հաց,- ճչում էինք բոլոր թոռներս` վազելով դեպի Երեմ պապը, երբ նա, հանդից տուն վերադառնալով, բացում էր ուսապարկը: Պապս նախիր էր պահում ու ամեն անգամ գործի գնալիս հետը տանում էր հաց, պանիր, խաշած ձու… Ու ամեն անգամ, երբ տուն էր վերադառնում, հետը տարած ուտելիքի կեսը տուն էր բերում, և մենք` յոթ թոռներս, թողնելով տան թարմ հացը, շատ մեծ ախորժակով խժռում էինք «ման եկածը»: Չգիտեմ ինչու, մեզ թվում էր` էդ հացն ավելի համով է, ու մինչև հիմա էլ այդպես ենք կարծում:

Մինչ նախիր պահելը Երեմ պապը եղել է վարորդ, շուրջ քառասունհինգ տարի իր կյանքն անց է կացրել իր մեքենայի ղեկին: Ինչպես ինքն էր ասում. «Նախկին սովետի բոլոր քաղաքներում եղել եմ»: Գրեթե անգիր գիտեր, թե որ քաղաքը որ քաղաքից քանի կիլոմետր է հեռու, բայց վերջին տարիներին մի քիչ շփոթում էր: Ուներ ճանապարհային քարտեզ ու միշտ ուսումնասիրում էր դա:

Վերջերս ուզում էինք իմանալ, թե Ռուսաստանի չգիտեմ որ քաղաքից Երևան քանի կիլոմետր է: Վերցրինք պապիկի քարտեզը, և ի՞նչ… Պարզվում է, որ միայն պապիկը գիտեր դրանից օգտվելու ձևը: Ու թեև համացանցով կարողացանք վայրկյանների ընթացքում գտնել մեր ուզածը, բայց ավելի լավ կլիներ, որ պապիկը ողջ լիներ, բացեր քարտեզը ու երկար-երկար փնտրեր:

Դեկտեմբեր 13, 2015

Պապիկս ու տատիկս 1960-ական թվականներին Հայաստան են եկել Պարսկաստանի Հազարջրիպ գյուղից: Նրանց պատմելով` այդ գյուղը եղել է Պարսկաստանի ամենահայաշատ գյուղը: Շատ հետաքրքիր պատմություններ են հյուսված նոր եկողների մասին, բայց ամենահիշատակելի փաստը դեռևս մնում է այն, որ նրանք չափազանց շատ են սիրում թեյ։

-Պապի, կլինի՞ մի բան հարցնեմ:

-Ա՜յ բալա, դու հեր էլ ունես, մեր էլ ունես, գնա էդ հարցերով իրենց տանջի:

-Է՜, ընդամենը ուզում էի իմանայի՝ ո՞նց են սիրահարվում:

-Ո՞նց` ոնց են սիրահարվում: Դե, սիրահարվում են, էլի:

-Օրինակ՝ դու ո՞նց իմացար, որ սիրահարվել ես տատիկին:

-Աշխատանքային կոլեկտիվով գնացել էինք թանգարան, էս տատդ դես էր գնում, դեն էր գալիս, դես էր գնում, դեն էր գալիս, ես էլ ասացի՝ ո՞ւր ես գնում: Դե, տատուդ գիտես՝ սկսեց խունջիկ-մունջիկ գալ, ես էլ բռնեցի թևից ու տարա:

-Ո՞ւր, պապի: Ռոմանտիկ երեկոյի՞։

-Ա՜, չէ:

-Էլ երևակայությունս չի հերիքում սիրո հարցում, էլ ո՞ւր կարող էին գնալ սիրահարները:

-Քաբաբ ուտելու: Տարա, թարմ-թարմ միսը դրեցին լավաշի մեջ, սոխով-բանով սարքեցին, երկուսով կերանք:

-Վա՜յ, պապիկ, ոնց կուզեի՝ իմ ապագա ընկերն էլ այդքան ռոմանտիկ լիներ: Ո՜նց կուտեի:

-Է՜հ, ջահել ժամանակներ…

-Պապի, բա ո՞րն ա եղել էն ամենառոմանտիկ բանը, որ տատիկի համար արել ես:

-Ոչ մի բան, մեր ժամանակներում նման բաներ չեն եղել,- մոտեցավ տատս և արագ միացավ մեր զրույցին:

-Մեր ընտանիքը,- վեհ կեցվածքով շարունակեց պապս,- գյուղի ամենահարուստ ընտանիքն էր, որ փողոցով քայլում էի, տատդ ինձ էնքան էր սիրահարվել, որ քիչ էր մնում՝ իրեն պատշգամբից գցեր, որ դեմքս լավ տեսներ: Ես էլ ասի, որ հավանել է, ես էլ հավանեմ ու գնացի տատիկիդ ձեռքը խնդրելու:

-Դե վերջացրու, հա՜, աղավաղում ես իրականությունը: Դու հեչ էլ իմ սրտով չես եղել: Որ դու չգայիր իմ ձեռքը խնդրելու, մեր գյուղի բոլոր տղաները շարք էին կանգնել,- արագ միջամտեց տատս։

-Տո՜, սուտը… Էդ ո՞ր մեկն էր շարքի մեջ, որ ես չեմ իմացել:

-Լավ, վա՜յ, ժողովուրդ: Պապի, ո՞ր թիվն էր, որ ամուսնացաք,- հարցրի ես։

-71․․․

-Գժվե՞լ ես, այ մարդ, էդ ժամանակ դու բանակում էիր, մենք 69-ին ենք պսակվել:

-Այ, կնիկ, 71-ը չէ՞ր:

-69-ին պսակվեցինք, 71-ին դու արդեն բանակում էիր, որ ես Մարոյիս էի սպասում:

-Ո՞նց, տատ, դուք պսակվել եք ու պապիկը բանակ է գնացե՞լ:

-Բա, ես քո տարիքում արդեն պսակվել էի, տուն էի պահում:

-Գրողը տանի, ինչ ռոմանտիկ եք եղել դուք:

-Զզվցրեց էս էլ երրորդ անգամ, էդ ո՞րն ա,- բարկացավ պապս:

-Դե, ոնց որ սիրով էլի, պապի ջան,- պատասխանեցի ես։

-Հա, տատդ ինձ շատ ա սիրել:

-Է՜, պապի, դու ողջ իրականությունը աղավաղեցիր։ Աչքիս դու ես տատիկի համար հալվել, չես ուզում խոստովանել։ Հա՞, պապի:

-Դե հա, ես տատուդ շատ եմ սիրել: Որ հավանել էի, հաճախ էի սկսել այցելել իրենց տուն: Մի անգամ հերը ասեց՝ էս Չիլինգյարի տղան ինչի՞ է շուտ-շուտ գալիս: Ես էլ ասացի՝ լավ եմ անում, բա պիտի գամ: Առաջին անգամ էր, որ կյանքում մեկի համար նման քայլի գնացի:

-Տա՛տ, բա դու պապիկի մեջ ի՞նչն ես ամենաշատը հավանում:

-Ամեն ինչը,- արագ պատասխանեց պապին:

-Ա՜յ մարդ, թե էդ գործարանը ինչի քեզ էսօր ազատ օր տվեց,- բարկացավ տատս,- համարձակությունը, աղջիկս։

-Բայց դու կգրես՝ ամեն ինչը,- ականջիս կամաց փսփսաց պապիկը։

Սեպտեմբեր, 2018