Կարևոր փոփոխություն

Լուսանկարը` Միլենա Խաչիկյանի

Լուսանկարը` Միլենա Խաչիկյանի

Կիրակի օրվա ցույցերից արդեն նկատելի էր, որ հաղթանակը մոտ է։ Երկուշաբթի գնացինք դպրոց և երկրորդ դասաժամից հետո չնայած արգելքներին, կազմակերպեցինք դասադուլ։ Աշակերտների մի մասը դասամիջոցին կարողացավ դուրս գալ դպրոցից, իսկ մյուսները մնացին մասնաշենքում։ Ովքեր հասցրել էին դուրս գալ, մեծահասակների հետ հավաքվել էին գյուղի ծայրամասում և պատրաստվում էին ուղևորվել Հրազդան` ցույցի։ Տնօրենը և գյուղապետը նախօրոք երեխաների անվտանգության պատասխանատվությունը դրել էին մեծահասակ ցուցարարների ուսերին։ Երրորդ դասաժամից հետո տուն ուղարկվեցին նաև դպրոցի մյուս աշակերտները և ուսուցիչների հետ միասին գնացին ցույցին մասնակցելու։ Ցույցն իր հունով ընթանում էր, երբ հեռուստացույցն ու ռադիոները հայտնեցին վարչապետի հրաժարականի մասին։ Ցնծում էր ողջ Հայաստանը, ուրախության ճիչերը հասնում էին տիեզերք։ Բոլորը շնորհավորում էին միմյանց ու տոնում հաղթանակը։ Արդեն չորեքշաբթի, երբ գնացինք դասի, բոլոր աշակերտներն ու ուսուցիչները ոգևորված շնորհավորում էին միմյանց։ Ուսուցիչների հուզմունքը ավելի մեծ էր, քան մերը։ Նրանցից յուրաքանչյուրը պատմում էր, թե ինչպես էին ուզում պայքարել մեզ հետ, երբ ելնելով մի շարք դրդապատճառներից չէր կարողանում լինել մեր կողքին։ Բոլորը հայտնում էին իրենց երախտիքը երիտասարդներին և խոստովանում, որ եթե չլինեինք մենք, նրանք մենակ երբեք չէին հասնի նպատակին։ Պատմում էին, թե ինչպես են մասնակցել Երևանի ցույցերին ու քաջալերել երիտասարդներին։ Եվ այս ամենի հետ պահանջում էին, որ ամեն գնով մենք պաշտպանենք մեր շահերը, կերտենք այն պետությունը, որի մասին երազել են իրենք, և որին ձգտում ենք մենք։ Ուսուցիչները քաջալերում էին մեզ և ասում, որ ինչ էլ լինի, միևնույն է, մեր կողքին են և խորհուրդ էին տալիս որևէ քայլ անելուց առաջ գոնե մեկ րոպե վերլուծել ստեղծված իրավիճակը և նոր քայլեր ձեռնարկել։ Նրանք պարզապես վստահ էին, որ եթե մենք որևէ քայլ ձեռնարկենք, ապա ոչ ոք չի դատապարտի մեր արարքը, քանի որ միասին մենք ուժեղ ենք, և մեր զորությունը նրանք տեսել են ու չեն պատրաստվում մեզ հետ պահել։ Ոգևորված էին նաև աշակերտները, արտահայտում էին իրենց կարծիքը, առաջարկում իրենց տեսակետները ու պատմում իրենց հետագա քայլերի մասին։ Արդեն որոշված է, որ վաղը առանց դպրոց գնալու միանգամից դասադուլ ենք կազմակերպելու և քայլերթով գնալու ենք դեպի Հրազդան։ Ակնկալիքները մեծ են, և քանի որ մեր ծնողներն ու ուսուցիչները մեզ հետ են, մեր քայլերն ավելի հստակ են, նպատակները ավելի մեծ, լուծումները ավելի մոտ։

Anush margaryan

Այնտեղ, որտեղ ուրախ են առանց պատճառի

Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի

Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի

-Անո՛ւշ, որ մի օր հանկարծ որոշես գրասեղանիդ վրայի փոշին սրբել ու գրքերը հավաքել, նախապես ինձ կասես. կփորձեմ դիմանալ այդ մեծ ուրախությանը:

Քեզ ի՞նչ է պետք ուրախ լինելու համար: Պատկերացրու, որ շահել ես անվճար հանդիպում ոսկե ձկնիկի հետ։ Երբևէ մտածե՞լ ես, թե ինչ կխնդրեիր նրանից: Տե՜ս, նոր հարց, որի շուրջ կարող ես մտածել, երբ այսօր պառկես քնելու։ Հը՜մ, իհարկե, եթե մահճակալիդ տակ պառկած հրեշը, օ՜, ների՛ր, թիկնոցավորը թույլ կտա կտրվել քո հորինած հոգսերից ու խնդիրներից։ Հրեշը պառկում էր այնտեղ, երբ փոքրիկ էինք, հիմա նա հեռացել է՝ իր տեղը զիջելով անտեսանելի թիկնոց հագած տխրությանը:

Մի գաղտնիք ասեմ. մայրիկս կխնդրեր ձկնիկից գրասեղանս միշտ մաքուր տեսնել, դրանում վստահ եմ։ Դե լավ, խոստանում եմ՝ այսօր կհավաքեմ այն: Լա՜վ, վրայի փոշին էլ կսրբեմ, որպեսզի մայրիկս ձկնիկին տեսնելիս ավելի լավ բան խնդրի. դե, դա կարող է լինել երբեք չվերջացող շոկոլադե պաղպաղակ ինձ համար։ Պատերացնո՞ւմ ես. անդադար ուտում ես, բայց այն չի վերջանում… Ճիշտ օդում կախված ուրախության նման, որը ի տարբերություն պաղպաղակի՝ պետք չէ խնդրել ձկնիկից, հարկավոր է միայն զգուշորեն վերցնել ու պահել սրտումդ՝ մի փոքրիկ անկյունում։

Երբ փոքր էի, սիրում էի հագնել տոնական մանուշակագույն զգեստս, դու էլ երևի քո կապույտ վերնաշապիկը՝ ձախ անկյունում նարնջագույն գրպանիկ, մազերիս ամրացնել մեծ-մեծ թիթեռնիկներ, նայել հայելու մեջ ու հիացմունքից շողալ։ Իսկ երբ այս ամենին ավելանում էր այն, որ դուրս էի գալիս բակ ու պատահական հանդիպում մեր հարևան Հոռոմսիմին, ով ասում էր․ «Մազերդ ներկա՞ծ են, բալի՛կ ջան, ախր, շատ սիրուն գույն է», ուրախությունս կրկնապատկվում էր։ Ինձ թվում է՝ դու էլ ես նույն ուրախությունը զգացել, երբ ինչ-որ մեկն ասել է, որ աչքերդ գեղեցիկ են, ինչպես աստղազարդ երկինքը։

Հետո, երբ մի քիչ մեծացա, մազերիս գույնն ու մանուշակագույն զգեստս սկսեցին չուրախացնել ինձ: Կարծում եմ՝ դրանք պաշտոնաթող եղան՝ իրենց տեղը զիջելով ավելի կարևոր բաներին: Երբ առաջին դասարանում կարմիր աստղիկ ստացա, ամենաերջանիկ մարդն էի աշխարհում… Երկրորդ դասարանում դա ինձ ուրախություն էր պատճառում այնքան, որքան Ձմեռ պապիկին՝ ամանորյա նրբաբլիթը։

Հետաքրքիր է մարդկային բնավորությունը. այն, ինչն այսօր քեզ ուրախություն է պատճառում, վաղը դառնում է սովորական մի բան, որը հազիվ է նուրբ շրթունքներիցդ մի ժպիտ պոկում։ Տարիների հետ համոզվում ես, որ ուրախությունը նման է երեք սենյականոց բնակարանի՝ քաղաքի կենտրոնում. գնալով թանկանում է: Եթե մեկ շաբաթ առաջ Գվիդոնի հումորը քեզ այնպես էր ծիծաղեցնում, որ աչքերիցդ արցունքներ էին հոսում, ապա այժմ այն հազիվ թե արժանանա ուշադրությանդ: Պատճառն այն է, որ հիմա քեզ ծիծաղեցնելու համար Գվիդոնից պահանջվում է ավելի մեծ սրամտություն, տրամաբանություն, դերասանական խաղ ու պայծառ միտք… Գիտե՞ս՝ այս ամենի մեղավորը մենք ենք՝ կատարելության ձգտող կատարյալներս։ Երբեմն ձգտելով ամենագեղեցիկին, չենք էլ նկատում մեր կողքին եղած ջերմությունը, բարությունն ու տաքուկ ժպիտները… Ես այսօր այնքան ուրախ եմ, իսկ դու դա կնկատե՞ս, եթե ես չասեմ դրա մասին։ Առավոտյան տերևների վրա ցող է լինում, գիշերը լուսնի վրա մարդ է քայլում, անձրևից գինու համ է գալիս, իսկ դրանք երբևէ նկատե՞լ ես։ Ո՛չ, որովհետև դու չափազանց զբաղված ես իրական ուրախություն փնտրելով, դու կրում ես հոգսերի ու խնդիրների գորշասևավուն ակնոց, որը թույլ չի տալիս նկատել մանրուքները: Հանի՛ր դա, տե՛ս, թե որքա՜ն ուրախություն կա օդում։ Երբ սկսես նկատել մանրուքները ու ուրախանալ դրանցից, կյանքը կդառնա ավելի գունավոր, քան ծիածանն է։

Աշխարհին քո ուրախությունն է պետք ու մի մեծ վարդագույն ամպիկ։

Երևանյան օրեր. ապրիլի 25

Երիտասարդական գարուն

Նոյեմբերյանից Բագրատաշեն

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Հաղթանակի ակնթարթներ

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Հերիք ա, աղջիկ ջան, էդ հեռախոսը մի կողմ դիր, էդքան որ նայում ես՝ ինչ-որ բա՞ն ա փոխվելու:

10 օր անընդհատ ես լսում էի այս նախադասությունը: Դե, քանի որ ես աղջիկ եմ ու դպրոցական, ինձ թույլ չէին տալիս գալ Երևան, մասնակցել ցույցերին ու հանրահավաքներին, իսկ դա ինձ համար իրոք սարսափելի էր: Ես հոգով Երևանում էի, ամեն վայրկյան ցուցարարների կողքին կանգնած: Անչափ ուրախանում էի, երբ ուղիղ հեռարձակումով տեսնում էի ընկերներիս, ուրախ էի, որ գոնե նրանք այնտեղ են ու պայքարում են նաև իմ փոխարեն:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ան, մի բան ասեմ՝ չես հավատա․ Սերժ Սարգսյանը հրաժարական տվեց,- մայրս հայտնեց ինձ հաղթանակի լուրը։

Չեմ հավատում ու սկսում եմ լաց լինել: Մեկ էլ հանկարծ նկատում եմ, որ ես արդեն գնում եմ միանալու տոնին ու ցնծությանը:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Շնորհակալ եմ բոլոր նրանց, ովքեր իմ փոխարեն այդքան պայքարեցին, ու խնդրում եմ, ներեք ինձ, որ ես ձեզ միացա միայն հաղթանակի ժամանակ:

Վերածննդի ապրիլ

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Ջարդի ձոր

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Ալեքսանդրապոլի ու Ղարաքիլիսայի շրջանի բնակիչների մեծ մասին դաժանորեն կոտորել են ու նետել Հերհերի ձորում, որը ժողովուրդն անվանում է նաև Ջարդի ձոր։ Այն գտնվում է Շիրակի մարզի Ջաջուռ գյուղի մոտ։ Ամեն տարի Ջարդի ձորում հարգանքի տուրք է մատուցվում Եղեռնի զոհերի հիշատակին եւ ծաղիկներ դրվում հուշակոթողին։

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Ջարդի ձորն իր մեջ կրում է Հայոց Մեծ Եղեռնի ողջ սարսափը, մի քանի դահիճներ մարդկանց քշել են դեպի ձորը ու սարսափելի կերպով իրագործել իրենց ոճիրը։ Որոշ պատմաբաններ փաստում են, որ տարիներ շարունակ ձյան հալոցքներն ու անձրևները մարդկանց մասունքներ են ի հայտ բերել ու հիմա էլ պեղումների արդյունքնում հնարավոր է որոշ բաներ գտնել։

Ըստ ժողովրդական մի քանի պատմությունների, Ցեղասպանությունից տարիներ հետո Ձորում մարդկանց ճիչեր են լսվել, այդ պատճառով շատերն ուղղակի սարսափել են անցնել այդ կողմերով։

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարիետա Բաղդասարյանի

Այդ վայրում թերևս միշտ քամի է, ցուրտ, ու մթնոլորտն ու շրջակայքը սարսռեցնող են։ Նայում ես շուրջդ, անդնդախոր ձորին, ու գիտակցելը, որ այդ վայրում տասնյակ հազարավոր մարդիկ նահատակվել են, չի թույլ տա երբեք մոռանալ պատմությունը:

lilit vardanyan

Տատիկիս տատիկի պատմությունը

-Տատիկ, որտեղի՞ց են եղել քո տատիկն ու պապիկը:

- Հայրիկիս մայրը և հայրը Ղարսից են գաղթել` Սարիղամիշից, մայրիկիս մայրը ու հայրը Քղեցի են:

-Կպատմե՞ս նրանց գաղթելու պատմությունը:

- Մորս մայրը՝ Զաբելը, ինը տարեկան էր, երբ թուրքերը մտան իրենց գյուղ: Նրանցից մեկի սուրը դիպչել է տատիկիս դեմքին, ուշաթափվել է և ընկել: Հետո, երբ արթնացել է, տեսել է, որ մահացած մարդկանց մեջ է: Գտել է իր մոր գլուխը, գրկել ու լաց եղել: Մոտ երկու օր անց թուրքերը հետ են եկել: Հայերը ոսկին կուլ էին տալիս, որ չտային նրանց: Թուրքերը հանել են այդ ոսկիները: Հետո տեսել են, որ տատիկս ողջ է: Նրանցից մեկը ասել է.

-Գյավուր, գյավուր…

Ուզել է սպանել, բայց մյուսը չի թողել, ասել է, որ երեխա չունի, կտանի տուն: Կապույտ աչքերով սիրուն կին էր տատիկս: Տատիկս ասում է, որ այդքան ժամանակվա ընթացքում կեղտոտ, սոված մնացել էր այնտեղ, վերքը չորացել էր:

Նրան տարել են այդ թուրքի տուն, բայց կինը դուրս է արել: Նրանց տան տատիկը ապրում էր ներքևի հարկում: Նա տարել է Զաբելին իր մոտ, լողացրել է: Նրանց մոտ տատիկս ապրել է որպես ծառա:

Ամեն կիրակի, երբ թուրքերը իրենց տան ծառաներին տանում էին բաղնիք, նրանց վզից ոսկե շղթա էին կախում, որ մարդիկ իմանան, որ այդ մարդը իրենցն է, հանկարծ չփախնեին: Մի օր հարևանները Զաբելին սովորեցնում են ամերիկյան որբանոց փախնելու ճանապարհը: Տատիկս առավոտ շուտ վեր է կենում, գնում հավերին կուտ է տալիս և վազելով փախնում է ամերիկյան որբանոց: Նրան վերցնում են: Բայց տատիկս մոռացել էր հանել իր ոսկե շղթան: Թուրքերը գալիս ասում են, որ նա իրենց աղջիկն է, բայց նրան հետ չեն վերադարձնում: Միայն ոսկե շղթան են նրանց հետ տալիս:

Տատս որբանոցում է մեծանում: Դաստիարակներից մեկը ամուսնացած չի լինում, որդեգրում է նրան: Նրանք գաղթում են Հայաստան: Տատիկս էլ ամուսնանում է Հակոբ պապի հետ:

-Իսկ Հակոբ պապը ինչպե՞ս է գաղթել

-Հակոբ պապիկն էլ այդ ժամանակ տասը տարեկան է եղել: Երբ նրանք Արաքս գետով փախել են, Անդրանիկը նրան ու մի քանի տղայի դրել է իր ձիու վրա և անցկացրել է գետի վրայով: Պապիկիս հայրը Անդրանիկի զինվորներից է եղել:

Մյուս տատիկս ու պապիկս 1917թ.-ին են գաղթել Ղարսից, Սարիղամիշից: Հետո, երբ հորաքույրս՝ որպես զբոսաշրջիկ, գնացել էր այնտեղ, գտել է իրենց տունը: Ամբողջովին խոտերով էր ծածկված: Դե այն ժամանակ հողից տներում են ապրել:

-Ունե՞ս տատիկներիդ և պապիկներիդ նկարները:

-Տեսել եմ, բայց ինձ մոտ չեն: Տատիկս թուրքերի հետ նկար ուներ՝ ոսկե շղթայով: Տատիկիս ու պապիկիս ամուսնական նկարը: