Հա՜, բայց այնուամենայնիվ, պիտի փորձեիր, պիտի գնայիր, պիտի քայլ անեիր: Պատճառ ես փնտրում: Դու քեզ ես խաբում, ախր, ինձ չես խաբում: Մարդ ինչքան աննորմալ լինի, որ սովորի, պարապի, բայց առավոտյան արթնանա, հանկարծ որոշի, որ չի ուզում գնալ, մերժման նամակ ուղարկի ու օրվա պլանները 180 աստիճանով փոխի:

Դու մի՛ ափսոսիր քո սխալ արարքների համար: Դու դրանք արել ես անցյալում, ուրեմն թող անցյալում, ինչի՞ ես ծանր բեռի պես քարշ տալիս: Ա՜, թեթև ապրի, էլի, էդ էլ մոդուլով անհավասարում չի, որ չես կարողանում լուծել: Ինչ արել ես՝ լավ ես արել: Ժամանակը քո ձեռքն ա, ոնց ուզում ես` «լցրու», ուզում ես` վերջում դեղին սրտիկներ նկարի սովորությանդ համաձայն, միայն մի՛ կանգնիր ու ափսոսիր: Չկատարած արարքների համար են ափսոսում:

-Վա՜յ, մի հատ երկուսդ էլ սուս մնացեք, գնում եմ դաս անեմ, եղա՞վ: Չգա՛ք,- բղավեցի ես ձախ ու աջ ուսերիս նստած ծովախոզուկների վրա, որոնք միշտ հայտնվում են այն ժամանակ, երբ որոշում պիտի կայացնեմ: Ի տարբերություն շատ մարդկանց, իմ ուսերին նստող երկու մարդուկներն էլ բարի են: Երևի մեր միջի չար մարդուկը ես եմ, որը միշտ լի է «դատարկ» ու «հիմար» կասկածներով, ծայրահեղ փոփոխական որոշումներով և տեղը չնստող սնդիկ բնավորությամբ: Եթե շատ մարդիկ ուզում են վերացնել իրենց բնավորության վատ գծերը, ապա ես անգամ չեմ սկսի քայլեր անել դրանք վերացնելու համար: Որովհետև ես ես եմ: Ես այսպիսին եմ, որովհետև ես Վալենտինան եմ, ես չեմ կարող լինել Գեղանուշը կամ, վատագույն դեպքում, Բարսեղը: Կամ մաթեմատիկական երրորդ աքսիոմով հակադարձած՝ ես Վալենտինան չէի լինի, եթե այսպիսին չլինեի: Հետո էլ մարդը չփոխվող տեսակ է: Սուտ է, մեծ վարդագույն տուփի մեջ դրած գեղեցիկ սուտ, ասեմ ավելին՝ վրան էլ կարմիր «բանտիկ», որ մարդ փոխում է իր բնավորությունը: Բնավորության գծերը անկանխատեսելի են, էն իմ սիրած ռեցեսիվ գեների նման, որ միամիտ չեն ճնշվում, թաքնվում են ԴՆԹ-իդ գաղտնի տնակների տանիքների տակ, ու մեկ էլ մի օր այնպես են դրսևորվում, որ ամաչում էլ ես զարմանալ: Էդ ժամանակ առաջացած զարմանքը համազոր է, երբ օրինակ, պատահաբար իմանում ես, որ Վարազդատ անունով մի տղա քեզ անվանում է խճճված անունով աղջիկ: Աա՜, Վարազդա՛տ, եթե դու հիմա նստած կարդում ես սա, կամ վատագույն դեպքում կանգնած ես, ապա հավատա, նստի՛ր: Հաջորդ նյութս կլինի «Ինչպես անհետացավ Վարազդատը», «Փնտրենք Վարազդատին միասին», «Արի տուն, Վարազդատ», «Ո՞ւր է Վարազդատը» վերնագրերից մեկով կամ, լավագույն դեպքում, եթե տրամադրությունս բարձր լինի՝ «Երեք պատճառ Վարազդատից լրագրողին չխճճելու համար» վերնագրով: Չէ՜, լավ, մի՛ տխրիր, էդքան չեմ խճճի քեզ: Միայն նշտարիկ ու վերջ:

Թեմայից չշեղվելով կամ էլ շեղվելով, որովհետև էս խճճուկը կոնկրետ թեմա չունի, պետք է նշեմ, որ խճճուկը իմ հեղինակային նորաբանությունն է: Եթե լեզվի տեսչությունից ընթերցողներ լինեն, թող մտածեն այս բառը գործածության մեջ դնելու մասին: Հիմա մոդա է, չէ՞, հեղինակային նորաբանություն ստեղծելը: Ինչ վեհ ենք, չէ՞ դառնում: Բա մոդան, էդ շատ կարևոր է, ախր, ո՞նց չնմանվենք ուրիշներին, ամոթ ա, չէ՞, հանկարծ տարբեր միտք արտահայտենք: Վա՜յ, էդ հանցագործություն է: Պիտի սահմանափակ մտածելակերպով ապրենք, ինչ տվել են, դրանով բավարարվենք, ոչնչի մասին չբարձրաձայնենք՝ աննկատ, ինչպես ցորենի մեջ թաքնվող արտույտը, կամ մահճակալի տակ ընկած գուլպայի զույգը, ինչու չէ, բուտերբրոտների մեջ սեղմված հոթ-դոգը: Վա՜յ, բա որ մազերդ դեղին ես ներկում, ա՜յ էդ «ամոթագույն» արարքն է, որ կարող ես անել: Էդ ժամանակ գետինը պիտի մտնես կամ օճառն ու պարանը ձեռքդ մտնես լոգարան: Չնայած դրա հակառակ պատկերն էլ է գործում: Եթե ուզում ես տարբերվել, պիտի անպայման մազերդ կապույտ լինեն, հա՜, չմոռանանք դաջվածքների մասին: Օրինակ, եթե քիչ ես ուզում տարբերվել, կարող ես միայն հավերժության նշանը դաջել դաստակիդ, եթե քչից մի քիչ շատ, կարող ես թիթեռնիկ դաջել ուսիդ, իսկ եթե, ուշադրություն (էս մասը կարդալ սև ակնոցով ու պարտադիր լուրջ դեմքով), ուզում ես աննախադեպորեն ու բացառիկորեն շատ տարբերվել, կարող ես ողջ ձեռքիդ վրա բազմազան, երբեմն գունագեղ դաջվածքներ անել: Չէ՜, մի՛ սահմանափակվիր միայն դաջվածքներով ու մազերի գույնով: Շատ պարտադիր է, որ վեհ միտք արտահայտես, որ դու աթեիստ ես, որովհետև ոչնչի չես հավատում: Մինչդեռ աթեիզմի մասին ոչ մի նյութ չես կարդացել ու չգիտես, որ աթեիզմը ոչ թե հավատ չունենալն է, այլ կոնկրետ Աստծո գոյությունը չընդունելը: Էնպես չի` ես շատ բան գիտեմ Աստծո մասին, կամ էն հավատացյալներից եմ, որ ամեն կիրակի եկեղեցի են գնում, ուղղակի կարծում եմ, որ եթե մի բանի չես հավատում, ուրեմն էդ կա, չէ՞, որ չես հավատում: Էս միտքը հայտնի փիլիսոփաներից մեկինն էր, չմտածես` իմն է, ես վեհ չեմ, էլի:

Եթե ավելի լուրջ նայենք էս խճճուկին, ծիծաղելի կթվա, որովհետև տարբերվելը, ըստ իս, մտածողության ձև է: Ես չեմ ասում, որ դեմ եմ գունավոր մազերին կամ դաջվածքներին, աթեիստներին կամ հավատացյալներին: Ընդհակառակը, կողմ եմ դրանց գործածությանը, ասեմ ավելին` ես էլ եմ աթեիզմ ու դեիզմ ուսումնասիրում, որովհետև կասկածներով եմ մոտենում մեր կրոնին ու փնտրում եմ ինձ հետաքրքրող հարցերի պատասխանները, որ հարցականներ չլինեն: Էնպես չի` մեծ բան եմ անում, էլի վեհության դրսևորում չի: Բայց էդ արտաքին «եսիմինչիկներով» չի, որ մարդը պիտի տարբերվի:

Մտածող մարդիկ քչացել են, հիմա եմ հասկանում, թե ինչ էր ասում ընկեր Գրիգորյանը: Ասում է ՝ բոլորը ռոբոտ են դարձել, ոչ մեկի մտքով չի անցնում մտածի, թե ինչ է անում, կարևորը անի, որ երևա` իբր անում է: Ասում է` կապիկությունների հետևից են ընկնում: Էդպես է, չէ՞, բոլորը ցանկանում են կարծիք արտահայտել, բայց ոչ մեկը չի ուզում մտածել: Ես էլ երբեմն չեմ մտածում, և սխալ արարքներիս պատճառով ծովախոզուկներիս հանում եմ քննարկման ուսերիս վրա:

Ու վերջում, չնայած էս խճճուկը վերջ չունի, միշտ կարելի է բացել, ուզում եմ ընկերոջս միացրած սիրելի տրակտորից, որ անջատեմ` գլուխս հանգստանա:

Մեկ տարի առաջ՝ մոտավորապես այս օրերին, միգուցե մի փոքր ուշ, Հայ օգնության ֆոնդի նախաձեռնությամբ գնացի Վանաձորի ծերանոց․ առաջին անգամն էր։

Երբ ցանկություն հայտնեցի մաս կազմել այդ բարի գործի, երբ եկավ գնալու օրը, երբ արդեն ճանապարհին էինք, երբ տեղ հասանք, երբ օգնում էի բարեկարգել ծերանոցի շրջակայքը, դեռևս չգիտեի՝ ինչ եմ անում և ինչու։ Միայն գիտեի՝ անբացատրելի հաճելի էր։

Ծերանոցի ետնամասն էինք մաքրում մի խումբ երիտասարդներով, երբ ես սկսեցի ճանաչել իր տեսակի մեջ քիչ պատահող, պատահական թվացող էակին, ով նույնպես ՀՕՖ-ի շահառու էր եղել և տեղեկանալով, որ ծերանոց պիտի գնանք, միացել էր մեզ։ Ընթացքում հասկացա՝ առաջին անգամ չէր այնտեղ։ Հենց մտանք շենք, սկսեց մեկին փնտրել․ մի պապիկի անուն էր տալիս ու նրանից հարցնում։ Նրա այդ փնտրտուքի մեջ ես վախ տեսա, կորուստի վախ։

Այս ամենը ես հիմա եմ նկատում միայն, այդ օրը ուշադրություն չեմ էլ դարձրել։ Երբ բակում հեռացնում էինք անպիտան խոտն ու մաքրում տարածքը, սկսեց հետաքրքրվել ինձնով․ ավտոբուսում մի քանի բառ էինք միայն փոխանակել։ Հարցնում էր՝ որտեղ եմ սովորում, ինչով եմ զբաղվում, ինչ երազանքներ ունեմ։ Նրա հարցերն սկզբում ինձ «վախեցրին»՝ հստակ պատասխաններ չունեի։ Կայուն չէինք ո՛չ ես, ո՛չ էլ ունեցածս պատկերացումները։

Նա էլ հանկարծ սկսեց հանդիմանել ինձ․ այդ պահին ես այդպես էի մտածում, հիմա եմ հասկանում՝ հանդիմանանք չէր, այլ ինձ՝ աշխարհը ճանաչել տալու մի անկեղծ ցանկություն։

Հետո կապը շարունակեցինք պահել ֆեյսբուքյան հարթակում։ Գրում էի, երբ մի փոքր թեկուզ հետ էի կանգնում ընտրածս ինքնաճանաչման ուղուց։ Մինչ օրս էլ նա կա իմ կյանքում։ Յուրաքանչյուր հաղթանակի հասնելիս միշտ հիշում եմ նրան։ Ընկերներիս խորհուրդներ տալիս նրա խոսքերն եմ կրկնում։ Ասես կյանքի ուղեցույց լինի, որ իր ժպիտով լուսավորում է շուրջը։

Ընդամենը երկու անգամ եմ դեմ առ դեմ հանդիպել նրան, բայց այնքան հեշտ ու միևնույն ժամանակ պարտավորեցնող է ինձ համար գրել իմ կյանքի ամենաԱնիի մասին։ Մինչև նրան հանդիպելը, Անիները շատ սովորական մարդիկ էին ինձ համար, նրան ճանաչելուց հետո ինձ համար մի Անի գոյություն ունի։

Ես ուզում եմ, որ բոլորը իրենց կյանքում կարողանան գտնել պատահական թվացող ու քիչ պատահող այն էակներին, ովքեր սովորեցնում են սիրել այն, ինչ կա, անել ամեն բան՝ զգալու, տեսնելու այն, ինչը պիտի սիրվի։ Անիի շնորհիվ ես կարևորում եմ ինձ տրված ամեն հնարավորություն, հենց նա ինձ սովորեցրեց սիրել ամեն գունավոր բան։

Մոտենում է մայիսը։ Այս տարի նույնպես պիտի գնանք Վանաձոր։ Անհամբեր սպասում եմ։ Ես սիրում եմ այն, ինչ անում եմ, զգում ու տեսնում․ ինձ սովորեցրել է նա, իսկ ես սովորել եմ։

Միշտ էլ սիրել եմ կայարանները` իրենց խորհրդավոր լռությամբ: Ամեն ինչ մի պահ խառնվում է իրար, իսկ հետո մեռնելու աստիճան լռությունն ու կայարանի հսկիչի ծխախոտի քուլաները միախառնվում են իրար, ու ամեն ինչ դառնում է նույնը` մինչև հաջորդ գնացքը:
Առավել շատ սիրում եմ գլխարկս թեք դնել, այնպես, ինչպես սիրում եմ թեք ապրել, փողոցում քայլել խառը, օվալաձև, բայց ոչ երբեք ուղիղ` ինչպես տետրի լուսանցքը:
Մարդիկ անիմաստ ծխում են կայարանի դռան առջև, անզգա իրար կորցնում ծխի մեջ, իսկ ես, որ ամենից շատ «ուղիղ» բառից եմ վախենում, բարձրանում եմ գնացք ու փորձում պահել թեքությունս մինչև վերջին կանգառը:
Իմ բախտը միշտ չի բերել, ու ես հաճախ ստիպված եմ եղել նստել գնացքում կանաչի վաճառող տատիկի կողքին ու լսել` համեմը` 100, սոխը` 150:
Եթե գնացք էի բարձրացել գիրք կարդալու կամ պատուհանի կողքին լուռ մտածելու, ապա իզուր, որովհետև ես դառնում եմ գնացքի միակ գանձապահը.
-Էս «զդաչին» մի հատ կփոխանցես, ազիզ ջան:
-Հա, իհարկե:
Իսկ հետո էլ ասում եմ` թեք: Մարդիկ երբեք չեն նկատում քո թեք գլխարկը, իրենց զննող ուշադիր հայացքդ, նրանք արգելում են քեզ լինել թեք, քո կամքին հակառակ քեզ դարձնում առաքիչ ու մտցնում ուղիղ գծի մեջ` ինչպես տետրի լուսանցքը:
Դու իրավունք չունես ուրիշ, առավել ևս` թեք լինելու, քանի դեռ աշխարհում կան գնացքում կանաչի վաճառող կանայք, ովքեր քեզ թեքում են ու դարձնում ուղիղ:
…Գնացքը սուլում է, վերջին կանգառն է: Իսկ ես դեռ լսում եմ.
-Համեմը` 100, սոխը` 150…

-Ան, պատահե՞լ ա, որ էնքան հոգնած լինես հոգեպես, որ ուղեղդ սկսի չաշխատել ու չընկալել ոչ մի բան:

-Դե չգիտեմ, երևի: Բոլորիս մոտ էլ լինում են նման պահեր, երբ հոգնում ենք կյանքից: Մեր ուղեղին բացասականը տալով՝ մոռանում ենք մեկ-մեկ ջրել այնտեղ աճած ծաղիկները:

-Մի բան ասեմ, բայց չսկսես ջղայնանալ: Անկեղծ ասած՝ ես չգիտեմ, թե ինչի եմ էսքան անհանգիստ ու նյարդային: Ուղղակի մտքումս անիմաստ հարցեր են: Հա, ես իրոք մոռացել եմ, որ այդ ծաղիկները խնամքի կարիք ունեն: Բայց էնքան մտածելու բան կա, որ խնամելու ժամանակ չունեմ:

-Չունե՞ս: Ժամանակ միշտ էլ կա: Այ, օրինակ՝ հենց հիմա, հենց այս պահին մի ուրախ բան պատմիր ինձ: Պատմիր ու կտեսնես, որ ծաղիկները սկսում են բարձրացնել իրենց գլուխները՝ թափ տանով իրենց վրա հարցական նշաններից բաղկացած փոշին:

Էսպիսի խոսակցություններն իմ կյանքում շատ են: Ես ինձ հոգեբան եմ զգում, որովհետև բոլորին համոզում եմ, ապացուցում ու օգնում հասկանալ, որ իրականում ոչ մի բարդ բան էլ չկա, ուղղակի պետք է սպասել ու համոզվել, որ բոլոր հարցերն էլ վերջ ի վերջո գտնում են իրենց պատասխանները: Ուղղակի մենք՝ հայերս, շատ ենք շտապում ու համբերել ընդհանրապես չենք սիրում: Մեզ անընդհատ տանջում են որոշակի մտքեր, ու մեր գլխում բազում հարցեր կան: Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե մոռանանք մեզ տանջող բոլոր հարցերի մասին ու սկսենք ապրել՝ առանց ամեն ինչ բարդացնելու: Այ, հենց նոր ես էլ ինքս ինձ հարց տվեցի: Երևի դա էլ այն հարցերից մեկն է, որ ինձ է տանջում: Հարցերը շատ են, պատասխանները՝ քիչ:

Երբ մենք անհանգիստ ենք, մեզ խորհուրդ են տալիս հանգստանալ՝ ասելով, որ չգիտենք, թե վաղն ինչ կլինի: Իսկ մի՞թե արժե անհանգստանալ մի բանի համար, որն անորոշ է: Մի՞թե պետք է հազարավոր հարցերով լցնել մեր միտքը: Հարցերը բնակություն են հաստատում մեր ուղեղում ու սկսում կրծել մեր գեղեցիկ ու դրական մտքերը:

Մեր ուղեղը մի շատ սովորական սպիտակ թուղթ է, որն սպասում է, որ գրեն իր վրա, որ լցնեն հիշողություններով, երգի բառերով, հետաքրքիր տեղեկություններով: Իսկ մե՞նք, իսկ ի՞նչ ենք անում մենք։ Մենք այն լցնում ենք սևով գրված հարցերով: Ու էլ ոչ մի բանի համար տեղ չի մնում: «Հիասքանչ է կյանքը» դառնում է «հիասքա՞նչ է կյանքը», «կգաս»-ը՝ «կգա՞ս»։ Ու այ այս նշանը ամեն մի հստակ բան անհստակ է դարձնում ու անորոշ:

Բայց այդ հարցական նշանները երբեմն օգնում են: Օգնում են դիմացինի կարծիքն իմանալ: Այդ նշանը «սիրում ես ինձ»-ը վեր է ածում «սիրո՞ւմ ես ինձ»-ի, ու հնարավորություն է տալիս դիմացինին՝ կարծիքն արտահայտելու ու ստիպված չհամաձայնելու:

Ու իմ եզրակացությունը միայն մեկն է: Պետք է հիշել հարցական նշանների ու այդ բազում հարցերի մասին, բայց պետք է պահել դրանք ուղեղում կառուցած դարակներից մեկում: Դարակներում, որ հեշտ չլինի դրանք օգտագործելը, որ ամեն անգամ դրանք դուրս չգան այդ դարակներից ու չսկսեն կրծել մեր ուղեղները: Այլ լինեն մի փոքր անհասանելի ու թողնեն, որ ես, հարցերից հոգնած իմ ընկերը ու մնացած բոլորն ապրեն հստակ ու առանց տատանվելու:

Ուրբաթ առավոտ էր: Սենյակիցս դուրս եկա և լսեցի ինչ-որ աղմուկ, գնացի հյուրասենյակ և տեսա, որ բոլորը նստած մտածում էին, թե այդ շաբաթ և կիրակին որտեղ անցկացնենք: Այդ ընթացքում մայրիկս արդուկ էր անում և միևնույն ժամանակ մասնակցում էր խոսակցությանը: Նա և տատիկը ակտիվ որոշում, քննարկում էին, իսկ հայրիկը ցույց էր տալիս, թե ուշադիր լսում է, բայց իրականում հեռուստացույցի ալիքներն էր թերթում: Եղբայրս, ինչպես միշտ, իր հեռախոսով ինչ-որ բան էր նայում, և երբ հարցնում էին իր կարծիքը, գլխով էր անում:

Տատիկս առաջարկեց գնալ քաղաքից դուրս` բացօթյա մի տեղ, քանի որ ֆեյսբուքով տեսել էր, թե ինչ գեղեցիկ է այնտեղ բնությունը: Որոշեցինք, որ պետք է քաղաքից դուրս գնանք: Երբ ամեն ինչ որոշված էր, զանգեցինք հորաքրոջս, որ նա նույնպես մեզ հետ գա: Առավոտյան բոլորը խառնված պատրաստվում էին, որ չուշանանք: Իսկ թե որտեղից պետք է ուշանայինք, ես այդպես էլ չէի հասկանում: Հորաքույրը, ինչպես միշտ, 10 րոպե շուտ էր եկել և մեզ էր սպասում: Շտապ դուրս եկանք տանից ու նստեցինք մեքենան: Ինչպես միշտ, եղբայրս առջևն էր նստել, իսկ մենք հետևում «լխճված» էինք: Մի կերպ էի դիմանում: Հազիվ տեղ հասանք: