Gayane Avagyan

Ես էլ սկսեցի

Նստած մտածում եմ, մտածում ու չեմ հավատում, որ իմ վերջին դպրոցական սեպտեմբերն է: Չեմ հավատում, թե չեմ ուզում հավատալ. չգիտեմ: Է~ , ոնց անցավ ժամանակը, էդպես էլ չհասկացա: Բայց մի բան հաստատ է. դպրոցական օրերն անփոխարինելի են: 

Հիշում եմ առաջին սեպտեմբերի մեկս: Իմ երկու պոչիկները, մի ձեռքով մայրիկիս ձեռքն էի բռնել, մյուսով` ծաղիկները, առաջին ուսուցչիս համար գնված: Պայուսակս եմ հիշում մեծ ու ծանր, որը հազիվ էի  գցում ուսերիս, դասընկերներիս ժպիտներն եմ հիշում…  Հիշում եմ ու չեմ հավատում, որ ես արդեն տասներկուերորդ դասարան եմ փոխվել: Ախր, ե՞րբ անցավ ժամանակը:

Ամեն տարի օգոստոսին սպասում էի դասերի սկսելուն, որ սկսեմ լավ սովորել: Դեռ մի բան էլ խոստանում էի բարձր գնահատականներ ստանալ: Ճիշտ է, մենակ խոստանում էի: Թե ասա` Գայանե ջան, դու մաթեմից բարձր ստացո՞ղ ես, որ խոստումներ ես տալիս: Մնացածը բարձր ստանալ ստացվում էր, բայց հանրահաշիվն ու երկրաչափությունը չէր ստացվում: Հետո ի՞նչ, բնագիտամաթեմատիկական հոսքում եմ սովորում. հոգով հումանիտար եմ:

Երկար պատմություն է: Չբացվեց հումանիտար հոսք, ես էլ ուրիշ դպրոց չգնալու համար այդ հոսքում մնացի: Բայց միչև հիմա զարմանում եմ, թե ոնց եմ կարողացել ամեն օր մաթեմատիկա ու ֆիզիկա սովորել: Ապրի Գայանեն: Դե լավ, հերիք է բողոքեմ, մեկ է` սովորածս ինձ պետք է գալու (Հա, բա չէ՞):

Այսօր առաջին անգամ հանդիպեցի հայոց լեզու պարապող ուսուցչուհուն` կրկնուսույցիս, ով ինձ համար պետք է բացահայտեր շտեմարանների անծայրածիր աշխարհը: Առաջին հայացքից բարի, բայց միևնույն ժամանակ, խիստ թվաց ինձ: Դե ի՞նչ ասեմ, առաջին տպավորությունս լավ էր: Սպասենք մնացած տպավորություններիս:

Ահա, սկսվում են իմ դաժան օրերը: Շտեմարան, շտեմարան, շտեմարան ու էլի` սովորել, սովորել, սովորել: Հենց առաջին օրով ուսուցիչս հանձնարարություններ տվեց, ես էլ խելոք-խելոք լսում էի ու սպասում, որ հասնեմ տուն ու անեմ: Առաջին օրերին միշտ էլ սիրով ես դաս անում,  բայց այ, հետո…

Ըհը, դպրոցից էլ զանգեցին` գրքերը ստանալու ժամանակն է: Ո՞վ է հասցնելու պարապող առարկաների հետ այլ առարկա էլ սովորել, չեմ հասկանում: Այնքան էլ հաստ գրքեր են, ափսոս, շատերը չեմ էլ բացելու: (Անկեղծանում եմ, կներեք, ուսուցիչներ, փաստը մնում է փաստ: Դուք եք ասում, որ ստել չի կարելի):                                                                                                                         Խոսում եմ, էլի, բայց թե այսքանը ոնց եմ հասցնելու, չգիտեմ…

Sona Tumanyan

Մի քիչ իմ մասին

Ես Սոնան եմ ` Մալիշկայից: Ես ծնողներիս առաջնեկն եմ, բայց չեմ ստացել տատիկիս անունը, պապիկս ինձ անվանել է Սոնա, ինչպես մեր պատմության ուսուցիչն է ասում ` Երազիկ: Ես ինձ համարում եմ բարի, անկեղծ և ինչ-որ տեղ լուրջ անձնավորություն, բայց անկեղծ ասած, չեմ սիրում լուրջ մարդկանց: Ունեմ շատ նախասիրություններ: Շատ եմ սիրում նկարել, բայց ոչ դիմանկարներ, ավելի նախընտրում եմ առարկաներ պատկերել, բայց ոչ արտանկարել: 

Երաժշտություն: Երաժշտությամբ ապրում եմ: Լսում եմ տարբեր ոճի երաժշտություն, բայց ոչ ռոքը, դա տանել չեմ կարողանում: Այնքան եմ տարվում երաժշտությամբ, որ անգամ դասերս երգելով եմ սովորում: Բաց չեմ թողնում «Բլեք Սթար»-ի իմ սիրած խմբի կատարումները: Ես բնավորությամբ հանգիստ մարդ եմ, բայց երբ, այսպես ասած, նստում են ականջիս կամ անընդհատ անունս տալով կանչում են, արդեն հունից դուրս գալով բարկանում եմ: Չեմ սիրում քաոսային և լարված իրավիճակներ, փորձում եմ դրանցից հեռու մնալ:

Կռվարար չեմ, վեճեր չեմ սիրում, բայց երբ դրանք տեղին են, սիրում եմ ուղղակի կողքից նայել և վերջում բարձրաձայնել կարծիքս: Խորհուրդներ չեմ սիրում տալ, երբ չունեն դրանց կարիքը: Սիրում եմ, երբ վեճերից հետո, ունենալով խորհրդի կարիք, մոտենում են: Դե ես էլ միշտ պատրաստ եմ օգնել բոլորին:

Տարեվերջին, երբ երեխաներով հավաքվեցինք և կարծիքներ հայտնեցինք մեկս մյուսի մասին, հերթը հասավ ինձ, և Արթուրը միանգամից առանց մտածելու ասաց.

-Ախր, շատ բարի ես, է, Սոնա ջան:

Դե, ես մի քիչ կարմրեցի: Հե-հե… Կատակում եմ: Անկեղծ եմ, բայց  բոլորի հետ չէ, որ անկեղծանում եմ: Ես գաղտնիքներս պահում եմ իմ մեջ, քանի որ իմ հավատարիմ ընկերը դա իմ հոգին է:

Շատ կապված եմ ընտանիքիս հետ: Կյանքս առանց նրանց չեմ պատկերացնում: Առօրյաս չեմ կարող պատկերացնել առանց ֆիլմերի: Նախորդ նյութերում արդեն նշել եմ, որ ֆիլմերի մոլի երկրպագու եմ: Գրքեր կարդալ չեմ սիրում: Ավելի նախընտրում եմ ոչ պատմողական առարկաներ` ֆիզիկա, հանրահաշիվ, երկրաչափություն: Սիրում եմ համեղ կերակուրներ, դառը սուրճ, քաղցրակեր չեմ:

Դը, էլ ի՞նչ ասեմ, պան չմնաց ասելու:

lyuba sharoyan

Նկարչի աչքերով

Ես միշտ նկարել եմ ու մինչև հիմա նկարում եմ, հատկապես, երբ տխուր եմ:  Նկարելիս կտրվում եմ աշխարհից:  Ծառ, ծաղիկ, կապ չունի, կարևորը` անում եմ մի բան, որն ինձ դուր է գալիս։ Ինձ համար նկարելը պարզապես հոբի չէ, դա իմ աշխարհն է, որտեղ ես ազատ եմ: Ապրել նկարելով: Տարօրինակ է, քանի որ ամենաաննշան ու անիմաստ թվացող մանրուք գեղեցիկ է դառնում նկարչի աչքերով: Շատ հաճախ մտածում են ձեռքից գնացել եմ: Մեղմ ասած, էնքան եմ նկարել, որ ցնդել եմ:

Հա՛, գուցե ճիշտ է, բայց ես չեմ ամաչում տարբերվելուց ու ցնդած նկարիչ դառնալու ճանապարհ բռնելուց:

Դեռ մանկուց բոլորին պարզ էր իմ ընտրած ուղին, քանի որ 4-5 տարեկանից նկարել եմ, տիկնիկներիս համար շորեր կարել, տնակներ պատրաստել, և ամենակարևորը, միշտ կտրել մազերս։ Մայրս ասում է, մի անգամ պապս այնպես բարկացավ, որ մազերս կտրեց։

Երբ արդեն 6 կամ 7 տարեկան էի, բակում ինձ ծաղրում էին գիրության ու պեպենոտ լինելու պատճառով։ Ես ժամերով փակվում էի սենյակում ու փորձում բալետի պարուհիներ նկարել: Ամեն անգամ, երբ պարուհին գեր էր ստացվում, պատռում էի թուղթն ու սկսում նորից նկարել, իսկ վերջում հուսահատված լացում։ Միգուցե նրանց ծաղրանքի շնորհիվ եմ հիմա գեղեցիկ պարուհիներ նկարում, չէ որ պատահականություններ չկան աշխարհում։

seda mkhitaryan

Կյանքի համը

Ամեն մանուկ այս աշխարհում ուզում է որ շուտ մեծանա,
Իսկ մեծերը, չգիտես ինչու, ուզում են նորից փոքրանալ…

Վստահ եմ, բոլորդ լսել եք հայերեն մանկական երգի այս տողերը և շատերդ էլ համաձայնվել եք իմաստի հետ։ Ես էլ համաձայն եմ։ Մեզանում, ինչպես գրեթե ամեն բան, սա էլ հակառակ է։ Այս հակառակությունն էլ առաջ է գալիս հայի բնավորության իմ ամենաչսիրելի գծերից մեկի՝ ամեն ինչից դժգոհելու ու բողոքելու պատճառով։ Այո, ճիշտ է, երեխաները միշտ ուզում են շուտ մեծանալ կամ, ավելի ճիշտ, իրենց տարիքից մեծ երևալ և, հանուն դրա, ոչինչ չեն խնայում։

Մեկը` ես,  տանել չեմ կարողանում այն երեխաներին, ովքեր փորձում են իրենց տարիքից մեծ երևալ: Նրանք ձգտում են լինել այնպիսին, ինչպիսին վաղ թե ուշ դառնալու են։ Սկսում են բարձրակրունկ հագնել` չմտածելով, որ հետո ամբողջ կյանքում, գուցե  իրենց ցանկությանը հակառակ, դա են հագնելու։ Սկսում են շպարվել, առանց մտածելու, որ հետո դա անելու են արդեն անհրաժեշտաբար, որ ծածկեն իրենց կնճիռները: Բայց հիմա կնճիռներ չունեն, և ինչո՞ւ են, չեմ հասկանում, ներկում իրենց շուրթերը, իրենց այդքան վարդագույն ու կենդանի շուրթերը: Սպասեք, դրանք շուտով կգունազրկվեն: Պարզապես կգունազրկվեն տարիների ձեռքով և, այն ժամանակ, խնդրեմ, ներկեցեք` ինչքան ուզում եք:

Եվ հիմա էլ կարող եք ներկել: Ես ո՞վ եմ, որ արգելեմ: Պարզապես հիշեք` այլևս երբեք չեք լինելու մանուկ: Ահա այդ ժամանակ արդեն կսկսեք երազել մանկանալու մասին, չգիտակցելով, որ արդեն տանուլ եք տվել ձեր կյանքի համը՝ ձեր մանկությունը։

Լուսանկարը՝ Գայանե Ավագյանի

Հայաստանի գյուղերը. Բջնի, Կոտայքի մարզ

Ani avetisyan

Ես էլ…

07.09.99

Ինձ հանդիպած յուրաքանչյուր մարդ, ով լսել կամ տեսել է թվերի այս դասավորությունը, առաջին հերթին ասում է՝ ինչ հավես կլիներ, եթե 7-ի փոխարեն էլ 9-ը լիներ: Ասում են՝ «գոլդ» կլիներ: Բայց դե, 7-ն էլ վատ չի:

Հա, ճիշտ հասկացաք, գրվածը ծննդյանս տարեթիվն էր, յուրահատուկ օր ինձ համար, մյուսներն էլ են այդպես ասում: Բայց դե քանի որ պատմության մեջ այդ օրը տեղի ունեցած որևէ շրջադարձային իրադարձություն այդպես էլ չգտա, այն հարցին, թե ինչ է եղել այդ օրը՝ ասում եմ.

-Ծնվեցի:

Դե, սա իհարկե կատակով:

Լավ, հիմա երևի ասեմ նյութս գրելու պատճառը: Կյանքիս 17-րդ աշնան շնորհավորանքներից մեկը, որ 17-ի թղթակից Անուշի կողմից էր, ավարտվում էր այսպես. «Չե՞ս կարդացել երեխեքից մեկի նյութը, գրված էր, չէ՞ ՝ Էլ ինչ 17-ցի, որ իր 17-ամյակի մասին նյութ չգրի: Սպասում ենք» , կամ նման մի բան: Ինչպես ասում են՝ ճարս ի՞նչ:

Դե, արդեն ասացի, որ ծնվել եմ աշնանը, տարվա ամենագեղեցիկ ամսին, սիրում եմ աշունը, բայց ծննդյանս օրվան երբեք առանձնահատուկ չեմ վերաբերվել: Այս տարի էլ նույն կերպ էր. սովորական օր, ուղղակի այդ օրվա, այսպես ասած, «դեմքը» դու ես լինում:

Օրս սկսվեց դպրոցում, ու ինչպես ինձ էր թվում՝ երեխեքը նոր ուսումնական տարվան դեռ չհարմարված՝ մոռացել էին ծննդյանս օրվա մասին, բայց հետո.
-Է՜, էս մյուսներն ինչի՞ են ուշանում, շուտ գային՝ երգեինք, շնորհավորեինք:

Հաա, չէին մոռացել, ուղղակի հերթական խենթությունն էր, որ էլի կարմրեի:

Մեր դասարանում մի ավանդույթ էլ կա՝ ամեն մեկի ծննդյան օրվա մասին պարտադիր կերպով ցանկացած ուսուցչի պիտի ասեն: Դե, հասկացաք, որ շնորհավորեն, ու դասից ժամանակ անցնի: Լավ են մտածել, չէ՞:

Օրվա մյուս մասում երևի այնքան էլ հետաքրքիր դեպքեր չեղան, դե ինչպես մյուս բոլոր ծնունդներն էլի. զանգեր, նամակներ, ու էդպես շարունակ:

Շատ չերկարացնեմ. փաստորեն ես էլ դարձա 17 տարեկան, ինչպես արդեն հարազատ դարձած ցանցի թղթակիցներից շատերը:

Ես էլ մեծացա…

mane antonyan

Կայարան

Կանգնած եմ գնացքի կայարանում: Աղմուկ է: Մարդիկ իրար են հրմշտում, կարծես թե դա կյանքի անհրաժեշտություն է:

Լսում եմ նրա ձայնը.

-Ես քեզ սպասում էի: Գիտեի, որ կգաս…

-Ինչպե՞ս չգայի։

-Ցավոք, քեզ կարճ ժամանակ եմ ճանաչում….Միակ բանը, որի համար չեմ զղջում, դա քեզ վստահելն է: Չգիտեմ էլ, ինչ են ասում այս դեպքում: Առաջին անգամն եմ բաժանվում ինչ-որ մեկից…

-Դե, ավելի լավ: Կարող ես ասել, ինչ ուզում ես:

-Նամակ ունեմ քեզ համար, այնտեղ ամեն ինչ ասել եմ:

Գնացքը սկսում է դանդաղ շարժվել: Իրերս տեղավորված են: Ամուր գրկում եմ նրան ու բարձրանում գնացք… Պատուհանից դուրս եմ նայում.

Սիրտս արագ է զարկում, շունչս կտրվում է: Արցունքներն  ինձնից ուժեղ են գտնվում… Սկսում եմ ագահորեն արագ շնչել: Ուզում եմ քաղաքիս ծանոթ օդը շնչել վերջին անգամ ու ինչքան հնարավոր է շատ: Ուզում եմ ձեռքս պարզել ու բռիս մեջ քաղաքիս մի բուռ օդը տանել… Իմ քաղաքի օդը, այն քաղաքի, որտեղ ես մի ժամանակ երջանիկ եմ եղել: Այդ պահին ինձ դուր էր գալիս քաղաքի ամեն մի մանրուքը, դուր էր գալիս քաղաքի աղմուկը ու ծուռ-մուռ փողոցները, մարդկային բարկացկոտ դեմքերն ու իրար հրող մարդկանց զբաղվածությունը… Մի պահ որոշեցի ոչ մի տեղ չգնալ. մնալ ու շարունակել համեստ գոյությունս  իմ համեստ քաղաքում: Բայց ինչ-որ բան ինձ բռնել ու բաց չէր թողնում: Ես դուրս էի նայում պատուհանից, և ուզում էի գնացքի ընթացքը չբաժաներ ինձ ու իմ քաղաքին:

Նա լուռ կանգնել էր ու ժպտում էր (Լավ է գոնե ժպտում էր, միշտ նրան իր գեղեցիկ ժպիտով կհիշեմ):

Եվ ես հասկացա, որ էլ երբեք չեմ վերադառնալու (այստեղ «վերադառնալ» բառն էլ սխալ է օգտագործելը, վերադառնում են միայն երջանիկ մարդիկ` իրենց նախկին երջանկությունը գտնելու: Բայց մեկ է, երբեք այն չեն գտնում: Կյանքը չի սիրում «վերադարձներ», կյանքը հոսում է առաջ, իսկ նա, ով չի հետևում հոսքին, երկար չի շարժվում):

Ես գնում էի մի քաղաք, որտեղ պարտավոր էի երջանիկ լինել…

Meri Antonyan

Փոփոխությունը մենք ենք

Ես փոքր տարիքում շատ էի սիրում մեր քաղաքի այն խանութները, որտեղ գնումները հաճախորդին էին հանձնում թղթե տոպրակներում։ Երևի դուք էլ եք, չէ՞, սիրում թղթե տոպրակներ։ Բայց այդպիսի խանութների քանակն անհամեմատ քիչ էր, հիմա, չգիտեմ էլ՝ այդպիսի խանութներ կա՞ն մեր քաղաքում, թե՞ ոչ։ Անկեղծ ասած՝ շատ «նախանձեցի» անցած դարի մարդկանց, երբ մայրս ասաց, որ առաջներում բոլորն էին թղթե տոպրակներով գնումներ անում, որովհետև պլաստիկ տոպրակներ դեռևս չկային։

Ես մեծացա, բայց այս հարցում նախասիրություններս չփոխվեցին։ Ու պատկերացրեք, թե ինչքան երջանիկ ինձ զգացի, երբ իմացա, որ ես ինքս հնարավորություն կունենամ Վանաձորում տարածել թղթե տոպրակներ ու հորդորել մարդկանց հրաժարվելու պլաստիկ տոպրակներից։ Այնպես ստացվեց, որ գերմանական «Միտոստ» (“MitOst”) ընկերությունը դրամաշնորհի միջոցով վանաձորցի մի խումբ երիտասարդների հնարավորություն տվեց այս տարվա հուլիս – օգոստոս ամիսներին իրականացնել «Անտիպլաստիկ» ծրագիրը։ Ծրագրի ընթացքում մենք՝ երիտասարդներս, մեր ձեռքերով պիտի պատրաստեինք թղթե տոպրակներ ու տարածեինք քաղաքի որոշ վաճառակետերում՝ առաջարկելով հաճախորդներին տրամադրել թղթե տոպրակներ պլաստիկի փոխարեն։ Նախատեսվածի շրջանակներից դուրս մենք որոշեցինք յուրաքանչյուր տոպրակի հետ կցել նաև նամակ՝ ծրարների վրա «Նամակ Երկիր մոլորակից՝ քեզ» մակագրությամբ.

«Ի՛մ սիրելի բնակիչ, եթե մտահոգված ես քո Երկիր մոլորակի՝ իմ վիճակի մասին, ցանկանում ես ինչ-որ կերպով օգնել ինձ և խթան չհանդիսանալ իմ մահվանը, ապա փորձիր հետևել հետևյալ կանոններին.

1. Փորձիր օրվա ընթացքում պակասեցնել պոլիէթիլենային տոպրակների օգտագործումը, չէ՞ որ ամեն տարի դրանց պատճառով 100000 ծովային կենդանիներ են մահանում։

2. Փորձի՛ր օգտագործել վերամշակված և թղթե պայուսակներ։

3. Եվ ամենակարևորը․ ուշադի՛ր եղիր՝ որտեղ ես թափում աղբը։

Սիրով քո տուն՝ Երկիր մոլորակ»։

Ծրագրի նպատակն էր` հասարակության շրջանում բարձրացնել իրազեկվածության մակարդակը առկա էկոլոգիական խնդիրների վերաբերյալ, մեր ներդրումն ունենալ այդ խնդիրների լուծման, ապա նաև՝ վերացմանն ուղղված գործողություններում, խրախուսել մարդկանց էկոլոգիապես անվտանգ գործունեությունը։

Մենք մեր նախաձեռնությունը համարում ենք հաջողված ու պատրաստ ենք աջակցել ու համագործակցել բոլոր նրանց հետ, ովքեր կցանկանան շարունակել մեր առաջին փոքր-փոքր քայլերը։

Հաճելի էր հեռվից դիտել, թե ինչպես են մարդիկ իրենց հետ տուն տանում քո ձեռքի բարի գործը։ Վանաձորին բնորոշ ամպամած օրվա մեջ ասես մի-մի լույսեր էին պտտվում քաղաքում։ Հետաքրքիր է, երբ պատճառ ես դառնում քաղաքիդ թեկուզ ամենափոքր փոփոխությանը, երբ ինքդ դառնում ես փոփոխություն։

araqsya azizyan

Երազանք, նպատակ, իրականություն

Երազանքներ, որ կմնան երազանք։ Հա, մտքերս մի տեսակ խառն են, բայց կասեմ, որ իրոք մենք էլ գիտենք, որ մեր սրտի մի անկյունում ունենք պահած երազանքներ ու լավ  գիտենք, որ դրանք չեն իրականանա, կամ կիրականանա դրա մի մասը, բայց մեկ է, մենք էլի երազում ենք, շատ հաճախ  դրանք ուղղակի մեր երևակայության արդյունքն են։

Բայց շատ հաճախ ունենք երազանքներ, որ դարձնում ենք նպատակ ու ամեն գնով հասնում դրա իրագործմանը։

Երևի կյանքի կարևոր բանաձևերից մեկն է, որ պետք է բացես, լուծես ու ամեն ինչ քո սրտի ուզածով կլինի, ոնց որ մաթեմատիկական դժվար խնդիրները, որոնց լուծմանը հասնում ես բանաձևի օգնությամբ: Մի՞թե չես ուրախանում, որ կարողանում ես լուծել դժվար խնդիրը, չէ՞ որ հաստատ ուրախանում ես։

Հա, հիշեցի մի լավ դեպք։ Հենց ես ու ընկերուհիս էինք երազում, որ կմեծանանք ու մեր ուզած խանութը կբացենք, ու քանի որ չէինք ուզում մեր ծնողներին շատ նեղություն տալ, որոշեցինք գումար հավաքել։  Դե, ինչպես բոլորը, որոշեցինք գանձանակ պահել, ու ամեն օր որոշակի գումար էինք ավելացնում: Բայց դե, երազանք էր, որ եկավ ու անցավ։ Բայց գանձանակը կար,  ու այս ամառ դարձավ ուրիշ երազանքի իրագործման միջոց։