Առավոտյան ժամը 09:30-ին՝ քայլով մարշ դեպի ճաշարան: Համեղ հարիսա ուտելուց հետո գնացինք կոնֆերանս դահլիճ, որտեղ էլ գործնական աշխատանք կատարեցինք՝ սովորելով նկարահանումների հիմունքները: Ընկեր Աշոտը եւ Դիանան մանրամասնորեն բացատրեցին ֆոտոյի մասին ամեն ինչ: Ես սովորեցի շատ ավելին, քան պատկերացնում էի: Դիանան բացատրեց, որ ֆիլմ նկարելիս տեսախցիկը երբեք ձեռքով չբռնենք, այլ դիմենք շտատիվի օգնությանը: Բացատրեմ՝ ինչու… Ձեռքով նկարահանելիս հնարավոր չէ անշարժ պահել տվյալ կադրը, իսկ այդ դեպքում վերջինս փչանում է: Ես իմացա նաեւ, որ ֆոտոյի ամենախոշոր պլանը կոչվում է դետալ: Հա՜, ու այսօրվա «ամենախելացի» պահը Արամ Կիրակոսյանի հետ հանդիպումն էր: Նա  PanPhoto լրատվական գործակալության ֆոտոլրագրող է: Հանդիպման սկզբում երկու բառով, իսկ իրականում լիքը նախադասություններով պատմեց ֆոտոյի նախապատմությունը: Իրականում շատ հետաքրքիր էր, բայց անկեղծ կլինեմ ու կասեմ, որ շատ-շատ բաներ չեմ հասկացել: Ես մեղավոր չեմ, շատ արագ էր պատմում, ոգեւորված…

Եկավ ամենահետաքրքիր պահը, ու նա պատմեց իր անցած ուղու մասին: Շատ զարմացա, երբ իմացա, որ նա մեկ ամիս շարունակ ամեն օր գնացել է հոգեբուժարան: Պատմեց, որ սկզբի օրերին ծանոթացել է նրանց նիստուկացին, հետո արդեն ֆոտոներ արել, պատրաստվել ֆիլմ նկարահանելուն: Ֆոտոները շատ հետաքրքիր էին, սեւ-սպիտակ… Հետո մենք խմբերի բաժանվեցինք եւ հանձնարարություն ստացանք՝ հարցազրույց վերցնել միմյանցից ու նկարահանել դա:

Իհարկե ունեցանք սխալներ, որոնք առկա էին գրեթե բոլորի մոտ: Ես շատ օգտակար գիտելիքներ ձեռք բերեցի եւ համոզված եմ, որ մյուս վարպետության դասերը նույնչափ օգտակար կլինեն:

Գիշերվա անուշ քնից հետո առավոտը ավելի անուշությամբ բացվեց մեր հաճելի անձնակազմով սենյակում: Ընկերական հարաբերությունները ավելի ծիծաղելի և ամուր երանգ են ստանում նախաճաշի ժամին:  Ճաշարանում կերակրում են միայն, երբ սեղանի կազմը լրացված է լինում: Ահա այդ պահին քաղցը մեզ ստիպում է հավաքել մեր հարևան սենյակների ընկեր-ընկերուհիներին  և հաղթարշավել դեպի ճաշարան ՝ տիկին Գայանեի պատրաստած համեղ ճաշերը համտեսելու: Հետո իհարկե մեզ ավելի հետաքրքիր աշխատանքներ էին սպասում: Մենք վերհիշեցինք լուսանկարներ անելու մի շարք կարևոր հիմունքներ, որոնք արդեն սովորել էինք Զիկատարի դասընթացի ժամանակ: Անցանք նաև կանոններ կապված արդեն վիդեո և ֆիլմ նկարելու հետ: Այնուհետև բաժանվելով խմբերի, հարցազրույցներ վերցրեցինք միմյանցից: Բավականին հետաքրքիր անցավ, քանի որ հարցազրույցի միջոցով կարողացանք ավելի լավ ճանաչել միմյանց ու մտերմանալ: Ճաշից հետո վարպետության դաս ունեցանք «ՊանՖոտո» գործակալության  ֆոտոլրագրող  Արամ Կիրակոսյանի հետ: Մի քանի ժամում քննարկեցինք ֆոտոյի 200 տարվա պատմությունը . դիտեցինք հայտնի լուսանկարիչների աշխատանքները՝ այդ թվում նաև Արամ Կիրակոսյանի աշխատանքները: Ամենատպավորիչը ինձ համար  հոգեբուժարանում գտնվող մարդկանց լուսանկարներն էին: Դեմքեր, որոնցից յուրաքանչյուրը իր մեջ մի յուրօրինակ, իր տեսակի մեջ ամենաճիշտ իրականությունն էր ամփոփում:
Հետո ֆիլմերի գաղափարների ընտրության քննարկում եղավ, որը շարունակվեց ընթրիքից հետո: Վաղը մենք ֆիլմ ենք նկարելու:

Քանի որ օրը հագեցած էր, մեզ 21:30-ին  հանգիստ տրվեց: Մի մասը շտապեց քնելու, մի մասն էլ որոշեց մի քիչ ժամանցային խաղեր խաղալ:

Մարինե Իսրայելյան

***

Արդեն մի քանի ամիս շարունակ «Մանանայի» հետ  աշխատել ենք միայն օնլայն: Երեխեքին ՝ մյուս թղթակիցներին էլ չէի ճանաչում, միայն կարդացել էի շատերի նյութերը ու դրանով ծանոթացել էի նրանց աշխարհայացքին: Իհարկե, այդքանը  բավական չէր  ընկերանալու համար: Եվ ահա մենք ՝ թղթակիցներիս մի մասը, մեդիա ճամբարում ենք: Հիմա ընկերանալու, շփվելու ժամանակն է:

Այսօր երկրորդ օրն է,  ու մեզ արդեն հանձնարարվեց երեք հոգանոց խմբեր կազմել և միմյանցից հարցազրույց վերցնել: Այս հանձնարարության հիմքում ընկած էր,  տեսանկարահանման և հարցազրույցի  վերաբերյալ ստացած գիտելիքների վերանայումը: Բայց ինչպես ես հետո գլխի ընկա, այստեղ  մենք ևս մի բան շահեցինք: Մենք ճանաչեցինք իրար շատ մոտիկից: Դե պատկերացրեք, մեկս մյուսիցս հարցազրույց վերցնելու համար  գրում ենք բազմաթիվ հարցեր, ապա տալիս ենք այդ հարցերը, և շատ անկեղծ պատասխանում:

Ես աշխատում էի Վահեի ու Անիի հետ: Մի քսան րոպե նկարհանման վայր ման եկանք` մեր սովորած նոր տեխնիկական պահանջներին համապատասխան: Մեկ լույսն էր վատը, մեկ դրսում աղմուկ էր, հյուրանոցի  ճաշարանում սառնարանների ձայնը  թույլ չտվեց, և այդպես   վերջապես գնացինք Անիի ննջասենյակ, փակեցինք պատուհանները, անջատեցինք սառնարանը և համարյա թե կատարյալ լռության մեջ սկսեցինք:
Առաջինը  ինձ էին հարցեր տալիս: Ես մեկ «շաշ-շաշ» պատասխաններ էի տալիս, մեկ զայրանում էի հարցերի վրա, ու դառնում ընդհատման պատճառ: Դե, ինչպես բոլոր նկարահանումների ժամանակ, այդպես էլ  այստեղ, մեկ էլ մեզ այցելեց  անկառավարելի  ծիծաղ» կոչվածը, որը մեզ ուղեկցեց  նկարահանումների ողջ ընթացքում: Ե՚ս, Անին, հետո` Վահեն: Ես  երկուսին էլ շատ լավ ճանաչեցի,  շնորհիվ իմ մանրակրկիտ հարցադրումների: Ես  տալիս էի նախատեսածից շատ հարցեր: Չնայած նրան, որ նախատեսված էր շատ կարճ հարցազրույց  անց կացնել, ես ավելի ու ավելի էի «մանրանում»: Վերջում էլ ասեմ`
«լավ էլ կենեի, ես  չէի կրնա էտ հնարավորությունը բաց թողնայի, ես բդի ճանչեի չէ՚՞»:

Մարիամ Հայրապետյան

«Ցանկացած կադր աշխարհայացք է»

Դիլիջանյան մեդիա ճամբարի առաջին վարպետության դասն անցկացնում է PanPhoto-ի լուսանկարիչ Արամ Կիրակոսյանը:

-Հայրս ֆիզիկոս էր, ես էլ պիտի ֆիզիկոս դառնայի,- պատմում է մեր հյուրը, – այսինքն՝ առաջին մասնագիտությունս լուսանկարչության հետ ոչ մի կապ չունի: Մի օր էլ հայրս համացանցում փնտրում է մասնագիտություններ անհանգիստ մարդկանց համար, որովհետեւ հույս չուներ, թե ես կարող եմ ինչ-որ բանի հասնել: Համացանցը առաջարկում է լրագրություն եւ ռեժիսուրա: Առաջինը չէի սիրում, ուստի դիմեցի Հեռուստատեսության եւ ռադիոյի ակադեմիա:  Դիմեցի հույսով, թե ընդունվելու եմ խաղարկային ֆիլմերի ֆակուլտետ, սակայն դա իրականում դոկումենտալ ֆիլմերի բաժին էր: Այդ էր պատճառը, որ սկսեցի ֆոտոյով զբաղվել: Դա մոտ չորս տարի առաջ էր: Ես ուզում էի հասկանալ՝ ինչպես պետք է կերպարի հետ աշխատել: Ընթացքում իհարկե վավերագրականն ինձ ավելի գրավեց, որովհետեւ այն, ինչ կարող ես վերապրել դրանով, խաղարկայինով հաստատ չես կարող:

Մենք խոսեցինք նաև ֆոտոյի ստեղծման պատմությունից: Ֆոտոն ստեղծվել է միաժամանակ երկու մարդու կողմից. մեկը՝ Տարբաթն է, ով եղել է գիտնական, մյուսը՝ նկարիչ Դագեռը: Դագեռը ստեղծել է մի գործընթաց, որով ֆոտոն տպվում  էր մետաղյա թիթեղի վրա, իսկ Տարբաթը փորձում էր հասկանալ, թե ինչպես եռաչափ աշխարհը պատկերել երկչափ թղթի վրա: Կիրառության մեջ մտել է հենց այս տարբերակը, որովհետեւ թղթի վրա տպելն ավելի հեշտ է, քան մետաղի վրա:

Պատմության մեջ առաջին ֆոտոպատվերը Մոյ Բրիջինն է, ով պետք է պարզեր՝ արդյո՞ք վազքի ընթացքում ձիու չորս ոտքն էլ բարձրանում են գետնից: Մի քանի ֆոտոապարատներով միաժամանակ լուսանկարելով ձիու վազքը՝ նա պարզել է, որ իսկապես բոլոր ոտքերն էլ կտրվում են գետնից:

Հետաքրքիր է նաեւ Ֆոտոպատմության սկզբնավորումը: Հիմնադիրը Յուջին Սմիթն է, նրանից առաջ ոչ մի անգամ ֆոտոպատմություն չի արվել: Սկսվել է այսպես. Յուջին Սմիթին ուղարկում են ինչ-որ գյուղ՝ նկարելու տեղի բժշկին, եւ տալիս են երեք օր ժամանակ: Իսկ Սմիթը այնտեղ մնում է մի ամիս եւ ստեղծում իր ֆոտոշարքը:

Ֆոտոյի էվոլյուցիան սկսվել է Կոդակով: «Կոդակ» բառն իրականում ոչ մի նշանակություն չունի, հեղինակն այն ընտրել է որպես երբեւէ չկիրառված եւ հեշտ հիշվող անուն: Նա ստեղծել է ավելի մատչելի ֆոտոապարատ, ինչի շնորհիվ էլ սկսվել է սիրողական լուսանկարչությունը:

-Առաջին ֆոտոշարքս, որով ներխուժել եմ լուսանկարչության ոլորտ, վերաբերում է հոգեկան խնդիր ունեցող մարդկանց, – պատմում է Արամը, – նրանք ինձ շատ էին հետաքրքրում, -տարբեր մարդկանց խնդրել եմ հագնել զսպաշապիկ եւ խաղալ իրենց ներսի «գժի» դերը: Հետո արդեն գնացել եմ հոգեբուժարան եւ նկարել այնտեղի մարդկանց: Ծիծաղելին այն էր, որ հոգեբուժարանի մարդիկ շատ նորմալ էին իրենց պահում, իսկ զսպաշապիկովները՝ ոչ այնքան: Այս ֆոտոշարքս հաջողված էր նրանով, որ առաջինն էր, որովհետեւ առաջինը միշտ էլ ուրիշ է, եւ պարտադիր չէ անպայման հրապարակման ներկայացնել:

Հետո մոտ երկու ամիս մնացել եմ հոգեբուժարանում՝ դիպլոմային աշխատանքիս համար վավերագրական ֆիլմ նկարելու: Ես ապրել եմ նրանց հավասար պայմաններում. սուրճ չեմ խմել, որովհետեւ նրանց չէր կարելի, հեռախոսով չեմ խոսել, դա եւս արգելված էր:

Ըստ Արամ Կիրակոսյանի՝ ամեն մարդ ինքն է գծում իր սահմանը, որը պիտի պահի լուսանկարելիս, գծում է՝ ելնելով իր խղճից, բարոյական հիմքերից: Օրինակ՝ եթե այնպիսի իրավիճակ է, որ դիմացինդ լուրջ օգնության կարիք ունի, բայց նաեւ լուսանկարել է պետք, դու ինքդ պիտի ընտրես՝ փրկել մարդուն՝ գործելով մաքսիմալ մարդկային, թե շարունակել աշխատանքը՝ գնալով պրոֆեսիոնալի հետեւից: Բայց ամեն դեպքում, պիտի վարվես այնպես, որ հետո գոնե ինքդ քեզ ներես: Դու պիտի ընտրես նաեւ՝ որքան մշակել ֆոտոն, որքան աշխատել վրան, գրել արդյոք մեկնաբանություն թե ոչ,եւ այլն, եւ այլն:

-Վերջերս ինձ պատվիրեցին դոկումենտալ ֆոտոշարք այն կանանց մասին, ովքեր ունեն տղամարդուն բնորոշ մասնագիտություններ: Նրանց մեջ կային քանդակագործ, կոշկակար, քաղաքական գործիչ, նախարար, դիրիժոր, ամենատարբեր մարդիկ: Հետաքրքիր փորձ էր, այն եզակի դեպքերից, երբ աշխատում էի պատվերով, բայց միաժամանակ՝ սիրով:

Արամ Կիրակոսյանը պատմում է, որ գույների հետ աշխատելը այնքան էլ հեշտ չէ, դրա համար ինքը հաճախ աշխատում է  սեւ-սպիտակով: Եթե անում է ինչ-որ բան իր համար, անում է սեւ ու սպիտակ, իսկ ինչ-որ տեղ ներկայացնելու համար՝ միանշանակ գունավոր: ——- Ընդհանրապես հիմա գունավորն է կիրառվում, ու եթե դու լուսանկարում ես սեւ ու սպիտակ, պիտի ունենաս հստակ հիմնավորում՝ ինչու,-ասում է նա:

Հանդիպումն ավարտվեց հետաքրքիր եզրահանգմամբ ու խորհրդով, վստահ եմ, որ յուրաքանչյուրս իր հետ վերցրեց նոր մի բան, նոր մի գիտելիք:

-Ցանկացած կադր աշխարհայացք է, ամենակարեւորը՝ գտնես կյանքում այն, ինչը սիրում ես, ու զբաղվես դրանով. միայն այս դեպքում դու չես հոգնի եւ աշխատանքովդ նաեւ կկարողանաս լիարժեք ապրել:

Հարցազրույցը գրի առավ Միլենա Խաչիկյանը

-Գայա՜, մի բան եմ մտածել՝ արի գնանք եկեղեցի` համ ֆոտոշարք կանենք, համ էլ հարցազրույց կվերցնենք,-այսպես սկսվեց մեր հերթական ֆեյսբուքյան նամակագրությունը: Դե, բնականաբար, համաձայնության եկանք ու գնացինք մեր համատեղ աշխատանքը կատարելու: Որեշեցինք գնալ Աբովյանի սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի, որը կառուցվել է 19-րդ դարում Էլար գյուղի բարձունքին: Եկեղեցու հոգևոր հովիվը Տեր Մաշտոց քահանան է: Անհամբեր սպասում էինք, թե երբ ենք գնալու, բայց երկուսս էլ մի պահ մտածեցինք . «Կարո՞ղ ա եկեղեցում քիչ մարդ լինի, հիմա բոլորը նորակառույց եկեղեցին են գնում, ախր»: Խոսքը մեր քաղաքում գտնվող Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու մասին է, որը կառուցվել է 2013 թվականին: Բայց մեր մտավախությունները վերացան, երբ մտանք եկեղեցու բակ: Իմ ու Արմանի աչքերի փայլին պետք է նայեիք, երբ տեսանք, որ ամբողջ բակը երեխաներով լի է:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Տեսնելով, որ նկարներ ենք նկարում, հերթով մոտենում էին մեզ ու խնդրում, որ իրենց էլ նկարենք: Մթնոլորտն այնքա՜ն աշխույժ էր, բայց միևնույն ժամանակ, այնքա՜ն խաղաղ: Նայելով մանուկների աչուկներին, հասկանում էինք, թե որքան հանգիստ ու ապահով են զգում իրենց:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

 Բոլորի հետ մեկիկ-մեկիկ ծանոթացանք, աջ ու ձախ մեր անունն էր լսվում. «Արմ, Գայ, մեզ էլի նկարեք»:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Դե պատկերացրեք մեր ուրախության չափը, էլ ի՞նչ է պետք լուսանկար անողին: Բոլորին նկարեցինք, երբ Պատարագը վերջացավ, երեխեքը ծնողներին ասում էին. «Մամ, գիտես չէ՞, ինձ լիքը նկարել էն, բա»:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Մեր դեմքից ժպիտը չէր իջնում, եկեղեցում մնացինք այնքան ժամանակ, միչև բոլորը գնացին: Մի աղջնակի էլ մենք ճանապարհեցինք:

Իսկ փոքրիկներից մեկի խոսքերը ողջ կյանքում չենք մոռանա. «Ես ինձ եկեղեցում կարծես դրախտում եմ զգում»:

Երբ մոտ 15 օր պարապմունքի չես գնում, հետո գնալը` մի տեսակ դժվար է լինում: Սկզբի 30 րոպեն մի կերպ դիմացա: Հաջորդ 30-ը` չհասկացա ոնց անցավ: Դրան հաջորդող 30-ը` ստիպված էի լսել: Դե, նոր դաս էր`չլսելու իրավունք չունեի: Իսկ այ, վերջին 30 րոպեն,  իրոք, ծանր էր…

Դա այն պահն է, երբ անընդհատ, մեխանիկորեն ձեռքդ դեպի հեռախոսն է գնում, իսկ «նա» ժամը չի էլ փոխում:

Հերթական անգամ ձեռքս տանելով հեռախոսին, հանկարծ, պատուհանի գոգին տեսա նոր ծաղկած ծաղիկը:  Առաջին անգամ էի տեսնում այդպիսի ծաղիկ, ու այն ինձ շատ հետաքրքրեց:

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Ուսուցչուհիս զգաց, որ ուշադրությունս շեղվել է դեպի ծաղիկն ու սկսեց նրա մասին խոսել.

-Շա~տ սիրուն է, չէ՞: Առաջին անգամ է ծաղկում: Մի քանի տարի առաջ աշակերտներիցս մեկն է նվիրել:

Ուսուցչուհին պատմում էր, իսկ ես`անկեղծ ասած, չէի լսում, որովհետև մոտեցել և ուսումնասիրում էի «անծանոթուհուն»: Նայում էի ու մտածում. «Կարող ա` բնական չի՞: Թե՞ բացված կիվի ա: Կամ էլ վագրի կաշվի՞ց ա, եսի՞մ…»

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Այսպես` մտածելով  ծաղկի մասին, հիշեցի, որ պարապմունքի եմ ու նորից հանեցի հեռախոսը, որն արդեն ցույց էր տալիս 19:45… Այսինքն մնացել է 15 րոպե: Նկարեցի գեղեցկուհուն ու վերադարձա պարապմունքից:

Այդպես էլ անունը չիմացա… Գուցե դո՞ւք գիտեք: