2015 թվականին Մեծ տատս կդառնար իննսուն տարեկան:

-Էդ ո՞ւր էիք գնացել:
-Կինո, տա՛տ ջան, կինո:
-Տեղով կինո եք էլի,- ասեց ու փակեց աչքերը: Վերջին օրերն էին:

***
Լուսիկ տատս էր, իսկական անունը՝ Ոսկեհատ: Ծնվել ու մեծացել է Ախթալա գյուղում: Գյուղը նրա համար աշխարհ էր, աշխարհը՝ գյուղ: Ծնողներից հետո մենակ մնաց, բայց գյուղը էլի չթողեց: Խնդրեցինք, համոզեցինք՝ գա քաղաք, մեզ հետ ապրի: Չլսեց, չհամոզվեց.
-Էդ իմ տեղը չի:
Ամբողջ տարի իր պարտեզում էր: Այնքան էր գործ անում, որ չէր էլ հասցնում ձանձրանալ: Բայց ոչ էլ հոգնում էր. ջահելի պես առողջ էր, երեխայի պես՝ ժիր: Թթու լավաշներ էր սարքում, տեսակ-տեսակ չրեր պատրաստում, մուրաբաներ փակում: Բոլորը, բոլորը մեզ համար: Ամռանն այցելում էինք իրեն, ձմռանը ինքն էր գալիս: Քույրերով իր սիրած շոկոլադից էինք պատրաստում, գալուն պես նվիրում, ինքն էլ տարբեր կոնֆետներ էր մեզ բերում: Աշխարհով մեկ էինք լինում. երեք ամիս մեր տանը պիտի մնար:
Առավոտյան բոլորիցս շուտ էր արթնանում: Սանրում էր իր ճերմակ մազերը ու թաքցնում ծաղկազարդ գլխաշորի մեջ, կապույտ շալը փաթաթում էր մեջքին ու խոշոր ակնոցը դնում կուրացած աչքերին: Այս ամենը այնքան երկար էր տևում, որ նմանվում էր խորհրդավոր ծիսակատարության. ինչքան նայեիր, չէիր ձանձրանա:
Սուրճի ժամն էր: Առանց բացառության ամեն օր խմում էր: Մաքրում էր անգամ բաժակի հատակի սև մրուրը, թեև գիտեր, որ օգտակար չէր: Բայց չէր հիվանդանում, դեղեր չէր օգտագործում: Դրանից է, որ այդքան երկար ապրեց, թեև ինձ ավելի երկար էր խոստացել: Հիմա գիտեմ, որ խոստումները նրա համար են, որ չպահվեն:
-Հարյուր տարի՞: Անիծո՞ւմ ես: Կմեծանաս, կհասկանաս, թե ծերությունը ինչ գեշ բան ա:
Ես լռում էի. երևի իսկապես չէի հասկանում՝ ինչ էր ծերությունը:
-Ե՞րբ պիտի ռատ ըլնիմ, գնամ…,- Էս խոսքերից հետո պինդ-պինդ գրկում էի նրան, ու նա չէր տեսնում իմ թաքուն արցունքները, ոչ մի անգամ չէր տեսնում:
Տատս սիրում էր ինձ ամենաշատը: Դա գիտեի այնպես, ինչպես իմանում են, որ անձրև է գալու, երբ երկինքն անաստղ է լինում: Ես իր տղա թոռներից մեծի առաջին զավակն էի ու չորս ծոռներից (այդ ժամանակ) ամենափոքրը: Նրա համար հեքիաթներ էի կարդում, երբեմն վերջաբանը ինքս էի հնարում, փոխում ուզածս ձևով: Իմ միամիտ տատը լսում էր ինձ, համբուրում պստլիկ ճակատս ու անգիր ասում.
-Կարդա՛, գրի՛ր, իմ ժի՛ր մանուկ,
Կարդա՛, գրի՛ր տարին բոլոր…
Միշտ հետաքրքրվում էր գնահատականներովս, հպարտանում իմ լավ սովորելով: Ես իմ բոլոր հինգերը նվիրում էի իրեն: Աշխարհով մեկ էր լինում: Իսկ երբ բախտս բերում էր, և հինգին գումարած էի ստանում (իսկ իմ բախտը հաճախ էր բերում), ինձնից շատ էր ուրախանում:
Հանում էր գրպանի գունավոր թաշկինակը, քարկապը քանդում ու տալիս ինձ: Դա եզակի հնարավորություն էր տեսնելու, թե ինչ կար թաշկինակի մեջ. կոնֆետներ էին, կոպեկներ, թելեր: Այդպիսի թաշկինակներ բարձի տակ էլ կային. միշտ փակ, միշտ կապված, միշտ նույն տեղում:
Երբ արդեն բավականաչափ մեծ էի, տատս հաճախ էր զրուցում, կիսվում ինձ հետ: Օր չէր լինում, որ չհիշեր ու չպատմեր ինձ կամ մյուսներին, թե ինչպես մի անգամ՝ իրեն գյուղ ճանապարհելիս, գրպանում հիսուն դրամ դրեցի.
-Բա ես քու փողը ո՞նց վերցնեմ,- հարցրել է:
-Թե չվերցնես, ուրեմն ինձ չես սիրում,- մանկական խորամանկությամբ պատասխանել եմ ես: Հետո թափահարել եմ ձեռքս, հրաժեշտ տվել այնքան ժամանակ, մինչև ավտոբուսը շարժվել է ու հեռացել տեսադաշտիցս: Այս դեպքը ավելի շատ հիշում եմ իր պատմելով: Գիտեմ,որ իրական է, որ հնարած չէ ոչ մի պահը, բայց հիմա այնքան հեռու է թվում, որ…
Վերջին տարիներին էլ գյուղ չէինք տանում: Գիտեինք, որ նեղանում էր, բայց չէինք թողնում՝ գնար: Արդեն մեծ էր, մենակ թողնելը վտանգավոր կլիներ:
-Կգա՞ս գնանք գյուղ, Ախթալա գնանք, իմ թթի ծառի թութը կուտես: Հիշում ես, չէ՞,՝ ո՜նց էինք թափ տալիս:
-Հիշում եմ, տա՛տ ջան, հիշում եմ:
-Կգաս, չէ՞:
-Կգամ, տա՛տ ջան, մի օր անպայման կգամ:

***

Ասում են՝ աչքերը փակել ու հանգիստ քնել է: Կարծես սովորական քուն պիտի մտներ: Կարծես առավոտյան պիտի արթնանար էլի: Ասում են՝ մենք պիտի երազենք իր պես երկար ապրելու մասին. չորս թոռների յոթ երեխեքին տեսնելը խաղ ու պար չի: Ասում են՝ ինչ լինում է, թող ժամանակին լինի…Չէ՛: Ժամանակին թե անժամանակ՝ տարբերություն չկա: Կորուստը կորուստ է: Տառապանքը՝ տառապանք: Կորցնում ես, ուրեմն, պիտի տառապես: Ուրիշ ճանապարհ չկա:

Մեր գյուղում կա մի տուն, որի տերը շատ սարսափազդու և դաժան կին է: Ամեն տարի, երբ նա հիշում է իր լաբիրինթոսանման և կիսաշեն նկուղներով տունը, գալիս է գյուղ: Եվ այդ պահին.

-Փախե՜ք, Արևը եկավ, շաղ հընցե՛ք:

Երբ գալիս էր, բոլորին համբուրում էր, իսկ երեխաներն Արևին տանել չէին կարողանում: Բայց միայն Արևի համբույրից խուսափելու համար չէր այդ նախազգուշացումը: Հիմա կասեմ:

Այդ Արևն ունի մի մեծ խնձորենիների այգի, իր տան հետևում, և թաղում ամեն մեկը Արևի խնձորի այգում ունի իր ծառը: Նույնիսկ ասում ենք.

-Ով իմ ծառիցը խնձոր ա քաղել` մտքինս ա:

Ու, եթե հանկարծ մեկը մյուսի ծառից խնձոր քաղեր, կռիվ, պատերազմ էր: Այդ նախազգուշացումը նաև նրանց համար էր, ովքեր Արևի գալու պահին գտնվում էին այգում: Ու եթե հանկարծ Արևը տեսավ մեկին, համբուրելը կմոռանա, մեկ-մեկ կբռնի ու կսպանի, մեռածին կսաղացնի…
Այդ ժամանակ Արևն ընկնում էր հետևներիցս, ասելով.
-Կաղնե՜ք, այլանդակնի, տյուք իմ բաղից խնձյոր քաղեք ու մարսե՞ք, քթներովդ դեմ պիրիլ, վեչ ըլածնի:

Ու, եթե հանկարծ բռներ` ծամ-ծամ էր անում, իսկականից քթներովս հանում էր: Ահա այսպիսի ոչ ցանկալի պատմություն է ստացվում, երբ Արևը որոշում է այցելել իր լքված տունը: Բայց անգամ այդ սարսափներին, մենք միևնույնն է, մեր ծառի տերն ենք:
Հիմա ձմեռ է, ոչ Արևն է գյուղում, ոչ էլ խնձորի այգու ծառերի ճյուղերին երեխաներ կան: Դրա համար էլ հիշեցի այս ամառային պատմությունը:

Եվ այսպես, ձեզ եմ ուզում պատմել մի պատմություն, որը երևի թե չեմ մոռանա իմ կյանքում:

Աշնան օրերից մեկն էր: Ես և քույրս որոշեցինք գնալ տատիկս տուն, որտեղ էլ կմնայինք և այնտեղից առավոտյան դպրոց կգնայինք: Երբ հասանք, ժամը 19-ն էր, և ես միանգամից նստեցի դաս սովորելու, ու հանկարծ տատս ինձ ասաց.

-Բալես, մե քիչըմ բան էլ տուր, ես գրեմ, տեսնիմ` խո տառերը չե՞մ մոռացել:

-Տատ, օր շարադրություն տամ, կըգրե՞ս:

-Հա, բալա ջան, ինչ է օր տաս, կգրեմ:

-Ան, էս թուղթ ու գրիչը ու գրե «Ես և իմ թոռնիկները» վերնագրով շարադրություն:

-Վերնագիրը գրի, դե հմի սա` ինչ գրեմ:

-Տատ, շարադրություն է, դու բդի գրես,- ասացի ես: Այդ պահին ներս մտավ քույրս և ասաց.

-Ես տատին կօգնեմ: Տատ, դու ու մենք իրար հետ կգրենք: Լավ, տատ, դե գրե …

Նրանք սկսեցին գրել, և հանկարծ պապիկս ջղայնացած ասաց.

-Այ աղջի, արի էս կոմ, թող էրէխեքս դաս սորվին,- ասաց տատիկիս:

-Ես իրանց ի՞նչ եմ խանգարըմ,- ու նրանք շարունակեցին գրել:

-Տատ ջան, գրե. «Այսօր ժամը 19-ն էր, երբ իմ թոռնիկները՝ Հարութն ու Մարիամն եկան ինձ տեսնելու»:

-Մայրամ գրեմ, բալա ջան, չեմ կըռնա ըսիգ գրեմ, յ-ն բդի ջնջվի:

-Չէ տատ, Մայրամ չէ, Մարիամ է, սպասե` շտռիխով ջնջեմ:

-Էդ ի՞նչ է, ինչը՞ղ ջնջիր:

-Հադուկ գրիչ է, տատ, շարունակե. «Հիմա պապիկը հեռուստացույց է դիտում»:

-Պապիկը ինչը՞խ կգրվի` մեծատա՞ռ, թե՞ փոքրատառ:

-Փոքրատառ: «Մարիամը շտեմարան է լուծում, Հարությունը տնային աշխատանքներն…»

-Ըստեղ բութ-մութ չկա՞:

-Չէ, գրե.«է կատարում, իսկ ես վերհիշում եմ, 66 տարվա…»

-Հերիք է: Թողեք, ես բըդի «Լրաբեր» նայեմ:

-Ան պրծանք, տատ, էսե գրե ու վերջ: «…ընդմիջումից հետո, շարադրություն գրել»:
-Տակից գրե՞մ ամսաթիվը. 15.11.2015:
-Սխալ գրիր: 215 չէ, 2015 է:

-Դե ջնջե:

-Ջնջի, ան գրե:

Եվ այսպես 76-ամյա աշակերտը շարադրություն գրեց:

Մեզանից մոտ մեկ դար առաջ Հացառատում ծնվեց մի մանուկ, ով ոչ մի բանով չէր տարբերվում մյուսներից: Մեծանալով աստիճանաբար սկսեց տարբերվել իր հասակակիցներից և մոտ քսան տարեկանում` մի արտասովոր երազ տեսավ, որտեղ նրան էր մոտեցել սպիտակ մորուսով ու սպիտակ հագուստով ծերունի, փոխանցել էր մի թալիսման ու ականջին շշնջացել, որ թալիսմանը նրան ուժ կտա: Վերգինեն` նույն ինքը այդ երիտասարդ կինը, ուշադրություն չդարձրեց երազին: Անցան շաբաթներ և մի սովորական առավոտ` բակը ավլելիս, Վերգինեն գտավ այն թալիսմանը, որը երազում փոխանցել էր իրեն ծերուկը: Նա մի պահ կանգ առավ, չհավատալով գտածին, բայց վերցրեց այն և պահեց իր մոտ: Գյուղում լուրերը շատ արագ էին տարածվում: Մի քանի ժամ հետո ամբողջ գյուղը Վերգինեի մասին էր խոսում:

Բաբոն` նույն ինքը Վերգինեն, ամուսնացավ: Առաջին չորս երեխաներին կորցրեց մանկահասակ տարիքում: Ոչ ոք չէր հասկանում, թե ինչու են նրանց երեխաները մեկը մյուսի հետևից մահանում: Երիտասարդ մայրը հուսահատության մեջ հիշեց թալիսմանը, կապեց այն թևին և մինչև կյանքի վերջը այն անբաժան մնաց իրենից: Շարունակեց ապրել: Ապրել որպեսզի ապացուցի բոլորին, որ ինքը ուժեղ կին է, և դեռ կծնվեն երեխաներ, ովքեր նրան մայրիկ կկանչեն: 
Անցան տարիներ: Բաբոն արդեն վեց երեխա ուներ ու քսանմեկ թոռ:
Արդեն ծեր հասակում երազում նորից այն ծերունին էր եկել և ասել, որ իրենց տան բակի սև մեծ քարերը չի կարելի տեղից շարժել: Նաև փոխանցել էր, որ իրենց բակում գանձեր են թաղված:
Երբ մեծ թոռներն իմացան այդ մասին, սկսեցին փորել ամբողջ բակը, որտեղ հնարավոր էր փորել, բայց ապարդյուն: Գանձերը չգտնվեցին: Թոռներն ուզում էին մեծ քարերը տեղաշարժել դրանց տակ փորել, սակայն Բաբոն արգելեց թոռներին քարերը շարժել: 
Ու մինչև այսօր, թեև Բաբոն արդեն մոտ տասը տարի է չկա, իր երեխաները պահում են իրենց տված խոստումը իրենց մահացող մորը և չեն թողնում ոչ մեկին մոտենալ դրանց: 
Բաբոյի երեխաները մոր պես առեղծվածային ուժ ունեն և ապրում են, որպեսզի իրենց սերունդներին պատմեն մեծ կնոջ ու հիասքանչ մոր մասին: Ես չգիտեմ, թե ինչ է թաղված սև քարերի տակ, գուցե ոչ մի բան: Ինձ համար Բաբոյի գանձը մայրական մեծ սերն է, որ ուժ է տվել իրեն և իր սերունդներին ապրել:
Բաբոն մորս տատն էր…