Մեկ գնդակ, հսկայական խաղադաշտ, 22 հոգի, պայքար գնդակի համար. մեկ բառով ասած՝ ֆուտբոլ: Տարիներ առաջ այս ամենը սկսեց հետաքրքրել  ինձ: Սկսեցի ֆուտբոլ դիտել: Երկրպագում էի  Բարսելոնային: Հետո արդեն սկսեցի ինքս խաղալ: Խաղում էինք դասարանով ՝ տղա, աղջիկ միասին: Բայց գնալով հասկանում  էի, որ տղաները  թիմում  մեզ գրեթե  գնդակ  չէին փոխանցում, թերագնահատում էին մեզ ու մեր կարողությունները: Հենց այդ ժամանակ էլ որոշեցի, որ տղաներից գնդակ մուրալու փոխարեն, պետք է ինքներս վերցնենք գնդակն ու մտնենք խաղադաշտ՝ առանց տղաների:
Դե, սկզբում ես ու ընկերուհիս էինք, հետո սկսեցինք մեր հասակակից աղջիկներին համոզել, որ պետք չի ամաչել ֆուտբոլ խաղալուց: Եվ այսպես, քիչ-քիչ կազմավորվեց 11 հոգանոց մեր թիմը:

Մեր Շենիկ գյուղում շատերից էի լսում.

-Թե ասա, դուք ի՞նչ ֆուտբոլ խաղացող, աղջիկ եք, էլի, ձեր համար նստեք տունը:

Սկզբում  այս խոսքերը մեզ հուսահատեցնում էին, բայց հասկանում էինք, որ դեպի նպատակ տանող ուղին բարդ է ու լի  խոչընդոտներով:

Եվ սկսեցինք մարզումները: Սկզբում մարզումներն անցկացնում էինք սպորտդահլիճում, հետո դպրոցի դիմացի ֆուտբոլի դաշտում: Մեր մարզիչներն սկզբում տղաներն էին: Մեզ տարբեր հնարքներ էին սովորեցնում, իսկ հետո սկսեցինք խաղալ իրենց դեմ: Սովորության համաձայն պարտվում էինք, բայց կարևորը այն մրցակցային ոգին էր, որը կար մեր մեջ:

Մեր թիմի առաջին կարևոր հանդիպումը տեղի ունեցավ հարևան գյուղի աղջիկների հավաքականի հետ, որտեղ պարտվեցինք 4-2 հաշվով: Սա մեր առաջին  խոշոր  ձախողումն էր: Բայց դրանից հետո սկսեցինք էլ ավելի  ոգևորությամբ պատրաստվել: Մեզ միացան նոր աղջիկներ:

Հիմա ուշ-ուշ ենք մարզվում. բոլորը զբաղված են, բացի այդ ամռանը ֆուտբոլի դաշտը տղաների տիրապետության տակ է: Նախատեսում ենք ևս մի քանի հանդիպումներ տարբեր գյուղերի հետ: Կարևոր չի` կհաղթենք, թե՝ ոչ, կարևորն այն է, որ մենք այսօր մեր գյուղում արդեն որոշ չափով կոտրել ենք այն կարծրատիպը, թե ֆուտբոլը տղաների խաղ է:

Մենք հասել ենք մեր երազանքին: Ես հասել եմ իմ երազանքին: Ֆուտբոլի աղջիկների հավաքական ունենալն իմ երազանքն էր, ես  հասա իմ երազանքին, որովհետև հավատում էի ինքս ինձ: Եթե դու էլ ունես երազանքներ, բայց շրջապատի կարծիքները խանգարում են քեզ հասնել դրան, ուրեմն ամեն անգամ, երբ հուսահատվում ես, հիշի՛ր ինձ ու պայքարիր հանուն քո երազանքի:

Վերցնում եմ թուղթն ու գրիչը, որ գրեմ: Ամեն անգամ գրելիս մտածում եմ` ինչպե՞ս սկսել: Այս անգամ սկսում եմ այսպես: Գրում եմ մեր տան ամենասիրածս տեղի՝ պատշգամբի մասին: Երևի մտածում եք, թե ի՞նչ մի սիրելու բան է, շատերն ունեն պատշգամբ, ու բոլորի պատշգամբներն էլ նույնն են:

Իրականում ամեն մի պատշգամբ ունի իր պատմությունը: Այդ պատմությունը կերտում ենք մենք՝ պատշգամբի տերերս` մեր իսկ կյանքով:
Մեր պատշգամբը մանկությանս ու պատանեկությանս լավագույն ընկերն է: Դեռ մանկուց սիրում էի  բարձրանալ ու ժամերով ինքս ինձ հետ մենակ մնալ: Չէ՛, սխալվեցի, ես մենակ չէի, ինձ հետ էր  նաև պատշգամբը` միակ «լուռ» ընկերս:

Մի փոքրիկ աղջնակ էի ու մտածում էի, որ պատշգամբը կախարդական է: Կանգնում էի, խոսում, խոսում` սպասելով, որ մի օր ինքն էլ կխոսի: Առաջ ավելի շատ էի գալիս: Գալիս էի այն հույսով, որ կխոսեմ, կպատմեմ ամեն ինչ, ու նա էլ կխոսի: Հիմա, երբ հասկանում եմ, որ նա երբեք չի խոսի, ուշ-ուշ եմ  գալիս, բայց միևնույնն է, հոգուս խորքում դեռ սպասում եմ այն օրվան, որ նա էլ կխոսի:

Շատերի համար միգուցե սա տարօրինակ կհնչի, բայց  մեզանից յուրաքանչյուրը ունի հնարավորություն  կերտելու իր փոքրիկ աշխարհը: Իմ աշխարհը սկսվում է հենց պատշգամբից: Ես այստեղ եմ գտնում իմ հանգստությունը, այստեղ աշխարհը խաղաղվում է, ու ամեն ինչ դառնում է լուսավոր:
Հիմա գալիս եմ, կանգնում ու վերևից նայում գյուղիս. այստեղից ամեն ինչ հրաշալի է երևում: Առհասարակ սիրում եմ բարձրությունը, որովհետև ինչքան բարձր եմ, այնքան ավելի մոտ եմ երկնքին, ու ավելի հեռու այն իրականությունից, որ կա աշխարհի վրա:

Ահա այսպիսին է մեր պատշգամբի և իմ պատմությունը: Այդ պատմությունը մենք գրում ենք միասին: Տարիներ կանցնեն,  ու միգուցե գա մի օր, երբ ես հոգնեմ անվերջ մենակ խոսելուց, գուցե այլևս չգամ, բայց այն պատմությունը, որը մենք գրում ենք հիմա, հավերժ կմնա այս պատերի ներսում:

 Ես ապրում եմ «աշխարհից հեռու», բայց  այս աշխարհի մի մասը գյուղում՝ Շենիկում: Գյուղս մեկն է Արարատյան դաշտի այն գյուղերից, որտեղից ամեն առավոտ կարելի է տեսնել Արարատը: Գյուղիս մասին խոսելիս ակամայից ուզում եմ ասել.

-Սա իմ գյուղն է

Չափսերով այնպիսին,

Որ կարող եմ վերցնել հետս,

Երբ մի ինչ-որ տեղ գնամ:

Այո, գյուղս փոքր է: Բոլորը ճանաչում են իրար, և դա ինձ դուր է գալիս: Այս փոքրիկ գյուղի մի փոքրիկ անկյունում է գտնվում մեր թաղը: Մեր թաղի համբավը տարածված է ամբողջ գյուղով: Այնտեղ, ուր ավարտվում են դպրոցի դասերը, այնտեղ, ուր կյանքը դառնում է պայծառ ու լուսավոր, երբ ամեն ինչ դառնում է դրական, սկսվում են մեր թաղի իրիկունները: Հավաքվում ենք  ընկերներով ՝ տղա, աղջիկ, և սկսում ենք ասել ու խոսել, խնդալ ու  խաղալ մինչև որ մութն ընկնի: Ամառները ավելի  երկար ենք մնում դրսում: Մեր երգիծաբանները  իրենց կատակներով ապահովում են  մեր ծիծաղը, հաճախ նույն կատակը մեկից ավելի անգամ կրկնելով: Դե, էլ ի՞նչ հավաքներ առանց խաղերի:

Խաղում ենք, խաղում, այնքան, մինչև հարևանուհին բողոքում է մեր  ձայներից:

Այս ամենը ավելի հետաքրքիր է դառնում «ցոգոլի սեզոնին»: Մեր հավաքույթները համեմվում են ցոգոլի թթու ու հյութեղ համերով: Իսկ հարց չառաջացա՞վ, թե որտեղից այդ ցոգոլները. դե, իհարկե, մեր հարևանի այգուց:

Քանի որ խոսք գնաց հարևանի այգուց ու ցոգոլներից, պատմեմ մի դեպք:

Ամառ էր: Մեր թաղի իրիկուններից մեկն էր: Սովորականի պես նստած էինք, ու միտքներս ընկավ հարևանի այգու ցոգոլները: Անգիր գիտեինք  հարևանի գործի ժամերը: Բախտներս բերեց, ու նա տանը չէր: Սովորաբար ցոգոլի գնում էինք բոլորով: Ամեն մեկս մի աշխատանք էր կատարում՝ մեկը քաղում էր, մյուսը ծառի տակից բռնում, երրորդը՝ հսկում, որ մարդ չգա:

Արդեն այգում էինք: Դեռ մի քանի հատ էլ չէինք  քաղել, հանկարծ լուր բերին, թե տանտերը գալիս է: Ուր որ է` ուզում էինք  փախնել, բայց չհասցրինք: Տանտերը եկավ: Մի քանի  փոքր ծառեր կային  այգում: Մի 6 հոգով թաքնվեցինք դրանց հետևում: Դեռ թաքնված էինք, երբ սկսվեց ուժեղ անձրև: Մեկն ասում էր.

-Էկեք դուրս գանք: Ավելի լավ է` բռնվենք, քան թրջվենք:

-Չէ՛, չէ՛, որ բռնվենք, էլ ցոգոլի երես չենք տեսնի,- գոչում էր մեկը մի ուրիշ կողմից:

Այսպես երկար որոշում էինք դուրս գալ, թե ոչ, իսկ անձրևը գնալով ուժեղանում էր: Չնայած ընկերների հետ արժեր ժամերով մնալ անձրևի տակ ու թրջվել: Երևի մեր բախտից էր, որ անձրևը շուտ կտրվեց: Հարմար առիթ գտանք, որ ոչ ոք չտեսնի ու դուրս թռանք այգուց: Ոտքից գլուխ ջուր էինք եղել:

Բոլորը անձրևի ժամանակ մեզ էին փնտրել, իսկ մենք ասացինք, թե թաքնվել էինք մի ծառի տակ, որ չթրջվենք: Մեր հավաքած  ցոգոլների կեսն էր մնացել միայն: Դրանք էլ կերանք ու գնացինք տուն:

Այս դեպքից հետո էլ երբեք հարևանի այգի չմտանք ցոգոլ հավաքելու, անգամ երբ տանը չէր: Բոլորս  «կշտացել» էինք գլխներիս եկածից:

Չնայած դրան, մեր թաղում իրիկունները հիմա էլ անցնում են ուրախ ու  առաջվա նման, դե իհարկե, առանց ցոգոլի:

Եվ վերջում, եթե օրերից մի օր մեր հարևանը կարդա սա, թող ների մեզ, ու մեր  պատանեկան արարքները:

Առավոտ էր, հայրենի գյուղիս գեղեցիկ առավոտներից մեկը: Ամեն օրվա պես գնում էի դպրոց: Հասա դպրոց, ու խառնվելով երեխաների ամբոխին, վազեցի դասարան: Մտա ու զարմանքից  քարացա. դասարանում բացի ինձնից ոչ ոք չկար: Անգամ սեղաններն ու աթոռները տեղում չէին: Հանկարծ աչքովս ընկավ  պատուհանի գոգին դրված  գիրքը: Զարմացած շուրջս էի նայում, երբ մեկն ինձ ասաց.
-Մոտեցի՛ր:

Ինձ թվաց, թե ականջներս են ձայն տալիս այդ լռությունից, բայց երբ մեկ անգամ էլ լսեցի, համոզվեցի, որ ո՛չ: Մոտեցա պատուհանին դրված գրքին: Կարդացի վերնագիրն ու ծիծաղի մի ճիչ արձակեցի: Գրքի վերնագիրը «Գիրք» էր:

Սովորությանս համաձայն առաջին բանը, որ արեցի, գրքի կազմը զննելն էր: Այն «գերող» էր: Բացեցի գիրքն, ու ի զարմանս ինձ, այն դատարկ էր: Մտածում էի, որ այսօր իմ օրը չէ, և չգիտես ինչու, զարմանալի դեպքերը ուղեկցում էին ինձ: Դեռ զննում էի գիրքն, ու հանկարծ գիրքն սկսեց խոսել:

-Երևի զարմացար, որ միայն դու ես դասարանում:
-Անկեղծ ասած, շա՜տ,- պատասխանեցի ես՝ ինքս էլ չհասկանալով, թե ում:

-Զարմանալի չէ, որ դու ինձ տեսնելով ամենևին էլ չուրախացար,- ասաց նա :

-Ինչո՞ւ եմ ես մենակ,- հարցրի ես:

-Ընկերներդ այսօր դասի չեն եկել, որովհետև  ուսուցչուհուդ հանձնարարած գիրքը չեն կարդացել (շա՜տ զբաղված էին համացանցում), դու այսօր մենակ ես:

-Բայց… Իսկ ուսուցիչնե՞րը… Հասկացա՜, նրանք գիտեին, որ ոչ ոք չի կարդացել, և դասի չեն գա:

-Ցավում եմ, բայց ուզես, թե չուզես, դու այսօր ստիպված կլինես մենակ մնալ ինձ հետ այնքան ժամանակ, մինչև գիտակցես իմ կարևորությունը:

-Եթե ես պետք է մենակ մնամ, առանց ընկերներիս, ես կնախընտրեի  հեռախոսով խաղալ:

-Հենց դրա համար էլ ես այստեղ եմ, որպեսզի դու մենակ չմնաս:

-Մենակ մնալ մի գրքի հետ,  որը ունի տարօրինակ վերնագիր և, չգիտես՝ ինչպես, խոսում է: Կարծում եմ՝ հետաքրքիր կլինի:

-Դուք բոլորդ գնալով մոռանում եք իմ գոյության և կարևորության մասին՝ ինձ փոխարինելով այդ համացանցի հետ:

-Լսի՛ր, ընկերս: Չնեղանաս իհարկե, բայց դու էլ գիտես, որ 21-րդ դարը տեխնիկայի դար է: Բոլորը կապված են համացանցին, և քո ժամանակը ոչ ոք չունի:

-Գիտեմ, լա՜վ գիտեմ: Բայց դուք չեք հասկանում իմ կարևորությունը: Մարդը որքան էլ  զարգանա և նոր տեխնոլոգիաներ ստեղծի, միևնույնն է, պետք է գիրք կարդա:

-Գիտես, ես  համամիտ եմ, ու դրա ապացույցն այն է, որ ես գիրքը կարդացել եմ և եկել եմ դասի: Բայց դու էլ հասկացիր, որ նոր սերունդը քեզ չի սիրում:

-Դա նման է այն բանին, երբ դու մարդուն չես ճանաչում, բայց վատ կարծիք ունես նրա մասին: Նրանցից շատերը դասագրքերից բացի ուրիշ գրքեր չեն կարդացել և չգիտեն, թե դա ինչ բան է:

Ես հասկանում էի, որ այն, ինչ նա է ասում, ճշմարիտ է: Ես ինձ մեղավոր էի զգում…

-Այդ դեպքում ինչպե՞ս անեմ, որ քեզ սիրեն:

-Վաղը, երբ դասի գաս, պատմիր ընկերներիդ, որ գիրքը շատ լավն էր, ասա՛ նրանց, որ անպայման կարդան, և վստահ եղիր՝ նրանք կանեն դա, երբ տեսնեն, որ դու այդքան ոգևորված ես պատմում գրքի մասին:

-Լա՛վ, կանեմ այնպես, ինչպես ասացիր:

-Շնորհակալ եմ: Եվ մի բան էլ: Ես գիտեմ, որ դու սիրում ես գրել. շարունակի՛ր նույն ոգով, և մի օր էլ…

-Արթնացի՛ր, արթնացի՛ր,- ձայն էր տալիս մայրս:

Ես արթնացա քնիցս, ու որքան էլ ցավալի էր, դա ընդամենը երազ էր: Մի երազ, որը իրականություն էր ասես, միայն այն տարբերությամբ, որ գրքերը չեն խոսում: Երազ, որն ինձ այնքան բան տվեց, որ իրականությունը տալ չէր կարող:

Գիրքը  խոսքերը վերջացնել  չկարողացավ, դրա համար էլ ես կգրեմ այն, ինչ ենթադրում եմ, որ պետք է ասեր նա: «Ես գիտեմ, որ դու սիրում ես գրել. շարունակի՛ր նույն ոգով, և մի օր էլ մարդիկ կկարդան քո գրքերը»:

Ես ձեռքս առա թուղթ ու գրիչ, որ գրեմ այն, ինչ տեսա երազում:

Առավոտ էր: Սովորական առավոտներից մեկը…

1988-1990-ին մի շարք հայրենասեր տղաներ մեկնում են Ղարաբաղ: Նրանք գնում են  հանուն հայրենիքի, հանուն իրենց  մայրերի ու քույրերի, հանուն մեր խաղաղ օրվա մարտնչելու թշնամու դեմ: Այդ  տղաների  թվում էր նաև հայրս: 17 տարեկան մի երիտասարդ, ով մյուսների նման գնում էր կռիվ, լավ իմանալով, որ  դա  կարող է ճակատագրական լինել:

«Արծիվ 19». ահա այսպես էր կոչվում այն ջոկատը, ուր  կռվել  է  հայրս: Տարիներ  շարունակ  կռվի  դաշտն էր հորս տունը, կռվի  դաշտի տղաները՝ ընտանիքը: Տարիներ շարունակ նա պայքարում էր  իր  ընկերների  կողքին, որ  այսօր մենք  ապրենք  անկախ երկրում: Մի երիտասարդ  էր նա, ով հասուն տղամարդ դարձավ կռվի դաշտում: Հազար ու մի փորձությունների միջով ստիպված եղավ անցնել, հազար ու մի ընկերներ կորցրեց ու գտավ կռվի դաշտում: Պատմում էր, թե քանի սոված գիշերներ են ստիպված եղել անցկացնել, բայց դրանից  զգոնությունը երբեք չի պակասել: Պատմում էր, թե քանի անգամ են ստիպված եղել դեմ առ դեմ դուրս գալ թշնամուն:

Անկեղծ ասած, էլ չեմ հիշում, թե ինչեր էր պատմում, որովհետև փոքր էի, երբ կորցրի նրան: Ափսոսում եմ, որ հնարավորություն չունեմ ավելին իմանալու այդ տարիներից: Երբ փոքր էի, երբեք չէի մտածի, որ կգա մի օր, որ կցանականամ իմանալ կռվի տարիների մասին: Այսօր, երբ ուզում եմ ամեն ինչ իմանալ, ցավոք, չունեմ այդ  հնարավորությունը: Բայց մի բան լավ գիտեմ:

Հայրս իսկական հայ էր: Նա չվախեցավ ո՛չ թշնամու գնդակից և ոչ էլ թշնամուց: Նա հպարտորեն վերադարձավ տուն: Այսօր ես հպարտ եմ, որ նրա դուստրն եմ:

Ցավոք,  մինչ օրս, Ղարաբաղում կռիվները շարունակվում են: Վերջին օրերին, երբ կարդում էի Ղարաբաղի դեպքերի մասին, ամբողջ մարմնով  դողում էի: Ափսոսում եմ բոլոր այն զինվորների համար, ովքեր զոհվեցին հանուն հայրենիքի:

Երբ լսում էի, որ կամավորների խմբեր են բարձրանում դիրքեր, և որ նախկին ազատամարտիկները նորից համախմբվում են, հասկանում էի, որ ազգս մի նվիրյալ է կորցրել:

Հասկանում եմ, որ եթե հայրս ողջ լիներ, այսօր մեր տղաների կողքին կլիներ: Ցավը մեծ է, ու ափսոսում եմ, որ  սահմանին կանգնած զինվորներ են  զոհվում: Բայց հասկանում եմ նաև, որ հայրենիքը պահողը հենց  նրանք են, և հպարտորեն ուզում եմ նայել երկինք ու ասել.

-Պա՛պ ջան, քո գործը շարունակողներ կան…