Փողոցը դատարկ էր: Քայլում էի դեպի տատենցս տուն տանող ճամփով ու ամեն քայլափոխի ցատկ կատարում, որ չընկնեմ փողոցի մեջտեղում գոյացած ջրափոսերի մեջ: Ամեն քայլիս հետ մութն ավելի էր ընկնում, ու անգամ դիմացի բարձր սարը կորում էր երկնքի ու մթության մեջ:

Ցուրտ էր: Սառը քամին խփեց դեմքիս ու ասաց.

-Կոճկի՛ր կոճակներդ:

Ամեն ինչ թաղվել էր լռության մեջ, ու միայն հարևան Գապեյի շունն էր անվերջ հաչում ու նոր ռիթմ տալիս լռությանը: Արդեն անցել էի Գոհար մորաքրոջ բակով ու համարյա հասնում էի տատիս տուն, ու կրկին մի մեծ ջրափոս ու կրկին մի մեծ ցատկ…

Մարդկանց պակաս կար փողոցում: Կոշիկներս խրվում էին փողոցի ցեխերի մեջ ու դանդաղեցնում ընթացքս… Ձեռքերս իրար էի քսում ու բերանիցս դուրս եկող գոլորշիվ տաքացնում դրանք…

Ցրտից սիրտս միանգամից տատիս սարքած մուրաբայով թեյը և հաց ու պանիր ուզեց…

Ըհը, էս էլ վերջին ջրափոսը: Հասա: Մտնեմ տուն, թեյ խմեմ, տաքանամ:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Դուք էլ տաք հագնվեք. ցրտերն արդեն ընկել են:

Մեր Շենիկ գյուղում անձրև էր եկել…

-Ուրեմն, էրեխեք ջան, քանի որ մեր ժամանակը կարճ է, այդ իսկ պատճառով այսօր մենք չենք կարողանա խոսել համաշխարհային կինոյի ձեռքբերումների մասին ամբողջությամբ, բայց որոշ բաներ անպայման կքննարկենք: Քանի որ այստեղ հավաքվածներդ որոշակի պատկերացում արդեն ունեք կինոյի մասին, պարզագույն բաներին ծանոթ եք, կարծում եմ՝ նպատակահարմար կլինի խոսել ավելի կարևոր բաների մասին:Կխոսենք վիզուալիզացիայի մասին: Օրինակ, ինչպես պատկերել ֆիլմը, եթե դու ունես ինչ-որ մի պատմություն, որը ենթադրենք, անցած-գնացած բաների մասին է, բայց կա հերոս, և ուղղակի պետք է նրան ճիշտ պատկերել:

Սրանից մի քանի տարի առաջ մենք գնացել էինք Ղարաբաղ ու մի շատ հետաքրքիր ֆիլմ էինք նկարում: Պատմությունը էսպիսին էր. մի կնոջ ամուսնուն ադրբեջանցիները գերի էին տարել, բայց պատմությունը անցյալում էր արդեն, որովհետև հաջողվել էր ամուսնուն հետ վերադարձնել: Պատմությունը շատ դրամատիկ էր, կինը շատ լավ կերպար էր ֆիլմի համար, բայց մենք չէինք հասկանում, թե ինչպիսի ֆիլմ նկարենք նրա մասին: Ու երբ գնացինք այդ կնոջ հետ ծանոթանալու, տեսանք, որ նա ընկույզի մուրաբա էր պատրաստում, ու մենք հասկացանք, որ կարող ենք վերցնել երկու պատմություն և իրար հետ զուգահեռ տանել: Գլխավորը լինելու էր այն, թե ինչպես է կինը պատմում իր ամուսնու մասին, իսկ զուգահեռը լինելու է ընկույզ պատրաստելու գործընթացը: Ու պարզվեց, որ ընկույզի մուրաբա պատրաստելն էլ ուներ իր խորհուրդը: Երբ ամուսինը գերությունից վերադարձել է, կնոջն ասել են, որ ամուսնուն բուժելու համար պետք է ընկույզի մուրաբա պատրաստի: Ու քանի որ ընկույզի մուրաբայի պատմությունը անմիջական կապ ուներ մեր գլխավոր պատմության հետ, մենք որոշեցինք այդ ամենը նկարահանել միասին: Կարևոր է նաև այն, որ ֆիլմից հետո կինը ստացավ տուն, որովհետև մինչ այդ ապրում էին «դոմիկում»:

Եթե ուշադիր լինեք, կնկատեք, որ «Ամուր ընկույզ»  ֆիլմի երաժշտությունը պատահական չէ ընտրված: Ֆիլմում օգտագործված է «Սիրո տառապանքներ» երաժշտությունը: Շատ կարևոր է, որ երաժշտությունը լինի պատճառաբանված: Շատ սխալ է ընտրել մի երաժշտություն, որը պարզապես քեզ դուր է գալիս, այդ ժամանակ երաժշտությունը գնում է այլ ճանապարհով, ֆիլմը՝ այլ:

Լավագույն դոկումենտալ ֆիլմերը այն ֆիլմերն են, որտեղ երաժշտություն չկա, որովհետև դրա կարիքը չկա: Երաժշտությունը ինչ-որ դատարկություն լրացնելու համար է, իսկ եթե ֆիլմը չունի երաժշտություն, ուրեմն այն դատարկ տեղ չունի:

«Ամուր ընկույզ» ֆիլմը իրականում այդ կնոջ ամուսնու մասին չէ: Կարելի է տարբեր ձևով ներկայացնել, և դրանից ֆիլմի իմաստը կփոխվի: Այս ֆիլմը մենք ցույց ենք տվել նաև ադրբեջանցիներին: Մի հայտնի ադրբեջանցի ռեժիսոր մոտեցավ ինձ և ասաց, որ ես ցույց եմ տվել Մայր Հայաստանի կերպարը:

Ի դեպ ասեմ, որ ֆիլմը նկարահանված չէ թանկարժեք տեխնիկայով, և ուզում եմ իմանաք, որ եթե դուք չունեք լավ տեխնիկա, դա դեռ չի նշանակում, որ ֆիլմը չի հաջողվի:

Հիմա ուզում եմ խոսենք մոնտաժի մասին: Ես համարում եմ, որ մոնտաժը մոգություն է և կախարդանք: Մոնտաժի միջոցով կարելի է խեղաթյուրել իրականությունը: Մոնտաժի միջոցով կարելի է հասնել մի բանի, որը գոյություն չունի:Եվ  մի բան էլ հիշեք, որ լավ մոնտաժ անելու համար, նախ և առաջ, պետք է սկզբում նկարել այն, ինչ մեզ պետք է, այսինքն, կարևոր է օպերատորի հետ համագործակցությունը: Շատ կարևոր է, որ օպերատորը ստացած լինի կոնկրետ հանձնարարություն:

Եթե խոսում ենք դոկումենտալ ֆիլմերից, ուրեմն շատ կարևոր է դիտել Արտավազդ Փելեշյանի դոկումենտալ ֆիլմերը: Դրանք ձեզ այնքան բան կտան, որ բառերով բացատրել հնարավոր չէ: Փելեշյանի ամեն մի ֆիլմը իր մեջ փիլիսոփայություն ունի: Երբ հասկանում ես փիլիսոփայությունը, ինչ-որ բան փոխվում է:

Եվ ևս մի մեծ ռեժիսորի մասին, որի ֆիլմերն անպայման խորհուրդ կտամ դիտել: Երբ ձեր տարիքին էի, կինոթատրոնում առաջին անգամ մայրիկիս հետ դիտեցի Սերգեյ Փարաջանովի «Նռան գույնը» ֆիլմը: Մայրս և Սերգեյ Փարաջանովը մանկության ընկերներ են եղել,  իրար հետ են մեծացել: Անկեղծ եմ ասում՝ ոչինչ չեմ հասկացել ֆիլմից, ավելին՝ ֆիլմի վերջում  դահլիճում ես ու մայրս էինք միայն մնացել, բոլորը դուրս էին եկել դահլիճից: Բայց երբ դուրս եկանք, ես զգում էի, որ իմ մեջ մի բան փոխվեց: Ես ոչ մի բան չէի հասկացել, բայց էնպիսի փոփություն  կար մեջս, որ ես որոշեցի դառնալ ռեժիսոր: Այդ ֆիլմից հետո ես հասկացա, որ ես այն մարդը չեմ, ինչպիսին կայի: Իմ կյանքը իմաստավորվեց:

Ես անհամբեր կսպասեմ ձեր հաջողություններին: Եթե դուք թաթախվել եք այս գործի մեջ, ուրեմն դուրս գալը շատ դժվար է լինելու: Եթե դուրս եք գալու, ուրեմն ունեք շատ հիմնավոր պատճառներ: Բայց իմացեք, որ դա այն կյանքն է, որ քեզ քաշում է ու թույլ չի տալիս դուրս գալ, հատկապես, եթե  ձեր մի ֆիլմը շատ հաջողություններ ունենա: Եթե այդ ֆիլմն սկսեց իր կյանքով ապրել, դա մեծագույն բան է:

Գրի առավ Անուշ Մկրտչյանը

Լուսանկարը՝ Սարգիս Մելքոնյանի

Մենք ունենք վարպետության դաս կինոռեժիսոր Լևոն Քալանթարի հետ:

Ներս է մտնում Լևոն Քալանթարը, ողջունում բոլորիս և սկսում անմիջական կերպով վարել դասընթացը, որը իրականում, կարելի է համարել, բանիմաց և փորձառու մարդուց ստացած խորհուրդներ:

-Նախ և առաջ, ուզում եմ խոսել վիզուալիզացիա կոչվածի մասին: Այսինքն, երբ դու ունես պատմություն, ունես հերոս, կա գաղափար, բայց չգիտես, թե ինչպես պատկերել այդ պատմությունն ու հերոսին:

Այդ մասին ավելի պատկերավոր հասկանալու համար մենք  դիտեցինք  «Ամուր ընկույզ» վավերագրական  ֆիլմը: Այնուհետև պարոն Քալանթարը մեզ պատմեց ևս մի կարևոր բաղկացուցիչի՝ ֆիլմի երաժշտություն ընտրելու մասին:

-Էրեխեք ջան, կարևոր է ֆիլմի համար ճիշտ երաժշտություն ընտրելը: Ցանկացած ֆիլմի երաժշտություն  պետք է պատճառաբանված լինի: Եթե դու ընտրում ես երաժշտություն, որը պարզապես դուր է գալիս քեզ, այդ ժամանակ երաժշտությունը գնում է իր ճանապարհով, ֆիլմը՝ իր: Եվ հիշեք, որ լավագույն  ֆիլմերը  դրանք այն ֆիլմերն են, որոնք չունեն երաժշտություն: Այսինքն, երաժշտության կարիք չկա, որովհետև ֆիլմում դատարկ տեղ  չկա, որպեսզի երաժշտությունը լրացնի այն:  Մեկ կարևոր  փաստ ևս, որը ուզում եմ հիշեք: Եթե ձեր ֆիլմը ունի բովանդակություն, եթե կա հերոս, ուրեմն կապ չունի, թե ֆիլմն  ինչ  տեխնիկայով է նկարահանված:

Այնուհետև պարոն Քալանթարը մի քանի տարբեր հետաքրքիր օրինակով բացատրեց իր ասածի ճշտությունը: Սկսեցինք խոսել մոնտաժից:

-Ես  ընդունում եմ, որ մոնտաժը մոգություն է, կախարդանք, քանի որ մենք մոնտաժի միջոցով կարող ենք խեղաթյուրել իրականությունը: Լավ մոնտաժ անելու համար կարևոր է նախքան մոնտաժը, պատկերացնել  այն ամենը, ինչ ուզում եք նկարել: Այս առումով կարևոր է օպերատորին ճիշտ առաջադրանք տալը:

Իսկ հետո սկսեցինք խոսել այն մասին, թե ինչ պատրաստվածություն է պետք վավերագրական  ֆիլմով զբաղվելու համար:

-Ուզում եմ, որ դուք հիշեք, եթե ցանկանում եք դոկումենտալ  ֆիլմով զբաղվել, դուք պարտավոր եք դիտել Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերը: Նրա ցանկացած  դոկումենտալ ֆիլմը պոեզիա է:

Մենք դիտեցինք նաև մի քանի տարբեր ֆիլմեր, որոնց վրա աշխատել է պարոն Քալանթարը, իսկ հանդիպումից հետո կազմակերպեցինք Փելեշյանի ֆիլմերի դիտումը:

Ես իբրև  ավարտ ուզում եմ գրել այս ողջ զրույցի ընթացքում ինձ համար կարևոր դարձած մի խոսք.  «Եթե դուք ուզում եք որևէ բան  նկարել, բայց երկու նախադասությամբ  չեք կարողանում ներկայացնել ձեր ուզածը, դուք պատրաստ չեք դրան»:

Սովորական մարդիկ չեն լինում: Մենք դա չենք տեսնում, բայց ամեն մեկս մեր ներկայությամբ այս աշխարհը դարձնում ենք ուրիշ: Այդ մարդկանցից է Արմիկ տատը, ում ես հանդիպեցի նկարահանման ժամանակ: Իրենց մասին չեն գրում, չեն խոսում, որովհետև թվում է, թե նրանք հեչ «կարևոր չեն », բայց իրանք են էս աշխարհի խիղճը, աղոթքը: Գյումուշցի էր, ավելի ճիշտ՝ չարենցավանցի, բայց Գյումուշի բնակիչ էր դառնում ամռանը:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Մեծ  հավատով կին էր: Ամուսնու հետ եկել էին այդ գյուղ, մի  փոքրիկ  տնակ կառուցել, բոստան-մոստան դրել ու ապրել: Տատի համար աշխարհի կենտրոնը իր բաղչեն էր: Հպարտանում էր 300 տարեկան մի  ծառով, որը բոստանի կենտրոնում էր: Տան մոտ էր գտնվում Սբ. Թադեոս եկեղեցին: Այդ եկեղեցին էր Արմիկ տատի հոգու «հանգստյան գոտին»: Պաշտում էր Թադեոսին:

-Ես մեռնեմ Թադեոսի զորությանը, իմ փրկիչն ա, իմ հավատն ա, իմ ամեն ինչն ա…

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Տատի աչքերը խորն էին: Տարիների պատմություն կար դրանց մեջ: Հավատն ու վախը Աստծո հանդեպ երևում էր ամեն մի բառից: Ամեն կիրակի գալիս էր Սբ. Թադեոս, խունկ ծխում, մոմ վառում, մաքրում կիսաքանդ եկեղեցին ու աղոթում:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Հա, ի դեպ, աղոթքները թղթի վրա գրած ուներ, որ կիրակի օրերին նստեր եկեղեցու քարի վրա ու կարդար: Դեռ մանկուց աստվածապաշտ է եղել:

-Էն վախտ, որ Երևանի աղջիկ էի, Սուրբ Սարգսին էի հավատում:

Հաց էր թխել՝ «դուխովկով», մատներդ էլ հետը կուտեիր: Մտածում էի, որ մեծ տարիքում ավելի շատ ուշադրություն կարիք են ունենում, ու մենակությունը լավ բան չի, բայց հետո հասկացա, որ  Արմիկ տատիկին իր բնությունից ու եկեղեցուց կտրել պետք չի:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Բակում ծլող ամեն մի թփի բացվելու պես տատն էլ էր ջահելանում, ու ոնց ինքն էր կապված այդ բնությանը, էնպես էլ այդ  բնությունն էր անբաժան իր  «արև»-ից: